“Megrellerin
de dillerine, kültürlerine ve ulusal kimliklerine sahip çıkacaklarına
inanıyorum!”
(Ön açıklama: Bugünkü misafirim
Oktay Çkotua. Oktay Çkotua, Abhazya’dan sürgün olup Anadolu’ya yerleşmiş Abhaz ailelerden
birinin evlâdı. Ben kendisini yirmi yıldan fazla bir zaman önce bir kere görmüş
ve o zaman tanımıştım: Bir gün Kutarba Hayri Ersoy ile beraber Ünal Cug’un İstanbuldaki evine gitmiştik.
Oktay Çkotua’yı orada tanıdım. Bir kere de kızı vasıtasıyla bana Abhazya’da
yayınlanmış birkaç Megrelce yayını göndermişti. Kendisini çoklukla Türkçe’ye
tercüme kitap ve makalelerinden tanıyorum. Oktay Çkotua ile bir söyleşi yaptım.
Polemik konusu olan meselelerden değil, biyografisinden, çalışmalarından ve
kardeşlikten konuştuk. Ali İhsan Aksamaz)
+
Ali
İhsan Aksamaz: Oktay bey, önce bize biyografinizden
bahsedin de konuşmamıza öyle başlayalım, lütfen! Nerede ve ne zaman doğdunuz? Sizin,
Abhazya’dan sürgün olup Anadolu’ya yerleşmiş Abhaz ailelerden birinin evlâdı
olduğunuzu biliyorum. Kaçıncı kuşaktansınız? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğiniz
nedir? Şimdi ne iş yapıyorsunuz? Günümüzde nerede yaşıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız
var mı? Türkçe dışında başka hangi dilleri biliyorsunuz?
Oktay
Çkotua: Ali İhsan bey, öncelikle
söyleşi davetinize teşekkürlerimi ifade etmek isterim. Ben de sizi başlangıçta
belirttiğiniz gibi ortak dostlarımız sayesinde tanıdım ve o günden bu yana
kadim Laz kültürü ve dili hakkında ortaya koyduğunuz çalışmaları büyük bir
takdir ve hayranlıkla izliyorum.
Ben 1962 yılında Sakarya’nın Hendek ilçesine bağlı Aktefek- Karadere
(Cigerda) köyünde dünyaya geldim. Sürgünden sonraki 4. kuşaktanım. İlkokulu köyümde, orta ve lise eğitimimi
yatılı olarak Arifiye Öğretmen Okulunda, yüksek öğrenimi ise Abhazya Devlet Üniversitesi
Tarih Fakültesinde tamamladım.
Kuruluşundan itibaren ‘Geriye Dönüş Devlet Komitesi’nde başkan yardımcılığı da
dahil çeşitli görevler üstlendim. Diyasporadan anavatana dönenler arasında
parlamentoya seçilen ilk kişi olma onurunu yaşadım ve ardından da bir dönem Kamu
Meclisinde üye olarak görev yaptım. Günümüzde ise artık çeşitli sivil toplum
örgütlerinde sorumluluk üstleniyor ve ağırlıklı olarak çeviri çalışmalarıyla
ilgileniyorum. Abhazya’ya geldiğimden beri başkent Sohum’da yaşıyorum. 1992
yılından beri Darya Kabıpha ile evliyim. Mramza ve Guranda isimlerinde iki kızım var.
Mramza, Siyasal Bilgiler mezunu ve geçen yıl evlendi, Guranda ise henüz
ortaokul öğrencisi. Türkçe dışında çok iyi derecede Abhazca ve orta derecede Rusça
biliyorum.
“ÇALIŞMALARIMDA ANA HEDEFİM
HALKIMIN DİLİNİN, KÜLTÜREL DEĞERLERİNİN VE TARİHİNİN YAŞATILMASI”
Ali İhsan Aksamaz:
Siz çok çalışkan bir insansınız. Çalışmalarınızdan haberim var: Abhazca’dan
Türkçe’ye, Türkçe’den Abhazca’ya tercüme kitap ve makaleleriniz var. Bize
kısaca o tercüme kitaplarınızdan bahsedin, lütfen! Türkçe’den Abhazca’ya,
Abhazca’dan Türkçeye tercüme kaç çalışmanız var? Bunlardan bahsedin, lütfen!
Oktay
Çkotua: Estağfurullah! Bu çalışkanlık iltifatını özellikle
Kutarba Hayri’den çok sık duyuyorum, ama ben kendimi pek çalışkan biri olarak
nitelemiyorum. Aslında bugüne kadar çok daha fazlasını yapmış olmam gerekirdi.
Tercüme çalışmalarımda ana hedefim halkımın dilinin, kültürel değerlerinin ve
tarihinin yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması mücadelesine mütevazı da
olsa bir katkı sunabilmek. Çok sayıda bilimsel çalışmaya verdiğim çeviri
desteğinin yanı sıra birçok kitabın çevirisini de insanlarımıza ulaştırma
mutluluğunu yaşadım: İsterseniz bu çevirileri kategorilerine göre sıralayayım:
Basılmış olanlar:
Türkçe’den Abhazca’ya: Mustafa
Bütbay, “Kafkasya Hatıraları”; Hayri Ersoy, “Sürdüler Sürgün oldum”;
Hayri Ersoy; “Sürgün sessiz ölür”; Bekir Aşuba, “Üşüyorum”; Hunca Alp Bosuter,
“Apsua Fuat”; Yaşar Kemal, “Çakıralı Efe”; Alper Bganba, “Yolun açık olsun!”,
Hasan Okan İşcan, “Açılırken Tek Kilitli”
Abhazca’dan Türkçe’ye: Cengiz
Bganba, “Kardeşlerimiz Abhazyamız”; Vahtang Abhazou, “Seferberlik zamanı”; Anzor
Mukba, “Abhazya’nın Abhaza verilişi”; Mikha Lakırba, “Alamıs”; Muşni Lafüriya,
“Altın Post”; Ruşbey Smır, “Semra”; Vladimir Haraniya, “Köklerin İzinden”; Saida Jiba, “Güneşin Işınları”, Saida Jiba, “Konuşan Evler”.
Rusça’dan Türkçe’ye: Adile Abbasoğlu,
“Unutulmaz Anılar”; Prof. Timur Açugba, “Ünlü Cankurtaran” ve “Yüzücü Mamet Bediya”;
Prof. Timur Açugba, “Kornolojik Abhazya Tarihi”.
Prof.
Sariya Amçıpha ile birlikte “Türkçe-Abhazca, Abhazca Türkçe Sözlük ve
Konuşma
Kılavuzu”.
Ünal
Akbulut (Gurguliya) ile birlikte sürgünün 150. yılı anısına Abhaz şairlerinin
sürgün temalı şiirlerinin çevirilerini bir araya getiren: “Sürgün Şiirleri”.
Ve
“Kur’an-ı Kerim Abhazca Meali”.
Basıma hazır olanlar:
Abhazca’dan Türkçe’ye: Ludmila
Sergegiya, “Köklerin Acısı”; Apollon Dumaa, “Özgürlük Yolu”; GennadiAlamiya, “Nart Türküsü”.
Türkçe’den Abhazca’ya: Sinem
Özkan Oğuz, “Özgür Ruhların Efsanesi”; Hayri Ersoy, “Çöl Sıcağında Bile Üşürsün
Sürgünsen”; Selçuk Sımsım, “Başka Bir Vatanımız Yok”.
“BİRÇOK KİTABIN ÇEVİRİSİNİ DE İNSANLARIMIZA ULAŞTIRMANIN MUTLULUĞUNU YAŞADIM”
Ali
İhsan Aksamaz: Siz de çok iyi biliyorsunuz, Lazlar da
Abhazya halklarından. Günümüzde Lazlar da Abhazya’da yaşıyor. Bugünkü nüfusları
çok değil ancak yine de Abhazya’da varlar. Aşağı yukarı, 150 yıl önce, Osmanlı
Türkiyesi’nden Çarlık Rusyası topraklarına çoğunlukla da bugünkü Abhazya
topraklarına çalışmak ve ekmek parası kazanmak için Lazlar, Rumlar, Gürcüler, Hemşinliler,
Türkler ve Ermeniler gidiyordu. Zaman içinde de oradaki topraklara yerleştiler.
Yalnızca Osmanlı Türkiyesi’nden değil, Çarlık Rusyası’nın diğer topraklarından
Ukraynalılar, Türkler, Svanlar, Megreller, Estonyalılar ve diğer halklar da
Abhazya topraklarına yerleştiler. Zaman için de Abhazya yalnızca Abhazların
değil, diğer halkların da vatanı oldu. Günümüzde Abhazya, her milliyetten, her
dinden, her dilden halkın vatanı. Abhazya Canlar Ülkesi. Bu söz benim de hoşuma
gidiyor: Abhazya/ Canlar Ülkesi. 1991’den önce her halk kardeşçe Abhazya’da
yaşıyordu. Şimdi de her halkın kardeşlik içinde Abhazya’da yaşıdığını
biliyorum. Bu çoğulcu nüfus ve yaşama ilişkin ne düşünüyorsunuz? Günümüzde
birkaç devlet dışında diğer devletler Abhazya’yı tanımıyor. Abhazya’yı
tanıyacak devletlerin sayısı artacak mı? Bu konuda siz ne düşünüyorsunuz?
“ASLINDA
BUGÜNE KADAR ÇOK DAHA FAZLASINI YAPMIŞ OLMAM GEREKİRDİ”
Oktay
Çkotua: Tüm samimiyetimle ifade edeyim: Dünya halklarının
tamamını, ama öncelikle de Kafkas halklarını yayladaki endemik çiçeklere
benzetiyorum. Her birisinin ayrı bir
güzelliği, tadı ve kokusu var. Polenlerini insanlık için bal üreten arıya
cömertçe sunan bu endemik çiçekler dünya kültür mirasının da en değerli
hazineleri bence. Bu yüzden bir arada ve kardeşçe yaşamalarını çok önemsiyorum.
Doğrusunu isterseniz Lazlar, (Rahmetli Abhazolog Ömer Beygua’nın ifadesiyle
“Mavi gözlüler”) Kafkasya’nın kadim ama en çileli halklarının başında
geliyorlar. Bu yüzden de aydınlarımız arasında Laz diline, kültürüne yönelik
çalışmalar yapılmasını gönülden destekleyen çok sayıda kişinin varlığını
biliyorum. Ama ne yazık ki içinde bulunduğumuz zorlu süreç önceliklerimizi hep başka
yönlere kaydırıyor. Ben, Abhaz halkının başka halklara karşı her zaman
misafirperver, saygılı ve kucaklayıcı olduğunu yaşamım boyunca kesintisiz
gözlemledim. Hiçbir halkı, dili ve kültürü öteleyen inciten bir yaklaşıma asla
şahit olmadım. Savaşta yakınlarını kaybeden insanlarımızın bile faşist
siyasiler dışında herhangi bir halka beddua ettiklerini hiçbir zaman duymadım.
Benim Kayınvalidem Abhaz. 17 yaşındaki tek oğlunu Gürcistan işgalini sona
erdirmek için yapılan savaşta şehit verdi. Ama onun annesi Megrel Kantarya sülâlesindendi.
Mekânı cennet olsun. Bu güzel insanı bir süre önce kaybettik. Kendisi benim de
en çok sevdiğim insanlardan birisiydi. İşte bu halklar böylesine iç içe… Yani acıları
da mutlulukları da ortak. İsteseler de istemeseler de, yaşadıkları coğrafya
buna mecbur kılıyor onları… Keşke Gürcistan yönetimleri daha aklı selim ve barışçı
olsalar, işte o zaman bu bölge dünyaya örnek bir barış ve huzur adası olurdu. Zaten
bu coğrafyaya en yakışmayan şey savaş. Aslında dünya cenneti bir bölgede her
toplum karşılıklı olarak birbirinin varlığına saygı göstererek yaşamayı seçse,
başka hiçbir şeye gerek duymadan çok kısa sürede dünyanın en müreffeh
toplumları olurlar. Tarih boyunca emperyalist güçlerin bitmek tükenmek bilmeyen
saldırılarında dökülen kanlar, yitirilen canlar, yaşanan soykırımlar ve sürgün
trajedileri yetmedi mi?
Biraz uzattım sanırım,
ama hem Abhazya’nın hem de tüm Kafkasya’nın dünyanın hiçbir köşesinde
bulamayacağınız muhteşem bir etno-kültürel
zenginliğe sahip olduğunu düşünüyorum. Evet,
bu harikulade ve paha biçilemez bir zenginlik, ancak maalesef birileri bu
zengin “etno-kültürel orkestrada” sadece kendi boruları ötsün istediği için
bölgeye ve halklara huzur ve barışın gelişi her geçen gün daha da gecikiyor…
Ali İhsan bey, Abhaz aydınları ve siyasileri her
konuşmalarında ülkenin çok uluslu yapısına özellikle vurgu yaparlar ve bunu
önemsediklerini ifade ederler. Elbette ben de Abhazya’da yaşayan tüm halkları
seviyor, onların dillerini, kültürlerini ve ulusal kimliklerini yaşatmalarını
gönülden destekliyorum. Ama onlardan da Abhaz halkı için benzer duyguları
beslemelerini aynı şekilde bekliyorum. Zira bu halkların her birisinin zorda
kaldığında sığınabileceği, ulusal varlığını devam ettirebileceği bir toprak
parçası var sadece. Abhazların Abhazya dışında varlıklarını sürdürebilecekleri
herhangi bir yer bulunmuyor.
Abhazya’nın tanınması
konusuna gelince, bugün için henüz BM üyesi yedi ülke tarafından tanınıyor. Zamanla
bu sayının artabileceğini düşünüyorum. Ama benim için en önemli ve değerli
olanı, Gürcistan yönetimlerinin hatalarının farkına vararak uzlaşmaz
tavırlarına son vermeleri ve Abhazya’yı tanıma kararı almalarıdır. Yanı
başınızdaki komşunuz size düşmanlık edip varlığınızı inkâr ettikten sonra tüm
dünya tanısa bile ne kıymeti var? Ancak her şeye rağmen, bir gün Gürcistan
halklarının da kendilerine lâyık yönetimleri işbaşına getireceğine ve
Abhazya’nın da mutlaka tanınacağına inanıyorum…
İLK LAZ OKULU SOVYET ABHAZYA’DA
AÇILMIŞ VE LAZCA İLK DERS KİTAPLARI DA BURADA YAYINLANMIŞTI. SOHUM’DA 1929’DA
YAYINLANAN LAZCA GAZETE MÇ̆İTA MURUN3Xİ İLE GÜNÜMÜZDE MEGRELCE OLARAK DA
YAYINLANAN GAZETE GALİ
Ali
İhsan Aksamaz: Siz de iyi biliyorsunuz, Abhazca,
Kuzey (Batı) Kafkasya dilleri ailesinden. Abhazca, Abazaca, Kabardey- Çerkesçe ve
Ubıhça ile beraber aynı dil ailesinden: Kuzey (Batı) Kafkasya dil ailesinden. Megrelce
ise, Lazca, Svanca ve Gürcüce ile beraber aynı dil ailesinden: Güney Kafkasya
dil ailesinden / Kartvelgil dilleri ailesinden. Bu sınıflandırmalar ve dil
ailelerini adlandırma bana ait değil, dilbilimcilerin adlandırması. Bütün
dünyanın dilbilimcileri de bu dilleri bu sınıflandırmayla tanıyorlar. Abhazca ve
Megrelce farklı dil ailelerinden. Bu diller birbirlerine hiç benzemiyor. Ancak
Abhaz ve Megrellerin kültürleri birbirlerine çok benziyor. İki halkın yemesi,
içmesi birbirine benziyor. Ortak kültürel gelenekler bir- iki değil, çok.
Abhazya’da da, Gürcistan’da da Abhazlardan ve Megrellerden aynı soyadını
taşıyan çok aile var. Bu iki halkın, Abhaz ve Megrellerin aralarındaki bu
kültürel benzerlik ve yakınlık konusunda neler söyleyebilirsiniz? Şöyle
diyeyim: Abhazlarla Abhazya’daki diğer halklar arasında o kültürel benzerlik ve
yakınlığın olmadığını biliyorum. Siz bu duruma ilişkin ne düşünüyorsunuz?
Oktay
Çkotua: Bu konudaki düşüncelerimi bir önceki soruya cevap
verirken kısmen ifade ettim sayılır. Ama biraz daha açayım. Bir Abhaz atasözü
“İyi komşu kardeşten ileridir!” der. Bu iki halk da binlerce yıldır komşu
olarak birlikte yaşamışlar. Ülkemizde yaşayan diğer halklar ise, buraya
sonradan geldiler. Bu yüzden kadim köklere dayanan kültürel bir ilişki yok
aralarında. Ama Abhazlarla Lazlar; Kolhida, Lazika, Abhazya Krallığı ve Abhazya
Devleti çatısı altında hep birlikte olmuşlar, yedikleri aynı, içtikleri aynı,
şarkıları aynı, sevinçleri, acıları, ağıtları hep aynı, kız almışlar kız vermişler.
Sizin de belirttiğiniz gibi sülâleler bile iç içe girmiş. Bazı Abhaz sülâleler
Megrelleşmiş. Bazı Megrel sülâleler Abhazlaşmış. Bazı sülâleler ise, her iki
tarafta kendini o ulustan kabul eder durumda. Uzağa gitmeye gerek yok. Benim
sülâlemden aileler de Gürcistan’da yaşıyor ve kendilerini oraya ait hissediyorlar.
Bence artık bunu olumsuz anlamda kurcalamak yerine iki halk arasında zenginlik
ve sağlam bir köprü olarak görüp geleceğe öyle yürümek lazım…
Benim tek endişem Gürcistan’daki
Kartvelist yönetimlerin yürüttüğü faşizan politikaların halklar arasında sunî çatışma
alanları üretip, sonra da bunu kaşıyarak sürekli bir gerilim ortamı yaratıyor
olması. Yoksa halkların kendi aralarında ne alıp veremedikleri olabilir? Ama ne
olursa olsun, eninde sonunda Megrellerin de tıpkı kardeşleri Abhazlar gibi Kartvelist
politikaların baskı zincirlerini kırarak, kendi dillerine, kültürlerine ve
ulusal kimliklerine mutlaka sahip çıkacaklarına ve bölgeye de sürekli bir
barışın geleceğine inanıyorum…
Ali
İhsan Aksamaz: Oktay bey, yine söyleyeyim, siz çok
çalışkan bir insansınız. Hiç eli boş oturmadığınız anlaşılıyor: Sürekli olarak
kültürel alanda çalışıyorsunuz. Yeni çalışmalarınız var mı? Bize müjdeli
haberleriniz var mı?!
Oktay
Çkotua: Yaşadıklarım arasından en anlatılabilir olanlarını
bir araya getirdiğim bir anı kitabım bitti sayılır. Fırsat bulabilirsem, onu
okuyucularıma ulaştırmak ve böylece bu anıları gelecek kuşakların hafızalarına
emanet bırakmak istiyorum. Ardından da Türk edebiyatından bir klasiği Abhaz
edebiyatına kazandırmak düşüncesindeyim. Ancak hangisi olabileceği konusunda
henüz karar verebilmiş değilim… Bunun dışında Abhaz yazarlarından seçme hikâyeleri
çevirerek Türk okuyuculara ulaştırmak için çalışmalarım devam ediyor.
Ali İhsan Aksamaz:
Bu söyleşi için size çok teşekkür ederim. Başka sorum yok. Siz de isterseniz,
bu söyleşiyi sonlandıralım. Ancak sizin söyleyeceğiniz başka sözleriniz veya
kardeşlik mesajlarınız varsa, lütfen, onları da bize söyleyin! Sakalınız yere
erişsin!
Oktay
Çkotua: Ali İhsan bey, ben de size çok teşekkür ediyorum.
Umarım sözlerimiz halklarımız arasındaki barış ve kardeşlik duygularının
yeşermesine katkı sunar. Tek dileğim başta kendi yaşadığımız coğrafya olmak
üzere tüm dünyada huzur ve barışın hâkim olması, kadim dillerin, kültürlerin ve
ulusların dünya durdukça varlıklarını sürdürebilmeleri. Ayrıca size ve
şahsınızda tüm Laz aydınlarına bu uğurdaki çalışmalarınızda başarılar diliyorum
“BİR
ABHAZ ATASÖZÜ ‘İYİ KOMŞU KARDEŞTEN İLERİDİR!’ DER”
(Önerilen
okumalar: “Abhazya Parlamentosu
Açıklaması”, Kafkasya Yazıları, Sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Adile
Abbasoğlu (Çeviren: Oktay Çkotua), “Unutulmaz Anılar”, As Yayın, İstanbul,
2008; Ali İhsan Aksamaz (/Faik Ateş), “Lazca ve Megrelce Arasındaki İlişki”,
Ogni Kültür Dergisi, sayı 1, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz, “Aynı Tarih ve
Aynı Kültürün Dili Zanca’nın Günümüzdeki İki Diyalekti: Lazca ve Megrelce”,
Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Ali İhsan
Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı Öldürmek mi? (Birinci ve
ikinci bölüm), Sima Dergisi, Sayılar 5- 6, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan
Ofset, İzmit, 2003; Ali İhsan Aksamaz, “Sovyetler Birliği’nin Milliyetler
Politikası ve Kafkasya”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim Yayınları,
İstanbul, 2000/ Yeni Türkiye, Sayı 74, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar
Merkezi, Ankara, Ankara, 2015/ sonhaber.ch, 31 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Yazılı Laz Edebiyatının Öncüsü İskender Tzitaşi
Kimdi? Neden Öldürüldü?”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 36(1), İstanbul, 2001/
demokrathaber.org, 26 VIII 2011 (“Doğu Karadenizde Resmî İdeolojiler Kuşatması”, 1.
Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul,
2012); Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kültürel Kimliğini Yaşatma Çabaları”
(Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4, Milliyetçilik (s. 924-926), İletişim
Yayınları, İstanbul, 2002; Ali
İhsan Aksamaz, “1930’lu Yıllarda Sovyet Abhazya’dan gelen Lazlar,
demokrathaber.org, 11 VII 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Kafkasyalı
Aydınlara Açık Mektup”, demokrathaber.com, 8 VIII 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kimlik Mücadelesinin Kilometre Taşı İki Kitap:
“Oxesapuşi Supara” ve “Çkuni Ç̆ara- Albonişi Supara”, lazca.org, 8 I 2013;
Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”,
sonhaber.ch, 28 II 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Ömer Büyüka
(1901- 2001)”, sonhaber.ch, 27 XI 2020; Erol
Kılıç Kutelia, “Her anadili kutsaldır!”, 13 III 2021, sonhaber.ch/
circassiancenter.com/ ozgurcerkes.com/ abhazpostasi.com; George Hewitt (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz),
“Güney Kafkasya ve Megrel- Lazlar’ın Kültürel Hakları”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi
Birikim, Sayı 85, Birikim Yayıncılık, İstanbul, 1996 / birikimdergisi.com; Gerg Amıcba, (Çeviren: Hayri Ersoy), “
Ortaçağ’da Abhazlar, Lazlar”, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1993; Xasan Helimişi
(Derleyen: İsmail Bucak̆lişi;
Lazcadan Çeviri: Hasan Uzunhasanoğlu), “Mu P̆at E Skiri”, Chiviyazıları
Yayınevi, İstanbul, 2006; Hasan Uzunhasanoğlu, “Lazca, bir diyalekt (ağız,
şive) değil, bir dildir!”, 21 VIII 2019, sonhaber.ch, circassiancenter.com; İbrahim Bayrakoğlu- İrfan Ç. Aleksiva, “Büyük
Tasviyede Lazlar”, Dil, Tarih, Kültür Dergisi Ogni, Sayı 7, Laz Kültür Derneği
Yayını, İstanbul, 2017; İrfan Çağatay Aleksiva, “Abhazya’da Bolşevik
Lazların Gerilla Birliği: Laz Timi”, jinepsgazetesi.com, 10 II 2020;
Isqenderi Chitaşi (Yayıma Hazırlayan: İrfan Ç. Aleksiva; Rusçadan Çeviri: Ergün
Konakçı; Almanca’dan Çeviri: Nurten Kurnaz), “Çquni Çhara/ Albonişi Supara”,
Laz Kültür Derneği Yayınları, İstanbul, 2012; Joakim Enwall (Çeviren: Ali İhsan
Aksamaz), “Qazakişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul/ 1994/
Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996; Nevzat Kaya,
“Büyük isimlerin değil, büyük davaların adamı olunuz!”, circassiancenter.com, 4
XII 2018; Önder Acar, “Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş
anneannem!”, gurcuhaber.com, 9 IV 2020/ circassiancenter.com; Parna- Beka
Çilaşvili, “Türkiyede Gürcüler ve Lazlar, iki dergi ve iki önder”, tetripiala.wordpress.com, 11 IX 2019; Ronald
Wixman (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Sovyetler Birliği’nde Etnik Kimlik”,
Kafkasya Yazıları, Sayı 7, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Yahbab
Yakalozi (/ Kutarba Hayri Ersoy), “Kolkhida’nın Yeniden Doğuşu”, Ogni Kültür
Dergisi, Sayı 2, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org; Yılmaz Erdoğan, “Bizimkiler Sohum’a
yerleşmişler!”, 22 XI 2018, circassiancenter.com; Yura Argun (Çevirenler: Hayri
Ersoy ve Yalçın Karadaş), “Abhazya’da Yaşam ve Kültür”, Nart Yayıncılık,
İstanbul, 1990)
+
“Margalepekti
nena, k̆ult̆uri do milleturi minoba mutepeşis mancoba qvasunonan, aşo vicer
ma!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Oktay
Çk̆ot̆ua. Oktay Çk̆ot̆ua ren Apxazetişen uçveri do Anat̆oliaşa dobargeri Apxazi
ocağapeşen arterişi skiri. Ma eya eçi ʒ̆anaşen dido ora ʒ̆oxle ar fara
kobžireret̆i do emoras viçineret̆i: Ar ndğas Kutarba Hayri Ersoyi k̆ala Unal
Cugişi oxorişa mepteret̆it. Edo ek viçineret̆i eya. Ar farati k̆ulani muşişi
xeten, Apxazetis gamiçkineri ar-jur Margaluri gamaçkvalati momicğoneret̆u.
Didopeten Turkuli nenaşa tercumepe ketabepe-mak̆alepe muşişen viçinop Oktay
Çk̆ot̆ua. Oktay Çk̆ot̆ua k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Edo P̆olemik̆uri ambaepeşen
vardo, biyografi muşişen, noçalişepe muşişen do cumalobaşen bğarğalit. Ali
İhsan Aksamazi)
+
Ali
İhsan Aksamazi: Oktay begi, ʒ̆oxle biyografi tkvanişen
molamişinit do eşo gevoç̆k̆vat oğarğalus, mu iqven! So do mundes dibadit? Tkvan
Apxazetişen uçveri do Anat̆oliaşa dobargeri Apxazi ocağapeşen arterişi skiri
ret, eşo miçkin. Nak̆otxani jenerasyonişen ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu
mesleği giğunan? Aʒ̆i mu dulya ikipt? Andğaneri ndğas so skidut? Çileri reti? Berepe
giqonunani? Turkuli nenaşi gale, çkva namu nenape giçkinan?
Oktay
Çk̆ot̆ua: Ali İhsan
begi, irişen ʒ̆oxle aya int̆erviu oxvenuşa namicoxit şeni tkvanda şukuri oğodu
minon ma. Jile natkvit steri, mati tkvan oşkaruli manebrape çkinişi xeten
giçinit. Edo em dğaşen doni, dido mcveşi Lazuri k̆ult̆uri do nena şeni naikipt
noçalişepes didi nç̆ela do moʒ̆onobaten voxosar ma.
1962 ʒ̆anas, noğa Sakarya- Hendek̆işi oput̆e Aktefek- Karadere/Cigerdas
dovibadi ma. Uçvaşk̆uleni maotxani jenerasyonişen vore. Geç̆k̆apuroni nʒ̆opula
oput̆e çkimis, oşkenduri nʒ̆opula do liseşi gamantana- gurapa oncironi Arifiye
mamgurapaleşi nʒ̆opulas, mağali gamantana-gurapati Apxazetişi Oxenʒaleşi
Universit̆et̆işi Tarixişi Fak̆ult̆etis doviguri. Nageidginuşen doni ‘Rep̆at̆riaʒiş
Oxenʒaleşi K̆omit̆et̆is doviçalişi. Aya k̆omit̆et̆is dudmaxvanceşi manuşvale
vort̆i do majura dulyapeti dop̆i ek. Diasp̆oraşen nanadobadonaşa dobargerepeşen
mebusi goşoʒxuneri maartani k̆oçi vore; emutenti dido xeleberi vore. Uk̆ule, ar
farati Lamtinalaşi Meclisis mak̆ature doviqvi. Andğaneri ndğas, çkvadoçkva
siviluri lamtinalaş organizasyonepes viçalişept do didopetenti tercumeşi
noçalişepe vinç̆el. Apxazetişa namopti oraşen doni nananoğa Soxumis pskidur.
1992 ʒ̆anaşen doni Darya Kabipha k̆ala çileri vore. Mramza do Guranda coxoni jur k̆ulani bere
komiqonunan. Mramzak P̆olit̆ik̆uri Çkinapeşi Fak̆ult̆et̆i doçodinu do goʒ̆os
ikimocu. Guranda aʒ̆i mamgure ren oşkenduri nʒ̆opulas. Turkuli nenaşi gale,
dido k̆ai dereceten Apxazuri nena do oşkenduri dereceten Rusuli nena komiçkin.
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvan dido dulyamxvenu k̆oçi ret.
Noçalişepe tkvanişen ambai komiğun: Apxazuri nenaşen Turkuli nenaşa, Turkuli
nenaşen Apxazuri nenaşa tercume ket̆abepe- mak̆alepe kogiğunan. Armʒika aya
tercume ketabepe tkvanişen molamişinit, mu iqven! Turkuli nenaşen Apxazuri
nenaşa, Apxazuri nenaşen Turkuli nenaşa muk̆o noçalişe giğunan; namu noçalişepe
giğunan? Entepeşen molamişinit, mu iqven!
Oktay
Çk̆ot̆ua: Estağfurullah! Aya dulyamxvenobaşi iltifatepe
didopeten Kutarba Hayrişen p̆anda vognap mara, ma mk̆itxat na, ma dudi-çkimi
ek̆onari dulyamxvenu va pşinap. Mtini giʒ̆vatna, andğaşakis aʒ̆inerişen çkva
dido noçalişe oxvenu domaç̆irt̆u. Tercume noçalişepe çkimiten, iptineri noğira
çkimi ren xalk̆i çkimişi nena, k̆ult̆uruli ğira do tarixi oskedinu do uk̆uleni
jenerasyonepeşa meç̆işinuşi mucadelesti armʒika rt̆asnati omxvacu. Tercumepe
çkimiten, xvala çkinapuri noçalişepes mxuci nakomepçi şeni var, k̆oçepe çkinişa
ardido ketabişi tercume namevuç̆işini şeniti dido xeleberi vore ma. Tkvanti
ginonanna, aya tercumepe çkimişi coxope, k̆at̆egorepe mutepeşiten eşo
gamovognapa:
Gamiçkvinerepe:
Turkuli nenaşen Apxazuri nenaşa: Mustafa
Butbayişi “K̆afk̆asyaşen Gonoşinepe”;
Hayri
Ersoyişi, “Miçves do Uçveri doviqvi” do “Uçveri userseli ğurun”; Bekir Aşubaşi
“Qini maqven”; Hunca Alp Bosuterişi “Apsua Fuat”; Yaşar Kemalişi “Çakirali
Efe”; Alper Bganbaşi “Gza skani gonʒ̆k̆imeri gaqvas!”; Hasan Okan İşcanişi
“Goinʒ̆k̆aşi Ar Franguloni”.
Apxazuri nenaşen Turkuli nenaşa: Cengiz
Bganbaşi “Cumalepe çkini, Apxazeti çkini”; Vahtang Abhazouşi “Seferberluğişi Ora”;
Anzor Mukbaşi “Apxazeti Apxazepes meçamu”; Mixa Lakirbaşi “Alamis”; Muşni
Lafuriyaşi “Ork̆oş T̆k̆ebi”; Ruşbey Smirişi “Semra”; Vladimir Haraniyaşi
“Cincepeşi Nok̆uçxeniten”; Saida
Jibaşi “Mjoraşi Tenape”; Saida Jibaşi “Nağarğalaps Oxorepe”.
Rusuli nenaşen Turkuli nenaşa: Adile
Abbasoğlişi, “Ugoç̆k̆ondinoni Goneşinepe”; P̆rof. Timur Açugbaşi “Çinoberi
Maşuroşletine” do “Mamçvire Mamet Bediya”; P̆rof. Timur Açugbaşi “Apxazetişi
Kronolojiuri Tarixi”.
Prof.
Sariya Amçipha k̆ala artot “Turkul-Apxazuri, Apxazur- Turkuli Zit̆apuna do
Oğarğaluşi
Rexberi”.
Unal
Akbulut (Gurguliya) k̆ala artot uçvaşi ma-150 ʒ̆anaşi gonoşine şeni Apxaz
şairepeşi uçvaşen ambaroni şiirepe: “Uçvaşi Şiirepe”.
Do
“K̆ur’ani Kerimişi Apxazuri Meali”.
Gamoçku şeni xazireli narenanpe:
Apxazuri nenaşen Turkuli nenaşa: Ludmila
Sergegiyaşi “Cincepeşi Ç̆vina”; Ap̆ollon Dumaaşi “Dudmoşletinerobaşi Gza”; Gennadi Alamiyaşi “Nartişi Birapa”.
Turkuli nenaşen Apxazuri nenaşa: Sinem
Ozkan Oğuzişi, “Dudmoşletineri Şurepeş, Efsane”; Hayri Ersoyişi “Uçveri rena,
Çirimonasti qini gaqven”; Selçuk Simsimişi, “Çkva Dobadona va miğunan”.
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvanti k̆aixeşa giçkinan, Lazepeti
Apxazetişi xalk̆apeşen renan. Andğaneri ndğasti Apxazetis Lazepeti skidunan.
Andğaneri ndğas maxoroba mutepeşiten dido va renan mara xolo korenan Apxazetis.
Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, 150 ʒ̆ana ʒ̆oxle, Osmanetişi Turkiyeşen ʒarobaşi Rusyaşi dixapeşa, didopetenti aʒ̆ineri
Apxazet̆işi dixapeşa oçalişu do mç̆k̆idi para mogapu şeni nulut̆es Lazepe,
Urumepe, Gurcepe, Xemşinlepe,Turkepe do Ermenepe. Oraşi doloxeti ekoni dixapeşa
dibarges. Xvala Osmanetişi Turkiyeşen vardo, ʒarobaşi Rusyaşi majura dixapeşen
Rusepe, Uk̆raynelepe, Turkepe, Svanepe, Margalepe, Est̆onyelepe do majura
xalk̆epeti dibarges Apxazetişi dixapeşa. Oraşi doloxeti Apxazeti xvala Apxazepeşi
vardo, majura milliyetepeşen xalk̆epeşi dobadonati diqu. Andğaneri ndğasti
Apxazeti ren k̆arta milliyetepeşen, k̆arta religiaşen, k̆arta nenaşen
xalk̆epeşi dobadona. Apxazeti ren Şurepeşi dobadona. Mati momʒ̆ondun aya
tkvala: Apxazeti/ Şurepeşi Dobadona. 1991 ʒ̆anaşen ʒ̆oxle k̆arta xalk̆i
cumalobaten skidut̆u Apxazetis. Aʒ̆iti Apxazetişi k̆arta xalk̆i cumalobaşi
doloxe skidun, eşo miçkin. Apxazetis aya p̆luralist̆uri maxoraba do skidala
şeni mu izmont? Andğaneri ndğas ar- jur oxenʒaleşi gale, majura oxenʒalepek va
içinopan Apxazeti. Apxazeti naiçinasunon oxeʒalepeşi muk̆onoba
manžinasunoni? Tkvan mu izmont?
Oktay
Çk̆ot̆ua: Mteli Gur-gonʒ̆k̆imeroba çkimiten giʒ̆vat: Dunyaşi
mteli xalk̆epe, mara didopetenti K̆afk̆asyaşi xalk̆epe, golaşi endemuri pukirepes mevungapinap ma. K̆arta
pukiris dudi- muşişi goçkvaneri mskvana, nostoni do şura kuğun. Çkimi toliten,
p̆olenepe mutepeşi k̆oçinoba şeni topuri naikips but̆k̆ucis xe-gonʒ̆k̆imeri
nameçaps endemuri pukurepe dunyaşi k̆ult̆uruli mirasişi irişen ğirsoni xazinepe
renan. Emuşeniti artimajura k̆ala artot do cumalobaşi doloxe entepeşi oskidus
becitoba mepçap ma. Mtini giʒ̆vatna, Lazepe, (Çxonapili Apxazologi Omer
Beyguaşi tkvalaten “Cğata tolonepe”) K̆afk̆asyaşi dido mcveşi, mara irişen dido
çile nanʒ̆iru xalk̆epeşen ren. Emuşeniti gamantanerepe çkinişen didok Lazuri nena
do k̆ult̆urişi oskedinuşi noçalişepes şurdoguriten numxvacups, aşo miçkin.
Amk̆ata gamantanerepe çkinişi muk̆onoba dido ren, aşo miçkin ma. Mara,
gurişmeç̆voni ren, andğaneri ndğas
meç̆ireli skidala komiğunan. Didi finansur- ek̆onomiuri p̆roblemepe komiğunan.
Emuşeniti majura dulyapek maartanoba komogu. Mok̆itxes naqorops, majura
xalk̆epes irote hurmet̆i naoğodaps do cumalobaşa toli nauğun ar xalk̆i ren
Apxazepe. Skidala çkimiş morgvali irote aşo kobžiri ma. Majura xalk̆epe, nenape
do k̆ult̆urepe dudi- muşişen omendranuşa do entepes gežiʒinuşa toli va uğun
Apxazi xalk̆is. Apxazi xalk̆işi p̆at̆i xalepe çkar va bžiri ma. Limas mzaxalepe
mutepeşi nadoğuru k̆oçepe çkinikti, faşist̆uri p̆olit̆ik̆osepeşi gale, çkar
oras majura xalk̆epes va genç̆k̆es, aya k̆aixeşa komiçkin ma. Eşo giʒ̆vat,
damtire çkimis ar biç̆i bere uqonut̆u; vit̆oşkvit ʒ̆aneri rt̆u limaşi oras.
Damtire çkimis aya skiri duğuru Gurcistanişi xegedva oçodinu şeni xveneri
limas. Damtire çkimik skiri muşi şehidi komeçu. Mara damtire çkimişi nana
Margali rt̆u, K̆ant̆aryapeşen t̆u. Ğormotik şuri uçxonas, tenapeşi doloxe
inciras! Mk̆ule ora ʒ̆oxle, aya mskva oxorca domiğures. Dido nap̆qoropt̆i
k̆oçepeşen arteri rt̆u. Aya xalk̆epe aşo artimajura k̆ala skidunan… Artneri
xela, artneri mgara kuğunan. Unonan vana va unonan, entepek naskidunan dixak
aya xalk̆epe ok̆onç̆inaps… K̆oi Gurcistanişi oktalape çkva ç̆k̆ualoni do moʒ̆qvaluri
kort̆ukonna, emoras aya t̆erit̆orya iqvasunt̆u dunyaşi moʒ̆qva do misobaşi
dixa. Asti, mtini giʒ̆vatna, aya dixas lima va nomskun. Mtini giʒ̆vatna, dunyaşi cenneti naren aya t̆erit̆oryaşi
k̆arta lamtinalak artimajuraşi renobas hurmet̆i oğoduten skidaşi, entepes çkar
mutu va uk̆ors do mk̆ule oraşk̆uleti xelak̆aobaşi doloxe skidasunonan. Tarixişi
morgvalis emp̆eryalist̆- mencelepeşi navaiçoden nank̆ap̆aşi guri şeni nadibu diʒxiri, ğureli şurimşinepe, skideri jenosidepe do
uçvapeşi t̆rajedepe açkva va domibağunani?
Armʒika ginže- ginže
bğarğali, eşo domaʒ̆onen. Apxazetis nakuğun aya etno-k̆ult̆uruli xampoba tkvan
va gažirenan dunyaşi majura svalepes. Ho, aya ren dido mskva do umengaperi
xampoba. Mara mitxanepes unonan, aya xampa “etno-k̆ult̆uruli ork̆est̆rak” xvala
dudi- mutepeşişi p̆ilili gelaças. Aşo iqvaşiti, mitxanepek xalk̆epeşi misoba do
moʒ̆qvaşa udodginu gza va meçapan…
Ali İhsan begi, Apxaz gamantanerepe do p̆olit̆ik̆osepek
iroras dobadonaşi dido-milletoni xalişen do aya xalisti becitoba nameçapanşen
didopeten molamişinapan. Moro, mati Apxazetis naskidun mteli xalk̆epes p̆qorop.
Edo entepeşi nenape, k̆ult̆urepe do milleturi minobaşi oskedinus mati
şurdoguriten mevumxvacup. Mara entepesti Apxazi xalk̆i şeni mengaperi gagnapa
do simada aqvan, aya minon ma. Zati akoni am xalk̆epes oşkurinoba
omç̆unaşi, dudi- mutepeşi moşletinuşi do
milleturi renoba mutepeşişi oskedinuşi xvala ç̆iç̆ita dixa koren. Apxazepes
minoba mutepeşiten xvala Apxazetis askedinenan, Apxazetişi gale ar çkva
dobadonas minoba mutepeşiten va askedinenan.
Apxazetişi oçinuşa komopta; Andğaneri ndğas (Ok̆ont̆aleri Milletepeşi)/
UN-şi şkvit makat̆urek Apxazeti içinops. Mara Apxazeti naiçinasunon oxeʒalepeşi
muk̆onoba manžinasunon, eşo vizmon ma. Mara çkimi şeni irişen beciti do ğirsoni
narenşen molagişinat. Gurcistanişi oktalapek xilafepe mutepeşi oxoʒ̆onan do uğnosoba
naşkvan do Apxazetişi oçinuşi gzas
gedgitan. Mk̆ule nenaten giʒ̆vat, elanʒaxeri manžageri skanik si nt̆eri
gşinaşi, renoba skaniti moivaraşi, mara mteli dunyak si giçinaşi, eya oçinu mus
ipels? Mara eşo vana aşo, ar ndğas Gurcistanişi xalk̆epek dudi-mutepeşişa moxva
oktalape illa goşoʒxunasunonan; Apxazetiti illa içinasunon, aşo vicer ma…
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvanti k̆aixeşa giçkinan, Apxazuri
nena (Gyulva) K̆afk̆asya- nenapeşi ocağişen ren. Abxazuri nena ren Abazuri
nena, K̆abardeyuri- Çerkesuli do Ubuxiri nenape k̆ala artneri nenaşi ocağişen:
(Gyulva) K̆afk̆asya- nenapeşi ocağişen. Margaluri nena ren Lazuri, Svanuri do
Kortuli nenape k̆ala artneri nenaşi ocağişen: Omjore K̆afk̆asya- nenapeşi
ocağişen/ Kartveluri nenapeşi ocağişen. Aya k̆lafik̆asyonepe do aya nenaş
ocağepes aşo coxope gedvalu çkimi dulya var, lingvist̆epeşi dulya ren do mteli
dunyaşi lingvist̆epekti aya nenape aya k̆lafik̆asyoniten içinopan. Apxazuri
nena do Margaluri nena goçkvaneri nenapeşi ocağişen renan. Jur nenasti
artimajuras va nungapan. Mara Abxazepeşi do Margalepeşi k̆ult̆uri artimajuras
dido nungapan. Jur xalk̆işi oç̆k̆omu do oşumuti artimajuras nungapan. Oşkaruli
t̆radiʒiape ar- jur var, dido ren. Apxazepeşenti, Margalepeşenti artneri
gvarepe nauğunan ocağepe dido koren Apxazetisti, Gurcistanisti. Tkvan muepe gatkvenan
aya jur xalk̆işi, Apxazepeşi do Margalepeşi şkas aya k̆ult̆uruli megnapoba do
xolosonoba şeni? Eşo giʒ̆vat: Apxazepes aya k̆ult̆uruli megnapoba do xolosonoba
Apxazetişi majura xalk̆epe k̆ala va uğunan, eşo miçkin ma. Tkvan mu izmont aya
xali şeni?
Oktay
Çk̆ot̆ua: ʒ̆oxleni nenaşgektira çkimiten tkvan giʒ̆veret̆it
ma, eşo momixteps. Mara armʒika çkva giʒ̆vat. Dido mcveşi Apxazuri tkvala
komiğunan çkin: “Cumas k̆ai manžageri
ucgin!” Jur xalk̆i vitoşepeten ʒ̆anapeşen doni manžageri renan do artimajura
k̆ala skidunan. Dobadona çkinis aʒ̆i naskidunan majura xalk̆epe akonaşişa uk̆açxe
komoxtes. Emuşeniti şka mutepeşis dido cinconi k̆ult̆uruli irtibati va uğunan.
Mara Apxazepe k̆ala Lazepe; K̆olxida, Lazik̆a, Apxazetişi Omape do Apxazetişi
Oxenʒaleşen doni artimajura k̆ala renan. Oç̆k̆omalepe artneri, oşumonepe
artneri, birapape artneri, xela artneri, gurişç̆vina artneri, mgara artneri komiğunan çkin, mteli artneri
komiğunan çkin. Çkin entepek k̆ulani komepçit, entepek çkin k̆ulani komomçes.
Tkvanti namolamişinit steri, k̆erapeti artimajuraşa menʒaxeri renan.
Namtini Apxazuri k̆erape gomargalerenan. Namtini
Margaluri k̆erape goapxazerenan. Namtini k̆erape, jur k̆elesti, dudi- mutepeşi
eya milletişen şinapan. Mendraşa mextimu va domaç̆irnan. K̆era çkimişen namtini
ocağepekti Gurcistanis skidunan do dudi- mutepeşi ekonuri şinapan. Açkva aya mʒxades
ğula doloʒ̆k̆edu vardo, jur xalk̆işi
şkas aya xampoba, k̆ap̆et̆i xinci ožiru do eşotenti namoxtasunon ndğalepeşi
gzas gedgitu domaç̆irnan…
Ar endişe kva steri guris
dolomižin: Gurcistanis Kartvelist̆uri oktalapeşi faşist̆ur- p̆olit̆ik̆apek
xalk̆epeşi şkas p̆rovok̆asyonepe qvasna, uk̆uleti amtape onçaminuşi gzas
gedgitaşi, udodginu uxuzuroba yeçkindun. Mtini giʒ̆vat, xalk̆epeşi şkas muşebura çkar p̆roblemi va yeçkindu;
eşo vareni? Mara mu iqvas na, iqvas, eşo vana aşo, andğa vana ç̆umen, Apxazi
cumalepe mutepeşi steri, Margalepekti Kartvelist̆uri p̆olit̆ik̆apeşi
ç̆vinepeşen kamuçitasunonan do nena, k̆ult̆uri do milleturi minoba mutepeşis
mancoba qvasunonan do eşotenti akoni dixapesti uçodine moʒ̆qva yeçkindasunon,
aşo vicer ma…
Ali
İhsan Aksamazi: Oktay begi, ma tkvan giʒ̆vit, mara
xoloti giʒ̆vat, tkvan dido dulyamxvenu k̆oçi ret. Çkar xemboşi va doxedut; eşo
ižiren: Udodginu içalişept k̆ult̆uruli speros. Ağani noçalişepe giğunani? Ağani
pukironi ambaepe giğunani çkinda?!
Oktay
Çk̆ot̆ua: Mtelo va maçodinu mara, namatkven k̆onariten
gonoşinepe çkimişen ar ketabi dop̆ç̆ari. Fursat̆i maqvaşi, aya ketabi
içodasunon do gamiçkvinasunon. Aşopetenti mak̆itxalepes eya ak̆itxasunonan. Edo
namoxtasunon jenerasyonapekti gonoşinepe çkimi igurasunonan do uk̆uleni
jenerasyonepesti gamognapasunonon. Uk̆uleti Turkuli Mç̆aralobaşi
k̆lasik̆urepeşen ar ketabişi tercume oxvenuşa toli komiğun. Mara namu ketabişi
tercume, aʒ̆i va govonk̆vati… Amuş gale
Apxazi mç̆arupeşen namtini p̆aşurapeti Turkuli mak̆itxalepes gamognapuşi gzasti
gebdgiti.
Ali
İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni dido şukuri
goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun. Tkvanti ginonanna, aya int̆eviu voçodinat.
Mara otkvaluşi çkva nenape do cumalobaşi mesajepe giğunanna, entepeti miʒ̆vit,
mu iqven! Pimpili dixaşa!
Oktay
Çk̆ot̆ua: Ali İhsan bey, mati tkvan dido şukuri goğodapt. Ma
mepşven, aya oğarğalu çkinik xalk̆epe çkinişi şkas moʒ̆qva do cumalobaşi
gagnapaşi opukirus numxvacasunon. İpti çkini dixapes do mteli dunyas misoba do
moʒ̆qva hakimi iqvas, dido mcveşi nenape, k̆ult̆urepe do milletepe, dunya
kort̆aşakis, skidan, aya minon ma.
K̆ult̆uruli noçalişepe tkvanis Allahik tkvanti, mteli Lazi
gamantanerepesti menceli mekçan do gecgineri iqvit.
+
“მარგალეფექთი ნენა,
კულტური დო
მილლეთური მინობა
მუთეფეშის მანჯობა
ყვასუნონან, აშო
ვიჯერ მა!”
(გოწოთქვალა:
ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი რენ ოქთაჲ ჩკოტუა. ოქთაჲ ჩკოტუა რენ აფხაზეთიშენ უჩვერი დო ანატოლიაშა დობარგერი აფხაზი ოჯაღაფეშენ ართერიში სქირი. მა ეჲა ეჩი წანაშენ დიდო ორა წოხლე არ ჶარა ქობძირერეტი დო ემორას ვიჩინერეტი: არ ნდღას ქუთარბა ჰაჲრი ერსოჲი კალა უნალ ჯუგიში ოხორიშა მეფთერეტით. ედო ექ ვიჩინერეტი ეჲა. არ ჶარათი კულანი მუშიში ხეთენ, აფხაზეთის გამიჩქინერი არ-ჟურ მარგალური გამაჩქვალათი მომიჯღონერეტუ. დიდოფეთენ თურქული ნენაშა თერჯუმეფე ქეთაბეფე-მაკალეფე მუშიშენ ვიჩინოფ ოქთაჲ ჩკოტუა. ოქთაჲ ჩკოტუა კალა არ ინტერვიუ დოპი. ედო პოლემიკური ამბაეფეშენ ვარდო, ბიჲოგრაჶი მუშიშენ, ნოჩალიშეფე მუშიშენ დო ჯუმალობაშენ ბღარღალით. ალი იჰსან აქსამაზი)
+
ალი
იჰსან აქსამაზი: ოქთაჲ ბეგი, წოხლე ბიჲოგრაჶი თქვანიშენ მოლამიშინით დო ეშო გევოჭკვათ ოღარღალუს, მუ იყვენ! სო დო მუნდეს დიბადით? თქვან აფხაზეთიშენ უჩვერი დო ანატოლიაშა დობარგერი აფხაზი ოჯაღაფეშენ ართერიში სქირი რეთ, ეშო მიჩქინ. ნაკოთხანი ჟენერასჲონიშენ რეთ? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? აწი მუ დულჲა იქიფთ? ანდღანერი ნდღას სო სქიდუთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყონუნანი? თურქული ნენაში გალე, ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან?
ოქთაჲ
ჩკოტუა:
ალი იჰსან ბეგი, ირიშენ წოხლე აჲა ინტერვიუ ოხვენუშა ნამიჯოხით შენი თქვან შუქური ოღოდუ მინონ მა. ჟილე ნათქვით სთერი, მათი თქვან ოშქარული მანებრაფე ჩქინიში ხეთენ გიჩინით. ედო ემ დღაშენ დონი, დიდო მჯვეში ლაზური კულტური დო ნენა შენი ნაიქიფთ ნოჩალიშეფეს დიდი ნჭელა დო მოწონობათენ ვოხოსარ მა.
1962 წანას, ნოღა საქარჲა- ჰენდეკიში ოფუტე აქთეჶექ-ქარადერე/ ჯიგერდას დოვიბადი მა. უჩვაშკულენი მაოთხანი ჟენერასჲონიშენ ვორე. გეჭკაფურონი ნწოფულა ოფუტე ჩქიმის, ოშქენდური ნწოფულა დო ლისეში გამანთანა- გურაფა ონჯირონი არიჶიჲე მამგურაფალეში ნწოფულას, მაღალი გამანთანა-გურაფათი აფხაზეთიში ოხენცალეში უნივერსიტეტიში თარიხიში ჶაკულტეთის დოვიგური. ნაგეიდგინუშენ დონი ‘რეპატრიაციშ ოხენცალეში კომიტეტის დოვიჩალიში. აჲა კომიტეტის დუდმახვანჯეში მანუშვალე ვორტი დო მაჟურა დულჲაფეთი დოპი ექ. დიასპორაშენ ნანადობადონაშა დობარგერეფეშენ მებუსი გოშოცხუნერი მაართანი კოჩი ვორე; ემუთენთი დიდო ხელებერი ვორე. უკულეთი ლამთინალაში მეჯლისის მაკათურე დოვიყვი. ანდღანერი ნდღას, ჩქვადოჩქვა სივილური ლამთინალაშ ორგანიზასჲონეფეს ვიჩალიშეფთ დო დიდოფეთენთი თერჯუმეში ნოჩალიშეფე ვინჭელ. აფხაზეთიშა ნამოფთი ორაშენ დონი ნანანოღა სოხუმის ფსქიდურ. 1992 წანაშენ დონი დარჲა ქაბიფჰა კალა ჩილერი ვორე. მრამზა დო გურანდა ჯოხონი ჟურ კულანი ბერე ქომიყონუნან. მრამზაქ პოლიტიკური ჩქინაფეში ჶაკულტეტი დოჩოდინუ დო გოწოს იქიმოჯუ. გურანდა აწი მამგურე რენ ოშქენდური ნწოფულას. თურქული ნენაში გალე, დიდო კაი დერეჯეთენ აფხაზური ნენა დო ოშქენდური დერეჯეთენ რუსული ნენა ქომიჩქინ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: თქვან დიდო დულჲამხვენუ კოჩი რეთ. ნოჩალიშეფე თქვანიშენ ამბაი ქომიღუნ: აფხაზური ნენაშენ თურქული ნენაშა, თურქული ნენაშენ აფხაზური ნენაშა თერჯუმე ქეთაბეფე- მაკალეფე ქოგიღუნან. არმციქა აჲა თერჯუმე ქეთაბეფე თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! თურქული ნენაშენ აფხაზური ნენაშა, აფხაზური ნენაშენ თურქული ნენაშა მუკო ნოჩალიშე გიღუნან; ნამუ ნოჩალიშეფე გიღუნან? ენთეფეშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!
ოქთაჲ
ჩკოტუა:
ესთაღჶურულლაჰ! აჲა დულჲამხვენობაში ილთიჶათეფე დიდოფეთენ ქუთარბა ჰაჲრიშენ პანდა ვოგნაფ მარა მა მკითხათ ნა, მა დუდი-ჩქიმი ეკონარი დულჲამხვენუ ვა ფშინაფ. მთინი გიწვათნა, ანდღაშაქის აწინერიშენ ჩქვა დიდო ნოჩალიშე ოხვენუ დომაჭირტუ. თერჯუმე ნოჩალიშეფე ჩქიმითენ, იფთინერი ნოღირა ჩქიმი რენ ხალკი ჩქიმიში ნენა, კულტურული ღირა დო თარიხი ოსქედინუ დო უკულენი ჟენერასჲონეფეშა მეჭიშინუში მუჯადელეს არმციქა რტასნათი ომხვაჯუ. თერჯუმეფე ჩქიმითენ, ხვალა ჩქინაფური ნოჩალიშეფეს მხუჯი ნაქომეფჩი შენი ვარ, კოჩეფე ჩქინიშა არდიდო ქეთაბიში თერჯუმე ნამევუჭიშინი შენითი დიდო ხელებერი ვორე მა. თქვანთი გინონანნა, აჲა თერჯუმეფე ჩქიმიში ჯოხოფე კატეგორეფე მუთეფეშითენ ეშო გამოვოგნაფა:
გამიჩქვინერეფე:
თურქული ნენაშენ აფხაზური ნენაშა: მუსთაჶა ბუთბაჲიში “კაჶკასჲაშენ გონოშინეფე”;
ჰაჲრი ერსოჲიში, “მიჩვეს დო უჩვერი დოვიყვი” დო “უჩვერი უსერსელი ღურუნ”; ბექირ აშუბაში “ყინი მაყვენ”; ჰუნჯა ალფ ბოსუთერიში “აფსუა ჶუათ”; ჲაშარ ქემალიში “ჩაქირალი ეჶე”; ალფერ ბგანბაში “გზა სქანი გონწკიმერი გაყვას!”; ჰასან ოქან იშჯანიში “გოინწკაში არ ჶრანგულონი”.
აფხაზური ნენაშენ თურქული ნენაშა: ჯენგიზ ბგანბაში “ჯუმალეფე ჩქინი, აფხაზეთი ჩქინი”; ვაჰთანგ აბჰაზოუში “სეჶერბერლუღიში ორა”; ანზორ მუქბაში “აფხაზეთი აფხაზეფეს მეჩამუ”; მიხა ლაქირბაში “ალამის”; მუშნი ლაჶურიჲაში “ორკოშ ტკები”; რუშბეჲ სმირიში “სემრა”; ვლადიმირ ჰარანიჲაში “ჯინჯეფეში ნოკუჩხენითენ”; საიდა
ჟიბაში “მჟორაში თენაფე”; საიდა ჟიბაში “ნაღარღალაფს ოხორეფე”.
რუსული ნენაშენ თურქული ნენაშა: ადილე აბბასოღლიში, “უგოჭკონდინონი გონეშინეფე”; პროჶ. თიმურ აჩუგბაში “ჩინობერი მაშუროშლეთინე” დო “მამჩვირე მამეთ ბედიჲა”; პროჶ. თიმურ აჩუგბაში “აფხაზეთიში ქრონოლოჟიური თარიხი”.
ფროჶ. სარიჲა ამჩიფჰა კალა ართოთ “თურქულ-აფხაზური, აფხაზურ- თურქული ზიტაფუნა დო
ოღარღალუში რეხბერი”.
უნალ აქბულუთ (გურგულიჲა) კალა ართოთ უჩვაში მა-150 წანაში გონოშინე შენი აფხაზ შაირეფეში უჩვაშენ ამბარონი შიირეფე: “უჩვაში შიირეფე”.
დო “კურ’ანი ქერიმიში აფხაზური მეალი”.
გამოჩქუ შენი ხაზირელი ნარენანფე:
აფხაზური ნენაშენ თურქული ნენაშა: ლუდმილა სერგეგიჲაში “ჯინჯეფეში ჭვინა”; აპოლლონ დუმააში “დუდმოშლეთინერობაში გზა”; გენნადი
ალამიჲაში “ნართიში ბირაფა”.
თურქული ნენაშენ აფხაზური ნენაშა: სინემ ოზქან ოღუზიში, “დუდმოშლეთინერი შურეფეშ, ეჶსანე”; ჰაჲრი ერსოჲიში “უჩვერი რენა, შირიმონასთი ყინი გაყვენ”; სელჩუქ სიმსიმიში, “ჩქვა დობადონა ვა მიღუნან”.
ალი
იჰსან აქსამაზი: თქვანთი კაიხეშა გიჩქინან, ლაზეფეთი აფხაზეთიში ხალკაფეშენ რენან. ანდღანერი ნდღასთი აფხაზეთის ლაზეფეთი სქიდუნან. ანდღანერი ნდღას მახორობა მუთეფეშითენ დიდო ვა რენან მარა ხოლო ქორენან აფხაზეთის. ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა, 150 წანა წოხლე, ოსმანეთიში თურქიჲეშენ ცარობაში
რუსჲაში დიხაფეშა, დიდოფეთენთი აწინერი აფხაზეტიში დიხაფეშა ოჩალიშუ დო მჭკიდი ფარა მოგაფუ შენი ნულუტეს ლაზეფე, ურუმეფე, გურჯეფე, ხემშინლეფე, თურქეფე დო ერმენეფე, ორაში დოლოხეთი ექონი დიხაფეშა დიბარგეს. ხვალა ოსმანეთიში თურქიჲეშენ ვარ, ცარობაში რუსჲაში მაჟურა დიხაფეშენ რუსეფე, უკრაჲნელეფე, თურქეფე, სვანეფე, მარგალეფე, ესტონჲელეფე დო მაჟურა ხალკეფეთი დიბარგეს აფხაზეთიში დიხაფეშა. ორაში დოლოხეთი აფხაზეთი ხვალა აფხაზეფეში ვარ, მაჟურა მილლიჲეთეფეშენ ხალკეფეში დობადონათი დიყუ. ანდღანერი ნდღასთი აფხაზეთი რენ კართა მილლიჲეთეფეშენ, კართა რელიგიაშენ, კართა ნენაშენ ხალკეფეში დობადონა. აფხაზეთი რენ შურეფეში დობადონა. მათი მომწონდუნ აჲა თქვალა: აფხაზეთი/ შურეფეში დობადონა. 1991 წანაშენ წოხლე კართა ხალკი ჯუმალობათენ სქიდუტუ აფხაზეთის. აწითი აფხაზეთიში კართა ხალკი ჯუმალობაში დოლოხე სქიდუნ, ეშო მიჩქინ. აფხაზეთის აჲა პლურალისტური მახორაბა დო სქიდალა შენი მუ იზმონთ? ანდღანერი ნდღას არ-ჟურ ოხენცალეში გალე, მაჟურა ოხენცალეფექ ვა იჩინოფან აფხაზეთი. აფხაზეთი ნაიჩინასუნონ ოხეცალეფეში მუკონობა მანძინასუნონი? თქვან
მუ იზმონთ?
ოქთაჲ
ჩკოტუა:
მთელი გურ-გონწკიმერობა ჩქიმითენ გიწვათ: დუნჲაში მთელი ხალკეფე, მარა დიდოფეთენთი კაჶკასჲაში ხალკეფე, გოლაში ენდემური
ფუქირეფეს მევუნგაფინაფ მა. კართა ფუქირის მუში გოჩქვანერი მსქვანა, ნოსთონი დო შურა ქუღუნ. ჩქიმი თოლითენ, პოლენეფე მუთეფეში კოჩინობა შენი თოფური ნაიქიფს ბუტკუჯის ხე-გონწკიმერი ნამეჩაფს ენდემური ფუქურეფე დუნჲაში კულტურული მირასიში ირიშენ ღირსონი ხაზინეფე რენან. ემუშენითი ართიმაჟურა კალა ართოთ დო ჯუმალობაში დოლოხე ენთეფეში ოსქიდუს ბეჯითობა მეფჩაფ მა. მთინი გიწვათნა, ლაზეფე, (ჩხონაფილი აფხაზოლოგი ომერ ბეჲგუაში თქვალათენ “ჯღატა თოლონეფე”) კაჶკასჲაში დიდო მჯვეში, მარა ირიშენ დიდო ჩილე ნანწირუ ხალკეფეშენ რენ. ემუშენითი გამანთანერეფე ჩქინიშენ დიდოქ ლაზური ნენა დო კულტურიში ოსქედინუში ნოჩალიშეფეს შურდოგურითენ
ნუმხვაჯუფს, აშო მიჩქინ. ამკათა გამანთანერეფე ჩქინიში მუკონობა დიდო რენ, აშო მიჩქინ მა. მარა, გურიშმეჭვონი რენ, ანდღანერი
ნდღას მეჭირელი სქიდალა ქომიღუნან. დიდი ჶინანსურ- ეკონომიური პრობლემეფე ქომიღუნან. ემუშენითი მაჟურა დულჲაფექ მაართანობა ქომოგუ. მოკითხეს ნაყოროფს, მაჟურა ხალკეფეს იროთე ჰურმეტი ნაოღოდაფს დო ჯუმალობაშა თოლი ნაუღუნ არ ხალკი რენ აფხაზეფე. სქიდალა ჩქიმიშ მორგვალის იროთე აშო ქობძირი მა. მაჟურა ხალკეფე, ნენაფე დო კულტურეფე თი-მუშიშენ ომენდრანუშა დო ენთეფეს გეძიცინუშა თოლი ვა უღუნ აფხაზი ხალკის. აფხაზი ხალკიში პატი ხალეფე ჩქარ ვა ბძირი მა. ლიმას მზახალეფე მუთეფეში ნადოღურუ კოჩეფე ჩქინიქთი, ჶაშისტური პოლიტიკოსეფეში გალე, ჩქარ ორას მაჟურა ხალკეფეს ვა გენჭკეს, აჲა კაიხეშა ქომიჩქინ მა. ეშო გიწვათ, დამთირე ჩქიმის არ ბიჭი ბერე უყონუტუ; ვიტოშქვით წანერი რტუ ლიმაში ორას. დამთირე ჩქიმის აჲა სქირი დუღურუ გურჯისთანიში ხეგედვა ოჩოდინუ შენი ხვენერი ლიმას. დამთირე ჩქიმიქ სქირი მუში შეჰიდი ქომეჩუ. მარა დამთირე ჩქიმიში ნანა მარგალი რტუ, კანტარჲაფეშენ ტუ. ღორმოთიქ შური უჩხონას, თენაფეში დოლოხე ინჯირას! მკულე ორა წოხლე, აჲა მსქვა ოხორჯა დომიღურეს. დიდო ნაპყოროფტი კოჩეფეშენ ართერი რტუ. აჲა ხალკეფე აშო ართიმაჟურა კალა სქიდუნან… ართნერი ხელა, ართნერი მგარა ქუღუნან. უნონან ვანა ვა უნონან, ენთეფექ ნასქიდუნან დიხაქ აჲა ხალკეფე ოკონჭინაფს… კოი გურჯისთანიში ოქთალაფე ჩქვა ჭკუალონი დო მოწყვალური ქორტუქონნა, ემორას აჲა ტერიტორჲა იყვასუნტუ დუნჲაში მოწყვა
დო მისობაში დიხა. ასთი, მთინი გიწვათნა, აჲა დიხას ლიმა ვა ნომსქუნ. მთინი
გიწვათნა, დუნჲაში
ჯენნეთი ნარენ აჲა ტერიტორჲაში კართა ლამთინალაქ ართიმაჟურაში რენობას ჰურმეტი ოღოდუთენ სქიდაში, ენთეფეს ჩქარ მუთუ ვა უკორს დო მკულე ორაშკულეთი ხელაკაობაში დოლოხე სქიდასუნონან. თარიხიში მორგვალის ემპერჲალისტ- მენჯელეფეში ნავაიჩოდენ ნანკაპაში გური შენი ნადიბუ დიცხირი, ღურელი
შურიმშინეფე, სქიდერი ჟენოსიდეფე დო უჩვაფეში ტრაჟედეფე აჩქვა ვა დომიბაღუნანი?
არმციქა
გინძე- გინძე ბღარღალი, ეშო დომაწონენ. აფხაზეთის ნაქუღუნ აჲა ეთნო-კულტურული ხამფობა თქვან ვა გაძირენან დუნჲაში მაჟურა სვალეფეს. ჰო, აჲა რენ დიდო მსქვა დო უმენგაფერი ხამფობა. მარა მითხანეფეს უნონან, აჲა ხამფა “ეთნო-კულტურული ორკესტრაქ” ხვალა დუდი- მუთეფეშიში პილილი გელაჩას. აშო იყვაშითი, მითხანეფექ ხალკეფეში მისობა დო მოწყვაშა უდოდგინუ გზა ვა მეჩაფან…
ალი იჰსან ბეგი, აფხაზ გამანთანერეფე დო პოლიტიკოსეფექ ირორას დობადონაში დიდო-მილლეთონი ხალიშენ დო აჲა ხალისთი ბეჯითობა ნამეჩაფანშენ დიდოფეთენ მოლამიშინაფან. მორო, მათი აფხაზეთის ნასქიდუნ მთელი ხალკეფეს პყოროფ. ედო ენთეფეში ნენაფე, კულტურეფე დო მილლეთური მინობაში ოსქედინუს მათი შურდოგურითენ მევუმხვაჯუფ. მარა ენთეფესთი აფხაზი ხალკი შენი მენგაფერი გაგნაფა დო სიმადა აყვან, აჲა მინონ მა. ზათი აქონი ამ ხალკეფეს ოშქურინობა ომჭუნაში, დუდი-მუთეფეში მოშლეთინუში დო მილლეთური რენობა მუთეფეშიში ოსქედინუში ხვალა ჭიჭიტა დიხა ქორენ. აფხაზეფეს მინობა მუთეფეშითენ ხვალა აფხაზეთის ასქედინენან, აფხაზეთიში გალე არ ჩქვა დობადონას მინობა მუთეფეშითენ ვა ასქედინენან.
აფხაზეთიში
ოჩინუშა ქომოფთა; ანდღანერი
ნდღას (ოკონტალერი მილლეთეფეში)/ UN/ უნ-ში შქვით მაქატურექ აფხაზეთი იჩინოფს. მარა აფხაზეთი ნაიჩინასუნონ ოხეცალეფეში მუკონობა მანძინასუნონ, ეშო ვიზმონ მა. მარა ჩქიმი შენი ირიშენ ბეჯითი დო ღირსონი ნარენშენ მოლაგიშინათ. გურჯისთანიში ოქთალაფექ ხილაჶეფე მუთეფეში ოხოწონან დო უღნოსობა
ნაშქვან დო აფხაზეთიში ოჩინუში გზას გედგითან.
მკულე ნენათენ გიწვათ, ელანცახერი მანძაგერი სქანიქ სი ნტერი გშინაში, რენობა სქანითი მოივარაში, მარა მთელი დუნჲაქ სი გიჩინაში, ეჲა ოჩინუ მუს იფელს? მარა ეშო ვანა აშო, არ ნდღას გურჯისთანიში ხალკეფექ დუდი-მუთეფეშიშა მოხვა ოქთალაფე ილლა გოშოცხუნასუნონან; აფხაზეთითი ილლა იჩინასუნონ, აშო ვიჯერ მა…
ალი
იჰსან აქსამაზი: თქვანთი კაიხეშა გიჩქინან, აფხაზური ნენა (გჲულვა) კაჶკასჲა- ნენაფეში ოჯაღიშენ რენ. აბხაზური ნენა რენ აბაზური ნენა, კაბარდეჲური- ჩერქესული დო უბუხირი ნენაფე კალა ართნერი ნენაში ოჯაღიშენ: (გჲულვა) კაჶკასჲა- ნენაფეში ოჯაღიშენ. მარგალური ნენა რენ ლაზური, სვანური დო ქორთული ნენაფე კალა ართნერი ნენაში ოჯაღიშენ: ომჟორე კაჶკასჲა- ნენაფეში ოჯაღიშენ/ ქართველური ნენაფეში ოჯაღიშენ. აჲა კლაჶიკასჲონეფე დო აჲა ნენაშ ოჯაღეფეს აშო ჯოხოფე გედვალუ ჩქიმი დულჲა ვარ, ლინგვისტეფეში დულჲა რენ დო მთელი დუნჲაში ლინგვისტეფექთი აჲა ნენაფე აჲა კლაჶიკასჲონითენ იჩინოფან. აფხაზური ნენა დო მარგალური ნენა გოჩქვანერი ნენაფეში ოჯაღიშენ რენან. ჟურ ნენასთი ართიმაჟურას ვა ნუნგაფან. მარა აბხაზეფეში დო მარგალეფეში კულტური ართიმაჟურას დიდო ნუნგაფან. ჟურ ხალკიში ოჭკომუ დო ოშუმუთი ართიმაჟურას ნუნგაფან. ოშქარული ტრადიციაფე არ-ჟურ ვარ, დიდო რენ. აფხაზეფეშენთი, მარგალეფეშენთი ართნერი გვარეფე ნაუღუნან ოჯაღეფე დიდო ქორენ აფხაზეთისთი, გურჯისთანისთი. თქვან მუეფე გათქვენან აჲა ჟურ ხალკიში, აფხაზეფეში დო მარგალეფეში შქას აჲა კულტურული მეგნაფობა დო ხოლოსონობა შენი? ეშო გიწვათ: აფხაზეფეს აჲა კულტურული მეგნაფობა დო ხოლოსონობა აფხაზეთიში მაჟურა ხალკეფე კალა ვა უღუნან, ეშო მიჩქინ მა. თქვან მუ იზმონთ აჲა ხალი შენი?
ოქთაჲ
ჩკოტუა:
წოხლენი ნენაშგექთირა ჩქიმითენ თქვან გიწვერეტით მა, ეშო მომიხთეფს. მარა არმციქა ჩქვა გიწვათ. დიდო მჯვეში აფხაზური თქვალა ქომიღუნან ჩქინ: “ჯუმას
კაი მანძაგერი უჯგინ!” ჟურ ხალკი ვითოშეფეთენ წანაფეშენ დონი მანძაგერი რენან დო ართიმაჟურა კალა სქიდუნან. დობადონა ჩქინის აწი ნასქიდუნან მაჟურა ხალკეფე აქონაშიშა უკაჩხე
ქომოხთეს. ემუშენითი შქა მუთეფეშის დიდო ჯინჯონი კულტურული ირთიბათი ვა უღუნან. მარა აფხაზეფე კალა ლაზეფე; კოლხიდა, ლაზიკა, აფხაზეთიში ომაფე დო აფხაზეთიში ოხენცალეშენ დონი ართიმაჟურა კალა რენან. ოჭკომალეფე ართნერი, ოშუმონეფე ართნერი, ბირაფაფე ართნერი, ხელა ართნერი, გურიშჭვინა ართნერი, მგარა
ართნერი ქომიღუნან ჩქინ, მთელი ართნერი ქომიღუნან ჩქინ. ჩქინ ენთეფეს კულანი ქომეფჩით, ენთეფექ ჩქინ კულანი ქომომჩეს. თქვანთი ნამოლამიშინით სთერი, კერაფეთი ართიმაჟურაშა მენცახერი რენან.
ნამთინი
აფხაზური კერაფე გომარგალერენან. ნამთინი მარგალური კერაფე გოაფხაზერენან. ნამთინი კერაფე, ჟურ კელესთი, დუდი- მუთეფეში ეჲა მილლეთიშენ შინაფან. მენდრაშა მეხთიმუ ვა დომაჭირნან. კერა ჩქიმიშენ ნამთინი ოჯაღეფექთი გურჯისთანის სქიდუნან დო დუდი- მუთეფეში ექონური შინაფან. აჩქვა აჲა მცხადეს ღულა დოლოწკედუ ვარდო, ჟურ
ხალკიში შქას აჲა ხამფობა, კაპეტი ხინჯი ოძირუ დო ეშო ნამოხთასუნონ ნდღალეფეში გზას გედგითუ დომაჭირნან…
არ
ენდიშე ქვა სთერი გურის დოლომიძინ: გურჯისთანის ქართველისტური ოქთალაფეში ჶაშისტურ- პოლიტიკაფექ ხალკეფეში შქას პროვოკასჲონეფე ყვასნა, უკულეთი ამთაფე ონჩამინუში
გზას გედგითაში, უდოდგინუ უხუზურობა ჲეჩქინდუნ. მთინი გიწვათ, ხალკეფეში
შქას მუშებურა ჩქარ პრობლემი ვა ჲეჩქინდუ; ეშო ვარენი? მარა მუ იყვას ნა, იყვას, ეშო ვანა აშო, ანდღა ვანა ჭუმენ, აფხაზი ჯუმალეფე მუთეფეში სთერი, მარგალეფექთი ქართველისტური პოლიტიკაფეში ჭვინეფეშენ ქამუჩითასუნონან დო ნენა, კულტური დო მილლეთური მინობა მუთეფეშის მანჯობა ყვასუნონან დო ეშოთენთი აქონი დიხაფესთი უჩოდინე მოწყვა ჲეჩქინდასუნონ, აშო ვიჯერ მა …
ალი
იჰსან აქსამაზი: ოქთაჲ ბეგი, მა თქვან გიწვით, მარა ხოლოთი გიწვათ, თქვან დიდო დულჲამხვენუ კოჩი რეთ. ჩქარ ხემბოში ვა დოხედუთ; ეშო იžირენ: უდოდგინუ
იჩალიშეფთ კულტურული სფეროს. აღანი ნოჩალიშეფე გიღუნანი? აღანი ფუქირონი ამბაეფე გიღუნანი ჩქინდა?!
ოქთაჲ
ჩკოტუა:
მთელო ვა მაჩოდინუ მარა, ნამათქვენ კონარითენ გონოშინეფე ჩქიმიშენ არ ქეთაბი დოპჭარი. ჶურსატი მაყვაში, აჲა ქეთაბი იჩოდასუნონ დო გამიჩქვინასუნონ. აშოფეთენთი მაკითხალეფეს ეჲა აკითხასუნონან. ედო ნამოხთასუნონ ჟენერასჲონაფექთი გონოშინეფე ჩქიმი იგურასუნონან დო უკულენი ჟენერასჲონეფესთი გამოგნაფასუნონონ. უკულეთი თურქული მჭარალობაში კლასიკურეფეშენ არ ქეთაბიში თერჯუმე ოხვენუშა თოლი ქომიღუნ. მარა ნამუ ქეთაბიში თერჯუმე, აწი ვა
გოვონკვათი… ამუშ გალე აფხაზი მჭარუფეშენ ნამთინი პაშურაფეთი თურქული მაკითხალეფეს
გამოგნაფუში გზასთი გებდგითი.
ალი
იჰსან აქსამაზი: აჲა ინტერვიუ შენი დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ. თქვანთი გინონანნა, აჲა ინტევიუ ვოჩოდინათ. მარა ოთქვალუში ჩქვა ნენაფე დო ჯუმალობაში მესაჟეფე გიღუნანნა, ენთეფეთი მიწვით, მუ იყვენ! ფიმფილი დიხაშა!
ოქთაჲ
ჩკოტუა:
ალი იჰსან ბეჲ, მათი თქვან დიდო შუქური გოღოდაფთ. მა მეფშვენ, აჲა ოღარღალუ ჩქინიქ ხალკეფე ჩქინიში შქას მოწყვა დო ჯუმალობაში გაგნაფაში ოფუქირუს ნუმხვაჯასუნონ. იფთი ჩქინი დიხაფეს დო მთელი დუნჲას მისობა დო მოწყვა ჰაქიმი იყვას, დიდო მჯვეში ნენაფე, კულტურეფე დო მილლეთეფე, დუნჲა ქორტაშაქის, სქიდან, აჲა მინონ მა. კულტურული
ნოჩალიშეფე თქვანის ალლაჰიქ თქვანთი, მთელი ლაზი გამანთანერეფესთი მენჯელი მექჩან დო გეჯგინერი იყვით.
