İoseb Şengelia k̆ala int̆erviu
Türkçe-Turkuli-თურქული:https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/ioseb-sengelia-ile-soylesi.html
Lazca- Lazuri- ლაზური: http://xvalamgeri.blogspot.com/2023/11/blog-post.html
Lazca-Lazuri-ლაზური:https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/ioseb-sengelia-kala-interviu.html
(Goʒ̆otkvala:
Andğaneri
musafiri
çkimi
ren
İoseb Şengelia,
Gurcistanişi
noğari.
Gurcistanişi
matarixepe, gamantanerepe do jurnalist̆epeşen.
“AK̆A T̆V” -şi emektari ren
do
Margaluri
do
Lazuri
rop̆ort̆ajepe
ikips.
İoseb Şengeliak
Margaluri
etnografyaşenti
içalişeps
do
svalyari
xalk̆işen
nenaluri
mat̆eryalepeti,
k̆orobups,
aya
miçkin.
Lazuri
nenaşati
toli
do
xavesoba
kuğun.
Kazim
K̆oyuncuşi
Lazuri
do
Margaluri
birapapeti
k̆ai
daʒ̆onen.
Ar-jur
tutaş
ʒ̆oxle, anʒ̆i,
eçidoxut
Mbuloras,
Kazim
K̆oyuncuşi
ğurandğas,
oput̆e
P̆anç̆olis t̆u
İoseb Şengelia,
eya
goşinu
şeni.
Ak
Lazuri
p̆rogrami
doxaziru. Mati İoseb Şengelia
k̆ala
int̆erviu
dop̆i
do
biyografi
do
k̆ult̆uruli
noçalişepe
muşişen
bğarğalit.
K̆ult̆uruli
temapeşen
molapşinit.
Aya
ren
int̆erviu
çkinişi
t̆ekst̆i.
Ali İhsan Aksamazi)
Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle tkvani
biyografişen
bğarğalat,
iqveni?!
Sonuri
ret?
So
yeçkindit?
Namu
nʒ̆opulapes
igurit?
Mu
mesleği
giğunan?
Andğaneri
ndğas
mu
dulya
ikipt?
Çileri
reti?
Berepe
giqounani?
Mu
nenape
giçkinan?
Aʒ̆i
so
skidut?
İoseb Şengelia: Ma İoseb Şengelia mcoxons. Noğa Zugdidişi oput̆e Cixaşk̆aris dovibadi. (2012) jurvit̆oşidovit̆ojur ʒ̆anas, nʒ̆upola dovoçodini oput̆e Cixaşk̆aris. Artneri ʒ̆anas, universit̆et̆is kamapti do kodoviguri Gurcistanişi tarixi. Universit̆et̆işen matarixe kogamapti; matarixe vore. Didopeten Lazeti-Samargaloşi tarixi do etnografiyaşi saxas viçalişep. Aya ren noçalişeşi saxa çkimi. Ma mesleğiten matarixe vore, mara didopeten etnografyaşi saxas viçalişep. Ma çkvadoçkva oput̆epeşa mevulur do xçini do badepeşen çkini mcveşi adetepeşi ambaepe do mcveşi p̆aramitepe, şiirepe do majura mitolojiuri ambaepe p̆k̆orobup. Mcveşi do açkva oğuruşi gzas na ren semturi binexepe, xilape do çxvarepe do entepeşi ambaepeşi ok̆orobuti monç̆els. Andğaneri ndğas çileri va vore. Ak̆ademiuri noçalişepe komiğun do emuşeniti didopeten nananoğa Tiflisis vore, mara udodginu mani-manişa Samargaloşa mevulur. Monç̆inora moxtaşi, moşvacinoni ora iqvaşi, ma irote Samargalos vore. Margaluri, Kortuli, İnglisuri do amʒikati Rusuli komiçkin.
Ali İhsan Aksamazi: Ar-
jur
tutaşi
ʒ̆oxle, anʒ̆i,
(25) eçidoxut Mbuloras, tkvanti
Xopaşi
oput̆e
P̆anç̆olis
t̆it
Kazimi
şeni,
eya
goşinu
şeni. Kazim K̆oyuncu
şeni
muepe
gatkvenan? Kazim K̆oyuncu
muşeni
beciti
ren
Turkiyes
do
K̆afk̆asyas?
Muşeni?!
Tkvan
mu
izmont?
İoseb Şengelia: Kazim K̆oyuncu xalk̆işi doloxe dido beciti figuri rt̆u. Didi K̆olxi, namuk Lazepeşi
minoba gok̆uʒxinuşeni dido dulya qu. Lazeti do Samargalo kort̆aşa, Kazimişi coxo uğureli ren. Çkin Samargalos Kazimi do muşi noçalişepes dido p̆qoropt. Xvala Samargalok var, ar ğocişen majuranişa mteli Gurcistanik eya k̆aixeşa içinops do mskvaşa şinaps.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvan
oput̆e
Cixaşk̆arişen
ret.
“Cixa”-s
çkinti
cixa
vuʒ̆umert,
Lazuri
nenasti
eşo
itkven-
cixa.
Oput̆e
tkvanişi
coxo
cixaşen
mulun,
eşoi? Oput̆e
tkvanis
ar
cixa
kuğun,
dido
mcveşi
cixa.
Amʒika
aya
cixaşen
molamişinit,
mu
iqven!
Namu
oşʒ̆anuraşa
itariğen
aya
cixa?
Zoğaşen
muk̆o
mağalobas
ren
cixa
tkvani?
İoseb Şengelia: Ho, oput̆e çkinişi coxoşi et̆imoloji “cixa”-şen mulun. Tkvan mʒxade zop̆ont, “cixa” artneri ren Margaluristi, Lazuristi. Oput̆e çkinis tarixuri cixa kogeladgin, “Ç̆akvinciş cixa”
coxoni.
(1930) vit̆onçxorooşdoeçidovit̆oni ʒ̆anapes oput̆e Ç̆akvinci ok̆irteren. Ar semtis coxo gyodverenan “Cixaşk̆ari”, majurasti tarixuri coxo gyodverenan “Ç̆akvinci”. Am cixaşi coxoşi et̆imoloji “Ç̆ani” k̆ala ok̆ok̆ireli ren,” didopeten aya zop̆onan çkinerk̆oçepek. Lazepe do Margalepeşi mcveşi oşkaruli coxo “Ç̆ani” ren. Svanepek Lazi do Margalis andğaneri ndğasti “mızani” uʒ̆umelan. Oput̆es “Ç̆anisʒ̆qali” coxoni ar ğaliti koren.
(1905) vit̆onçxorooşdoxut ʒ̆anas, çkini oput̆eşi xçini do badepeşen k̆orobineri do doloç̆areli ambaepekti moʒ̆irapan, mcveşi orapes ak Lazepe skidut̆erenan. Dido ʒ̆oxleneri cixa ik̆ideren (2800) eçidoovrooşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle. Feodaluri oras, Odişişi şkaguri t̆eren çkini oput̆e, ha cixati Samargaloşi irişen menceloni do hemiti Samargaloşi xazinaşi şkaguri t̆eren. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, cixaşi mçiroba xut hekt̆ari k̆onari t̆eren. Golaxtimeri oşʒ̆anurepes, duşmanepek ar var dido fara kodoloxverenan cixa, mara akoni didilepek udodginu xolo dok̆iderenan eya.
(17.) vit̆omaşkvitani oşʒ̆anuras, Samargaloşi didik, Levan Majurani Dadianik cixa tişen k̆udelişa oağaneren. Andğaneri ndğas, mcveşi mçire cixaşen xvala namtini noʒ̆ilepe mažirenan. Aʒ̆i sum dudira nauğun cixa ižiren.
Xapisxana muşi içalişept̆u (1857) vit̆oovrooşido jureneçidovit̆oşkivit ʒ̆anaşakis. Hukumetik aya, resmuri k̆arariten kogenk̆ilu anʒ̆i. Çkinti va miçkit̆es, megere baba çkimişi p̆ap̆ulişi p̆ap̆uli, Bit̆ulia Şengelia, xapisxanaşi memurepeşen arteri t̆eren, namukna cixaşi doloxe na t̆u mutxanepe eç̆areleren. Aya xapisxana geink̆iluşi, xapisxanaşi resmuri rabisk̆apeşen koxoiʒ̆onu.
Ali İhsan Aksamazi: Oput̆e
tkvanis
arti
k̆ilise
koren,
eşo
miçkin.
Aya
k̆iliseşenti
molamişinit.
Namu
oşʒ̆anuraşa
itariğen
k̆ilise
tkvani? Zoğaşen muk̆o
mağalobas
ren
aya
k̆ilise?
İoseb Şengelia: Cixaşi doloxeti ar k̆ilise do ar- jur binaşi goşobğeri genomskide koren.
Cixaşk̆aris akt̆iuri ar k̆ilise koren. Mxeiže coxoni aya oput̆eşi xalk̆ik dok̆idu k̆ilise çkini. Aya rt̆u (20) eçi ʒ̆anaş ʒ̆oxle. Mxeiže mcveşi mapaskirepeşen ren. Entepeşen namtinepe Lazetisti skidunan. Akt̆iuri k̆iliseşen met̆a (7) şkvit k̆ilise çkva koren oput̆e çkinis, mara çkvadoçkva orapes eşo varna aşo dilixverenan.
Ali İhsan Aksamazi: Oput̆eşi
xalk̆i
didopeten
muten
skidun?
Mu
xaçkupan?
Mu
orgapan?
Mu
dulyape
ikipan
oput̆es?
Oput̆e
tkvanişi
ek̆onomiur-
soʒialuri
do
k̆ult̆uruli
xalişenti
molamişinit,
mu
iqven!
Oput̆e
Cixaşk̆arişi
maxoroba
muk̆o
ren?
Oput̆e
tkvanişi
xalk̆ik
mu
imxornan
do
mu
şupan?
Qurženiş
bağepe
giğunani?
İoseb Şengelia: Oput̆arepe şeni dobağine dulya va ren oput̆es. Emuşeniti oput̆eşi maxoroba ndğaşen ndğaşa imʒikanen. Oput̆eşi xalk̆i para mogapu do aşopeten ocağepe mutepeşis omxvacu şeni noğaşa, nananoğaşa varna majura dobadonepeşa ulun.
Cixaşk̆arişi oput̆arepek lazut̆i, lobia, nuxut̆i xaçkupan do txiri do k̆aʒxanak̆ati kuğunan. Binexiti çans ak. Dido mcveşi orapes, Cixaşk̆ari mabinaxeobaten Samargaloşi dido ʒ̆oxle xtimeri oput̆epeşen arteri t̆eren. Andğaneri ndğas xoloti ç̆it̆a t̆asnati, qurženişi bağepe koren ak do qurženiten ğvini, qurženişi ç̆aç̆a do xilaten vot̆k̆ati ikipan.
Cixaşk̆ari mzoğaşi seviyeşen (200) juroşi met̆re k̆onari mağalobas ren. Oput̆eşi dixa ar k̆eleşen majuranişa (2020) eçioşidoeçi hekt̆ari ren do (700) şkvitoşi k̆onariti ocaği skidun ek.
Ali İhsan Aksamazi: (40) jureneçi
ʒ̆anaş ʒ̆oxleni vana
(100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxleni
oçilu-
okimocuşi, oocağinuşi adetepe muç̆oşi
t̆eren
do
aʒ̆i
muç̆oşi
ren?
Amʒikati
ʒ̆oxleneri do aʒ̆ineri
oçilu-
okimocuşi, oocağinuşi adetepeşen ğarğalit,
muk̆onari
giçkinan
ek̆onari!
İoseb Şengelia: Dido mcveşi orapes, oocağinuşi adetis ar şart̆i kuğut̆u: Biç̆i do k̆ulani artimajuraşi mžaxalişen var iqvasunt̆es. Biç̆i do k̆ulanişi babepe do nanape xvala artimajuraşi jenerasyonişen var, artimajuraşi dido mcveşi jenerasyonepeşi mzaxalepeşenti var iqvasunt̆es. Biç̆i do k̆ulanis ağani vana dido mcveşi diʒxiriş mzaxaloba uğut̆esk̆onna, aya xalik entepeşi oocağinus nodgitaps. Noğames do noğamisas diʒxiriş mzaxaloba, xolos vana mendraşen mzaxaloba, artneri diʒxirişcoxo, goçkvaneri k̆anonepe va aqvasunonan. Etnografiuli doloç̆arapaşen k̆aixeşa eşo vik̆itxupt: (9) çxoro jenerasyonişk̆ule emk̆ata oocağinuşi nok̆uçxenepe jur k̆eleşen oocağinus gundunasunt̆u.
Andğaneri ndğas, Samargalosti, mteli Gurcistanisti, aʒ̆ineri k̆anonik mzaxali ocağepeşen biç̆i do k̆ulanişi oocağinus nodgitaps. Mzaxalepeşi oocağinuşi gza genk̆ileri ren. Çkini mcveşi oput̆uri adetepek xvala mzaxali biç̆i do k̆ulanişi oocağinus var, artneri oput̆eşen ar biç̆i do k̆ulanişi oocağinusti nodgitapt̆u do nodgitaps. Xvala artimajuraşa mzaxali k̆oçepeşi berepes var, artneri varna goçkvaneri oput̆epes skideri mara artimajura k̆ala xolos irtibat̆işi berepeşi oocağinusti, artneri oxvameşi xalk̆işi berepeşi oocağinusti nidginen; onatu irişen beciti şart̆i ren ak. Onatu mzaxalobaşi xeşnoxvenuri formi işinen tina, diʒxiri do xorʒişen çkva k̆ap̆et̆i ren. Vit̆ojur et̆ap̆işa ulun.
Aya xeşnoxvenuri mzaxaloba dido didi endoli ren biç̆i do k̆ulanişi oocağinus. Edo t̆abu işinen. Artneri diʒxirişcoxoşen ar k̆ulani k̆ala oçilus, biç̆işi nanaşi artneri imajişen ar k̆ulani k̆ala oçilus, biç̆işi nanaşi diʒxirişcoxoşen ar k̆ulani k̆ala oçilusti gza va niçinen. Amuşen çkva, ar bereşi mç̆k̆eşiti em beres mzaxali aqven, mzaxali işinen. Bereşi nana- baba, bereşi mç̆k̆eşis da cuma do da işinen. Entepes da aqvet̆u bereşi mç̆k̆eşi. Emoras varna uk̆uleti, bereşi ocağişen ar biç̆is vana k̆ulanis mç̆k̆eşi ocağişen mitik̆ala oocağinus gza va niçinet̆u. Mk̆uleşa giʒ̆vatna, amk̆ata irtibat̆işenti mzaxaloba yeçkindun. Bereşi mzaxalapeti, mç̆k̆eşi mzaxalepeti artimajuras mzaxali aqvenan. Emuşeniti aya xalikti am jur mzaxalepeşen biç̆i do k̆ulanişi oocağinus nodgitaps. Ak goçkvaneri diʒxirişcoxo do goçkvaneri mzaxaloba beciti va ren. Ar oput̆eşi xalk̆işen ar biç̆i do oxorcaşi oocağinusti ğula oʒ̆k̆ers xalk̆ik. Goçkvaneri oput̆epeşen biç̆i do oxorcaşi oocağinu k̆ai daʒ̆onen xalk̆is. Ar oxoris arişen dido biç̆i iqvaşi, irişen ʒ̆oxle illa umçane cuma içilasen, uk̆uleti majurape. Umçane cuma vardo, majura içilaşi, aya xali oncğore işinen do umçane cuma didopeten ğuraşa uçilu kodoskidun. Eşo iqvaşiti, umçane cuma k̆ala çkar k̆ulani va ikomecen. Amk̆atalepe unamusoni işinenan do emuşeni.
Mcveşi ç̆andapeşi adetepe do merasimepe açkva didopeten gomindunes, gomindunan, mara namtini adetepe xoloti skidun. Andğaneri ndğasti, artneri mzaxalişen ar k̆ulani do biç̆i k̆ala oocağinu didi gyunaxi işinen. Nana do nandidişi soyadişi k̆oçepek̆alati va içilenan. Soni vitʒ̆anapes elçobaten
oçiluşi adeti gondunu.
Aʒ̆iti komoptat andğaneri ʒ̆opxineri oocağinuşa. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, amk̆ata oocağinuşi adeti ndğaşen ndğaşa gondunu do aʒ̆iti udodginu gondunun. Etnografiuli doloç̆arapak çkin eşo moʒ̆irapan: Samargalos, (20.) maeçani oşʒ̆anuraşi maartani gverdis do uk̆uleni orapes didi ç̆andape ikipt̆erenan. Ç̆andaşa 200-300 (juroşi- sumoşi), namtini orapes emuşen dido musafiris uç̆andept̆erenan. Juroşi- sumoşi k̆oçoni ç̆andepeti mažirenan andğaneri ndğalepes, mara ek̆onari dido var.
Gurcistanişi majura noʒ̆ilepes var, mara Samargalos ar adeti ižiren: Ç̆andaşi masaşi masrafepe mteli noğameşi ocağik komeçaps. Ç̆andaşa namulun musafirepe didopeten noğameşi mzaxalepe renan. Mara noğamisaşi k̆ele şeni eşo va ren, ç̆andaşa xvala meçkineri ar-jur musafiri oqonuşi hak̆i kuğunan. Noğameşi k̆eles muk̆o do muç̆o unonna, eşo. Artneri oput̆eşen oocağinu ç̆iç̆it̆a ren, mara xoloti amk̆atalape mažirenan. Çkin etnografiuri noçalişepe çkinişen eşo kobžirit: Samargaloşi rak̆anoni oput̆epes, artneri oput̆eşen oocağinu dido ren, mara Samargaloşi zenoni oput̆epes artneri oput̆eşen oocağinu ek̆onari var, amʒika ren. Çeyizi meçamuşi adeti andğaneri ndğasti xolo skidun. Ocaği muşik k̆ulanis çeyizişi para meçaps vana çeyizişi eşya do majura oxmaronepe nuğaps.
Ali İhsan Aksamazi: Didopeten
mu
skindinape
giqounan
oput̆es?
Mç̆k̆eşi giqounani oput̆es?
İoseb Şengelia: Mteli Samargalos, çkini oput̆eşakis skindinoba oşʒ̆anurapeşendoni gontaleri ren, didopetenti puciş skindinoba. Eşo giʒ̆vatna, aşo giʒ̆vatna, oput̆e çkimis iri ocağis tito puci uqoun. Camişi, mçxuri do txa nauqounan oput̆arepeşi muk̆onoba dido ç̆it̆a ren. Oput̆e çkinişi gomorgvas tipepuna koren do çkini pucepeti ek cupan. Emuşeniti mç̆k̆eşi va miqounan.
Ali İhsan Aksamazi: Mcveşi orapes, mç̆k̆eşoba
xvameri
mesleği
ren,
eşo
miçkin
ma. Mç̆k̆eşişi
adetepe
munoren
mteli
Gurcistanis,
Samargalos?
Amʒikati mç̆k̆eşobaşi adetepeşen molamişinit, mu iqven! Mç̆k̆eşepeşen lersepe,
birapape,
ep̆osepe
giğunani
ek?
İoseb Şengelia: Mç̆k̆eşepe Samargaloşi rak̆anoni oput̆epes skidunan do ek, amʒika t̆asnati, malepe kuqounan. Ant̆ik̆uri orapes, mç̆k̆eşepe folk̆lorişi ust̆ati işinet̆erenan xalk̆işi doloxe. Dido mcveşi Margali mç̆k̆eşepeşen şigneri şiirepe, p̆aramitepe do mitolojiuri ambaepe doloç̆areli ren çkvadoçkva ketabepeşi doloxe. Rak̆anoni Samargalos naren, T̆obavarçxilişi t̆ibas orkoştomaloni boçi skidut̆u, eşo icert̆erenan mcveşi Margali mç̆k̆eşepek. Am boçişen ambaepe nameçaps efsanepe dido t̆eren Samargalos.
Gurcistanişi çkvadoçkva noʒ̆ilepes, mç̆k̆eşepeşi gontaleri musik̆aluri inst̆rument̆i salamuri ren, eşo içkinen. Margali mç̆k̆eşepes arçkva musik̆aluri inst̆rument̆i “larç̆emi” kuğut̆es. “Larç̆emi”-şa mengaperi arçkva musik̆aluri inst̆rument̆i Lazetisti gontaleri ren do “ost̆vinoni” uʒ̆umelan. Gelaçamuten mç̆k̆eşik skindinape oktaps. Mç̆k̆eşi iri melodis ar maana kuğun. Skindinapes aya melodepe kuçkinan do mç̆k̆eşis naunon steri ek varna ak dodgitunan. Varna ek ulunan, ak mulunan. Larç̆emişi xoma skindinapes k̆ai nuxteps do xeleberi cupan, aya k̆aixeşa kuçkinan mç̆k̆eşepes. Emuşeniti mç̆k̆eşepek larç̆emi mskvaşa gelaçapan. Larç̆emişi ust̆ak rak̆anoni mendrani svalepeşa ulun do ek ncapeşen nak̆vatasen malzemeten larç̆emi ikips. Mara mamulik naqiraps svalepeşi ncalepeşi do ʒ̆oxleşen k̆vateri ncalepeşi malzemeten larç̆emi va ikips malarç̆emek. Xoloti ikipsna, larç̆emik p̆at̆i xoma meçaps, didopeten aşo icers larç̆emişi ust̆ak.
Ali İhsan Aksamazi: Margaluri
nabadişi
adeti
do
peri
muç̆oşi
ren?
Nabadi
oxvenuşi
ust̆apeşenti
ğarğalit,
iqveni?
Amʒikati
aya
k̆ult̆uruli
mirasişen
molamişinit,
mu
iqven!
İoseb Şengelia: Mtini giʒ̆vatna, Samargalo, k̆ap̆et̆i do mskva nabadi muşitenti k̆aixeşa içkinen. Margaluri nabadi mskvaşa do k̆ap̆et̆işa Margaluri mçxurişi mont̆k̆oriten ixvenen. Margali manabadek eşo icers: Aʒ̆ineri nabadepe didopeten Margaluri mçxurişi mont̆k̆oriten vardo, majura cinsişen mçxurepeşi mont̆k̆oriten ixvenen. Emuşeniti Margaluri nabadis va nungapan do p̆at̆i renan.
Andğaneri ndğas, xvala ar- jur nabadişi ust̆a gažirenan Samargalos. Manabadepeşi muk̆onoba ç̆iç̆it̆a ren. Entepeti Ǯalencixaş rayonişi oput̆e Çkvaleris skidunan.
Ali İhsan Aksamazi: Bere
yeçkinduşi,
ma mu miçkit̆as; (100) oşi
ʒ̆anaş ʒ̆oxle oput̆ari
do
noğari
ocağepes
mu
adetepe
uğut̆es,
andğaneri
ndğas
mu
adetepe,
merasimepe
uğunan? Mu p̆aganur-
Krist̆ianuri
adetepe,
merasimepe
uğut̆es
do
uğunan?
İoseb Şengelia: Ant̆ik̆uri orapes, Samargalos, bere nadorinasen oxorca dixas çalas doncirapt̆erenan do tik̆eleti çalas ar mak̆asi varna k̆ama kiʒ̆užint̆eren. Jurşuronişi oxorca mzaxalepek mak̆asi varna k̆ama çalaş doloxe şinaxupt̆erenan. Eşo ikipt̆erenan jurşuronişi oxorca mzaxalepek. Jurşuronik p̆at̆inoba va žiras do eziyeti va nʒ̆iras do mskvaşa kodorinas yado aşo ikipt̆erenan oxorca mzaxalepek. Dobadapa meç̆ireli aquna, mamunik do majura mzaxali oxorcalepek jurşuroni burgiliten dixas gyomxvinupt̆erenan. Uk̆uleti jurşuronis xes upşu p̆ot̆lik̆a meçapt̆erenan. Upşu p̆ot̆lik̆ak jurşuroni oxorcas korbas menceli meçasunt̆eren, eşo icert̆erenan mcveşepek. Jurşuronişk̆ala ar-ti mosa gek̆ideri iqvasunt̆eren. Aşopeten jurşuronis p̆at̆i mutu va nanç̆asint̆eren, eşo icert̆erenan çkini mcveşepek.
Jurşuronis dobadapa meç̆ireli aquna, mamunik let̆as k̆uçxepe
gelusumt̆u do zop̆ont̆u: “Cixaş nek̆na gominʒ̆k̆iya!” Ena amaxtat̆u, ekoni iri oxorcakti ot̆k̆apu do dolokunepe mutepeşi moiʒ̆k̆asunt̆u do Ğormotis eşo oxveʒ̆apt̆erenan: “Ğormoti çkini, aşo komuşletinia!” Cici ik̆onis do Nana Meryemisti oxveʒ̆apt̆erenan ekoni oxorcalepek. Jurşuronis guris kimoli muşişi kalamanepe gedumert̆erenan do ʒ̆iʒ̆ilas geçameri ar
arguni
sum
fara
korbas
usumet̆erenan.
Jurşuroni
oxorca
k̆ala
ar
çkva
jurşuroni
oxorcaşi
dodgitus
gza
var
niçineret̆eren.
Jurşuroni
oxorcaşi
bere
majura
jurşuroni
oxorcaşi
beres mçviya uʒ̆vasunt̆u
do
oxorcas
bere dorinu zori aqveniya do emuşeni majuras
muşi
k̆ala
dodgitu
şeni
gza
var
niçinet̆eren,
eşo
tkverenan
mcveşepek.
Axiristi “Solomakiş toli” nuğapt̆erenan ekoni oxorcalepek. “Solomakiş toli” ğvinişperi kvaşi maʒ̆k̆indi rt̆eren. “Solomakiş toloni” maʒ̆k̆indi jurşoronis jin golionamt̆erenan. Aşopeten dobadapa muk̆onari
meç̆ireli
rt̆u
tina,
jurşuroni
astaxolo
dik̆arasunt̆u,
eşo
icert̆erenan
çkini
mcveşepek.
Bere
dibaduşi,
bere
irişen
ʒ̆oxle mamunis meçapt̆es.
Emukti irişen
ʒ̆oxle beres ʒ̆ip̆a
mak̆asiten
nuk̆vatupt̆u.
Uk̆ule
mamunik ekoni
oxorcalepes
xes
dik̆aş k̆ak̆alepe
meçapt̆eren. oxorcalepekti dik̆aş k̆ak̆alepe
sum
fara
xeşguris
okaçapt̆erenan
do
xvamupt̆erenan.
Biç̆i
bere
dibaduşi,
emus
k̆ama,
k̆ilici
varna
t̆ofeğişa
xe
gyok̆limapapt̆es. Biç̆i
bere
k̆ap̆et̆i
malime
iqvasunt̆u
do
emuşeni.
Eşo
açkinet̆es
mcveşi
oput̆arepes.
K̆ulani
bere
dibaduşi,
lemşi,
nok̆i
vana
mak̆asi
steri
mutupe
meçapt̆es.
K̆ulani
bere
oput̆es
k̆ai oxorca iqvasunt̆u
do
emuşeni.
Eşo
açkinet̆es
mcveşi
oput̆arepes.
Çkini mcveşi xçinepes gecgineri dobadapa
şeni
“Xuraşi
Sağluğona”- şi xvamati uçkit̆erenan. Bere dibaduşi, ʒ̆oxle ar-jur dolonis piʒarişi oncires doncirapt̆erenan; amus “t̆epia” uʒ̆umernan çkineburepek. Uk̆uleti bere onʒ̆elis doncirapt̆erenan. Bere onʒ̆elis incirt̆uşi, oncires rk̆inaşi mutu kiʒ̆užint̆eren. Aşopeten moxtimeri Şeyt̆anişi p̆at̆inoba beres zarari va meçasunt̆u, eşo icert̆erenan mcveşepek. Bere p̆at̆i tolepeşen oçvalu şeni, didilepek onʒ̆eli xçe k̆ibiri, tolişi moni, met̆aliş para, Cvari, mğuşi ç̆angi, ik̆oni, limxana do amusteri mutepeten moʒ̆opxopt̆erenan. Bereşi oncires Margalepek “onʒ̆e”, Lazepek “onʒ̆eli” uʒ̆umernan andğaneri ndğas.
Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, bere ar ʒ̆aneri iqvaşakis onʒ̆elis dordapt̆es. Beres ar ʒ̆anaşakis va dvadginuşi, jur bigaşi şkas “orulaşes” (ok̆ap̆inonis) dodginapt̆es do xvamupt̆erenan. Bere ar ʒ̆aneri iquşi, ivaftizineret̆u. Vaftizişi baba noğameşi şahidi iqvet̆u, namuti xeyroni do ocağişi k̆ai menabrepeşen arteri t̆u. Vaftizişi meramişi oras, P̆ap̆azefendik beres Krist̆ianuli coxo gyodumert̆u, mara ocağişi mak̆aturepek beres Margaluri coxoten ducoxupt̆es. Mcveşuri dobadapaşi adetepe didopeten gondunu, gondunun mara amʒika t̆as nati, mcveşuri dobadapaşi adetepeşen namtinepe xoloti skidun.
Ali İhsan Aksamazi: Eşo giʒ̆vat; dido
mcveşi
orapes,
mu miçkit̆as; (100) oşi ʒ̆anaş
ʒ̆oxle, ocağepek artimajuraşi
berepe
ordapt̆es
K̆afk̆asyas;
amk̆ata adeti kort̆u. Xvala
ar
Margaluri
ocağik
majura
Margaluri
ocağişi
bere
va
ordapt̆u.
Ar
Apxazuri
ocağik
ar
Margaluri
ocağişi
bere
ordapt̆u.
Ar
majura
Margaluri
ocağik
ar
majura
Apxazuri
ocağişi
bere
ordapt̆u.
Amk̆ata
adeti
majura
xalk̆epesti
kuğut̆es, mis açkinen,
xoloti
uğunan,
eşo
miçkin.
“Morduoba”
uʒ̆umert̆es
do
uʒ̆umelan,
nagiʒ̆umert
adetis.
Xoş
tkvan
çkimden
k̆ai
giçkinan.
Amʒika
“morduoba”-şi
adetişenti
ambai
komomçit,
iqveni?!
İoseb Şengelia: “Morduoba”-şi
adeti
dido
mcveşi
ren
do
hemi
K̆afk̆asyaşi
çkvadoçkva
xalk̆epeşi
doloxe
hemiti
dunyaşi
çkvadoçkva
xalk̆epeşi
doloxe
mažirenan. Ant̆ik̆uri orapeşi Samargalos, noğari mapaskirepek berepe mutepeşi oput̆arişi vana asilişi ocağepes mordapapt̆es. Asilişi ocağepekti berepe mutepeşi oput̆ari ocağepes mordapapt̆es. Ocağepek iri ocağis vardo dido bere nauqount̆u do xeleberi şineri ocağepes berepe mutepeşi mordapapt̆es. Amk̆ata ocağape goşiʒxinet̆u. Ağne nanaşi, nanamengaperişi ocaği illa namusoni do dulyamxvenu iqvasunt̆u.
Ağne dobaderi bere dobadapaşk̆ule astaxolo nanamengaperi muşis niçinet̆u. Bereşi nana-babak oradoora bere mutepeşi mok̆itxupt̆es do nanamengaperişi ocağis çkvadoçkva hediyepe nuğapt̆es. Bere komoirdu do (7- 8) şkvit-ovro ʒ̆aneri diquşi, nana-babaşi oxorişa merasim-ziyafetiten goiktet̆u. Merasim-ziyafetişa nanamengaperişi ocaxisti duç̆andept̆u do didi hediyepe komeçapt̆u bereşi nana-babak. Mapaskiri varna asilişi bere oxori muşişa goiktuşi, nanamengaperi do muşi berepe iqvet̆es mordineri bereşi do muşi ocağişi mzaxali. Mzaxali aqvet̆es entepes. Nanamengaperişi berepek morderi beres muç̆o cuma mutepeşi eşo qoropt̆es do emus mundes unt̆una, emoras ti mutepeşi oqvilu şeniti xazireli iqvasunt̆es. Bere dirduşiti, cumamengaperepek cumamengaperis numxvacupt̆es.
Ali İhsan Aksamazi: Eşo gk̆itxat; mesela (100)
oşi
ʒ̆anaş ʒ̆oxle ğuraşi
adetepe,
ğuraşi
merasimepe
muç̆oşi
rt̆u?
Ğuraşi
adetepe,
merasimepe
aʒ̆i
muç̆oşi
ren?
“Mgara-
ok̆oreʒxu”-şi
adetepe
muç̆oşi
rt̆u?
Aʒ̆i
muç̆oşi
ren
oput̆e
do
noğas?
Amʒikati
ğurelişi
doxvuşi,
mezareşi
adetepeşen,
merasimepeşen
molamişinit,
mu
iqven!
Muç̆oşi
iqvet̆u
doxvuşi
adeti,
merasimi
do
aʒ̆i
muç̆oşi
iqven
noğapes
do
oput̆epes?
P̆aganuri
nok̆uçxenepeti
ižireni
ekoni
adetepeşi,
merasimepeşi
doloxe?
İoseb Şengelia: Mcveşi orapes, Samargalos, ondğes ar mamulik xarmeli k̆oçişi avlas qiruşi, eya p̆at̆i nişani işinet̆u. Margalepeşi cerapaten, ondğes ar mamulik oqirus kogyoç̆k̆aşi do manžagerişi mamulepekti qiranşi, iptinerik ucoxops. Mun oren gzamşinepek k̆itxupania. Astaxolo dobadonaşi mteli bobonç̆va çkimi oxoris dololasen, ma iris vuç̆andep, aya uʒ̆umert̆eren iptinerik. Emoras coğorik p̆at̆işa quraps, aya va ren k̆ai nişani. Samargaloşi namtini noʒ̆ilepes, andğaneri ndğasti, mamulişi oqiru do coğorişi oquru xoloti p̆at̆işa molişinen. Mamulişi oqiru ognaşi, ç̆iç̆it̆a t̆as nati, namtini k̆oçepes mamulik mu zop̆ons oxvaʒ̆onenan, didopeten aşo tkumernan do icernan Margalepek andğaneri ndğasti. Mamulişi oqiru do coğorişi oquru met̆a, xarmeli k̆oçişi oxorişi nek̆naşa manda mextaşi, ayati dido p̆at̆i nişani işinen. T̆anis şuri gamulut̆uşi, k̆oçis meç̆iroba aquşi, oncire muşişi tude ar orxu tamo-tamo ç̆upt̆erenan do t̆anis şuri mskvaşa gamulut̆eren, eşo dicert̆erenan namtinepek. Onç̆eloni ren, ar xocişi varna ar çkva skindinaşi orxuşi oç̆u yasaği ren, emuşeni mcveşi orxupe meçkineri ar k̆uis dolot̆k̆oçumert̆erenan mcveşepek.
K̆oçi ğuraşk̆ule oxorişi oxorcalepek ç̆viniten imgarnan do k̆oçepek qurapan. Ocağişi xalk̆ik
mgarineri
ti it̆k̆ap̆upan. Entepeşi xomape mteli oput̆es ignapen. Aşopeten oput̆eşi xalk̆ik gurişmeç̆voni ambai kognaps. Oput̆eşi xalk̆i manişa qurer-mgarineri ğurelişi oxorişa unk̆apun do ti it̆k̆ap̆upan. Ğurelişi nanak do dalepek ğva ibuʒxapan do toma istikapan. Aya ren entepeşi gurişç̆vinişi nişani.
Andğaneri ndğasti, ğura didi t̆rajedi işinen, mara didopeten noğarepek ti va it̆k̆ap̆upan, ğva va ibuʒxapan, toma va istikapan. Ok̆oroʒxuşi adeti tamo-tamo gondunun. Didopeten oput̆epes, didopetenti ağanmordale miti ğuraşk̆ule, andğaneri ndğasti, k̆oçepek ti it̆k̆ap̆upan, ğva ibuʒxapan, toma istikapan, mağali xomaten imgarnan, qurapan. Mara aya xali ndğaşen ndğaşa xoloti gondunun, eşo ižiren.
Ǯoxleneri orapes, “ğurelişmamskvane”-pe t̆erenan. Ar miti ğuraşk̆ule, “ğurelişmamskvane”-s didi roli kuğut̆eren. “Ğurelişmamskvane”-k ğurelis t̆ani ubons; ğurelişi nunk̆u-p̆icis ğuraşi ç̆vini mo ižiret̆asya do omskvanaps.
“Ğurelişmamskvane”-k ğurelişi toli, xe do k̆uçxepe mskvaşa donʒ̆uranups, toma do pimpili uʒxonaps. Andğaneri ndğas, “ğurelişmamskvane”-şi dulya ocağişi ar mak̆aturek varna ar manžagerik ikips. Ocağişi mak̆aturek varna manžagerik ğurelis t̆aniti ubons.
Ar mitxani sotxani gzas t̆rajik̆ulixeşa doğuruşi varna ʒ̆k̆aris dişkviduşi, nadoğuru svaşen oxori muşişa nok̆epe gok̆idapt̆erenan. Aşopeten şuri oxori muşişi gzas naqonasen do
oxori muşişa moxtasenya, eşo icert̆erenan mcveşepek.
Oxorca varna k̆oçik nadoğuru svaşa çonguri do ginže
nok̆epe iğamt̆es. Nadoğuru svas gek̆ireli nok̆i oxorişa niğasunt̆es. Gzas çonguri gelaçasunt̆es, ibirasunt̆es, ixelasunt̆es, ğurelişi şurişa mextimeri gza naqonasunt̆es do oxorepe mutepeşişa goiktasunt̆es. Mzaxalepek do manžagerepek mamuli mendiqonept̆es oxorca varna k̆oçi nadoğuru svaşa. Mamulik oxorca varna k̆oçi nadoğuru svaşen muşi şuri ʒ̆oxle oxori muşişa, uk̆uleti mezare muşişa “mendiqonupt̆u”. Cenazeş merasimişk̆ule, mzaxalepek do manžagerepek mamuliti mezareşa mediqonupt̆es, eşo icert̆erenan mcveşepek. Ğurelişi şurişi mendiqonu şeni, t̆orocepeti ixmarinet̆eren.
Doxvapaşen ʒ̆oxle “maambae”-k ğurelişi mzaxalepe do manžagerepe tito- tito mok̆itxupt̆u do ğura do doxvapaşen mç̆ipaşaşi ambai komeçapt̆u. Dido mcveşi orapes, “maambaepe”- k ğureli şeni akoni-ekoni oxorepe ğurelişi k̆ilici, k̆ama, oisince vana dolokunuşi ar noʒ̆ileten mok̆itxupt̆es. Ar oxorişa naxoluşi, “maambae”-k mağali xomaten imgart̆u do gurişmeç̆voni ambaiş ognapus tamo-tamo gyoç̆k̆apt̆u. Ğurelişi oxorişa moxtimerepeşen namtinepe oxoris amulut̆es, namtinepeti var amulut̆es. Cenazeşi dolokunepe do
doxmeli
mcveşi
mutupe
doxmeli
ar
svas
nirçinen;
antepe
ğurelişi
gonoşineşi
nişani
işinen.
Moxtimerepe
ğurelişi
dolokunepe
do
mutepe
k̆ala
ok̆oxenenan
do
mağali
xomaten
imgarnan.
Mgaraşi
ndğaşenti
moloşinapan
ekonepek.
Nagiʒ̆umert ora aʒ̆ineri steri va rt̆u, andğaneri steri int̆ernet̆i, mobiluri t̆ilifoni va rt̆u. Emuşeniti ğurelişi “maambae” iqvet̆u do k̆uçxeten gulut̆u do p̆at̆i ambari ognapapt̆u.
Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, andğaneri ndğas, “ğurelişi maambae” -şi adeti gondunun. Sovyeturi p̆eriodis, ğurelepe aʒ̆ineristeri va dixvinet̆u, emoraşi doxvaluşi adeti aʒ̆ineri steri va rt̆u. Mara emoraşi doxvaluşi adetiti aʒ̆i ndğaşen ndğaşa gondunun. Andğaneri ndğas P̆ap̆azefendepek ğurelepeşi Krist̆iyanuri adetiten doxvalu şeni şurdoguriten içalişapan.
(19.) mavit̆oçxovrani oşʒ̆anuraşi doloç̆arelepek
emoraneri
doxvaluşi
adetişen
ambaepe
komomçapan:
Ğuraşi
maotxani
varna
maxutani
ndğas
ğurelişi
doxvalu
xarami
işinet̆eren.
Ali İhsan Aksamazi: Aya
int̆erviuşi
axiris
“AK̆A
T̆V”
şeni
ar-
jur
nena
ptkva:
“AK̆A
T̆V”-s
cumu
do
emeği
nauk̆atups
do
çkin
omudi
namomçapan
iris
şukuri
voğodap,
ʒaşa
extan!
Emuşeniki
Ğormotik
namomçes
ğirsoni
nena,
K̆olxuri
nena
ordaps
“AK̆A
T̆V”-k. Andğaneri ndğas, “AK̆A
T̆V”-
ten
Margaluri
do
Lazuri
nena
açkva
umanceli
va
ren.
Eşo ižiren. Ma mepşven
“AK̆A T̆V” irdasen. Margaluri do
Lazuri
nena
amk̆ata
noçalişepeten
irdasen. Tkvanti ginonanna,
amʒikati
“AK̆A
T̆V”-şen
ar-
jur
nena
miʒ̆vit,
iqveni?!
İoseb Şengelia: Lazuri, Margaluri do Svanuri nena dğaşen dğaşa ğurun; açkva berepek va ğarğalapan. Aya ren dido didi nişani. Edo aya xali va iktirenna, sum nena manişa ğurasen.
Çxoroʒ̆quri ağanmordalek, Teona Axalaiak “AK̆A T̆V” kododgu. “AK̆A T̆V”- şi dodgalapaşi noğire ren Lazuri, Margalur do Svanuri nenapeşi p̆op̆ularizasyoni. Onʒ̆eliş nena goç̆k̆ondu ren dido didi gyunaxi, “AK̆A T̆V”-k xalk̆is aya oxoʒ̆onapaps. “AK̆A T̆V” ağan-dodgeri ren do finansuri dido didi p̆roblemepe kuğun. Mara mteli p̆roblemepes manişa gecginasen do emus namomskuns sva aqvasen majura çinoberi t̆elevizonepeşi doloxe, aşo vicer ma. Aşopetenti Lazuri, Margaluri do Svanuri nenapeşi oşinaxus k̆ap̆et̆işa nuşvelasen.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti
ginonanna,
aʒ̆i
aya
int̆erviu
voçodinat?!
Aʒ̆i
çkva
k̆itxala
va
miğun
tkvanda.
Mara
tkvan
otkuşi
çkva
mutu
varna
mesaji
giğunanna,
eti
vognapapat!
Pimpili
dixaşa!
İoseb Şengelia: Ali begi, irişen ʒ̆oxle tkvanda şukuri oğodu minon ma. Lazuri nenaşi oşinaxus dido becitixeşa nuşvelapt. Uk̆uleni jenerasyonepes tkvani noçalişepeşi kimet̆i uçkit̆asen, aşo vicer ma. Lazepe çkineburi xalk̆epeşen arteri ren; çkin artimajuraşi cumalepe voret. Lazepe do Margalepe ar voret; ar diʒxiri do ar xorʒişi voret. Emuşeniti iro xes xe meçameri vort̆at; artimajuraşa iro ambai miğut̆an. Giçkit̆an, Samargalos
cumalepe
kogiqounan
do
dido
k̆qoropan.
(Önerilen Okumalar: Ahmet Tevfik (Büyük Hasan Rıza Paşa Zâde), (Yayına Hazırlayan: İrfan Çağatay) “Sevgili Vatandaşlarım Lazlara Ricâ-yı Mahsûsum ve Târihten Şânlı İki Sahîfe”, Lazi Kültür Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2014; B. G. Hewitt ve Z. K. Khiba, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrelce Bir Masal: Kuzey Rüzgârı ve Güneş”, Kafkasya Yazıları, Sayı 5, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Bakur Gogokhia: “Kimliğin en büyük nişanesi dildir!”, 29 XI 2018, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “Cixaşkari Gürcistan’ın Zugdidi kentinde Laz Kalesi…” , 6 XI 2022, lazca.org; Giga Kavtaradze: “Hayat yalnızca para ve yemek değil!”, 16 I 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “Gürcistan’da ilk Megrelce dergi “Skani სქანი yayımlandı”, 13 V 2020, lazca.org; “Hayvan Çiftliği” Megrelce olarak yayınlandı”, 16 XI 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava: “Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”, 27 IV 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Bir dilde başka dillerden ne kadar çok ödünç kelime varsa, o dilin o kadar eski, zengin ve bir kültür dili olduğunu anlayabiliriz!”, 6 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr/ hyetert.org; Givi G. Karçava: “Kâzım, kültür devrimi yapan bir insandı!”, 13 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Kardeşliği canlandırmak istiyorum!”, 22 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, 11 I 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; “Kâzım Koyuncu AK̆A T̆V’de”, 09 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Jean Chardin, (Editör: Stefanos Yerasimos, Çeviren: Ayşe Meral), “Chardin Seyahatnamesi/ İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran”, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2014; Jean Chardin, (Çeviren: Hüseyin Göçmen), “Megrelya Seyahati (1672)”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2016; Gogita Çitaia: “Tarihimiz övünülecek zenginlikte”, 5 VIII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; İuri Ğvincilia: “Dilimizin adını duymak bile istemiyorlar!”, 31 VII 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Joakim Enwall, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Qazaqişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996; “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”,16 V 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; “Megrelce Televizyon- AK̆A T̆V Bir Yaşında!”, 20 VII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Kâzım Koyuncu “AK̆A T̆V”de”, 9 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Kolkhuri podkast editörü (Lado Tskhakaia): “Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!” , 28 I 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Laşa Kodua, “Lazca dildir; başka bir dilin lehçesi değildir”, 26 IX 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Megrelistan’da üç gün”, 29 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Müzisyen Cihangir Bilgin Zugdidi’de”, 22 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Biz Gürcistan’da, siz Türkiye’de dilimizi yaşatalım; bunu yapabiliriz!”, 23 II 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Anadilimiz kaybolursa, kimliğimiz de yavaş yavaş kaybolacak!”, 03 XI 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Niyazi Koyuncu: “Kâzım’ın hasreti büyüyor!”, 12 VIII 2013, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Nodar Lomouri, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Egrisi/ Lazika Krallığının Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, Temmuz-Ağustos 1994, İstanbul; “Sovyet Lazları Halk Önderi İskender Tzitaşi ve Solun Ezberini Bozan Mektupları”, 5 XII 2013, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Tedo Sakhokia, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrel-Laz Kültüründe Akrabalık, Evlenme ve Cenaze”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 140, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995; Zaal Calağonia, “Yaşasın dillerimiz Lazca ve Megrelce!”, 28 VI 2022, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “ვისწავლოთ მეგრული! /Megrelce Öğrenelim!”, 17 II 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)
aksamaz@gmail.com