“Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!” SÖYLEŞİ (TÜRKÇE- LAZCA/ ლაზური )

 

  

“Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!”

 

 

(Ön açıklama: Şimdiki misafirim Kolkhuri podkast editörü ve sunucusu. Editörümüz, internet/ soundcloud.com’dan Megrelce- Lazca programlar yapıyor. Kolkhuri potkast, ilginç programlar yayınlıyor. Editör bey ile biyografisine ve Megrelce- Lazca yayınlarına ilişkin Lazca konuştuk.  Ali İhsan Aksamaz. 14 I 2021)

+

Ali İhsan Aksamaz: Editör bey, bize önce biyografinizden bahsedin de öyle başlayalım, olur mu?! Nerede doğdunuz? Nerelisiniz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Şimdi ne iş yapıyorsunuz? Nerede yaşıyorsunuz?  Gürcüce, Megrelce ve Lazca’dan başka hangi dilleri biliyorsunuz?

Kolkhuri podkast editörü: İyilik ve güzellikler üzerinize olsun! Önce, Kolkhuri podkastı kitlenizle tanıştırdığınız için size çok teşekkür ederim.

Ben, vatanı dışında yaşayan fakat yüreği her zaman Samargalo’da olan bir Megrel’im. Öğrenimimi de orada tamamladım. Orada okulu bitirdikten sonra, Tiflis Üniversitesi’nde öğrenim gördüm. Ardından da öğrenim görmek için Avrupa’ya geldim. Burada da üniversite bitirdim. Kısaca böyle.

Ben, dilbilimci değilim ancak bütün dilleri  seviyorum. Kültürlere, farklı halkların folklor ve dillerine ilişkin okumalardan da büyük zevk alıyorum. Amatör olarak da kendi çapımda birşeyler yapıyorum. Sizin bahsettiğiniz diller dışında İngilizce ve Rusça’yı okul yıllarımda öğrendim. Ayrıca Fin- Ugor dillerinden birini de sonradan öğrendim.

Ali İhsan Aksamaz: Megrelce ve Lazca’yı yaşatmak için Kolkhuri podkast’dan programlar yapıyorsunuz. Canla- başla çalışıyorsunuz da programları öyle hazırlıyorsunuz. Megrelce- Lazca programları hazırlamaya ne zaman karar verdiniz? Hangi motivasyonla başladınız? Lütfen, bize kısaca bahsedin!

Kolkhuri podkast editörü: Artık globalleşme dönemindeyiz. Bir kıtanın herhangi bir köyünde yaşanan bir olay, diğer bir kıtanın herhangi bir köyünde hemen duyuluyor ve izleniyor. Koca dünya artık neredeyse küçük bir köye dönüştü. Evde oturuyoruz, cep telefonumuzun ekranına tık diye bir dokunuyoruz; Avustralya’da ormanların  cayır-cayır nasıl yandığını anında görüyoruz.  Güney Amerika’da çekilmiş bir pembe diziyi evimizde TV’den izliyor, her nerede yeni bir yiyecek piyasaya çıksa onu yiyor veya bir giyecek markası yeni bir ürününü piyasaya sürse, onu giyiyoruz.

Bu meselelere kafa yoran bilim insanları, her konuyu global düşünmemiz ve gelişmelere de “dört gözle bakmamız” gerektiğini durmadan söylüyorlar. Dili koruma konusunun da böyle bir şey olduğunu sanıyorum. Yalnızca şiir yazmak ve şarkı söylemekle dil yaşamaz. (Böyle faaliyetler de gerekiyor, tabii, fakat) tek başına dergi yayınlamakla dil yaşamaz. Neden? Devir artık teknoloji devri. Kaybolmuş, konuşanları bile kalmamış dillerle de dergiler yayınlıyorlar, gel gör ki bu yayınları birkaç dilbilimcinin dışında kimse anlamıyor. Bu noktadan hareketle, dil konusunda en önemli mesele o dili konuşmak ve her zaman kullanmaktır. 

Günümüzde Megrelce ve Lazca’mızı önceki yüzyıllardaki gibi fazla konuşmuyorlar. Ancak bilmeliyiz, bu durumun suçlusunun yalnızca globalleşme olduğunu söylersek, doğru olmaz.  Büyüklerimiz, bu dilin etki ve prestijinin olmadığını, çocuğa öğrettiklerinde, çocuğun bu dil vasıtasıyla para kazanamayacağını, ev dışında bir yerde kullanılamayacağını, dolayısıyla da daha geçerli bir dili çocuğa öğretmenin daha doğru olacağı söylüyorlar. Bu yaklaşımlarla kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasına geldi.

 

Aslında podkast yapma düşüncem önceden vardı ancak başlayacak motivasyonu bulamadım ve bu düşüncemi bir kenara bıraktım. Derken internette Megrelce bir podcast yayınına rastladım. Megrel gençler aralarında konuşuyorlardı. Zaten biliyordum ama onları dinleyince, dilimizle her türlü konunun konuşulabildiği gerçeğinin farkına bir kez daha vardım. Kafamdaki yayın yapma düşüncesi de böylece yeniden uyanmış oldu.

Motivasyonumun ne olduğunu sordunuz; onu söyleyeceğim. Dilin konuşulmasının yaygınlaştırılmasından başka bir şey değil. Motivasiyonum, utangaçların üzerindeki ölü toprağını dağıtmak. Bu dili sevdiğimiz için sosyal hayatın hemen her alanında kullanıyoruz. Bu dil yalnızca çay ve fındık toplama zamanında kullanılacak,  sakınılacak bir dil değil. Bu dil, yeni teknolojilerin, entelektüel insanların ve entelektüellere yakışır eserler verenlerin de dili.

Ali İhsan Aksamaz: Her dilin bir değeri var. Çünkü her dil tarihin şahidi.  Her dil yalnızca onu konuşanların değil, bütün insanlığın da şahidi. O sebeple de bir dil öldüğü zaman, yalnızca o dil değil, insanlık da ölür. Ben böyle düşünüyorum. Lütfen, kısaca söyleyin, bu duruma ilişkin siz ne düşünüyorsunuz?

Kolkhuri podkast editörü: Ben de sizin gibi söyleyebilirim. Dil, yalnızca bir sözlük içinde biraraya getirilmiş kelimeler değil. Her dil, güzelliğiyle, sonsuz bilgi birikimi aktarımı ve   deyişleriyle önemli bir pınardır. Eski Latince ve Grekçe’nin insanlık, tıp, tarih ve hemen her alanda bizlere aktardığı çok zengin bilgilerden söz edersem, dilin ne kadar önemli olduğu konusu da ortaya çıkar.

Ali İhsan Aksamaz: Size çok teşekkür ederim. Bu kadar yeterli. Siz de isterseniz, artık bitirelim! Benim başka sorum yok. Ancak sizin başka söyleyeceğiniz varsa, lütfen, onlardan da bahsedin! Tanrı sizi sevindirsin de her zaman mutlu olun!

Kolkhuri podkast editörü: Yukarıda bahsettiğim globalizasyon su gibi birşey. Şimdi konuştuğumuz dili yaşatmak için bugün hazırlıklar yapmaz, gerekli çalışmaları elde tutmazsak ve sevgili dedelerimizin dilini yeni kuşaklara aktarmazsak, yarınki global güçlü dalga bizi bütün gücüyle ölü bir balık gibi dere kenarına fırlatıp atacak. Sonra da çok geç olacak. Ölü, canı çıkmış balığın kimseye bir faydası olmaz!

+

Colchianpodcasts/ K̆olxuri P̆ot̆k̆ast̆i/ კოლხური პოტკასტი linki:

https://soundcloud.com/user-700293593-919676178

+

(Megrelce ve Lazca ile ilgili önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz (/Faik Ateş), “ Lazca ve Megrelce Arasındaki İlişki”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 1, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz, “Peacock’un Karşılaştırmalı Kafkas Dilleri Sözlüğü/1887”, Alaşara Dergisi, sayı 4, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995;  Ali İhsan Aksamaz, “Türkiye’de Bir Kafkasya Dili: Lazca”, Alaşara Dergisi, sayı 7-8, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995; Ali İhsan Aksamaz, “Aynı Tarih ve Aynı Kültürün Dili Zanca’nın Günümüzdeki İki Diyalekti: Lazca ve Megrelce”, Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Ali İhsan Aksamaz, “Anadolu’da Bir Kafkas Dili: Lazca”, Sima Dergisi, sayı 1, Sima Laz Vakfı Yayını, Ofset Hazırlık: Nart Yayıncılık, Baskı: Livane, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı Öldürmek mi? (Birinci bölüm), Sima Dergisi, sayı 5, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2003; Ali İhsan Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı Öldürmek mi? (İkinci  bölüm), Sima Dergisi, sayı 6, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2003; Ali İhsan Aksamaz, “Anadili Yönetmelikleri ve Gerçek”, Sima Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Ali İhsan Aksamaz, “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”; sonhaber.ch, 16 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Sovyetler Birliği’nin Milliyetler Politikası ve Kafkasya”, sonhaber.ch, 31 V 2020;  Ali İhsan Aksamaz, ‘Hayvan Çiftliği’ Megrelce olarak yayınlandı”, sonhaber.ch, 16 XI 2020; Ali İhsan Aksamaz, ‘სქანი’/ Skani’nin 3. sayısı yayınlandı, sonhaber.ch, 30 XI 2020; Ali İhsan Aksamaz, “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, sonhaber.ch, 11 I 2021; B. G. Hewitt ve Z. K. Khiba (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “ Megrelce Bir Masal: Kuzey Rüzgârı ve Güneş”, Kafkasya Yazıları, sayı 5, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Giga Kavtaradze, “Hayat yalnızca para ve yemek değil!”, sonhaber.ch, 16 I 2021; “მაფშალია/ Mapşalia” (Megrelce Dergi), sayı 1, Zugdidi; Tedo Sakhokia (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrel-Laz Kültüründe Akrabalık, Evlenme ve Cenaze”, Tarih ve Toplum Dergisi, sayı 140, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995; Yaşa Tandilava, “Müze tarihtir!”, sonhaber.ch, 24 I 2021)

+

 

“ʒ̆ulu-ʒ̆ulu gondunu nak̆u şilya ʒ̆aneri nena!”

”

 

(Goʒ̆otkvala: Aʒ̆ineri musafiri çkimi ren K̆olxuri P̆ot̆k̆ast̆işi edit̆ori do sp̆ik̆eri. Edit̆ori çkinik Margalur- Lazuri p̆rogramepe ikips soundcloud.com-işen,  int̆ernet̆işen. K̆olxuri p̆ot̆k̆ast̆işen onç̆eloni temaloni p̆rogramepe ikips. Çkin, edit̆ori çkinişi biyografişen do aya Margalur- Lazuri ç̆andinapeşen Lazuro bğağalit.  Ali İhsan Aksamazi. 14 I 2021)

+

Ali İhsan Aksamazi: Edit̆or begi, ipti biyografi tkvanişen molamişinit do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! So yeçkindit? Sonuri ret? Namu nʒ̆opulepes igurit? Aʒ̆i mu dulya ikipt? So skidut?  Kortuli, Margaluri do Lazuri nenapeşen çkva namu nenape giçkinan?

K̆olxuri p̆odk̆ast̆işi edit̆ori: Xela do k̆ayoba! İp̆t̆i, K̆olxuri p̆odk̆ast̆i audiensi tkvani oçinapamtşeni, didi mardi giʒ̆omert. Ma, dobadona gale na sk̆udun, mara guri Samargalo doluzun ar Margali vore do nʒ̆opula ti hey dovoçodini. Nʒ̆opula voçodinişk̆ule, Tiflisi universit̆i doviguri do Avrup̆aşa xolo dogurapuşeni moft̆i. Hay ti universit̆i dovoçodini do haşo. Ma lingvist̆i va vore, mara nenapeşi ist̆oria do goloounu maoropen. Çulturepe, çkva do çkva halk̆işi folk̆lori do nenapeşeni goloonu dido xazi maen do mʒika mʒika amat̆uruli mutxape mçxik̆um. Tkva na miç̆itxit hinişa gale, İngilizuri do Rusuli nena nʒ̆opulape doviguri do uk̆açxe Finno-Ugrik̆uri nenapeşa artane ti kodoviguri.

 

Ali İhsan Aksamazi: Margaluri nena do Lazuri nena oskedinu şeni K̆olxuri p̆ot̆k̆ast̆işen  p̆rogramepe ikipt. Şur do guriten içalişept do eşo xaziropt p̆rogramepe.  Aya Margalur- Lazuri p̆rogramepe oxaziru şeni mundes k̆arari meçit? Mu mot̆ivasyoniten geoç̆k̆it? Ç̆it̆a- ç̆it̆a molamişinit, mu iqven!

K̆olxuri p̆odk̆ast̆işi edit̆ori: Andğa globalizasiyonişi ora miğuran. Ar k̆ont̆inent̆i oput̆e moxvadunpe macurani k̆ont̆inent̆işi oput̆e ignapinen do izin. Mteli kiana ç̆it̆a oput̆e diyu. Oxori elapxert, t̆elefoni ek̆rani xe cevobazgamt do Aust̆ralia germape muç̆o iç̆ven mevoʒ̆ert, Omcore Amerik̆a xeneri tv seriali pʒadumt do soti muti ağani oşk̆omale varna dolokunu brendi gamaxt̆una, şk̆uti vimxort do dolovikunamt.

 

İri dulyaşk̆ala globaluri omsifonu do “otxo tolite meʒ̆omilu” diç̆in ya it̆uran na uşk̆uranpe, menʒarepe. Nena oşinaxuşeni ti haşo on mepşonum ma. Xvala leksi onç̆aru do muziki ot̆rağudute nena vask̆udun. Svaruli gamoşk̆umalute xolo var (haşote aktivitepe dido domaç̆iran). Muşeni? Andğaneri teknoloji ora, gonduneri nenate nç̆areri svarape gamaşk̆uman, mara ar-cur lingvist̆işa gale goloonu muşi miti var axenen. Edo, nenaşeni, irişa beciti osinapu do iri ndğaleri oxmaru on. 

Margaluri do Lazurişk̆uni ʒ̆oxleni oşʒ̆anurape st̆eri var isinapaman. Ham fak̆t̆i xvala globalizasiyonişi k̆abayet̆i on ya ptkvat na haşo tkvala mtini var iyen. Umçanepe it̆uran çi, ham nena menceli do p̆rest̆iji var uğun, bere dovoguratna cenç̆areri var ak̆azanen, oxori gale soti var oxmarasen ya do çkva muti diguruk̆o vrossi iyasert̆u it̆uran. Haşo omsifonupete ʒ̆ulu-ʒ̆ulu gondunu nak̆u şilya ʒ̆aneri nena.

P̆odk̆ast̆i oxenu idea ʒ̆ana golit̆oçu na miğurt̆u, mara coç̆apu mot̆ivasiyoni vamagoru. Uk̆açxe, ar Margaluri p̆odk̆ast̆i komaziru, Margali p̆alik̆arepe isinapamt̆eyi. Komişk̆urt̆u, mara mevuucisi, nenaşk̆unite irri turli dulyaşeni isinapen realizasiyoni ar daha xolo dop̆i do dudi doloxeni mcveşi ideaşk̆imi ti haşo cek̆uʒxu.

Mot̆ivasiyoni mu on iç̆itxit tkva do giʒ̆vaten. Mot̆ivasiyoni nenaşi p̆up̆ularizasiyonişa gale muti var on. Mot̆ivasiyoni oncğoriyari k̆ap̆ulape cindo st̆ereot̆ip̆epeşi mp̆ulape ot̆roxu on. Ham nena maoroperanşeni voxmart sk̆udalaşi iri soʒialuri asp̆ekt̆i doloxe şk̆u. Ham ompuloni nena var on, çai oʒ̆ilu do ntixi ok̆orobu ora oxmaroni xvala. Ham nena ağani teknolojişi, int̆elek̆t̆ualuri k̆oçepeşi do int̆elek̆t̆ualuri p̆rodukt̆i ikumanpeşi nena on.

Ali İhsan Aksamazi: K̆arta nenas dido k̆imet̆i kuğun, emuşeniki k̆arta nena tarixişi şahidi ren.  K̆arta nena, xvala  eya nenaşi mancepeşi şahidi var, mteli k̆oçinobaşi şahidi ren. Emuşeniti ar nena ğuraşi, xvala eya nena var, k̆oçinobati ğurun. Man aşo vizmon. Ç̆it̆a- ç̆it̆a miʒ̆vit, mu iqven! Aya fakt̆i şeni tkvan mu izmont?

K̆olxuri p̆odk̆ast̆işi edit̆ori: Tkvani st̆eri matkven ma ti. Nena, leksik̆oni doloxe ok̆ok̆oroberi zit̆ape var on xvala. İri nena, msk̆vanoba muşite, uçodinu informasiyoni do notkvamepete opşa puğari on. Mcveşi Latinuri do Grek̆uri doptkvatu do dubağun muperi xampa-xampa oşk̆inupe momçaman k̆oçinoba, medisini, ist̆oria do iri speroşa.

Ali İhsan Aksamazi: Dido şukuri goğodapt. Ak̆onari domibağunan.  Tkvanti ginonan na, voçodinat! Çkva k̆itxala va miğun man. Mara tkvan otkvaluşi çkva nena giğunan na,  mu iqven, entepeşenti molamişinit! Ğormotik goxelan do p̆anda ixelit!

K̆olxuri p̆odk̆ast̆işi edit̆ori: Cindo na molapşini globalizasiyoni ʒ̆ari st̆eri amutxa on. Huy visinapamt nena osk̆uledinu dulyape andğa vapxazirit, diç̆in oxenupe xe vadovik̆açit do ağani cenerasiyoni oroperi p̆ap̆upe şk̆unişi nena vamepçit na, ç̆umani k̆ap̆eti globaluri dalga menceli muşite ğali p̆icişa ğureri çxomi st̆eri kelemot̆oçaman. Uk̆açxe leba iyen. Ğureri, şuri gvomt̆eri çxomi miti var imxoy.

+

 

“წულუ-წულუ გონდუნუ ნაკუ შილია წანერი ნენა!”

 

 

(გოწოთქვალა: აწინერი მუსაфირი ჩქიმი რენ კოლხური პოტკასტიში ედიტორი დო სპიკერი. ედიტორი  ჩქინიქ მარგალურ- ლაზური პროგრამეფე იქიფს soundcloud.com-იშენ, ინტერნეტიშენ. კოლხური პოტკასტიშენ ონჭელონი თემალონი პროგრამეფე იქიფს. ჩქინ, ედიტორი ჩქინიში ბიოჲგრაфიშენ დო აჲა მარგალურ- ლაზური ჭანდინაფეშენ ლაზურო ბღაღალით.  ალი იჰსან აქსამაზი. 14 I 2021)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: ედიტორ ბეგი, იფთი ბიჲოგრაфი თქვანიშენ მოლამიშინით დო ეშო გევოჭკათ, იყვენი?! სო ჲეჩქინდით? სონური რეთ? ნამუ ნწოფულეფეს იგურით? აწი მუ დულჲა იქიფთ? სო სქიდუთ?  ქორთული, მარგალური დო ლაზური ნენაფეშენ ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან?

კოლხური პოტკასტიში  ედიტორი: ხელადოკაობა! იპტი, კოლხური პოდკასტი აუდიენსი თქვანი ოჩინაფამთ შენი, დიდი მარდი გიწომერთ.

მა, დობადონა გალე ნასკუდუნ, მარა გური სამარგალოს დოლუზუნ არ მარგალი ვორე დო ნწოფულათი სამარგალო დოვოჩოდინი. ნწოფულა ვოჩოდინიშკულე, თიფლისიში უნივერსიტი დოვიგური დო ავრუპაშა ხოლო დოგურაფუ შენი მოფტი. ჰაითი უნივერსიტი დოვოჩოდინი დო ჰაშო.

მა ლინგვისტი ვა ვორე, მარა ნენაფეში ისტორია დო გოლოონუ მაოროფენ. ჩულთურეფე, ჩქვადოჩქვა ჰალკიში ფოლკლორი დო ნენაფე შენი გოლოონუ დიდო ხაზი მაენ დო მციქა მციქა ამატურული მუთხაფე მჩხიკუმ. თქვა ნამიჭითხით ჰინიშა გალე, ინგილიზური დო რუსული ნენა ნწოფულაფე დოვიგური დო უკაჩხე ფინო-უგრიკური ნენაფეშა არ თანეთი ქოდოვიგური.

ალი იჰსან აქსამაზი: მარგალური ნენა დო ლაზური ნენა ოსქედინუ შენი კოლხური პოტკასტიშენ  პროგრამეფე იქიფთ. შურ დო გურითენ იჩალიშეფთ დო ეშო ხაზიროფთ პროგრამაფე.  აჲა მარგალურ- ლაზური პროგრამეფე ოხაზირუ შენი მუნდეს კარარი მეჩით? მუ მოტივასჲონითენ გეოჭქით? ჭიტა-ჭიტა მოლამიშინით, მუ იყვენ!

კოლხური პოტკასტიში  ედიტორი: ანდღა გლობალიზასიონიში ორა მიღურან. არ კონტინენტი ოფუტე მოხვადუნფე მაჯურანი კონტინენტიში ოფუტე იგნაფინენ დო იზინ. მთელი ქიანა ჭიტა ოფუტე დიუ. ოხორი ელაფხერთ, ტელეფონი ეკრანი ხე ჯევობაზგამთ დო აუსტრალია გერმაფე მუჭო იჭვენ მევოწერთ, ომჯორე ამერიკა ხენერი ტვ სერიალი ფცადუმთ დო სოთი მუთი აღანი ოშკომალე ვარნა დოლოქუნუ ბრენდი გამახტუნა, შკუთი ვიმხორთ დო დოლოვიქუნამთ.

ირი დულიაშკალა გლობალური ომსიფონუ დო "ოთხო თოლითე მეწომილუ" დიჭინ-ია იტურან უშკურანფე, მენცარეფე . ნენა ოშინახუ შენითი ჰაშო ონ მეფშონუმ მა. ხვალა ლექსი ონჭარუ დო მჲუზიკი ოტრაღუდუთე ნენა ვასკუდუნ. სვარული გამოშკუმალუთე ხოლო ვარ (ჰაშოთე აქთივითეფე დიდო დომაჭირან). ედო, ნენაშენი, ირიშა ბეჯითი ოსინაფუ დო ირი ნდღალერი ოხმარუ ონ.

მარგალური დო ლაზური შკუნი წოხლენი ოშწანურაფე სტერი ვარ ისინაფამან. ჰამ ფაქტი ხვალა გლობალიზასიონიში კაბაჲეტი ონ ია ფთქვათ ნა ჰაშო თქვალა მთინი ვარ იენ. უმჩანეფე იტურან ჩი, ჰამ ნენა მენჯელი დო პრესტიჟი ვარ უღუნ, ბერე დოვოგურათნა ჯენჭარერი ვარ აკაზანენ, ოხორი გალე სოთი ვარ ოხმარასენ-ჲა დო ჩქვა მუთი დიგურუკო ვროსი იასერტუ იტურან. ჰაშო ომსიფონუთე წულუ-წულუ გონდუნუ ნაკუ შილია წანერი ნენა.

პოდკასტი ოხენუ იდეა წანა გოლიტოჩუ ნა მიღურტუ, მარა ჯოჭაფუ მოტივასიონი ვამაგორუ. უკაჩხე, არ მარგალური პოდკასტი ქომაზირუ, მარგალი პალიკარეფე ისინაფამტეი. ქომიშკურტუ, მარა მევუუჯისი, ნენა შკუნითე ირი თურლი ისინაფენ რეალიზასიონი არ დაჰა ხოლო დოპი დო დუდი დოლოხენი მჯვეში იდეა შკიმითი ჰაშო ჯეკუცხუ.

მოტივასიონი მუ ონ იჭითხით თქვა დო გიწვათენ. მოტივასიონი ნენაში პოპულარიზასიონიშა გალე მუთი ვარ ონ. მოტივასიონი ონჯღორიარი კაპულაფე ჯინდო სტერეოტიპეფეში მპულაფე ოტროხუ ონ. ჰამ ნენა მაოროფერანშენი ვოხმართ სკუდალაში ირი სოციალური ასპექტი დოლოხე შკუ. ჰამ ომფულონი ნენა ვარ ონ, ჩაი ოწილუ დო ნთხირი ოკორობუ ორა ოხმარონი ხვალა. ჰამ ნენა აღანი ტექნოლოჟიში, ინტელექტუალური კოჩეფეში დო ინტელექტუალური პროდუქტი იქუმანფეში ნენა ონ.

ალი იჰსან აქსამაზი: კართა ნენას დიდო კიმეტი ქუღუნ, ემუშენიქი კართა ნენა  თარიხიში შაჰიდი რენ.  კართა ნენა, ხვალა  ეჲა ნენაში მანჯეფეში შაჰიდი ვარ, მთელი კოჩინობაში შაჰიდი რენ. ემუშენითი არ ნენა ღურაში, ხვალა ეჲა ნენა ვარ, კოჩინობათი ღურუნ. მან აშო ვიზმონ. ჭიტა- ჭიტა მიწვით, მუ იყვენ! აჲა фაქტი შენი თქვან მუ იზმონთ?

კოლხური პოტკასტიში  ედიტორი: თქვანი სტერი მათქვენ მათი. ნენა, ლექსიკონი დოლოხე ოკოკორობერი ზიტაფე ვარონ ხვალა. ირი ნენა, მსკვანობა მუშითე, უჩოდინუ ინფორმასიონი დო ნოთქვამეთე ოფშა ფუღარი ონ. მჯვეში ლათინური დო გრეკური დოფთქვათუ დო დუბაღუნ მუფერი ხამფა-ხამფა ოშკინუფე მომჩამან კოჩინობა დო მედისინი, ისტორია დო ირიშფეროშენი.

ალი იჰსანაქსამაზი: დიდო შუქური გოღოდაფთ. აკონარი დომიბაღუნან. თქვანთი გინონან ნა, ვოჩოდინათ! ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ მან. მარა თქვან ოთქვალუში ჩქვა ნენა გიღუნან ნა,  მუ იყვენ, ენთეფეშენთი მოლამიშინით! ღორმოთიქ  გოხელან დო პანდა იხელით!

კოლხური პოტკასტიში  ედიტორი: ჯინდო მოლაფშინი გლობალიზასიონი წარი  სტერი ამუთხა ონ. ჰუი ვისინაფამთ ნენა ოსკულედინუ დულიაფე ანდღა ვაფხაზირით, დიჭინ ოხენუფეხე ვადოვიკაჩით დო აღანი ჯენერასიონი ოროფერი პაპუფე შკუნიში ნენა ვამეფჩითნა, ჭუმანი კაპეტი გლობალური დალგა მენჯელი მუშითე ღალიპიჯიშა ღურერი ჩხომი სტერი ქელემოტოჩამან. უკაჩხე ლება იენ. ღურერი, შური გვომტერი ჩხომი მითი ვარიმხოი.

aksamaz@gmail.com

 

 

https://sonhaber.ch/kac-bin-yillik-dil-yavas-yavas-yok-olma-noktasinda/

“Müze tarihtir!" /“Muzeumi tarixi ren!"/ “მუზეუმი თარიხი რენ!"

 

 

“Müze tarihtir!"

 

 

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Yaşar Tandilava. Yaşa Tandilava, Gürcistan’ın aydınlarından. Profesör, şair, yazar ve Sarp Köyü Laz Etnegrofya Müzesi’nin müdürü. Yaşa Tandilava, Helimişi Hasani’yi de tanıyordu. Yaşa Tandilava’nın şiirlerini çok beğeniyorum. Daha çok da iki şiirini beğeniyorum: "Anne" ve "Kaçağın Destanı". 2005’in Ağustos’uydu. O zaman Kolkhoba Festivali için Gürcistan’a, karşıki Sarp’a geçmiştim. Yaşa Tandilava’yı o zaman tanıdım. Birbirimizi o zaman tanıdık. "Muzata Sauploşi" adlı kitabını da o zaman bana hediye etmişti. Kitapta Gürcüce ve Lazca şiirler vardı. Lazca bildiğim için Lazca şiirlerini bir solukta okumuştum. Şiirleri de, konuları da çok güzeldi. Böylece de Yaşa Tandilava’nın şiirlerinden haberim oldu. Yaşa Tandilava,  çok güzel şiirler yazıyor. Çünkü çok sağlam bir yüreği var. Bir insanda böylesi sağlam yürek olunca, tabi Lazca da, Gürcüce de güzel şiirler yazar. Böyle biliyorum ve böyle de söyleyebilirim. Yalan yok şimdi! Şarkıcılar, şiirlerinden şarkılar yaptı. Bu söyleşide biyografisinden,  yayınlanmış kitaplarından azar- azar konuştuk. Ben, Yaşa Tandilava’ya sordum, Yaşa Tandilava bana cevap verdi.  Yaşa Tandilava Sarplı. O sebeple karşıki Sarp’ın sembollerinden de bahsettik. Karşıki Sarp’ın üç önemli sembolü var. Belki de Sarp’ın üçten fazla sembolü var.   Ben şimdi üçünü hatırladım. Ne yapayım?! Bu sembolleri herkes biliyor. Karşıki Sarp’ın ilk sembolü “Kvamkhazi” (Kayalığı). Diğeri Helimişi Hasani. Sarp’ın üçüncü sembolü de Laz Etnografya Müzesi. Bu Lazca söyleşide bu sembollerden de konuştuk. 21 I 2021/ Ali İhsan Aksamaz)

+

Ali İhsan Aksamaz: Önce bize biyografinizden bahsedin de öyle başlayalım, olur mu?! Ne zaman ve nerede doğdunuz?  Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Evli misiniz? Çocuklarınız ve torunlarınız var mı? Gürcüce ve Lazca’dan başka hangi dilleri biliyorsunuz?

Yaşa Tandilava: Ben Sarplı Laz Yaşa Tandilava. Şairim. Profesörüm. Ders de veriyorum. Kitap da yazıyorum. Gürcüce şiirler de yazıyorum. Lazca şiirler de yazıyorum. Lazca ne varsa, hepsini yapıyorum.  Elimden geldiği kadar yapıyorum. Evet, evliyim. Natia Lazişvili ile evliyim.   Natia Hanım ve benim, bizim üç çocuğumuz var; ikisi erkek, biri kız. Onların da çocukları var. 9 torunumuz var. Gürcüce, Lazca, Türkçe ve Rusça biliyorum. Sarp’ta da, Batum’da da yaşıyoruz. Sarp’ta doğdum. 24 Şubat 1950’de doğdum. 1951’den 1953’e kadar ailem Kazakistan’daydı. Kazakistan’a sürmüşler. Bizi Kazakistan’ın Erkanobat’ına sürmüşler. Sebebini bilmiyorum çünkü o zaman küçücük bir çocuktum. Hoş şimdi de bilmiyorum.  O zamanın hükümetleri öyle işler yapıyorlarmış. Ne bileyim?! 1953’te tekrar Sarp’a döndük. Bunu böyle biliyorum. İlkokulu Sarp’ta okudum. Sonra ortaokulu Gonia’da okudum. Ondan sonra Tiflis Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesinden mezun oldum.

Ali İhsan Aksamaz: Yayınlanmış iki şiir kitabınız var. Ben öyle biliyorum. Belki de yanlış söylüyorum! Belki de ikiden fazla yayınlanmış kitabınız var. Ne bileyim! Yine de böyle diyeyim: Yayınlanmış iki şiir kitabınız var. Onlardan biri "Muzata Sauploşi". Diğeri de “100 leksi” adlı kitabınız. Bu iki kitabınız ne zaman yayınlandı? Bu iki kitabınızda kaç tane şiir yer alıyor? Çoğunlukla hangi konularda yazıyorsunuz şiirlerinizi?

 

YAŞA TANDİLAVA, GÜRCÜCE VE LAZCA ŞİİRLER DE YAZIYOR

 

Yaşa Tandilava: Evet, başka kitaplarım da var.  Başka kitaplarım da var. Kitap da yazıyorum. Şiir kitabım da, gramer kitabım da var. Şiir, yüreğimin ilâcı olduğu için yazıyorum. Kitaplarım da var: “Sulis Khveulebidan”, “Maradi Tkivili”, “Muzata Sauploşi”, “Turkul-Kartuli Sasaubro”, “100 leksi”, “Saerto Kartveluri zmnuri zirebi Lazurşi da Lazuri zmnis p̆aradigma”. İlk şiir kitabı ve Batum’da çıktı, 1990’da.  İkincisi de şiir kitabı, yine Batum’da çıktı, 1995’te. Üçüncü de şiir kitabı, Tiflis’te çıktı, 2004’te. Dördüncüsü konuşma kitabı, Tiflis’te çıktı, 2010’de. Beşincisi şiir kitabı, Tiflis’te çıktı, 2015’te. Altıncısı gramer kitabı, yine Tiflis’te çıktı, 2018’de.

Ali İhsan Aksamaz: Yüzyıllardan beri Kvamkhazi (Kayalığı) Sarp’ın deniz kıyısında. Kvamkhazi için yazılmış Lazca şiirler de okumuştum. Sarplılar, Kvamkhazi’yi çok seviyorlar. Öyle biliyorum. Bize Kvamkhazi Kayalığı’ndan bahsedin, lütfen! Bize yalnızca Kvamkhazi Kayalığı’ndan değil, Kvamkhazi Kayalığı’nın yakınındaki diğer büyük kayalıklardan da bahsedin, onların adlarından da, tarihlerinden de bahsedin! Lazlar, kayalıkları ve taşı seviyorlar.  Cadı hikâyelerini de seviyorlar.  Hoş, ben bunun gibi diğer kayalıkların adlarını da duymuşluğum var. Hangi bölgede olduklarını bilmiyorum: “Kvamkhari”, “Kvaotzide”, “Kvaçeçme”, “Kvaçağana”, “Kvaçaçi”, “Kvakhekhi”. Bize bahsedin de biz de başkalarına bahsedelim, onlara da duyuralım. Biz de bahsedelim, anlatalım da onların tarihi kaybolmasın!

 

KARŞIKİ SARP’TAKİ KVAMKHAZİ KAYALIĞI

 

 

Yaşa Tandilava: Deniz kıyısında büyük bir taşımız var. Büyük taş! Adı Kvamkhazi. Sarpı’mızın sembolü. Kvamkhazi. Çocukluğumdan bu yana Kvamkhazi burada duruyor. Sarp’ın deniz kıyısında duruyor. Babamın yaşadığı, çocuk olduğu zamanda da, o zaman da, Sarp’ın deniz kıyısında duruyordu. Nereden geldi, nasıl oldu, nasıl bir taştır, bilmiyorum. Çocukluğumdan bu yana Kvamkhazi’nin Sarp’ın deniz yıkısında durduğunu hatırlıyorum. Kvamkhazi hakkında biri öyle, biri böyle farklı bilgi veriyor. Burada, Sarp’ın deniz kıyısında beş kayalık var. Birinin adı Kvamkhazi. Diğerinin adı Kvaçeçme. Üçüncüsü Kvaotzide. Dördüncüsü Kvaotsva. Beşincisi Kvamurgvali. Bu beş kayalık çocukluğumdan beri Sarp’ın deniz kıyısında. Deniz kıyısı, önceden şimdiki gibi doldurulmuş değildi. Deniz kıyısı böyle doldurulmuş değildi. Orada yüzüyorduk. Küçüklüğümüzde yüzmeyi orada öğreniyorduk. Khazi çizgidir. Çizgiye diyorlar. Ona ilişkin bilgim böyle. Bizim için, Sarplılar için Kvamkhazi çok sevgili. O kadar sevgili ve güzeldir ki, onu korumak, anmak ve anılmasını sağlamak için Sarplılar şiirler de yazıyorlar, şarkılar da yapıyorlar.  Kvamkhazi’nin haberini iyice bilelim de kaybolmasın! Kvamkhazi’ye ilişkin bilgiyi başkalarına da duyuralım da kaybolmasın! Dünya durduğu sürece, Kvamkhazi de güneş, ay ve yıldızların yanında yaşasın! Kaybolmasın!

Ali İhsan Aksamaz:   Sarp’ın diğer sembolü Helimişi Hasani. Ancak burada biri böyle diyor, diğeri öyle. Helimişi Hasani’ye ilişkin doğru- yanlış bilgileri karışık bir biçimde bizlere veriyorlar. Çoğunlukla da verilen bilgilerin kronolojisi yanlış. Siz, Helimişi Hasani’yi tanıyordunuz. Öyle biliyorum. Onun için de size soruyorum.  Bize Helimişi Hasani’nin yaşamından bahsedin de millet iyice doğrusunu öğrensin! Helimişi Hasani, Nazım Hikmet’i tanıyor muydu? Onlar arkadaş mıydılar?!

 HELİMİŞİ HASANİ’NİN MEZAR TAŞI: “HAYATTAN BANA DÜŞENİ ALDIM. BEN BU DÜNYADA ÖBÜR DÜNYANIN DERDİNİ ÇEKMEDİM!”

Yaşa Tandilava: Helimişi Hasani, Orta Hopalı’ydı. Babasının adı Helimi’ydi. Onun için de ona Helimişi Hasani diyorlar. Hopa’nın Çohadaroğlu sülâlesinden. Orta Hopa’da yaşıyordu. 1927’de Hopa’dan kalktı da Nazım Hikmeti buraya kadar takip etti, Sovyet Hükümeti topraklarına geldi. Burada kaldı.  Batum’da yaşadı. Burada evlendi, çoluk- çocuk sahibi oldu. 1949’da Sibirya’ya gönderdiler. Buradan Sibirya’ya sürdüler. Oradan kurtuldu. Sonra Tiflis’te kaldı. Sonra Tiflis’te oturdu. Sonra Tiflis Üniversitesi’nde ders veriyordu. Türk dili dersleri veriyordu. Tiflis Üniversitesi’nde öğrencilerin yaşadığı yerde bir odada kaldı. Tiflis Üniversitesi’nin içinde öğrencilerin için ayrılmış bir odada oturuyordu, yaşıyordu. Biz de üniversite mezunları, ona gidiyorduk. Odasına gidiyorduk. Bütün Laz öğrenciler,  odasında toplanıyorduk. Laz yemekleri yiyorduk.  Lazca şarkılar söylüyordu. Bize Lazca şarkıları ilk Helimişi Hasani öğretti. Müzik aleti de çalıyordu. Bize hamsi yemeği pişiriyordu. Bize Laz yemekleri yapıyordu. Laz böreği yapıyordu. Bir yandan yemeklerimizi yiyorduk diğer yandan Lazca şarkılar söylüyorduk. Bizimkilerin şerefine de kadeh kaldırıyorduk. Ressamlık da yapıyordu. Helimişi Hasani, 165 tablo yaptı. Helimişi Hasani, 1976’da vefât etti. Biz Sarplı gençler cenazesini aldık, Sarp’a getirdik. Çünkü Helimişi Hasani bize şöyle dedi: “Çocuklar, ben ölüyorum. Sizden başka kimsem yok. Sahibim yok. Beni Sarp’a götürün. Mezarınıza gömün. Beni öyle bir yere gömün de denizi göreyim!”  Biz de cenazesini Tiflis’ten getirdik ve Sarp’ta toprağa verdik. Helimişi Hasani, yobaz bir adam değildi.  O sebeple de mezar taşında şöyle yazıyor: “Hayattan bana düşeni aldım. Ben bu dünyada öbür dünyanın derdini çekmedim.”

Tabi, Nazım Hikmet ve Helimişi Hasani arkadaştılar.

Ali İhsan Aksamaz: Karşıki Sarp’ın üçüncü sembolü “Laz Etnografya Müzesi”. Arhavi’nin köyü  (Kamparna’da/) Dikyamaç’ta da böyle bir müze var. Sizin burada da, Sarp’ta bir müzeniz var. Sizinkinin adı "Laz Etnografya müzesi". İyi biliyorum, siz bu müzeyi kurmak, zenginleştirmek ve geliştirmek için canla- başla çalıştınız. Müzenizin içinde tarihin farklı dönemlerinden nesneler sergileniyor. Müzenizi ziyaret etmedim ancak yine de biliyorum! Nereden biliyorum, biliyor musunuz?! TRT-AVAZ’ın "Kafkas Rüzgârı" adlı çekiminden biliyorum. Refiye Kehari’nin programından biliyorum. Müzenin eski nesnelerini nereden topladınız?  Laz Etnografya Müzesi’nin içinde hangi eski dönemlerden nesneler sergileniyor. Müzede kaç tane nesne var? Müzenin en eski nesnesi kaç yaşında? Müzeye parayla giriliyor, öyle değil mi?!

 SARP KÖYÜ LAZ ETNOGRAFYA MÜZESİ

 

Yaşa Tandilava: Ben çocukluktan beri eski şeyleri seviyordum. O sebeple de eski eşyaları evde bir araya topluyorduk. Sonra Hükümetimize, Parlamentoya yazdım. Böyle istiyorum, böyle istiyorum diye: Lazlar Gürcistan’da az kaldık.  Lazcayı konuşanlarımız az. Bir müze istiyorum. Bir- iki sene yazdım. Mektuplar gitti- geldi. Önce bir şey demediler. Bir şey yapmadılar. Sonra bana mektup geldi. Partilerin seçim zamanıydı. Bize bu müzeyi kurdular.  Hükümet, çok para harcadı. Yüz bin harcadılar. Böylece müzede her şey güzelce sergilendi. Müze 2012’de açıldı. Büyük törenle açıldı. Taş Devri’nden 100 sene öncesine kadar her şey, her alet var. Gürcistan’ın her bölgesinden tarihî yapıların maketleri de var. Svaneti’nin tarihî köşklerinin maketleri de var. Helimişi Hasani’nin yaptığı tablolar da var. Herkes, bu müzenin kitap olduğunu, tarih olduğunu anladı.

Ali İhsan Aksamaz:   Günümüzde 70 yaşındasınız. Yaş günü kutlamanız Batum’da yapıldı. Öyle biliyorum. Artık ak saçlılarımızdansınız. Biz gençlere, bu koronavirüs günlerinde ne gibi tavsiyelerde bulunuyorsunuz?

Yaşa Tandilava: Evet, doğum günü kutlamamı Batum’da Hükümet yaptı. Biz Lazlar, güneş ve ay doğduğu zaman kadar eskiyiz. Gürcistan’da az kaldık ancak yine de varız. Yine Lazca şarkılarımızı söylüyoruz. Lazcanın kaybolmamasını istiyorum! Lazca kaybolmasın; konuşalım, şarkılarımızı söyleyelim. Lazcayı koruyalım! 

Ali İhsan Aksamaz:   Bu söyleşi için size çok teşekkür ederim. Siz de isterseniz, artık bitirelim. Size başka sorum yok. Ancak sizin söyleyecek başka sözünüz veya mesajınız varsa, lütfen, onları da bize söyleyin! Tanrı, çoluk- çocuğunuzla yüz gününüzü bir gün saysın ve sizlere her zaman iyilik yazsın!

Yaşa Tandilava: Burada, Gürcistan’da yaşayan hepimiz, Lazlar da, Megreller de, Svanlar da, Gürcüler de, hepimiz kardeşiz. Aynı şekilde yemek yiyor, aynı şekilde içiyoruz.  Gürcistan’ın içinde Lazlar toplu olarak yalnızca Sarp’ta yaşıyoruz. Dilimizi yaşatalım! Yaşatalım da kaybolmasın! Bu başka bir zaman. Artık yeni bir zaman. Bu, sevgi zamanı. Artık sınır açık. Dünyada globalleşme oluyor. İki hükümet, Türkiye ve Gürcistan hükümetleri birbirlerine sevgi besliyor. Biz orada ve burada yaşıyoruz. Yine beraberiz. İki hükümet arasında sorun da yok.  Lazca yazıyoruz. Lazca şarkılar söylüyoruz. Bu bize yetiyor. Tanrı’dan kutlu sevgiyle yaşayalım! Sevinç ve iyilikle görüşelim! Sana kurban olayım!

+

Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “ Sarp Sınır Kapısı/ Sarpiş Sinorişi Nek̆na”, hopam.com, 13 V 2006 (/ “Dil, Tarih ve Gelenekleriyle Lazlar, 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2014); Ali İhsan Aksamaz, “Batum- Sarp- Hopa Hattına Milliyet Gazetesi’nin ‘ilgisi”, demokrathaber.org, 28 V 2012; Ali İhsan Aksamaz, “Nefret söylemi ve suskunluk”, sonhaber.ch, 17 VI 2020; Yaşa Tandilava, “Hududi”, “Ekoleni Sarpişi P̆olisi”, “İbrahim Efendi”, “Nanaşi Dğaginžaşi”, “Lazonaşi Dğaginžaşi”, “Sarpişi Dğaginžaşi” (Tea K̆alandia, Lazuri T̆ekst̆ebi/ K̆olxuri seria 5, Gamomʒemloba Art̆anuci, Tbilisi, 2008) 

+

“Muzeumi tarixi ren!"

 

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Yaşa Tandilava ren. Yaşa Tandilava Gurcistanişi gamantanerepeşen ren. P̆rofesori, şairi, mç̆aru do oput̆e Sarpişi Lazuri Etnografiuli Muzeumişi direkt̆ori ren. Yaşa Tandilavak Helimişi Xasaniti içinopt̆u. Yaşa Tandilavaşi şiirepe dido k̆ai maʒ̆onen. Didopetenti jur şiiri muşi dido k̆ai maʒ̆onen: "Nana" do "Piralişi Dest̆ani". 2005 ʒ̆anaşi Mariaşina rt̆u. Ma emoras K̆olxobaşi Fest̆ivali şeni Gurcistanişa, meleni Sarpişa mek̆apti.  Yaşa Tandilava emoras viçini. Emoras viçinit artikarti. "Muzata Sauploşi" coxoni ketabi muşiti emoras hediye momçeret̆u. Ketabis Kortuli do Lazuri şiirepe gežit̆u. Lazuri miçkit̆u do emuşeni Lazuri şiirepe ar şvacis vik̆it̆xeret̆i. Şiirepe muşişi Lazuriti, temati dido mskva rt̆u. Edo eşoten ambai maqveret̆u Yaşa Tandilavaşi şiirepeşen. Yaşa Tandilavak dido mskva şiirepe ç̆arups. Emuşeniki dido k̆ap̆et̆i guri kuğun. Ar k̆oçis amk̆ata k̆ap̆et̆i guri uğut̆aşi, elbet mskva şiiri ç̆arups, ginon Lazuri, ginon Kortuli. Ma aşo komiçkin do aşo matkven. Mʒudi va matkven aʒ̆i. Şiirepe muşişen birapati doqves gemabirepek. Edo çkin biyografi muşişen, gamiçkvineri ketabepe muşişen ç̆it̆a- ç̆it̆a bğarğalit aya Lazuri int̆erviuşi oras. Ma Yaşa Tandilavas p̆k̆itxi, Yaşa Tandilavak nena gemiktiru. Yaşa Tandilava Sarpuli ren. Emuşeniti meleni Sarpişi simbolepeşenti molapşinit. Meleni Sarpis sum beciti simboli kuğun. Bekiti Sarpişi simbolepe sumişen dido ren. Aʒ̆i xvala sum simboli gomaşinu. Mu p̆a?! Aya simbolepe iris kuçkin. Meleni Sarpişi iptineri simboli ren Kvamxazi. Majura ren Helimişi Xasani. Sarpişi masumani simboli ren Lazuri Etnografiuli Muzeumi. Sarpişi aya simbolepeşenti bğarğalit aya int̆ervius. 21 I 2021/ Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen molamişinat do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! Mundes do so dibadit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Çileri reti? Berepe do motape giqounani? Kortuli do Lazurişen çkva namu nenape giçkinan?

Yaşa Tandilava: Ma vore Sarpuli Lazi Yaşa Tandilava. Şairi vore. P̆rofesori vore. Dersepeti mepçap. Ketabepeti p̆ç̆arup. Kortuli şiiriti p̆ç̆arup. Lazuri şiirepeti p̆ç̆arup. Mu na Lazuri ren, mteli şei vikip. Mundeşa maxvenaşa vikip. Ho, çileri vore. Natia Lazişvili k̆ala çileri vore.  Natia Xanumi do ma, çkin sum bere komiqounan; jur biç̆i do ar k̆ulani. Entepesti berepe kuqounan.  Çxovroti mota komiqounan. Kortuli, Lazuri, Turkuli do Rusuli komiçkin. Sarpisti, Batumisti pskidut. Sarpuli vore. Sarpis dovibadi. 24 k̆undura 1950 ʒ̆anas dovibadi. 1951 ʒ̆anaşen 1953 ʒ̆anaşak ocaği çkimi K̆azaxistanis t̆u.  K̆azaxistanişa uçverenan. K̆azaxistanişi Erk̆anobatişa miçverenan. Va miçkin emuşeniki ma ç̆iç̆it̆a bere vort̆i em zamanis. Xoş aʒ̆iti va miçkin. Em vakitişi hukumetepek eşo dulyape ikipt̆erenan. Mu miçkin?! 1953 ʒ̆anas xolo Sarpişa goviktit. Aya aşo miçkin. İlkmektebi Sarpis vik̆itxi. Ok̆ule ortamektebi Gonias vik̆itxi. Emuşk̆ule Tiflisişi Devletişi Universit̆eşi Filolojişi Fak̆ult̆eşen dovimezuni.

Ali İhsan Aksamazi: Gamiçkvineri jur şiiriş ketabi giğunan. Ma eşo miçkin.  Bekiti xilafi bzop̆on! Bekiti jurişen dido gamiçkvineri ketabi giğunan. Mu miçkin! Xoloti aşo ptkva: Jur gamiçkvineri şiiriş ketabi giğunan. Entepeşen arteri ren  "Muzata Sauploşi". Majurati ren  “100 leksi” coxoni ketabi tkvani. Mundes gamiçkvinu aya jur ketabi tkvani? Muk̆o şiiri gežin aya jur ketabis? Didopeten namu temapeten ç̆arupt şiirepe tkvani?

Yaşa Tandilava: Ho, başkapeti komiğun. Başka ketabepeti komiğun. Ketabepeti p̆ç̆arup. Şiiriş ketabiti, gramerişi ketabiti komiğun. Şiirepe p̆çarup emuşeniki şiiri gurişi ç̆ami ren. Ketabepeti komiğun: “Sulis Xveulebidan”, “Maradi Tk̆ivili”, “Muzata Sauploşi”, “Turkul-Kartuli Sasaubro”, “100 leksi”, “Saerto Kartveluri zmnuri zirebi Lazurşi da Lazuri zmnis p̆aradigma”. Maartani şiiriş ketabi ren do Batumis kogamaxtu. 1990 ʒ̆anas kogamaxtu. Majuraniti şiiriş ketabi ren do xolo Batumis kogamaxtu. 1995 ʒ̆anas kogamaxtu.  Masumaniti şiiriş ketabi ren do Tiflisis kogamaxtu. 2004 ʒ̆anas kogamaxtu.  Maotxani oğarğalonişi ketabi ren do Tiflisis kogamaxtu. 2010 ʒ̆anas kogamaxtu. Maxutani şiirişi ketabi ren do Tiflisis kogamaxtu. 2015 ʒ̆anas kogamaxtu.  Maanşani gramerişi ketabi ren do xolo Tiflisis kogamaxtu. 2018 ʒ̆anas kogamaxtu.

Ali İhsan Aksamazi:  Oşʒ̆anurapeşen doni Kvamxazi ren Sarpişi zoğap̆icis. Kvamxazi şeni ç̆areli Lazuri şiirepeti vik̆itxeret̆i. Sarpulepek dido qoropan Kvamxazis. Eşo miçkin ma. Kvamxazişen molamişinit, mu iqven! Kvamxazişi tarixişen molamişinit! Xvala Kvamxazişen var, Kvamxazişen xolos majura didi kvalepunapeşenti, entepeşi coxopeşenti, entepeşi tarixişenti molamişinit! Lazepek aya didi kvalepes qoropan. Cazepesti qoropan. Xoş amk̆ata majura didi kvalepeşi coxopeti mignapun. Namu semtis renan, va miçkin: “Kvamxari”, “Kvaoʒ̆ide”, “Kvaçeçme”, “Kvaç̆ağana”, “Kvaç̆aç̆i”, “Kvaxexi”. Molamişinitki çkinti majurapes molapşinat, mevognapat! Molapşinat do mevognapatki entepeşi tarixi va gomindunan!

Yaşa Tandilava: Çkin ar didi kva miğunan zoğap̆icis. Didi kva! Kvamxazi coxons. Çkini Sarpişi simboli ren. Kvamxazi. Çkimi berobaş beri Kvamxazi ak kodgin. Sarpişi zoğap̆icis kodgin. Baba çkimiti na skidut̆u, bere na t̆u vakitisti, em vakitisti, kodgit̆u Sarpişi zoğap̆icis. Solen moxtu, muç̆o iqu, muperi kva ren, va miçkin. Ma na mşuns berobaş beri Kvamxazi Sarpişi zoğap̆icis kodgin. Kvamxazis mtelik başkabaşka turli zop̆onan; aşo ren, eşo ren.  Ak, Sarpişi zoğap̆icis xut kva ren. Ar tanes kvamxazi coxons. Majuranis kvaçeçme coxons. Masumas kvaoʒ̆ide coxons. Maotxas kvaoʒva coxons. Maxutas Kvamurgvali coxons. Aya xut kva berobaş beri ak t̆u. Berobaş beri aya xut kva Sarpişi zoğap̆icis t̆u. ʒ̆oxleşen aʒ̆ineri steri zoğap̆ici aşo dolobğeri va rt̆u. Zoğap̆ici aşo dolobğeri va rt̆u. Ek vinçvirt̆it. Ç̆it̆anobas onçviru ek dovigurapt̆it. Xazi ğara ren. Ğaras uʒ̆umelan. Emuşen ambai eşo ren. Çkini şeni, Sarpulepe şeni dido qoropeli ren Kvamxazi. Emuşen ambai aşo ren. Ek̆onari mskva, qoropeli kva renki, iya oşinaxu, oşinu do oşinapu şeni Sarpulepek  şiirepe ç̆arupan, birapapeti ikipan.  Kvamxazişi ambai k̆aixeşa miçkit̆anki va gondunas! Kvamxazişi ambai başkapesti mevognapatki  va gondunas! Dunya skidaşakis Kvamxaziti mjora, tuta, muruʒxepe k̆ala skidas! Va gondunas!

Ali İhsan Aksamazi:   Sarpişi majura simboli ren Helimişi Xasani. Mara akoni arik aşo zop̆ons, majurak eşo. Helimişi Xasanişi ʒ̆ori- xilafi ambaepe oxokteri momçapan. Didopetenti ambaepe muşişi k̆ronoloji xilafi ren. Tkvan Helimişi Xasani içinopt̆it. Eşo miçkin do emuşeni gk̆itxupt ma. Helimişi Xasanişi skidalaşenti molamişinitki miletik k̆aixeşa ʒ̆ori iguras! Helimişi Xasanik Nazim Xikmeti içinopt̆ui? Entepe manebra t̆esi?!

Yaşa Tandilava: Helimişi Xasani Orta- Xopuri rt̆u. Baba muşis coxont̆u Helimi do emuşeni Helimişi Xasani zop̆onan. Xopaşi Çohadaroglepeşen. Orta-Xopas skidut̆u. 1927 ʒ̆anas Xopaşen yiselu do Nazim Xikmetis komaqonu ak, Sovet Hukumetişa. Ak kodoskidu. Batumis skidut̆u. Ak diçilu do bere-bari dvaqu. 1949 ʒ̆anas Sibiryaşa minduçkves, Sibiryaşa uçves akolen. Ekolen kagextu. Ok̆ule Tiflisis kodoskidu. Ok̆ule Tiflisis kodexodu. Ok̆ule  Tiflisişi Universit̆es dersi meçapt̆u. Turkuli dersepe meçapt̆u.  Tiflisişi Universit̆es, talebepe naskidut̆u emeris ar odas skidu. Tiflisişi Universit̆eşi doloxe talebepe şeni meçkineri ar odas xet̆u. Çkinti ekoni universit̆e- mezunepe emuşa mevit̆it. Oda muşişa mevit̆it.  Çkin, mteli Lazi talebepe, oda muşis ok̆ovibğet̆it. Lazuri gyarepe vimxort̆it. Lazuri birapape ibirt̆u. Lazuri birapape enni ʒ̆oxle Helimişi Xasanik domogures. Emuk gelaçapt̆u. Kapçia miç̆upt̆es. Lazuri gyarepe mixvenupt̆es. Lazuri bureği mixvenupt̆es. Ar k̆ele vimxort̆it majura k̆eleti Lazuri birapa vibirt̆it. Çkineburepe oşinu şeni,  ndğaginžaşi pşupt̆it. Ressamobati ikipt̆u. Helimişi Xasanik 165 tane resimi doqu. 1976 ʒ̆anas doğuru Helimişi Xasani Tiflisis.  Çkin yebzdit, akoni biç̆epek do Sarpişa kageviqonit. Emuşeniki Helimişi Xasanik tkuki “Ma bğurur, biç̆epeya, tkvanden başka miti va miqonunya, saebi va miqonunya, Sarpişa mendamiqonitya, tkvani mezares kodomoxvitya,  emk̆ata yeis kodomoxvitki zoğa kobžiraya!” Çkinti Tiflisişen moviqonit do Sarpis kodovoxvit. Helimişi Xasani yobaz k̆oçi va rt̆u. Emuşeni mezare muşis  noç̆arski “Skidalaşen ma na manç̆u kaebzdiya. Ma am dunyas em dunyaşi derdi var bzdiya. Elbet Nazim Xikmeti do Helimişi Xasani megabre t̆es.

Ali İhsan Aksamazi:  Meleni Sarpişi masumani simboli ren “Lazuri Etnografiuli Muzeumi”. Arkabişi op̆ut̆e k̆amp̆arnasti amk̆ata ar muzeumi koren. Tkvanti ar muzeumi kogiğunan ak, Sarpis.  Tkvanis coxons "Lazuri etnografiuli muzeumi". Ma k̆aixeşa komiçkin, tkvan şur do guriten udodginu içalişit aya muzeumi ok̆idu, oxampu do odidanu şeni. Muzeumi tkvanişi doloxe tarixişi çkvadoçkva orapeşen objepe nirçinen.  Ma muzeumi tkvani va movik̆itxi mara xoloti komiçkin! Solen miçkin, giçkinani?! TRT̆ Avazişi "K̆afk̆as Ryuzgyari" coxoni video- ambaişen komiçkin. Refiye Keharişi p̆rogramişen komiçkin. Muzeumişi mcveşi objepe solen ok̆orobit? Sarpişi Lazuri Etnografiuli Muzeumişi doloxe namu mcveşi orapeşen objepe nirçinen? Muk̆o obje ren muzeumis? Muzeumişi enni mcveşi obje muk̆o ʒ̆aneri ren? Muzeumişa paraten amilen, eşo vareni ?!

Yaşa Tandilava: Man ç̆it̆anobaş beri mcveşi şeepes p̆qoropt̆i. Emuşeniti mcveşi şeepe oxoris ok̆ovobğapt̆it. Ok̆ule çkini Hukumetis, P̆arlament̆os vuç̆ari. Aşo minon, aşo minon. Lazepe ç̆it̆a dopskidit Sakartvelos. Ç̆it̆a voret. Çkini oğarğaloni ç̆it̆a bğarğalapt. Ar muzeumi minon. Ar- jur ʒ̆anas vuç̆ari. İdu- moxtu mektubepe.  İpti mutu va miʒ̆ves. İpti mutu va qves. Ok̆ule mektubi komoxtu çkimda. P̆art̆epeşi arçevaniş vakiti t̆u. Aya muzeumi kodomik̆ides. Hukumetik dido para doxarcu. Oş şilya doxarces. Muzeumis iri şei mskvaşa nirçinu. Muzeumi 2012 ʒ̆anas didi merasimiten guinʒ̆k̆u.  Kvaşi p̆eriodişen oş ʒ̆ana ʒ̆oxleşak k̆arta şei, k̆arta alet̆i koren muzeumis. Sakartveloşi k̆arta semtişen tarixuri binapeşi mak̆et̆epet̆i koren. Svanetişen k̆oşk̆epeşi mak̆et̆epeti koren. Helimişi Xasanişi resimepeti koren. Mtelik konagnuki aya ketabi t̆u, aya tarixi t̆u.

Ali İhsan Aksamazi:   Andğaneri ndğas sumeneçidovit ʒ̆aneri ret. Jiubile tkvaniti ixvenu Batumis. Eşo miçkin. Açkva umçanepe çkinişen ret. Çkin gencepes mu tavsiyepe moğodapt aya k̆oronavirusişi ndğalepes?

Yaşa Tandilava: Ho, hukumetik jiubile mixvenu Batumis. Çkin Lazepe mjora do tuta na dibadu steri mcveşi voret. Çkin Sakartvelos ç̆it̆a dopskidit hama xoloti kovoret. Xoloti Lazuri vibirt.  Ma minonki çkimi Lazuri va gondunas! Lazuri va gondunas; bğarğalat, vibirat. Lazuri pşinaxat. 

Ali İhsan Aksamazi:   Aya int̆erviu şeni ma dido şukuri goğodapt. Tkvanti ginonan na, açkva voçodinat. Çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi nena vana mesaji giğunan na, entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Ğormotik bere- bari k̆ala oşi ndğa ar dğaten gişinan do p̆anda k̆ainoba megaç̆aran!

Yaşa Tandilava: Akonis,  Sakartvelos na skidun Lazepeti, Megrelepeti, Svanepeti, Gurcepeti, mteli cumalepe voret. Ark̆areli vimxort. Ark̆areli pşupt. Sakartveloşi doloxe, Lazepe ok̆obğeri Sarpis pskidut. Oğarğaloni çkini voskedinat. Voskedinat do va gondunas! Aya başka zamani ren. Ağne zamani ren. Aya qoropaşi zamani ren. Açkva hududi gonʒ̆k̆imeri ren. Dunyas globalizasyoni iqven. Jur hukumetis, Turkieşi do Sakartveloşi hukumetepes artikartişa qoropa kuğunan.  Ekole- akole psikudut. Xolo artikarti k̆ala voret. Ekole- akole ok̆ovibğet. Jur hukumetişi aras p̆roblemiti varen.  Lazuriti p̆ç̆arupt. Lazuriti vibirt. Aya domibağunan. Ğormotişen gexvameri qoropaten dopskidat. Xelak̆aoba vižirat! Gogixta!

+

 

“მუზეუმი თარიხი რენ!"

 

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი ჩქიმი ჲაშა თანდილავა რენ. ჲაშა თანდილავა გურჯისთანიში გამანთანერეფეშენ რენ. პროфესორი, შაირი, მჭარუ დო ოფუტე სარფიში ლაზური ეთნოგრაфიული მუზეუმიში დირექტროი რენ. ჲაშა თანდილავაქ ჰელიმიში ხასანითი იჩინოფტუ. ჲაშა თანდილავაში შიირეფე დიდო კაი მაწონენ. დიდოფეთენთი ჟურ შიირი მუში დიდო კაი მაწონენ: "ნანა" დო "ფირალიში დესტანი". 2005 წანაში მარიაშინა რტუ. მა ემორას კოლხობაში фესტივალი შენი გურჯისთანიშა, მელენი სარფიშა მეკაფთი.  ჲაშა თანდილავა ემორას ვიჩინი. ემორას ვიჩინით ართიქართი. "მუზათა საუფლოში" ჯოხონი ქეთაბი მუშითი ემორას ჰედიჲე მომჩერეტუ. ქეთაბის ქორთული დო ლაზური შიირეფე გეძიტუ. ლაზური მიჩქიტუ დო ემუშენი ლაზური შიირეფე არ შვაჯის ვიკიტხერეტი. შიირეფე მუშიში ლაზურითი, თემათი დიდო მსქვა რტუ. ედო ეშოთენ ამბაი მაყვერეტუ ჲაშა თანდილავაში შიირეფეშენ. ჲაშა თანდილავაქ დიდო მსქვა შიირეფე ჭარუფს. ემუშენიქი დიდო კაპეტი გური ქუღუნ. არ კოჩის ამკათა კაპეტი გური უღუტაში, ელბეთ მსქვა შიირი ჭარუფს, გინონ ლაზური, გინონ ქორთული. მა აშო ქომიჩქინ დო აშო მათქვენ. მცუდი ვა მათქვენ აწი. შიირფე მუშიშენ ბირაფათი დოყვეს გემაბირეფექ. ედო ჩქინ ბიჲოგრაфი მუშიშენ, გამიჩქვინერი ქეთაბეფე მუშიშენ ჭიტა- ჭიტა ბღარღალით აჲა ლაზური ინტერვიუში ორას. მა ჲაშა თანდილავას პკითხი, ჲაშა თანდილავაქ ნენა გემიქთირუ. ჲაშა თანდილავა სარფული რენ. ემუშენითი მელენი სარფიში სიმბოლეფეშენთი მოლაფშინით. მელენი სარფის სუმ ბეჯითი სიმბოლი ქუღუნ. ბექითი სარფიში სიმბოლეფე სუმიშენ დიდო რენ. აწი ხვალა სუმ სიმბოლი გომაშინუ. მუ პა?! აჲა სიმბოლეფე ირის ქუჩქინ. მელენი სარფიში იფთინერი სიმბოლი რენ ქვამხაზი. მაჟურა რენ ჰელიმიში ხასანი. სარფიში მასუმანი სიმბოლი რენ ლაზური ეთნოგრაфიული მუზეუმი. სარფიში აჲა სიმბოლეფეშენთი ბღარღალით  ინტერვიუს. 21 I 2021/ ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: იფთი ბიჲოგრაфი თქვანიშენ მოლამიშინათ დო ეშო გევოჭკათ, იყვენი?! მუნდეს დო სო დიბადით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? ჩილერი რეთი? ბერეფე დო მოთაფე გიყოუნანი? ქორთული დო ლაზურიშენ ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან?

ჲაშა თანდილავა: მა ვორე სარფული ლაზი ჲაშა თანდილავა. შაირი ვორე. პროфესორი ვორე. დერსეფეთი მეფჩაფ. ქეთაბეფეთი პჭარუფ. ქორთული შიირითი პჭარუფ. ლაზური შიირეფეთი პჭარუფ. მუ ნა ლაზური რენ, მთელი შეი ვიქიფ. მუნდეშა მახვენაშა ვიქიფ. ჰო, ჩილერი ვორე. ნათია ლაზიშვილი კალა ჩილერი ვორე.  ნათია ხანუმი დო მა, ჩქინ სუმ ბერე ქომიყოუნან; ჟურ ბიჭი დო არ  კულანი. ენთეფესთი ბერეფე ქუყოუნან.  ჩხოვროთი მოთა ქომიყოუნან. ქორთული, ლაზური, თურქული დო რუსული ქომიჩქინ. სარფისთი, ბათუმისთი ფსქიდუთ. სარფული ვორე. სარფის დოვიბადი. 24 კუნდურა 1950 წანას დოვიბადი. 1951 წანაშენ 1953 წანაშაქ  ოჯაღი ჩქიმი კაზახისთანის ტუ.  კაზახითანიშა უჩვერენან. კაზახითანიში ერკანობათიშა მიჩვერენან. ვა მიჩქინ ემუშენიქი მა ჭიჭიტა ბერე ვორტი ემ ზამანის. ხოშ აწითი ვა მიჩქინ. ემ ვაქითიში ჰუქუმეთეფექ ეშო დულჲაფე იქიფტერენან. მუ მიჩქინ?! 1953 წანას ხოლო სარფიშა გოვიქთით. აჲა აშო მიჩქინ. ილქმექთები სარფის ვიკითხი. ოკულე ორთამექთები გონიას ვიკითხი. ემუშკულე თიфლისიში დევლეთიში უნივერსიტეში фილოლოჟიში фაკულტეშენ დოვიმეზუნი.

ალი იჰსან აქსამაზი: გამიჩქვინერი ჟურ შიირიშ ქეთაბი გიღუნან. მა ეშო მიჩქინ.  ბექითი ხილაфი ბზოპონ! ბექითი ჟურიშენ დიდო გამიჩქვინერი ქეთაბი გიღუნან. მუ მიჩქინ! ხოლოთი აშო ფთქვა: ჟურ გამიჩქვინერი შიირიშ ქეთბი გიღუნან. ენთეფეშენ ართერი რენ  "მუზათა საუფლოში". მაჟურათი რენ,  “100 ლექსი” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი. მუნდეს გამიჩქვინუ აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანი? მოკო შიირი გეძინ აჲა ჟურ ქეთაბის? დიდოფეთენ ნამუ თემაფეთენ ჭარუფთ შიირეფე თქვანი?

ჲაშა თანდილავა: ჰო, ბაშქაფეთი ქომიღუნ. ბაშქა ქეთაბეფეთი ქომიღუნ. ქეთაბეფეთი პჭარუფ. შიირიშ ქეთაბითი, გრამერიში ქეთაბითი ქომიღუნ. შიირეფე პჩარუფ ემუშენიქი შიირი გურიში ჭამი რენ. ქეთაბეფეთი ქომიღუნ: “სულის ხვეულებიდან”, “მარადი თკივილი”, “მუზათა საუფლოში”, “თურქულ-ქართული სასაუბრო”, “100 ლექსი”, “საერთო ქართველური ზმნური ზირები ლაზურში და ლაზური ზმნის პარადიგმა”. მაართანი შიირიშ ქეთაბი რენ დო ბათუმის ქოგამახთუ. 1990 წანას ქოგამახთუ. მაჟურანითი შიირიშ ქეთაბი რენ დო ხოლო ბათუმის ქოგამახთუ. 1995 წანას ქოგამახთუ.  მასუმანითი შიირიშ ქეთაბი რენ დო თიфლისის ქოგამახთუ. 2004 წანას ქოგამახთუ.  მაოთხანი ოღარღალონიში ქეთაბი რენ დო თიфლისის ქოგამახთუ. 2010 წანას ქოგამახთუ. მახუთანი შიირიში ქეთაბი რენ დო თიфლისის ქოგამახთუ. 2015 წანას ქოგამახთუ.  მაანშანი გრამერიში ქეთაბი რენ დო ხოლო თიфლისის ქოგამახთუ. 2018 წანას ქოგამახთუ.

ალი იჰსან აქსამაზი:  ოშწანურაფეშენ დონი ქვამხაზი რენ სარფიში ზოღაპიჯის. ქვამხაზი შენი ჭარელი ლაზური შიირეფეთი ვიკითხერეტი. სარფულეფექ დიდო ყოროფან ქვამხაზის. ეშო მიჩქინ მა. ქვამხაზიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! ქვამხაზიში თარიხიშენ მოლამიშინით! ხვალა ქვამხაზიშენ ვარ, ქვამხაზეშენ ხოლოს  მაჟურა დიდი ქვალეფუნაფეშენთი, ენთეფეში ჯოხოფეშენთი, ენთეფეში თარიხიშენთ მოლამიშინით! ლაზეფექ აჲა დიდი ქვალეფეს ყოროფან. ჯაზეფესთი ქოროფან. ხოშ ამკათა მაჟურა დიდი ქვალეფეში ჯოხოფეთი მიგნაფუნ. ნამუ სემთის რენან, ვა მიჩქინ: “ქვამხარი”, “ქვაოწიდე”, “ქვაჩეჩმე”, “ქვაჭაღანა”, “ქვაჭაჭი”, “ქვახეხი”. მოლამიშინინითქი, ჩქინთი მაჟურაფეს მოლაფშინათ, მევოგნაფათ! მოლაფშინათ დო მევოგნაფათქი ენთეფეში თარიხი ვა გომინდუნან!

 ჲაშა თანდილავა: ჩქინ არ დიდი ქვა მიღუნან ზოღაპიჯის. დიდი ქვა! ქვამხაზი ჯოხონს. ჩქინი სარფიში სიმბოლი რენ. ქვამხაზი. ჩქიმი ბერობაშ ბერი ქვამხაზი აქ ქოდგინ, სარფიში ზოღაპიჯის ქოდგინ. ბაბა ჩქიმითი ნა სქიდუტუ, ბერე ნა ტუ ვაქითისთი, ემ ვაქითისთი ქოდგიტუ სარფიში ზოღაპიჯის. სოლენ მოხთუ, მუჭო იყუ, მუფერი ქვა რენ, ვა მიჩქინ. მა ნა მშუნს ბერობაშ ბერი ქვამხაზი სარფიში ზოღაპიჯის ქოდგინ. ქვამხაზის მთელიქ ბაშქაბაშქა თურლი ზოპონან; აშო რენ, ეშო რენ.  აქ, სარფიში ზოღაპიჯის ხუთ ქვა რენ. არ თანეს ქვაომხაზი ჯოხონს. მაჟურანის ქვაჩეჩმე ჯოხონს. მასუმას ქვაოწიდე ჯოხონს. მაოთხას ქვაოცვა ჯოხონს. მახუთას ქვამურგვალი ჯოხონს. აჲა ხუთ ქვა ბერობაშ ბერი აქ ტუ. ბერობაშ ბერი, აჲა ხუთ ქვა სარფიში ზოღაპიჯის ტუ. წოხლეშენ აწინერი სთერი ზოღაპიჯი აშო დოლობღერი ვა რტუ. ზოღაპიჯი აშო დოლობღერი ვა რტუ. ექ ვინჩვირტით. ჭიტანობას ონჩვირუ ექ დოვიგურაფტით. ხაზი ღარა რენ. ღარას უწუმელან. ემუშენ ამბაი ეშო რენ. ჩქინი შენი, სარფულეფე შენი დიდო ყოროფელი რენ ქვამხაზი. ემუშენ ამბაი ეშო რენ. ეკონარი მაქვა, ყოროფელი ქვა რენქი, იჲა  ოშინახუ, ოშინუ დო ოშინაფუ შენი სარფულეფექ  შიირეფე ჭარუფან, ბირაფაფეთი იქიფან.  ქვამხაზიში ამბაი კაიხეშა მიჩქიტანქი ვა გონდუნას! ქვამხაზიში ამბაი ბაშქაფესთი მევოგნაფათქი  ვა გონდუნას! დუნჲა სქიდაშაქის ქვამხაზითი მჟორა, თუთა, მურუცხეფე კალა სქიდას! ვა გონდუნას!

ალი იჰსან აქსამაზი:   სარფიში მაჟურა სიმბოლი რენ ჰელიმიში ხასანი. მარა აქონი არიქ აშო ზოპონს, მაჟურაქ ეშო. ჰელიმიში ხასანიში წორი- ხილაфი ამბაეფე ოხოქთერი მომჩაფან. დიდოფეთენთი ამბაეფეში კრონოლოჟი ხილაфი რენ. თქვან ჰელიმიში ხასანი იჩინოფტით. ეშო მიჩქინ დო ემუშენი გკითხუფთ მა. ჰელიმიში ხასანიში სქიდალაშენთი მოლამიშინითქი მილეთიქ კაიხეშა წორი იგურას! ჰელიმიში ხასანიქ ნაზიმ ხიქმეთი იჩინოფტუი? ენთეფე მანებრა ტესი?!

ჲაშა თანდილავა: ჰელიმიში ხასანი ორთა- ხოფური რტუ. ბაბა მუშის ჯოხონტუ ჰელიმი დო ემუშენი ჰელიმიში ხასანი ზოპონან. ხოფაში ჩოჰადაროგლეფეშენ. ორთა-ხოფას სქიდუტუ. 1927 წანას ხოფაშენ ჲისელუ დო ნაზიმ ხიქმეთის ქომაყონუ აქ, სოვეთ ჰუქუმეთიშა. აქ ქოდოსქიდუ. ბათუმის სქიდუტუ. აქ დიჩილუ დო ბერე-ბარი დვაყუ. 1949 წანას სიბირჲაშა მინდუჩქვეს, სიბირჲაშა უჩვეს აქოლენ. ექოლენ ქაგეხთუ. ოკულე თიфლისის ქოდოსქიდუ. ოკულე თიфლისის ქოდეხოდუ. ოკულე  თიфლისიში უნივერსიტეს დერსი მეჩაფტუ. თურქული დერსეფე მეჩაფტუ.  თიфლისიში უნივერსიტეს, თალებეფე ნა სქიდუტუ ემერის არ ოდას სქიდუ. თიфლისიში უნერსიტეში დოლოხე  თალებეფე შენი მეჩქინერი არ ოდას ხეტუ. ჩქინთი ექონი უნივერსიტე- მეზუნეფე ემუშა მევიტით. ოდა მუშიშა მევიტით.  ჩქინ, მთელი ლაზი თალებეფე ოდა მუშის ოკოვიბღეტით. ლაზური გჲარეფე ვიმხორტით . ლაზური ბირაფაფე იბირტუ. ლაზური ბირაფაფე ენნი წოხლე ჰელიმიში ხასანიქ დომოგურეს. ემუქ გელაჩაფტუ. ქაფჩია მიჭუფტეს. ლაზური გჲარეფე მიხვენუფტეს. ლაზური ბურეღი მიხვენუფტეს. არ კელე ვიმხორტით მაჟურა კელეთი ლაზური ბირაფა ვიბირტით. ჩქინებურეფე ოშინუ შენი,  ნდღაგინძაში  ფშუფტით. რესსამობა იქიფტუ. ჰელიმიში ხასანიქ 165 თანე რესიმი დოყუ. 1976 წანას დოღურუ ჰელიმიში ხასანი თიфლისის.  ჩქინ ჲებზდით, აქონი ბიჭეფექ დო სარფიშა ქაგევიყონით. ემუშენიქი ჰელიმიში ხასანიქ თქუქი “მა ბღურურ, ბიჭეფეჲა, თქვანდენ ბაშქა მითი ვა მიყონუნჲა,   საები ვა მიყონუნჲა, სარფიშა მენდამიყონითჲა, თქვანი მეზარეს ქოდომოხვითჲა,  ემკათა ჲეის ქოდომოხვითქი ზოღა ქობძირაჲა!” ჩქინთი თიфლისიშენ მოვიყონით დო სარფის ქოდოვოხვით. ჰელიმიში ჲობაზ კოჩი ვა რტუ. ემუშენი მეზარე მუშის  ნოჭარსქი სქიდალაშენ მა ნა მანჭუ ქაებზდიჲა. მა ამ დუნჲას ემ დუნჲაში დერდი ვარ ბზდიჲა. ელბეთ ნაზიმ ხიქმეთი დო ჰელიმიში ხასანი მეგაბრე ტეს.

ალი იჰსან აქსამაზი:   მელენი სარფიში მასუმანი სიმბოლი რენ “ეთნოგრაфიული მუზეუმი”. არქაბიში ოპუტე კამპარნასთი არ მუზეუმი ქორენ. თქვანთი არ მუზეუმი ქოგიღუნან აქ, სარფის.  თქვანის ჯოხონს "ლაზური ეთნოგრაфიული მუზეუმი". მა კაიხეშა ქომიჩქინ, თქვან შურ დო გურითენ უდოდგინუ იჩალიშით აჲა მუზეუმი ოკიდუ, ოხამფუ დო ოდიდანუ შენი. მუზეუმი თქვანიში დოლოხე თარიხიში ჩქვადოჩქვა ორაფეშენ ობჟეფე ნირჩინენ.  მა მუზეუმი თქვანი ვა მოვიკითხი მარა ხოლოთი ქომიჩქინ! სოლენ მიჩქინ, გიჩქინანი?! თრტ ავაზიში "კაфკას რჲუზგჲარი" ჯოხონი ვიდეო- ამბაიშენ ქომიჩქინ. რეфიჲე ქეჰარიში პროგრამიშენ ქომიჩქინ. მუზეუმიში მჯვეში ობჟეფე სოლენ ოკორობით? სარფიში ლაზური ეთნოგრაфიული მუზეუმიში დოლოხე ნამუ მჯვეში ორაფეშენ ობჟეფე ნირჩინენ? მუკო ობჟე რენ მუზეუმის? მუზეუმიში ენნი მჯვეში ობჟე მუკო წანერი რენ?  მუზეუმიშა ფარათენ ამილენ, ეშო ვარენი ?!

ჲაშა თანდილავა: მან ჭიტანობაშ ბერი მჯვეში  შეეფეს პყოროფტი. ემუშენითი მჯვეში შეეფე ოხორის ოკოვობღაფტით. ოკულე ჩქინი ჰუქუმეთის, პარლამენტოს  ვუჭარი. აშო მინონ, აშო მინონ. ლაზეფე ჭიტა დოფსქიდით საქართველოს. ჭიტა ვორეთ. ჩქინი ოღარღალონი ჭიტა ბღარღალაფთ. არ მუზეუმი მინონ. არ- ჟურ წანას ვუჭარი. იდუ- მოხთუ მექთუბეფე.  იფთი მუთუ ვა მიწვეს. იფთი მუთუ ვა ყვეს. ოკულე მექთუბი ქომოხთუ ჩქიმდა. პარტეფეში არჩევანიშ ვაქითი ტუ. აჲა მუზეუმი ქოდომიკიდეს. ჰუქუმეთიქ დიდო ფარა დოხარჯუ. ოშ შილჲა დოხარჯეს. აშოთენ მუზეუმის ირი შეი მსქვაშა ნირჩინუ . მუზეუმი 2012 წანას დიდი მერასიმითენ გუინწკუ.  ქვაში პერიოდიშენ ოშ წანა წოხლეშაქ კართა შეი, კართა ალეტი ქორენ მუზეუმის. საქართველოში კართა სემთიშენ თარიხური ბინაფეში მაკეტეფეტი ქორენ. სვანეთიშენ კოშკეფეში მაკეტეფეთი ქორენ. ჰელიმიში ხასანიში რესიმეფეთი ქორენ. მთელიქ ქონაგნუქი აჲა ქეთაბი ტუ; აჲა თარიხი ტუ.

ალი იჰსან აქსამაზი:   ანდღანერი ნდღას სუმენეჩიდოვით წანერი რეთ. ჟიუბილე თქვანითი იხვენუ ბათუმის. ეშო მიჩქინ. აჩქვა უმჩანეფე ჩქინიშენ რეთ. ჩქინ გენჯეფეს მუ თავსიჲეფე მოღოდაფთ აჲა კორონავირუსიში ნდღალეფეს?

ჲაშა თანდილავა: ჰო, ჰუქუმეთიქ  ჟიუბილე მიხვენუ. ჩქინ ლაზეფე მჟორა დო თუთა ნა დიბადუ სთერი მჯვეში ვორეთ. ჩქინ საქართველოს ჭიტა დოფსქიდით ჰამა ხოლოთი ქოვორეთ. ხოლოთი ლაზური ვიბირთ.  მა მინონქი ჩქიმი ლაზური ვა გონდუნას! ლაზური ვა გონდუნას; ბღარღალათ, ვიბირათ. ლაზური ფშინახათ. 

ალი იჰსან აქსამაზი:   აჲა ინტერვიუ შენი მა დიდო შუქური გოღოდფათ. თქვანთი გინონან ნა, აჩქვა ვოჩოდინათ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში ნენა ვანა მესაჟი გიღუნან ნა, ენთეფეთი მიწვით, მუ იყვენ! ღორმოთიქ ბერე- ბარი კალა ოში ნდღა არ დღათენ გიშინან დო პანდა კაინობა მეგაჭარან!

ჲაშა თანდილავა: აქონის,  საქართველოს ნა სქიდუნ ლაზეფეთი, მეგრელეფეთი, სვანეფეთი, გურჯეფეთი, მთელი ჯუმალეფე ვორეთ. არკარელი ვიმხორთ, არკარელი ფშუფთ. საქართველოში დოლოხე, ლაზეფე  ოკობღერი სარფის ფსქიდუთ. ოღაეღალონი ჩქინი ვოსქედინათ. ვოსქედინათ დო ვა გონდუნას. აჲა ბაშქა ზამანი რენ. აღნე ზამანი რენ. აჲა ყოროფაში ზამანი რენ. აჩქვა ჰუდუდი გონწკიმერი რენ. დუნჲას გლობალიზასჲონი იყვენ. ჟურ ჰუქუმეთის, თურქიეში დო საქართველოში ჰუქუმეთეფეს ართიქართიშა ყოროფა ქუღუნან.  ექოლე- აქოლე ფსიქუდუთ. ხოლო ართიქართი კალა ვორეთ. ექოლე- აქოლე ოკოვიბღეთ. ჟურ ჰუქუმეთიში არას პრობლემითი ვარენ.  ლაზურითი პჭარუფთ. ლაზურითი ვიბირთ. აჲა დომიბაღუნან. ღორმოთიშენ გეხვამერი ყოროფათენ დოფსქიდათ. ხელაკაობა ვიძირათ! გოგიხთა!

 aksamaz@gmail.com

 

 https://sonhaber.ch/muze-tarihtir-yasa-tandilava-ile-soylesi/?fbclid=IwAR15Luu50jrhxol-nEI0YElaIa1_5_MtvsRAY6J2StVObTazk0nf-Te_dhw

 

http://gurcuhaber.com/2021/01/24/muze-tarihtir%e1%83%b2%e1%83%90%e1%83%a8%e1%83%90-%e1%83%97%e1%83%90%e1%83%9c%e1%83%93%e1%83%98%e1%83%9a%e1%83%90%e1%83%95%e1%83%90/

 

 http://circassiancenter.com/tr/muze-tarihtir-soylesi-turkce-lazca/