2012- 2013 eğitim ve öğretim yılında, Kadiköy’de bulunan dernekte otuz
hafta boyunca Lazca ders verdim. Bu dersler, hiç bilmeyenler içindi. Her pazar
günü ders
yaptım. Böylece 260 saatlik bu program ortaya çıktı. Sınıf ortamında
ilk defa Lazca
ders veriyordum. Her ders için önceden, yazılı ve çizili ders
materyallerini ellerimle
hazırladım ve derslere öyle girdim. Bu kitap, o ders materyallerinden
oluşmuştur.
Öğrenciler bu kitaptan sınıf ortamında öğretmenlerinin rehberliğinde
dersleri iyice
öğrenebilirler.
Üniteleri sınıfta öğretme konusunda, öğretmen arkadaşlara
söyleyeceklerim
var. İlk olarak Lazca kelimelerin Türkçe anlamlarını vermek doğru bir
yol değil. Önce
Lazca kelimelerin telâffuzunu öğretmek en iyisi. O sebeple de öğretmen
arkadaşlar
öncelikle kelimelerin telâffuzunu vermeliler. Öğretmen, ilk olarak
kelimelerin
telâffuzlarını, yazmaksızın, ağızdan kulağa duyurmalıdır. Öğretmen;
kelimeleri
söylemeli, öğrenciler tekrar etmelidir. Telâffuzları öğrettikten
sonra, bu yeterli olunca,
kelimelerin yazılış ve anlamlarını vermek gerekir. Ancak öncelikle
Lazca kelimelerin
Türkçe anlamlarını öğrencilere bir solukta vermek de doğru değil. Bu
tehlikelidir de.
Çünkü dil öğretmek, tercüme yapmak değildir. Öğretmen, tahtaya yazılan
Lazca
kelimelerin anlamlarını çizimler yaparak vermeli. Böylece öğrenciler
alfabe ve onunla
da tahtaya yazılmış kelimeleri hemen öğrenebileceklerdir. Örnek
verelim; köpeğin
Lazca karşılığını tahtaya çizmek kolaydır. Fakat gülünç veya ağlamanın
karşılığı
resimle verilemez. O zaman, öğretmen arkadaş bunun gibi kelimelerin
anlamlarını
mimik veya vücut diliyle vermelidir. Kelimeleri, soruları ve cevapları
sayısız kere
tekrarlamak gerekir. Öğrenciler bunları hem sıralarından hem de
tahtadan sayısız
kere tekrarlamalıdır. Bu tekrarlar, öğrenci için dil öğreniminde en
önemli yöntemdir.
Başta bunu iyi bilelim!
Bilirsiniz; dil öğrenmek, yalnızca gramer öğrenmek de değildir.
Fiiller ve
çekimlerini öğretmek ve yazdırmak değil de, günlük hayatta en çok
konuşulan kelime
ve fiilleri ve onların kullanımını öğretmek ve yazdırmak en doğru
yoldur. Başlangıçta
öğrenciye verilen gramer kuralları kalıcı olmaz.
Yukarıda önerdiğim gibi yapmakla, öğrenciler dersi daha iyi
anlayabilirler. O zaman da gramer kurallarını anlamak isteyen öğrenciler akıllarına
takılan soruları sorabilirler. Derslerde, öğrencilerin öğrenmek istediklerini
ve onlara günlük hayatta gereken gramer kurallarını öğretmek faydalı bir
yoldur. Dil, öğrencilerin duyması, konuşması ve kullanmasıyla öğrenilir.
Dil; öncelikle ve yalnızca gramer öğrenmek değildir.
Ben, bu kitaptaki dersleri öğrencilerime verirken, yukarıda dediğim
gibi yaptım.
Derslerde Türkçe konuşmadım. İlk olarak Lazca kelimelerin
karşılıklarını Türkçe
olarak vermedim. Lazca kelimelerin karşılıklarını farklı renkteki
tebeşirleri kullanıp
tahtaya resimler çizerek verdim. Bazı kelime ve mastarları da
resimlerle değil de
mimikler veya vücut diliyle vermek zorundaydım. Sonuç başarılıydı.
Derslerde
kullandığım bütün diyalogları, metinleri ve resimleri de öğrencilerin
durumlarına göre
hazırladım.
Bu kitaptaki dersler başlangıç düzeyinde bilgi veriyor. Bu bilgileri
güzelce
öğrenecek olan öğrenci günlük hayatta ona yetecek kadarıyla bu dili
anlayabilir ve
konuşabilir. Sanırım bu kitap başlangıç dersleri için oldukça yeterlidir.
Ne var ki,
öğrenciler ve öğretmen arkadaşlar sınıf ortamında durmadan güzelce
çalışmalıdırlar,
konuşmalıdırlar.
Ne yazık ki, şu anda görsel ve işitsel materyallerimiz yok. Herkes
biliyor ki, bu
dil dört bin yaşında. Sizler de görüyorsunuz ki, bu kitap çok küçük.
Büyük denizlerin
küçücük damlası gibi. Ben şimdilik ancak bu çalışmayı yapabildim.
Fedakâr öğretmen
arkadaşlar, bu kitapla öğrencilerine öğretmenin çeşitli yöntemlerini
bulabilecekler.
Bunu biliyorum.
Şöyle bitirelim: Günümüzde en büyük düşmanımız cahilliktir. O sebeple
söz
uçar yazı kalır. Yazmayı bilelim de küçük bir kömür parçasıyla
yazalım! (24
VII 2013)
(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Birinci
Basamak Lazca Dersleri Kursunu Tamamladık”, 12 V 2013, yusufbulut.com,
sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; “İlk Lazca ders kitabı yayınlandı”, 04 XI
2013, demokrathaber.org; “İlk Lazca ders kitabı yayınlandı”, 1 XII 2013, jinepsgazetesi.com; “Lazca ders kitabı/ MEB
Lazca için ders kitabı hazırlandı”, 10 XI 2013, cumhuriyet.com.tr; “Lazca için
ders kitabı hazır”, 11 XI 2013, hurriyet.com.tr; “Lazca ders kitabı hazırlandı”,
11 X 2013, risalehaber.com; Semra Çelebi, “Anadolu Kültürü Kadıköy’de yaşıyor,
1 XI 2012, gazetekadikoy.com. tr)
(Kaynak: Ali İhsan Aksamaz, “Laz Dili Temel Dersleri,
2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul,
2016)
+
2012- 2013 gamantana do dogurobaşi ʒ̆anas, Kadik̆ois
geladgineri derneğis eçidovit dolonis Lazuri dersepe komepçi. Am dersepe Lazuri
çkar na var uçkinanpe şeni rt̆u. K̆arta mjaçxas dersi dop̆i. Aşopete aya
dersepeten juroşdosum neçi saat̆oni p̆rograma mjoraşi teşa kogamaxtu.
Man Lazuri dersepe sinifis sifte mepçapt̆i. K̆arta
dersi şeni ʒ̆oxlendo ç̆areli do ğareli mat̆erialepe dopxaziri xepe çkimiten do
dersepeşa eşo kamapti. Am supara am mat̆erialepeşen ʒ̆ipxineri ren. Mamgurepes
am suparaşen mamgurapaleşi goʒ̆oncğonobaten dersepe k̆aixeşa agurenan.
K̆ortape meçamuşi oras, mamgurapalepe şeni man
otkvaluşi mutxanepe komiğun. Ʒ̆oxle Lazuri zit̆apeşi Turkuli oxoʒ̆onapa meçamu
pelaperi do morgaponi
va ren. Ʒ̆oxle Lazuri zit̆apeşi telafuzi meçamu
irişen beciti dulya ren. Emuşeniti mamgurapalepe ʒ̆oxle zit̆apeşi telafuzi
meçamuşi renan. Mamgurapale ipti
zit̆apeşi telafuzi p̆icişen qucis ognapuşi ren,
uç̆aruten. Mamgurapale zit̆ape otkvaluşi do mamgurepeti mejatkvaluşi renan.
Telafuzişi meçamuşk̆ule, eya
dobağine iqvasşi, zit̆apeşi oç̆aru do oxoʒ̆onapa
meçamu dvaç̆irs. Mara Lazuri zit̆apeşi Turkuli oxoʒ̆onapa mamgurepes arşvacis ʒ̆oxle
meçamu mtini va
ren. Hemiti oşkurinoniti ren. Nena oguru tercume
oxvenu va ren do emuşeni.
Mamgurapale dapas ç̆areli am Lazuri zit̆apeşi oxoʒ̆onapa
osuretuten meçamuşi ren. Aşoten mamgurepes alboni edo emutenti dapas ç̆areli
zit̆ape emedeni agurasunonan. Noʒ̆ireni mekçat; coğorişi Lazuri oxoʒ̆onapa
osuretu perpu ren. Mara ožiƷinoni varna mgaraşi oxoʒ̆anapa osuretuten va
niçinen. Hemindrosti mamgurapale emusteri zit̆apeşi oxoʒ̆onapa mimik̆uri varna
xuraluri nenaten meçamuşi ren. Zit̆ape, k̆itxalape do nenaşgektirapeşi
uk̆oroƷxu fara mejatkvalu
dvaç̆irs. Mamgure antepe hemi gelaxunoni muşişen
hemiti dapaşen uk̆oroƷxu faraten mejatkvaluşi ren. Am mejatkvalupe mamgurepe
şeni irişen beciti gza ren
nena dogurus. Ʒ̆oxle aya k̆aixeşa miçkit̆an!
Nena oguru xvala grameri oguruti va ren. Ti- skanişi
guri şeni, na ginon steri masdarepe do entepeşi oxmaru oguru do oç̆arapu vardo
dğaluri skidalas irişen ğarğaleri zit̆ape do masdarepe do entepeşi oxmaru oguru
do entepe oç̆arapu irişen pelaperi do morgaponi ren. Geç̆k̆alas gramat̆ik̆uli
nirupe oguru k̆ai va ren. Jile nagiʒ̆vit steri oxvenute, mamgurepes dersi
k̆aixeşa oxvaʒ̆onenan.
Edo aşopeten gramat̆ik̆uli nirupe şeni entepes
mamgurapales k̆itxalapeti ak̆itxasunonan. Dersepes, entepes oguru na unonan do
entepes dğaluri skidalas nadvaç̆irnan gramat̆ik̆uli nirupe mamgurepes oguru
irişen pelaperi gza ren.
Nena mamgurepeşi ognu, oğarğalu do oxmaruten iguren.
Nena ʒ̆oxle do xvala grameri oguru va ren.
Man am suparaşi dersepe sinifis mamgurepes na
mepçap̆t̆i oras, jile nagiʒ̆vit steri dop̆i. Dersepes Turkulo va bğarğali.
Lazuri zit̆apeşi Turkuli oxoʒ̆onapa
sifte va mepçi. Mara Lazuri zit̆apeşi oxoʒ̆onapa
dapas çkvadoçkva peroni kvamç̆arupeten dobğari. Namtini zit̆ape do masdarepeti
osuretuten vardo mimik̆uri varna xuraluri nenaten meçamuşi vort̆i. Çodina
gecgineri rt̆u. Dersepes navixmari mteli ok̆otkvala do noç̆arepe mamgurepeşi
çkinapaten dopxaziri.
Am suparaşi dersepek geç̆k̆apuli çkinapa meçaps. Edo
aya çkinapa mskvaşa naigurasunon mamguresti ndğaluri skidalas emus na dubağun
k̆onariten aya nena oxvaʒ̆onen do ağarğalen. Çkimi toliten, aya supara geç̆k̆apuli
dersepe şeni epto dobağine ren. Mara mamgurepe do mamgurapalepe sinifis
udodginu şurdoguriten oçalişuşi, oğarğaluşi renan.
Miçkin, didi gurişç̆vini ren, oʒ̆iramuşi do ognapuşi
mat̆erialepe andğaneri ndğas va miğunan. Çkinaperi iris uçkin, am nena otxo
vitoş ʒ̆aneri ren. Tkvanti žiropt, am supara ç̆iç̆it̆a ren. Didi zoğapeşi
ç̆iç̆it̆a ʒ̆apa steri. Andğaneri ndğas man aya maxvenu. Didşuroni
mamgurapalepes aya suparaten mamgurepe mutepeşis oguruşi çkvadoçkva gzalepe
ažirenan, aya miçkin.
Eşo voçodina: Andğaneri ndğas ugurapoba irişen didi
mt̆eri çkini ren.Emuşeniti nena putxun ç̆ara doskidun. Oç̆aru giçkit̆an do
noşkeriten nç̆arit! (24 XƷala 2013)
+
2012- 2013 გამანთანა
დო დოგურობაში წანას, ქადიკოის გელადგინერი დერნეღის ეჩიდოვით დოლონის ლაზური დერსეფე ქომეფჩი. ამ დერსეფე ლაზური ჩქარ ნა ვარ უჩქინანფე შენი რტუ. კართა მჟაჩხას დერსი დოპი. აშოფეთე აჲა დერსეფეთენ ჟუროშდოსუმ ნეჩი საატონი პროგრამა მჟორაში თეშა ქოგამახთუ.
მან
ლაზური დერსეფე სინიჶის სიჶთე მეფჩაფტი. კართა დერსი შენი წოხლენდო ჭარელი დო ღარელი მატერიალეფე დოფხაზირი ხეფე ჩქიმითენ დო დერსეფეშა ეშო ქამაფთი. ამ სუფარა ამ მატერიალეფეშენ წიფხინერი რენ. მამგურეფეს ამ სუფარაშენ მამგურაფალეში გოწონჯღონობათენ დერსეფე კაიხეშა აგურენან.
კორთაფე
მეჩამუში ორას, მამგურაფალეფე შენი მან ოთქვალუში მუთხანეფე ქომიღუნ. წოხლე ლაზური ზიტაფეში თურქული ოხოწონაფა მეჩამუ ფელაფერი დო მორგაფონი ვა რენ. წოხლე ლაზური ზიტაფეში თელაჶუზი მეჩამუ ირიშენ ბეჯითი დულჲა რენ. ემუშენითი მამგურაფალეფე წოხლე ზიტაფეში თელაჶუზი მეჩამუში რენან. მამგურაფალე იფთი
ზიტაფეში
თელაჶუზი პიჯიშენ ყუჯის ოგნაფუში რენ, უჭარუთენ. მამგურაფალე ზიტაფე ოთქვალუში დო მამგურეფეთი მეჟათქვალუში რენან. თელაჶუზიში მეჩამუშკულე, ეჲა დობაღინე იყვასში, ზიტაფეში ოჭარუ დო ოხოწონაფა მეჩამუ დვაჭირს. მარა ლაზური ზიტაფეში თურქული ოხოწონაფა მამგურეფეს არშვაჯის წოხლე მეჩამუ მთინი ვა რენ. ჰემითი ოშქურინონითი რენ. ნენა ოგურუ თერჯუმე ოხვენუ ვა რენ დო ემუშენი.
მამგურაფალე
დაფას ჭარელი ამ ლაზური ზიტაფეში ოხოწონაფა ოსურეთუთენ მეჩამუში რენ. აშოთენ მამგურეფეს ალბონი ედო ემუთენთი დაფას ჭარელი ზიტაფე ემედენი აგურასუნონან. ნოწირენი მექჩათ; ჯოღორიში ლაზური ოხოწონაფა ოსურეთუ ფერფუ რენ. მარა ოძიƷინონი ვარნა მგარაში ოხოწანაფა ოსურეთუთენ ვა ნიჩინენ. ჰემინდროსთი მამგურაფალე ემუსთერი ზიტაფეში ოხოწონაფა მიმიკური ვარნა ხურალური ნენათენ მეჩამუში რენ. ზიტაფე, კითხალაფე დო ნენაშგექთირაფეში უკოროƷხუ ჶარა მეჟათქვალუ
დვაჭირს.
მამგურე ანთეფე ჰემი გელახუნონი მუშიშენ ჰემითი დაფაშენ უკოროƷხუ ჶარათენ მეჟათქვალუში რენ. ამ მეჟათქვალუფე მამგურეფე შენი ირიშენ ბეჯითი გზა რენ ნენა დოგურუს. წოხლე აჲა კაიხეშა მიჩქიტან!
ნენა
ოგურუ ხვალა გრამერი ოგურუთი ვა რენ. თი- სქანიში გური შენი, ნა გინონ სთერი მასდარეფე დო ენთეფეში ოხმარუ ოგურუ დო ოჭარაფუ ვარდო დღალური სქიდალას ირიშენ ღარღალერი ზიტაფე დო მასდარეფე დო ენთეფეში ოხმარუ ოგურუ დო ენთეფე ოჭარაფუ ირიშენ ფელაფერი დო მორგაფონი რენ. გეჭკალას გრამატიკული ნირუფე ოგურუ კაი ვა რენ. ჟილე ნაგიწვით სთერი ოხვენუთე, მამგურეფეს დერსი კაიხეშა ოხვაწონენან.
ედო
აშოფეთენ გრამატიკული ნირუფე შენი ენთეფეს მამგურაფალეს კითხალაფეთი აკითხასუნონან. დერსეფეს, ენთეფეს ოგურუ ნა უნონან დო ენთეფეს დღალური სქიდალას ნადვაჭირნან გრამატიკული ნირუფე მამგურეფეს ოგურუ ირიშენ ფელაფერი გზა რენ.
ნენა
მამგურეფეში ოგნუ, ოღარღალუ დო ოხმარუთენ იგურენ. ნენა წოხლე დო ხვალა გრამერი ოგურუ ვა რენ.
მან
ამ სუფარაში დერსეფე სინიჶის მამგურეფეს ნა მეფჩაპტი ორას, ჟილე ნაგიწვით სთერი დოპი. დერსეფეს თურქულო ვა ბღარღალი. ლაზური ზიტაფეში თურქული ოხოწონაფა სიჶთე ვა მეფჩი. მარა ლაზური ზიტაფეში ოხოწონაფა დაფას ჩქვადოჩქვა ფერონი ქვამჭარუფეთენ დობღარი. ნამთინი ზიტაფე დო მასდარეფეთი ოსურეთუთენ ვარდო მიმიკური ვარნა ხურალური ნენათენ მეჩამუში ვორტი. ჩოდინა გეჯგინერი რტუ. დერსეფეს ნავიხმარი მთელი ოკოთქვალა დო ნოჭარეფე მამგურეფეში ჩქინაფათენ დოფხაზირი.
ამ
სუფარაში დერსეფექ გეჭკაფული ჩქინაფა მეჩაფს. ედო აჲა ჩქინაფა მსქვაშა ნაიგურასუნონ მამგურესთი ნდღალური სქიდალას ემუს ნა დუბაღუნ კონარითენ აჲა ნენა ოხვაწონენ დო აღარღალენ. ჩქიმი თოლითენ, აჲა სუფარა გეჭკაფული დერსეფე შენი ეფთო დობაღინე რენ. მარა მამგურეფე დო მამგურაფალეფე სინიჶის უდოდგინუ შურდოგურითენ ოჩალიშუში, ოღარღალუში რენან.
მიჩქინ,
დიდი გურიშჭვინი რენ, ოწირამუში დო ოგნაფუში მატერიალეფე ანდღანერი ნდღას ვა მიღუნან. ჩქინაფერი ირის უჩქინ, ამ ნენა ოთხო ვითოშ წანერი რენ. თქვანთი ძიროფთ, ამ სუფარა ჭიჭიტა რენ. დიდი ზოღაფეში ჭიჭიტა წაფა სთერი. ანდღანერი ნდღას მან აჲა მახვენუ. დიდშურონი მამგურაფალეფეს აჲა სუფარათენ მამგურეფე მუთეფეშის ოგურუში ჩქვადოჩქვა გზალეფე აძირენან, აჲა მიჩქინ.
ეშო
ვოჩოდინა: ანდღანერი ნდღას უგურაფობა ირიშენ დიდი მტერი ჩქინი რენ.ემუშენითი ნენა ფუთხუნ ჭარა დოსქიდუნ. ოჭარუ გიჩქიტან დო ნოშქერითენ ნჭარით! (24 ხცალა 2013)
https://www.kitapyurdu.com/kitap/laz-dili-temel-dersleri/385230.html
https://www.circassiancenter.com/tr/laz-dili-temel-dersleri-2-baski/
https://sonhaber.ch/laz-dili-temel-dersleri/
