‘Üçüncü
Sürgün/ Gönen- Manyas Çerkes Sürgünü’
Murat Özden’in ‘Üçüncü Sürgün/ Gönen -Manyas Çerkes
Sürgünü’ adlı son kitabı, ‘21
Yayınları’ndan geçtiğimiz günlerde, bu sürgünün 97. yılında çıktı. Kitabını
imzalayıp gönderme nezaketinde bulunduğu için kendisine teşekkür ederim. Bu
makalede Murat Özden’in son kitabını sizlere kısaca tanıtmak istiyorum.
Murat Özden, bu kitabıyla ‘Güney Marmara Çerkes
Sürgünü’ adıyla da bilinen ‘Gönen- Manyas Çerkes Sürgünü’nü daha önce
yayınlanmış çeşitli kaynaklardan da faydalanarak değerlendiriyor ve ‘konu’yu
tekrar kamuoyunun dikkatine sunuyor.
Murat Özden, bu çalışmasıyla yalnızca ‘Güney
Marmara’daki 14 köyden sürülen sıradan Çerkesler’in dramını gündeme getirmekle
kalmıyor, dönemin ruhuna uygun dış ve iç siyasî saflaşma ve iktidar
mücadelelerine de dikkat çekmiş oluyor. Bu çerçevede de Midilli Adası’nda konuşlanmış
‘Anadolu İhtilâl Cemiyyet-i Osmaniyyesi’/‘Anadolu Osmanlı İhtilâl Komitesi’
adlı silâhlı örgüt ve faaliyetleri, İzmir’de 24 Ekim 1921’de kurulmuş olan ‘Şark-î
Karib Çerkesleri Temin-î Hukuk Cemiyeti’/Yakın Doğu Çerkeslerinin Haklarını
Sağlama Derneği’ nin faaliyetleri ile Gönen’de ilân edilen özerklik de Murat
Özden tarafından değerlendiriliyor. Murat Özden’in gündeme getirdiği bir diğer
konu da ‘150’likler’.
Murat Özden’in ‘Üçüncü Sürgün/ Gönen- Manyas Çerkes
Sürgünü’ adlı bu kitabında birçok tarihî şahsiyet de yeniden karşımıza çıkıyor.
Bunlar arasında en dikkat çekeni Mehmet Fetgeri Şoenü.
Kentli
yürekli bir aydın Mehmet Fetgeri Şoenü
Mehmet Fetgeri Şoenü, sürgün edilen 14 köy halkının
çektikleri acıları kayıt altına alıyor ve onların insanî hak ve hukuklarını
savunmak için canla başla mücadele ediyordu. Eğer Mehmet Fetgeri Şoenü’nün
kaleme aldığı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunduğu arîzâları/mektupları
olmasaydı, bugün bu kadarıyla bile bu sürgün, önce ve sonrasında yaşanan
trajediler hakkında bilgimiz olmayacaktı. Bir yıl kadar sürgünde kalan bu 14 köy
halkının tekrar köylerine dönebilmelerinde ‘diğer faktörler’ gibi Mehmet
Fetgeri Şoenü’nün arîzâlarının da etkili olduğunu düşünmek yanlış olmayacak.
Murat Özden’in de vurguladığı gibi, olup bitenlerden
habersiz Gönen- Manyas’da yaşayan 14 köy halkının dış ve iç siyasî mücadele ve
dengelere kurban gittiklerine kuşku yok.
Murat
Özden, çeşitli saiklerle bugüne kadar gözlerden kaç(ırıl)an sürgünü 97. yılında
gündeme taşıyor
‘Gönen-
Manyas Sürgünü’nü yaşamış büyüklerinden ‘Sürgün l’exanem/ Sürgün zamanı’ diye
başlayan cümleleri duyarak büyümüş Murat Özden. Hep kısık sesle konuşurlarmış
büyükleri. Sürgünü yaşayanların da, bölgenin bugünkü Çerkeslerinin de, bu
sürgünün neden yaşandığına dair hiçbir bilgisi yokmuş.
Murat Özden de,
28 Mayıs 1923’de sürgüne tabi tutulmuş olan Gönen’in Üçpınar Köyü’nden. 1970’li
yıllarda köyün gençlerinden bazıları harçlıklarını bir araya getirerek bir teyp
satın alırlar. Amaçları sürgüne tabi tutulan büyüklerinin anılarını kayıt
altına almak ve tarihe bir not düşmekmiş. Gel gör ki, hiç kimseyi ‘konu’yla
ilgili konuşturmayı başaramamışlar! Ancak büyüklerinden hep aynı cümleyi
duymuşlar: “Bizi yeniden mi sürdüreceksiniz?!”
Murat Özden, ‘sürgünü yaşayanların başlarına geleni
anlatmaktan bile korkarak bu dünyadan büyük bir travma içinde’ göç ettiklerini
de belirtiyor.
Kitapta, sürgüne tabi tutulan Gönen ve Manyas’a
bağlı 14 köyün ad ve sürgün tarihleri ile hane ve nüfusları da tek tek
veriliyor.
Hem insanî hem etnik hem de siyasî yönü olan bu sürgünü
etraflıca anlayabilmek ve objektif olarak da değerlendirebilmek için Murat
Özden’in ‘Gönen- Manyas Çerkes Sürgünü’ adlı kitabını ve aşağıda adlarını
verdiğim kitapları mutlaka okumanızı öneriyorum.
(Önerilen Okumalar: Ahmet Efe, “Efsaneden Gerçeğe
Kuşçubaşı Eşref”, Bengisu Yayınları, İstanbul, 2017; Benjamin Fortna (Çeviren:
Selçuk Uygur), “Kuşçubaşı Eşref”, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017; Cemal Kutay,
“150’likler Faciası”, Tarih Kütüphanesi, İstanbul, 1955; Caner Yelbaşı,
“Türkiye Çerkesleri/ Osmanlı’dan Türkiye’ye Savaş, Şiddet, Milliyetçilik”,
İletişim Yayınları, İstanbul, 2019; “Çerkes Ethem’in Hatıraları”, Dünya
Yayınları, İstanbul, 1962; Hasan İzzettin Dinamo, “Kutsal İsyan”, Cilt 7, May
Yayınları, İstanbul, 1970; İlhami Soysal, “150’likler”, Gür Yayınları, İstanbul, 1985; Kemal Özer,
“Kurtuluş Savaşında Gönen”, Türk Dili Matbaası, Gönen, 1964; Mehmet Fetgeri
Şoenü, “Çerkes Meselesi”, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1993; Sefer E. Berzeg,
“Kafkas Diasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü”, Nart Yayıncılık,
İstanbul, 1995; Şevket Süreyya Aydemir, “Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa
(1914- 1922)”, Cilt 3, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2007; Tarık Zafer Tunaya,
“Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 3, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015) (4 XI
2020)
