8 Ocak 2021 Cuma

“Lazca, bir dialekt (ağız, şive) değil, bir dildir!” ( SÖYLEŞİ (TÜRKÇE- LAZCA/ LAZURİ)

 


 

 

“Lazca, bir dialekt (ağız, şive) değil, bir dildir!”

 

 

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Hasan Uzunhasanoğlu. Hasan Uzunhasanoğlu, Lazca Rönenansın temel taşlarından biri. Kendisini 1993’den beri tanıyorum. Değerli çalışmalarından da baştan sona haberdarım. Yayınlanmış Lazca kitapları da var. Hasan Uzunhasanoğlu ile bir söyleşi yaptım. Hasan Uzunhasanoğlu’nun biyografisi ve kültürel çalışmalarından bahsettik. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz)

 

+

 



Ali İhsan Aksamaz: Önce biyografinizden konuşalım. Ne zaman ve nerede doğdunuz? Nerelisiniz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğiniz nedir? Nerede yaşıyorsunuz? Nerede çalışıyorsunuz?

 

 

 

 

Hasan Uzunhasanoğlu: Ben, 1973 yılının 5. ayında yani Mayısta, ayın yirmi üçünde Fındıklı merkezde doğmuşum. Fındıklılıyım. Köyümün adı Ç̆urç̆ava (değiştirilmiş adıyla Çınarlı). Ç̆urç̆avanın yani Çınarlının Osmanlıya ait eski defterlerde başka bir adı daha var, P̆ap̆u dixa. Bu defterde kimden vergi aldıklarını kaydetmişler isim ve soyisim olarak. Ç̆urç̆ava da yine burada soyisim olarak geçiyor. Bu soyisim kimse tarafından kullanılmıyor şimdi, kaybolmuş. Ama ben, köyümün eski Lazlarının hatırasına bundan böyle bu kelimeyi yani Ç̆urç̆avayı soyisim olarak kullanacağım, sizin de bilginiz olsun.

Röportaja başlıyorum şimdi. Liseye kadar olan ilk ve orta mektepleri ve yine liseyi Vitzede yani Fındıklıda okudum. Sonra İstanbulda üniversiteyi kazandım ve üniversite okumaya İstanbula gittim, orda bitirdim yine üniversiteyi.

Matematik öğretmeniyim. Vitzenin (Fındıklı) köyü Ç̆urç̆avada (Çınarlı) yaşıyorum. Hergün inip çıkıyorum. Merkezde (Çarşı deriz), meslek lisesinde öğretmenlik yapıyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Lazca, İnsanlığın sembollerinden birisi. Lazcanın ölümü, İnsanlığın ölümüdür. İnsanlığın en eski ayak izleri Lazcanın da içinde gizlidir; diğer dillerde de öyle. Ben böyle biliyorum. Böyle söyleyebilirim. Bu, benim İnsanlık anlayışım. Bu benim sorumluluğum. Lazca yaşayınca, İnsanlık da yaşayacak. Lazca ölünce insanlık da ölecek. Benim anlayışım böyle. Siz, bu anlayışa ilişkin neler söyleyebilirsiniz? Doğrusu; Türkiye, Lazca gibi diller diğer bakımından çok zengin. Bu, Türkiye’nin kültürel zenginliği. Ancak çoğunlukla bu dillere ilişkin bilgimiz yok. Siz, bu duruma ilişkin ne düşünüyorsunuz? Bu durumun sorumlusu kim? Siz ne düşünüyorsunuz?

 Hasan Uzunhasanoğlu: Tarihin başlangıcından beri, günümüze dek saklanmış ve üretilmiş - ekme biçme olsun, şarkılar olsun, yeme içme olsun – insanlığa dair her ne varsa, bir bakracın içine süzülmüşçesine duran bu adetler, yani kültür, insanın dilini (lisanını) ortaya çıkardı. Sonrasındaysa bu diller, her milletin bu adetlerini sinesinde sakladı günümüze değin. O yüzden dil gerçekten de insanlığın en büyük parçasıdır. Gerçekten de dil unutulduğunda, insanlıktan da bir parça unutulmuş olacak. İnsanlığın zenginliği kaybolmuş olacak. Ben de sizin gibi düşünüyorum.

 

Lazların Lazcaya, Boşnakların Boşnakçaya, Adigelerin Adigeceye ve yine buna benzer küçük milletlerin dillerine dair bir kaygıları yok, bu dillerin konuşanları, dillerini yaşatmaya dair bir sorumluluk taşımıyorlar. Bu yüzden çok üzgünüm, ama maalesef bu böyle.

 

Çünkü; bu milletlerin dil ve kültürlerini saklamak (yaşatmak) için müesseseleri yok. Aydınlarının kendi milletleriyle bağları zayıf, bazen de hiçbir bağları yok. Dil ve kültürlerine can-ı gönülden bağlı değiller. O yüzden de mazileriyle (geçmiş kültürel yaşam) modernizm arasında bir köprü yok. Nostaljiye kapılmamak lâzım çok fazla. Altınımız varsa, bir bezle sarmalar ve öylece saklarız. Ancak bez eskiyip yıprandığında o altını yeni ve güzel olan başka bir bezle sarmalarız. Dil de bir altın değil midir!?

 

Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de Lazcadan konuşalım, bahsedelim!  Lazca, hangi dil ailesinden? Lazca, bir dil mi, yoksa başka bir dilin lehçesi mi? Biliyorum; bu alanda değişik teoriler var. Siz bu teorilere ilişkin ne düşünüyorsunuz?

 

 

Hasan Uzunhasanoğlu: Lazca bir dialekt (ağız, şive) değil, bir dildir. Güney Kafkas dil ailesinin içindedir, Megrelce, Svanca ve Gürcüceyle (Kartveluri) birlikte. Bu diller içerisinde ise Megrelce ile iki kardeş gibiyiz. Diğerleriyleyse kuzen.

Laz edebiyatı günümüze dek konuşulmak suretiyle muhafaza edildi. Yazıp çizmek suretiyle değil. Dil ailemiz içerisinde yalnız Gürcüler devlet sahibi oldukları için milliyetçi Gürcüler, yani Kartvelistler, dil ailemiz içerisindeki dilleri yani Laz-Megrel Dilini ve Svan Dilini, Gürcücenin dialektleri sayıyorlar, milletlerimizi de Gürcü.[1] Bunu, yani bu ideolojilerini kitaplarında yazıp, televizyonlarında dile getiriyorlar.[2] Bu taraftaki Lazlara empoze ediyorlar, diğer taraftaki Megrelleriyse tehdit ediyorlar.[3]

Siz de biliyor ve hatırlıyorsunuz. Bizler bu ideolojiyi beğenmiyor ve karşı çıkıyoruz. O yüzden de bir deklerasyon kaleme aldık ve dört dilde yayınladık.[4] Deklerasyon Tiflis televizyonlarında gösterildi. Ancak Lazcasını değil, sadece İngilizce, Türkçe ve Gürcücesini gösterdiler. Çünkü bu durumu şaşkınlıkla karşıladılar ve zıvanadan çıktılar.

Gürcü filolog Niko Marr diyorki: “Megrel Dili, Megrel Dilidir. Linguistik olarak ne bir ağız, ne de bir dialekttir.” Dünyada Niko Marr misali çok sayıda filolog var, Laz-Megrelceyi dialekt değil de Dil olarak kabul eden.

Gürcistan, Avrupa Birliği ile müzakereler yapıyor birliğe girebilmek için. Birliğe, Gürcistanda konuşulmakta olan azınlık milletlerine ait diller listesi yolladılar. Bu listede Lazca, Megrelce ve Svanca yok. Çünkü Dil değil, dialekt sayıyorlar. Kısacası, Gürcistanın, bu ideolojisini güçlü kılmak için bir politikası ve programı var.[5]

Bu tarafta ise Namık Kemal ve kendisi gibi pantürkistler, ikiyüz yıldır şöyle söylüyorlar: “Türkiye halkı yalnız Türkçe bilsin. Diğerlerini unutturalım. Namık Kemal diyor ki: “Türkçemizin bir alfabesi bile yok. Daha Arnavutlara ve Lazlara bile dillerini unutturamadık.”

Ali İhsan Aksamaz: Biz, bu dili, Lazcayı, Lazca adıyla biliyoruz. Lazca, başka adla da biliniyor mu? Lütfen bunlardan da bahsedin bize!

Hasan Uzunhasanoğlu: Biz Lazlar (Lazi olanlar) dilimizi “Lazuri” (Lazca) kendimizi “Lazi” olarak isimlendiriyoruz. Gürcüler ise Lazları Ç̆ani, Lazcayı ise ‘Ç̆anuri’ olarak isimlendiriyorlar. Kartvelistler “Ç̆e Xasani” ifadesini nasıl “Ç̆ut̆a Ç̆ani” yaptılar biliyorsunuz, öyle değil mi!? Ayrıca Hopa Hemşinlileri de Lazları “Coni - Cani” ve Lazcayı da “Cani Lizu” olarak isimlendiriyorlar. Bildiklerim bu kadar.

 

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum; Lazca, Türkiyenin her yerinde konuşuluyor. Tarihsel olarak; Lazca çoğunlukla Türkiyenin hangi kentlerinde konuşuluyor? Türkiye dışında, Lazca başka ülkelerde de konuşuluyor mu?

Hasan Uzunhasanoğlu: Lazcanın konuşulduğu ve Lazlarla meskun yerler:

 

a.     Artvin ve Rizede;

 

1.                 Pazar (Rizenin ilçesi)

2.                 Ardeşen (Rizenin ilçesi)

3.                 Çamlıhemşin (Rizenin ilçesi)

4.                 Fındıklı (Rizenin ilçesi)

5.                 Arhavi (Artvinin ilçesi)

6.                 Hopa (Artvinin ilçesi), Sarp ve yine Kvariati

7.                 Güreşen köyü

8.                 Düz köy

 

b.     93 Muhacirleri ve diğer muhacirler;

 

9.                 Düzce

10.            Akçakoca

11.            Sakarya

12.            Kocaeli

13.            Yalova

14.            Bursa

15.            Balıkesir

16.            İstanbul

17.            Samsun

18.            Giresun

19.            Kayseri

20.            Ordu

21.            Sinop

22.            Ankara

23.            Bilecik

24.            Kırıkkale[6]

 

c.      Sohumdan Ortaasyaya sürülen Lazlar;

 

25.            Kırgızistanda, Oş vilayeti, Kizilkiya köyünde

26.            Özbekistanda

 

Lazların bütün dünyada nerelerde yaşadığını ve Lazcanın nerelerde konuşulduğunu detaylı bir şekilde anlamak için dipnotlarda yazılmış linklere bakalım.

 

 

Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de Lazcanın Alfabesinden bahsedin, lütfen! Lazcada kaç harf mevcut?  Kaç tane ünlü ve kaç tane ünsüz harf var Lazcada?

Hasan Uzunhasanoğlu: Laz Alfabesinde otuzbeş (35) harf var. Beşi (5) sessiz, otuzu (30) seslidir.

Ali İhsan Aksamaz: Biz çok iyi biliyoruz ki, her dilde başka dillerden emanet kelimeler var. Lazcada da, başka dillerden emanet kelimeler var. Lazcada çoğunlukla hangi diğer dillerden emanet kelimeler var? Bu emanet kelimeler, çoğunlukla hangi alanlardan? Başka dillerde de, Lazcadan geçmiş emanet kelimeler var mı?

Hasan Uzunhasanoğlu: Evet, ödünçlenmiş (emanet) kelimeler var. Zaten yeryüzünde, içinde emanet kelime olmayan bir dil yoktur. Herkes herkesten ödünç almış. Genellikle Türkçe, Gürcüce ve yine Trabzon Rumcasından ödünç almışız, bir de Hemşinceden.

Komşularımız olan Hemşinliler bizden çok sayıda kelime ödünç aldığı gibi, onlar da bize kelimeler vermişler. Ödünç alınanı sahibine vermek adettendir. Ancak uzun zamandır dilimizde bulundukları için artık bizim oldular. Senin benim olayı kalmadı artık. Yüz yıl boyunca ödünçlenmiş olan kelimeler ekseriyetle Türkçedir ve ekseriyetle teknolojiyle ilgilidir.

Ali İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz, şimdi de Lazcanın akademik alanına gelelim! Laz Alfabesi ilk olarak ne zaman ve nerede yayınlandı? Bu çalışmaların öncüleri kim ya da kimlerdi? İlk Laz Alfabesi hangi ana alfabeden ortaya çıktı; Arap Alfabesinden mi, Latin Alfabesinden mi, Gürcü Alfabesinden mi?!

Hasan Uzunhasanoğlu: Laz diline dair ilk alfabeyi İskender Chitaşi[7] hazırladı. Ve 1929 yılının Kasım ayının 11’inde bastırdı. “Kızıl Yıldız” adını vermiş olduğu gazetede kullandı öncelikle. Bu alfabeyi Türkiyede yaşayan Lazları düşünerek Latin kökenli olarak bastırmıştı.

Daha sonra Almanyada, 1984 yılında yine başka bir alfabe daha hazırlandı. Arhavili Fahri Kahraman, Selma Çakır Koçiva ve Wolfgang Feurstain bir araya gelip sözü geçen alfabeyi hazırladılar. Şimdi de zaten bu alfabeyi kullanmaktayız.

Bir de diyorlar ki Hopalı Faik Efendi (Aliefendioğlu)[8] Arap alfabesini Lazca yazabilmek için dizayn edip kitaplar hazırladı. Laz dili için çalıştı. Ancak Faik Efendinin günümüze dek muhafaza edilebilmiş herhangi bir çalışması elimizde yok, varsa bile nerede ve kimde olduğunu bilemiyoruz. İskenderin çalışmaları gibi bizden saklanıyor olabilir.

Lazca için çalışan Laz ileri gelenleri bunlardı. Bildiklerim bunlar. Ancak dil üzerine çalışmamışsa bile Lazlar ve Lazistan üzerine değerli fikirleri olan Fındıklılı (Kavazişi) Ahmet Tevfik’i (Yücesoy)[9] anmadan edemeyeceğim. Benzer şekilde Hopalı Helimişi Xasani (Çuhadaroğlu)[10] gerek yaptığı derlemeler ve gerekse de kaleme aldığı şiirler, resmettiği tablolar nedeniyle anmadan geçemeyeceğim değerli kişilerden biridir. Bunlardan önce Lazca ve Lazlar üzerine çalışanlar olmuşsa bile şimdilik bilemiyoruz.

Ali İhsan Aksamaz: Türkiye ve/ya Türkiye dışında; ilk Lazca Alfabe, Sözlük ve kitaplar nerede ve ne zaman yayınlandı? Bu çalışmaların öncüleri kimlerdi?

Hasan Uzunhasanoğlu: İlk Laz alfabesi Sohum’da hazırlandı. İskender Chitaşi Laz çocuklarına, okullarda dersleri Lazca olarak öğretebilmek için çeşitli kitaplar yazdı. Ancak İskender yalnız değildi. Sarplı Muhamed Vanilişi (Vanlioğli), Ziya Nuri ve yine başka yardımcıları vardı. İskenderin kitaplarıyla o dönem Sarptaki (o tarihlerde bölünmemişti)[11] ve Sohumdaki okullarda öğretim yapılıyordu.

Ali İhsan Aksamaz: Lazcanın yazılı olmayan, sözlü edebiyatı yüzyıllardan beri çok zengin; öyle biliyorum. Ancak çok iyi biliyoruz ki, bu küresel dönemdeyiz. Yazılmamış dillerin küresel çağda yaşama şansı yok. Radyo- televizyon yayını, gazete yayını, eğitim-öğretim olmayınca bu dillerin yaşama gücü yok. TRT’de de kapsamlı Lazca yayın yok.  Türkiye dışında, Lazca radyo- televizyon yayını var mı? Biraz da bize bu sorunlardan bahsedin, lütfen!

 

Hasan Uzunhasanoğlu: Dili yaşatabilmek için gazete, TV yayını, eğitim-öğretim, radyo yayınları, kitapların yayınlanması, özetle, okullarda Lazca öğretmemiz gerekiyor. Türkiye’de TRT’nin Lazca bir programı yok, yalnızca Lazca şarkı ve türküler veriliyor, bildiğim kadarıyla. Türkiyenin dışında Gürcistan kilisesinin televizyonu üzerinden Lazca şarkılar yayınlıyor, klipler hazırlanıyor.

İki ya da üç yıl önce Ardeşen’de yerel bir kanal – Gelişim – Lazca yayın yapacağını söyledi ama daha sonra vazgeçtiler. Başka da bir şey bilmiyorum.

Ancak şunu söylemem gerekir: Lazca programlar çok önemlidir. O yüzden de TRT ile bağlantı kurmamız gerekiyor.

Ali İhsan Aksamaz: Lazca da, Devlet okullarındaki seçme derslerden birisi artık. Lazcanın yaşatılması için bu seçmeli dersler yeterli? Siz bu duruma ilişkin ne düşünüyorsunuz? Türkiyenin dışında, bir başka ülkede Lazca dersler var mı?

Hasan Uzunhasanoğlu: Yeterli mi değil mi, buna üstteki sorularda cevap verdim. Yeterli değil. Eğitim-öğretim, TV ve radyo yayınları gerekir ve kitaplar basmamız gerekiyor. Okullarda öğretmemiz şart.

Türkiye dışında, Gürcistanda yüksek lisans öğrencileri vardı, öğreniyorlardı. Ama şimdiki durum nedir, bilemiyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Türkiyede ve/ya başka ülkelerde, Lazcanın yaşatılması için dernek ve enstitüleriniz var mı? Bu kurumlar neler yapıyor? Ne tür aktiviteleri var?

Hasan Uzunhasanoğlu: Türkiyede Laz Dilini yaşatmak için var olan dernekler şunlardır:

 

a. Gola kültür sanat ve ekoloji derneği

b. Karadeniz Ereğli Laz kültür derneği

c. Laz enstitüsü derneği

d. Laz kültür derneği

e. Laz kültür ve dayanışma derneği

f. Lazebura E.V. (Avrupa Laz Kültür Derneği) – Europen Laz Culture Movement (Almanyada)

g. Sima doğu karadenizliler hizmet vakfı

h. Arhavi Laz kültür sanat ve turizm derneği

i. Antalya Laz kültür derneği

j. Oxvame (Gürcistan Sarpı’nda. Bu şimdi kapalı.)

 

Bu dernekler Laz kültürünü yaşatma kaygısıyla var oldular. Tüzüklerinde öyle yazıyor. Hepsinin artıları ve eksileri var. Şunu biliyoruz ki, dernek kurmuş olmak dili kurtaramaz.

Ali İhsan Aksamaz: Çok ünlü şarkıcılarınız da var; bunu ben de biliyorum. Onların adları ve ünlü şarkılarından da bahsedin bize, lütfen!

Hasan Uzunhasanoğlu: Evet, doğru söylüyorsunuz. Çok şarkıcılarımız var. Bu şarkıcılar iki çeşit:

 

a.     Otantik (bize özgü eski) ezgiler söyleyen şarkıcılar;


Arhavili Yaşar Turna, Ardeşenli Mustafa Delibaş, Pazarlı Ahmet Güngör, Fındıklılı Cevdet Topaloğlu, Pazarlı Ali Haliloğlu, Ahmet Çakır, Ahmet Aydınoğlu, Mustafa Tezcan, Pazarlı Birol Topaloğlu ve diğerleri…

 

b.     Otantik ezgiler harici şarkıcılar;


1. Modern ezgiler söyleyen şarkıcılar: Dünyadaki farklı ekollerden söyleyenler.
Hopalı Kazım Koyuncu, Zuğaşi Berepe, Karmat̆e ve diğerleri.


2. Popüler ezgiler söyleyen şarkıcılar: Türkiye içinden ezgilerle birlikte bize özgü ezgilerle harmanlayıp söyleyenler.
Ayhan Alptekin,  Hülya Polat ve diğerleri.

 

Ali İhsan Aksamaz: Sizin yayınlanmış kitaplarınız var. Öğrencilerinize Lazca da öğretiyorsunuz; biliyorum. Lazca alanında yeni başka kitap projeleriniz var mı?

Hasan Uzunhasanoğlu: Şimdiki meramım, Laz ezgilerini bir araya toplamak. Günümüze kadar çıkmış ve kaydedilmiş ne varsa, hepsini toplayıp, sonrasında da bunları dijitale aktarmak. Yapabilecek miyim, bilmiyorum! Yola çıktım, bakalım neler göreceğim.

Ali İhsan Aksamaz: Size teşekkür ediyorum. Başka sorum yok. Ancak sizin bahsedeceğiniz başka konu varsa, lütfen bahsedin! Sakalınız yere ulaşsın!

Hasan Uzunhasanoğlu: Ben de teşekkür ederim fazlasıyla. Yolumuz çok engebeli ve dikenli. Baltamızı elimize aldık, yavaş yavaş temizliyoruz. Yol üzerindeki izler ortaya çıkmaya başladı. Baştan sona bir temizlik yapabilecek miyiz, ömrümüz vefa eder mi, kim bilir! Ama Lazistan var oldukça, Lazlar da, Lazca da, Laz kültürü de muhafaza olacak, benim düşüncem budur. Bizler can-ı gönülden çalışıyoruz. Tanrı da hepimize can-ı gönülden yardım etsin! Laf lafı açıyor, söylenecekler bitecek gibi değil. Şimdilik bitirelim. Görüşmek üzere!

+

Söyleşinin Lazcası/ Lazuri:

 

 

“Lazuri dialekt̆i var, Nena ren!”

 

 

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Xasan Ç̆urç̆ava (Uzunhasanoğlu). Xasan Ç̆urç̆ava ren Lazuri Ronesansişi ç̆k̆onepeşen arteri. Ma emu 1993 ʒ̆anaşen doni viçinop. Edo ğirsoni noxvenepe muşişenti k̆aixeşa ambai komiğun. Emus kuğun gamaçkvineri Lazuri ketabepeti. Xasan Ç̆urç̆avak̆ala ar int̆erviu dop̆i. Xasan Ç̆urç̆avaşi biyografi do k̆ult̆uruli noçalişepeşen molapşinit. Aya ren çkini int̆erviuşi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)

 

+

 

Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen bğarğalat. Mundes do so dibadit. Sonuri ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? So skidut? So içalişept?

Xasan Ç̆urç̆ava: Ma, vitoşi do çxoroşi do sumeneçi do mavitosumani ʒ̆anas (1973.), maxuta tutas (5.), yani mbulobas, eçi do masumani ndğas (23.) Viʒ̆e noğas dobibadidoren. Viʒ̆uri bore. Oput̆e çkimis Ç̆urç̆ava gyožin. Ç̆urç̆avas Osmanluri mcveşi defterepes ar çkva coxo kuğun, P̆ap̆u dixa. Ham defteris mis na vergi yuç̆opaman hentee nç̆areri ren coxo do gvarite. Ç̆urç̆avati xolo gvari ren hem defteris. Ham gvari haʒ̆i mitis va gyožin, gondineri ren. Mara ma, oput̆e çkimişi mcve Lazepe gemşunt̆as ma do haʒ̆işkule ham zitkva yani Ç̆urç̆ava kogebidvi, tkvati giçkit̆an.

Haʒ̆i geboç̆k̆am rop̆ort̆ajis. Liseşakis na ren maartani do oşkenani, mektebepe do xolo lise Viʒ̆es bik̆itxi. Uk̆açxe Mp̆olis universit̆e p̆ç̆k̆indi do universit̆eşi ok̆itxuşa Mp̆olişa mendapti, hek doboçodini xolo.

Ma mamgurapale bore, Matematik̆aşi. Viʒ̆eşi oput̆e Ç̆urç̆avas pskidur. K̆art̆a ndğas gebulur do eşebulur. Noğas Meslek̆uri lises mamgurapaloba bikom.

Ali İhsan Aksamazi: Lazuri nena ren k̆oçinobaşi simbolepeşi art-arti. Lazuri nenaşi ğura ren k̆oçinobaşi ğura. K̆oçinobaşi irişen mcveşi nok̆uçxenepe şinaxeri ren Lazuri nenaşi doloxeti; majura nenapesti eşo. Ma eşo miçkin. Edo aşo matkven. Aya ren çkimi k̆oçinobaşi gagnapa.  Ayati ren çkimi anank̆eni. Lazuri nena skidaşi, k̆oçinobati skidasunon. Lazuri nena ğuraşi, k̆oçinobati, cumalobati ğurasunon. Çkimi gagnapa aşo ren. Tkvan muepe gatkvenan aya gagnapa şeni? Mtini giʒ̆vat; Turkiye, dido xampa ren Lazuri nenapesteri majura nenapeten. Aya ren Turkiyeşi k̆ult̆uruli xampoba. Mara çkin didopeten çkar mutu va miçkinan amk̆ata nenapeşen. Tkvan mu isimadep aya xali şeni? Mi ren aya xalişi nena-gemktiru? Mu isimadupt tkvan?

Xasan Ç̆urç̆ava: Tarixişi geç̆k̆apaşen doni, handğaneri ndğaşakis şenaxeri do mongoneri - oxaçku ombralu rt̆as, obirupe rt̆as, oşu oç̆k̆omu rt̆as - birtum k̆oçinobaşi mu na ren, muç̆o ar ʒ̆uk̆alis genʒ̆oreri ham adetepek, yani k̆ult̆urak, k̆oçis nena yuçkinu. Uk̆uleti k̆oçinobaşi ham nenapek, k̆art̆a miletişi ham adetepe ubas komeşişinaxu handğaneri ndğaşa. Hemuşeni nena mtiniti k̆oçinobaşi eni didi noʒ̆ile ren. Mtiniti nena goiç̆k̆ondininaşi, k̆oçinobati goiç̆k̆ondininen. K̆oçinobas zenginoba gundunun. K̆oçinobaşi zenginobas kodark̆inen. Mati tkvanisteri bimsiponam.

Lazepes Lazurişi, Boşnak̆epes Boşnak̆urişi, Adigepes Adigurişi do xolo haşo ʒ̆ut̆a miletepes nena nişişi mutu va omç̆unan, ham nenapeşi msinapu k̆oçepes, nenaşi doskidinuşi anank̆eni va uğunan. Ham ambaiş gurine dido gemzuli bore, mara dulya haşo ren.

Muşeni do; ham miletepes nena do k̆ult̆uraşi oşinaxuşeni muesesepe gedgeri va uğunan. Ent̆elek̆t̆uelepe nişis, miletepe nişik̆ala k̆ont̆ak̆t̆i k̆ai va uğunan. Baziti çkar va uğunan. Nena do k̆ult̆ura nişis şuri do gurite va oroman. Hemuşeniti atxe (mcve k̆ult̆ura do oskidinu) nişis modernizmik̆ala xinci va nužinan. Nostaljis va dolaonare dido. Okro na miğut̆an mbelas melap̆k̆orumt do somtxa dopşinaxumt. Mara mbela dixizanaşi hem okro ağne do mskva, çkva mbelas komelap̆k̆orumt. Nenati p̆anda mcves var ağnes melak̆orare. Nenati muç̆o okro ren.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Lazuri nenaşen bğarğalat, molapşinat! Lazuri nena namu nenapeşi ocağişen ren? Lazuri, nena reni varna ar çkva nenaşi dialekt̆i reni?  Komiçkin, çkvadoçkva t̆eorepe koren aya speros. Tkvan mu isimadupt aya t̆eorepe şeni?

Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri dialekt̆i var, nena ren. Omjore K̆avk̆asuri nenapeşi ocağişi doloxe ren, Megreluri (Margaluri), Svanuri (Şonuri) do Korturi (Kartveluri)-k̆ala. Ham nenapeşi doloxeti Megreluri (Margaluri)-k̆ala cumalepesteri boret. Majuranepek̆alati muç̆o eksalepe…

Lazuri ç̆araloba handğaneri ndğaşa sinaperi işinaxu, onç̆aru oğaruten var. Çkuni ocağişi doloxe xvala Kortupes devleti na uğunanşeni nasyonalist̆i Kortupek, yani Kartvelistepek, ocaği çkunişi nenape yani Lazuri-Margaluri Nena do Svanuri Nena, Korturi nenaşi dialekt̆epe şinuman, miletepe çkuniti Kortu.[12] Haya, yani ham ideoloji nişi kitabepe nişis ç̆aruman, televizyonepe nişis isinapaman.[13] Hakoleni Lazepes empoze oğodaman do hekoleni Megrelepe goʒ̆oşkurinaman.[14]

Tkvanti kogiçkinan do kokşunan. Çku ham ideoloji var momʒ̆onan do golobudgiturt. Hemuşeniti ar dek̆lerasyoni kogamamç̆arit do otxo (4) nenate dek̆lere dop̆it.[15] Dek̆lerasyoni Tiflisişi Tv-pes oʒ̆ires. Mara Lazuri muşi var oʒ̆ires. İnglisuri, Turkuri do Korturi muşi xvala oʒ̆ires. Muşeni do, ham ambaişeni dido goişaşes do xolo goideles.

Kortu filologi Nik̆o Marik zop̆onski ya: “Megreluri (Margaluri) nena ren Megreluri nena. Linguisturo va ren nuk̆u do varti ren dialekt̆i.”

Nik̆o Maristeri dido filologepe renan kianas. Lazur-Margaluri dialekt̆i var do nena (na) şinuman.

Gurcistanik, Avropaşi Artobak̆ala[16] muzakerepe ikoms Artobas amamoşkvan ya do. Hentepes, Gurcistanis na isinapinen ʒ̆ut̆a miletepeşi nenapeşi list̆e uncğones. Ham listeşi doloxe Lazuri, Megreluri (Margaluri) do Svanuri (Şonuri) nenape menç̆areri va ren. Muşeni do nena var do Korturişi dialekt̆epe şinuman. Domk̆ulaşa doptkvatna, Gurcistanis ham ideolojişi mencelobaşeni ar p̆olit̆ik̆a do p̆rograma uğun.[17]

Hakoleti Namik Kemali do muşisteri panturkistepek, juroşi (200) ʒ̆ana ren haşo zop̆onan: “Turkiyeşi miletis xvala Turkuri nena uçkit̆as. Majuranepe goboç̆k̆ondinapat. Namik Kemalik zop̆onski ya: “Turkuri çkunis alboninati va uğun. Daa Arnavutepes do Lazepes nenape nişi va gomaç̆k̆ondinapes.”

Ali İhsan Aksamazi: Çkin, aya nena, Lazuri nena coxoten miçkinan. Çkva coxotenti içkineni Lazuri nena? Antepeşenti molamişinit, mu iqven!

Xasan Ç̆urç̆ava: Çku Lazepek nena çkunis ‘Lazuri’, ti çkunisti “Lazi” bucoxamt. Kortupek Lazepes Ç̆ani, Lazuri Nenasti ‘Ç̆anuri’ ucoxaman. Kartvelistepek “Ç̆e Xasani” muç̆o “Ç̆ut̆a Ç̆ani” ʒ̆opxes xoş kogiçkinan. Xopuri Xemşelepekti Lazepes “Coni - Cani” do Lazuri nenasti “Cani Lizu” ucoxaman. Ma hantee miçkin.

Ali İhsan Aksamazi: Miçkin; Lazuri nena iğarğalen Turkiyeşi k̆arta svas. Tarixuro; Lazuri nena didopeten Turkiyeşi namu noğapes iğarğalen? Turkiyeşi gale, çkva dobadonapesti iğarğaleni Lazuri nena?

Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri nena na isinapinen do Lazepe na xenan svalepe:

 

a.     Artvini do Rizenis;

 

2.     Atina (Rizenişi k̆eza)

3.     Art̆aşeni (Rizenişi k̆eza)

4.     Vija (Rizenişi k̆eza)

5.     Viʒ̆e (Rizenişi k̆eza)

6.     Arkabi (Artvinişi k̆eza)

7.     Xopa (Artvinişi k̆eza), Sarpi do xolo K̆vaati

8.     Beğlevani (Borçxaşi oput̆e) do

9.     Çxalas (Borçxaşi oput̆e)

 

b. 93-ani ʒ̆anaşi Muhacirepe do çkva muhacirepe;

 

10.                      Düzce

11.                     Akçakoca

12.                     Sakarya

13.                     Kocaeli

14.                     Yalova

15.                     Bursa

16.                     Balıkesir

17.                     İstanbul

18.                     Samsun

19.                     Giresun

20.                     Kayseri

21.                     Ordu

22.                     Sinop

23.                     Ankara

24.                     Bilecik

25.                     Kırıkkale[18]

 

c. Soxumişen Oşkenda Asyaşa na uçves Lazepe;

 

26.                     Kirgizistanis, vilayeti Oşis, Oput̆e Kizilkiyas

27.                     Ozbekistanis

 

Lazepe mteli kianas so na skidunan do Lazuri so na isinapinen mç̆ipaşa oxoʒ̆onuşeni dipnotepes eʒ̆anç̆areri link̆epes boʒ̆k̆edat.

 

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Lazuri nenaşi albonişen molamişinit, mu iqven! Lazuri nenas muk̆o bonca uğun? Muk̆o xonaroni do muk̆o uxonare bonca uğun Lazuri nenas?

Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri nenaşi albonis eçi do vit̆o xut (35) bonca uğun. Xut (5) teği uxonare do eçi do vit teği (30) xonaroni bonca uğun.

Ali İhsan Aksamazi: Çkin k̆aixeşa miçkinan, k̆arta nenas kuğun eʒxeri zitkvape majura nenapeşen. Lazuri nenasti eʒxeri zitkva uğuni majura nenapeşen. Didopeten namu nenapeşen eʒxeri zitkvape uğun Lazuri nenas? Edo aya eʒxeri zitkvape didopeten namu speropeşen ren? Majura nenapesti Lazuri nenaşen eʒxeri zitkvape uğuni?

Xasan Ç̆urç̆ava: Ko, eʒxeri zitkvape ren Lazuris. Çkva nenapesti eʒxeri zitkvape uğun. Asti kianas zitkva ueʒxapu nena va ren. Mtelik mtelis yaʒxudoren. Ekseri Turkuris, Korturis do xolo T̆amt̆raşi Rumuris ebaʒxitdoren. Arti xolo Xemşelepes ebaʒxitdoren.

Martepe çkuni Xemşelepek dido zitkvape emaʒxesdoren. Hentepekti çku memoʒxesdoren.

Eʒxeri, mance muşis meçamu adeti ren. Mara dido ora ren çkuni nenas ren do açkva çkuni dives, skani do çkimi va uğun. Oşi ʒ̆anaren eʒxeri zitkvape ekseri Turkuri miğunan do teknolojiuri nenape ren hantee.

 

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonanna, aʒ̆iti Lazuri nenaşi ak̆ademiuri speroşa komoptat! İpti mundes do so gamiçkvinu Lazuri Nenaşi Alboni? Mi rt̆u varna miepe rt̆es aya noçalişepeşi goʒ̆ancğonerepe? Namu nana albonişen yeçkindu iptineri Lazuri alboni; Arabuli albonişeni, Latinuri albonişeni, Kortuli Albonişeni?!

Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri nenaşi alboni en ogine İskender Chitaşik[19] gamoşkvinu. Ʒ̆ilva tutaşi (11.) maşkvitani ndğas (7.), vitoşi do çxoroşi do eçi do maçxorani (1929.) ʒ̆anas gamoşku, yani 7.11.1929-is. Mç̆ita Muruʒxi na gyodudort̆un k̆azetas ixmaru en ogine. Ham alboni Turkiyeşi Lazepe imsiponu do Latinuri albonişen yoçkinu.

Uk̆açxe, Almanyas, vitoşi do çxoroşi do otxoneçi do maotxani ʒ̆anas (1984-is) xolo ar çkva Lazuri alboni kogamişkvinu. Arkaburi Fexri Mtanebiva (Fahri Kahraman), Selma K̆oç̆iva do Wolfgang Feurstaini ok̆oxtes do ham majura alboni doxazires. Haʒ̆iti ham albonite p̆ç̆arumt.

Arti zop̆onanki Xopuri Faik Efendikti (Alefendoğli)[20] Arabuli alboni Lazurişeni omʒ̆uranu do kitabepe xaziru. Lazuri nenaşeni içalişu. Mara Faik Efendişi handğaneri ndğaşa şinaxeri mutu va miğunan, rennati so do mis uğun va miçkinan. Muç̆o İskenderişepesteri mimpulaman oluk, mis uçkin.

Eni ʒ̆oxle hantee rt̆es Lazurişeni na içalişes umçane Lazepe. Ma haşo miçkin. Mara nenaşi jin va içalişunati Lazepe do Lazistanişeni k̆ai dulyapeşi oxenu guris na uğut̆u Viʒ̆uri, K̆avazişi Ahmet Tevfikiti (Yücesoy)[21] hak gobişinare. Xolo haşo, Xopuri Helimişi Xasani (Çuhadaroğli)[22] na k̆orobu birapape, na nç̆aru şiirepe do xolo na ğaru tablope muşişeni gobişinare. Hanteeşen ogine Lazuri nena do Lazepeşeni mitik diçalişunati daaluk va miçkinan.

 

Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes do/ varna Turkiyeşi gale; iptineri Lazuri alboni, leksik̆oni do ketabepe mundes do so gamiçkvinu? Aya noxvenepeşi goʒ̆ancğonerepe miepe rt̆es?

Xasan Ç̆urç̆ava: Soxumis gamişkvinu. İskender Chitaşik Lazi berepes mektebepes Lazuri dersişi oguruşeni çkva do çkva kitabepe nç̆aru. Mara İskenderi xvala va rt̆u. Sarpuli Muhamed Vanilişi (Vanlioğli), Ziya Nuri do xolo çkvape rt̆es İskenderişi elamşvelu. İskenderişi ham kitabepete Sarpişi (hemorapes ok̆orteri va rt̆u)[23] do Soxumişi mektebepes Lazuri doguramt̆es.

Ali İhsan Aksamazi: Lazuri nenaşi uç̆aru nç̆araloba dido xampa ren oşʒ̆anurapeşen doni; eşo miçkin. Mara k̆aixeşa miçkinan, çkin voret globalizasyonişi oras. Edo uç̆aru nenapes oskiduşi menceli va uğunan globalizasyonişi oras. Radio- t̆elevizionişi ç̆andina (yayini), k̆azetaşi ç̆andina, gamantana-gurapa (ogurapu – onʒ̆opulu) va uğut̆aşi, oskiduşi menceli va uğunan amk̆ata nenapes. TRT-s Lazuri nenaten ç̆andina uğun. Turkiyeş gale, Lazuri nenaten radio- t̆elevizyonişi ç̆andina reni? Armʒikati amk̆ata p̆roblemepeşen molamişinit, mu iqven!

Xasan Ç̆urç̆ava: Nenaşi oskidinuşeni k̆azeta, Tv-şi yayini, oguru – onʒ̆opulu, radyoşi yayini, kitabepeşi gamaşkvinu, domk̆ulaşa doptkvatna, mektebepes Lazurişi ogurapu mik̆ooman. Turkiyes TRT-s Lazuri programa va uğun, xvala Lazuri obirupe meçaman, heşo miçkin. Turkiyeşi galeti Gurcistanis k̆iliseşi TV-s Lazuri obirupe / ot̆rağodupe meçaman, Lazuri k̆libepe xaziruman.

Jur sum ʒ̆ana ogine Art̆aşenis hekonuri ar TV-k – Gelişimik – Lazuri yayini p̆aten ya tkves ama uk̆açxe kamitkves, va gyoç̆k̆es. Ha met̆a mutu va miçkin.

Mara haya otkuşi bore: Lazuri programape dido beciti ren. Hamuşeniti TRT-k̆ala k̆ont̆ak̆t̆i gedguşi miğunan.

Ali İhsan Aksamazi: Lazuri nenati menoʒxune dersepeşen arteri ren oxenʒaleşi nʒ̆opulapes. Aya menoʒxune dersepe dobağine reni Lazuri nenaşi oskedinu şeni? Tkvan mu isimadept aya xali şeni? Turkiyeşi gale, Lazuri nenaşi dersi reni çkva dobadonapeşi nʒ̆opulapes?

 

Xasan Ç̆urç̆ava: Dobağine reni varna va reni jindoni k̆itxalapes nena kogegikturit, coğap̆i komekçit. Dobağine va ren. Oguru onʒ̆opulu, TV-şi do radyoşi yayinepe mik̆ooman do kitabepe gamaşkvinuşi boret. Xolo mektebepes ogurapuşi boret.

Turkiyeşi gale, Gurcistanis mağali lisansişi mamgurepek iguramt̆es ama haʒ̆i mu ambai ren va miçkin.

Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes do/varna majura dobadonapes, Lazuri nenaşi oskedinuşeni gedgeri derneğepe, inst̆it̆ut̆epe giğunani? Aya derneğepek muepe ikipan? Muperi ak̆t̆ivit̆epe uğunan entepes?

Xasan Ç̆urç̆ava: Turkiyes Lazuri nenaşi oskidinuşi derneğepe hantee ren:

 

a. Gola kültür sanat ve ekoloji derneği

b. Karadeniz Ereğli Laz kültür derneği

c. Laz enstitüsü derneği

d. Laz kültür derneği

e. Laz kültür ve dayanışma derneği

f. Lazebura E.V. (Avrupa Laz Kültür Derneği) – Europen Laz Culture Movement (Almanyas)

g. Sima doğu karadenizliler hizmet vakfı

h. Arhavi Laz kültür sanat ve turizm derneği

i. Antalya Laz kültür derneği

j. Oxvame (meleni Sarpis)

 

Ham derneğepes Lazuri k̆ult̆uraşi oskidinu omç̆unan. Tuzuğepe nişis heşo ç̆arun. Mtelis p̆ozitivi doxmelobapeti uğunan, negat̆iviti. Haya mtelis komiçkinanki, derneğişi gedgus nena va aşletinen.

 

Ali İhsan Aksamazi: Dido çinoberi gemabirepeti kogiqonunan; aya komiçkin. Entepeşi coxo do entepeşi çinoberi birapapeşenti molamişinit, mu iqven!

Xasan Ç̆urç̆ava: Ko, mtini ret. Dido mabiralepe mionunan. Ham mabiralepe jur (2) ç̆eşidi ren:

 

a.     Ot̆antiuri (çkuneburi mcve) k̆aydepeşi mabiralepe;


Arkaburi Yaşari (Turna), Art̆aşenuri Ç̆ixi Mustafa (Delibaş), Atinuri Kaʒaxina Amedi (Güngör), Viʒ̆uri Cevdeti (Topaloğlu), Atinuri Ali (Haliloğlu), K̆umli Amedi (Çakır), P̆anç̆o Amedi (Aydınoğlu), Mut̆ina Mustafa (Tezcan), Atinuri Biroli (Topaloğlu) do çkvape…

 

b.     Ot̆ant̆iuriş gale k̆aydepeşi mabiralepe;

 


1. Modernuri (Ağaneburi) k̆aydepeşi mabiralepe: Kianaşi çkva ek̆olepeşi na omç̆unan.
Xopuri Kyazimi (Koyuncu), Zuğaşi Berepe, Karmat̆e do çkvape.


2. P̆op̆uleri k̆aydepeşi mabiralepe: Turkiyeş doloxeni k̆aydepek̆ala oxokteri çkuneburi k̆aydepe na omç̆unan.
Loloğli Ayhani (Alptekin), Hulya Polati do çkvape.

 

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan gamiçkvineri ketabepeti kogiğunan. Lazuri nenati ogurapt mamgurepe tkvanis; aya komiçkin. Ağani çkva mu p̆rojepe giğunan Lazuri nenaşi speros?

Xasan Ç̆urç̆ava: Haʒ̆i miğun guris Lazuri k̆aydepeşi ok̆ok̆orobu. Handğaneri ndğaşa gamaşkvineri do doloç̆areri mutu ren, mteli xolo ok̆op̆k̆oroba, uk̆açxeti hantee dijitalişa kogobokta ma mafik̆iren. Domaxenaseni va miçkin! Gzas kogebdgiti do hele boʒ̆k̆edat mu memaç̆arasen.

Ali İhsan Aksamazi: Ma şukuri giʒ̆umert. Aʒ̆i çkva k̆itxala va miğun. Mara tkvan molaşinuşi çkva mutu giğunanna, eti molamişinit, mu iqven! Pimpilepe dixaşa!

Xasan Ç̆urç̆ava: Mati gegxvamumt tkva. Gogixtat! Gza çkuni dido endra gendra ren do ʒaxepe molaperi ren. Burç̆uli xes kodobikaçit do tamo tamo mebomç̆varamt, mebomkvinamt. Nok̆unçxenepe kogeboxunit gzas. Mteli xolo domamç̆varaneni, şuri kodomibağaneni, heya mis uçkin! Mara Lazistani çkimi kort̆aşkule, Lazepeti, Lazuri nenati, Lazuri k̆ult̆urati işinaxasen, man heşo bimsiponam. Çku şuri do gurite meboçalişamt. Ğormotikti şuri do gurite gelemişvelan! Nenak nena moiğams, hemuşeni otkonepe va maçodinenan haʒ̆i. K̆ai gurite bižirat!

 

 


 

[1] Bu tarafta, yani Lazistanda (Lazonada değil), Laz kökenli Murat köyü, Lazca ismi olan Komilo’yu geri aldığında Gürcistan devleti kendi televizyonlarında “Gürcüler köylerinin Gürcüce isimlerini tekrar koyuyorlar” diye haberler yaptı. Giorgi Andriadze Lazistana gelip etno-genetik tetkikler – Lazların Gürcülüğünü ispatlamak – için, Vitzede (Fındıklı) yaklaşık 100-150 kişiden tükürük numuneleri alıp Gürcistana götürdü.

[2] Sarplı Yaşa Yakob Tandilavanın basılmış bir şiir kitabı var. Kitap yarısına kadar Gürcüce şiirler var. Diğer yarısında da Laz Dili’nde şiirler var. Ama Lazca şiirlerin başında şöyle yazıyor: “leksebi lazur dialektze” yani “Laz dialektinde şiirler.” Mişa Labadze, Kvariati Lazlarının “Tifliste zarar görenlere yardım edelim” biçiminde yazmış oldukları Lazca pankart için “Dialekt ile yazılmış pankart olmaz, indirin onu” diyerek tepki göstermiştir.

[3] Otar Kacaianın basılmış bir Megrelce-Gürcüce sözlüğü var. Henüz sözlüğünü çıkarmadan önce Tariel Putkaradze, Otar Kacaiayı telefonla arayarak “Sözlüğünü, Megrel dialekti sözlüğü olarak çıkar, yoksa yaparım yapacağımı” diyerek tehdit etmiştir. Ancak Otar Kacaia yurtsever bir insan olduğu için sözlüğü doğru bildiği şekilde çıkarmıştır.

[5] İskender Ʒ̆itaşi için bizlere “İskender Tsvetov Rus casusudur” deyip, onun yaptıklarını ve çalışmalarını bizlerden sakladılar.

[7] İskender Ʒ̆itaşi (1904-1938) Vitze (Fındıklı) doğumludur. İdama çarptırılan Ʒ̆itaşinin cezası 22 Haziran Çarşamba günü Tifliste infaz edilmiştir. Bir toplu mezarda yattığı sanılmaktadır.

[8] Faik Efendinin (1852-1915) mezarı Ordu ili Ünye ilçesinde bulunmaktadır.

[9] Ahmet Tevfik’in (1877-1959) mezarı İstanbul Karacaahmet’tedir.

[10] Helimişi Xasani’nin (1907-1976) mezarı Gürcistan Sarpı’ndadır.

[11] Sarp sınırı 1939daki 2. Dünya Savaşının başlangıcına kadar açıktı. Köy sakinleri pasaportsuz olarak gidip gelebilmekteydi.

[12] Hakole Lazistanis (Lazonas var), Lazuri oput̆es “Komilo” meodvesşkule Gurcistanişi devletik televizyonepe nişis “Kortupek oput̆epe nişis Korturi coxope nişi meidvaman” ya do ambaepe meçes. Giorgi Andriaže Lazistanişa moxtu do et̆no-genetik̆uri tetkikepeşeni – Lazepeşi Kortobaşi ožiramuşeni – Viʒ̆es 100-150 şuris lemç̆k̆vaşi numune yuç̆opu Gurcistanişa mendiğu.

[13] Sarpuli İaşa İak̆ob Tandilavas ar şiiriş kitabi gamaşkvineri uğun. Kitabis, gverdişa Korturi şiirepe ren. Majurani gverdisti Lazuri Nenate şiirepe meşaç̆arun. Mara Lazuri nenate ç̆areri şiirepeşi geç̆k̆apuris haşo meç̆areri ren: “leksebi lazur dialekze” yani “Lazuri dialekt̆is şiirepe” (Laz dialektinde /şivesinde şiirler).

Mişa Labažek, K̆vaaturi Lazepeşi xolo K̆vaatis gek̆ideri “Tiflisis zarari na žirespes mevuşvelat!” meç̆areri pankartişeni goidelu do “Dialekt̆is pankarti va geik̆iden, kogeʒ̆k̆it heya” ya tku.

[14] Otar Kacaias Megreluri-Korturi ar leksik̆oni gamaşkvineri uğun. Leksik̆oni daa var gamoşkuşakis T̆ariel Putkaradzek Otar Kacaias telefoni gyuçu do “Leksik̆oni skani ya, Megreluri dialektiş leksik̆oni ya do gamoşkvi ya, varna dogoğodam” ya do goʒ̆oşkurinu. Mara Otari dido phat̆ riot̆ i k̆oçi rt̆ u do mus na uçkinsteri gamoşku.

[16] Avrupa Birliği.

[17] Chtaşi İskenderişeni “İskender Ʒvetovi Rusepeşi casusi ren” ya miʒ̆ves do çku İskenderişi noxvene / noçalişepe mimpules.

[19] Ʒ̆itaşi; İskenderi (1904-1938) Viʒ̆es dobaderi ren. Mus idamişi ceza meçes do Bulobaşi eçi do majurani (22.) ndğas Tiflisis doiles. Ok̆obğeri mezaris oxun ya mafik̆irenan.

[20] Xopuri Faik Efendişi (1852-1915) mezare Ordus, Unyes ren.

[21] K̆avazişi Ahmet Tevfikişi (1877-1959) mezare Mp̆olis, K̆aracaahmetis ren.

[22] Helimişi Xasanişi (1907-1976) mezare Gurcistanişi Sarpis ren.

[23] Sarpuli onžğona 1939-ani ʒ̆anaşakis yani majurani kinanuri harbişakis gonʒ̆k̆imeri rt̆u. Oput̆arepek up̆asap̆ort̆e mek̆it̆es do mok̆it̆es.

aksamaz@gmail.com


https://sonhaber.ch/soylesi-turkce-lazca-lazuri/



Gönderen zaman: