“Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”

 

 

 

 

Bölüm 1

 

 

 “Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”

 

 

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Givi G. Karçava ren. Givi G. Karçava Gürcistan’ın aydınlarından. Ben, kendisini 2005’ten beri tanıyorum. İnternet vasıtasıyla tanıştık. Türkiye’de, birkaç kere çeşitli vesilelerle farklı farklı yerlerde karşılaştık. Ancak çoğunlukla da makale ve konferanslarından tanıyorum. Givi G. Karçava, Lazların çalışmalarına canla başla destek oluyor. Çünkü Lazcayı da, Lazları da çok seviyor. Öyle anlaşılıyor. Ben de öyle biliyorum. Yalnızca buradaki Lazlarla değil, Gürcistan’daki Lazca ile de ilgileniyor. Karşıki Meleni Sarp̆ın Lazcasıyla da ilgileniyor. Karşıki yaşlılardan da Lazca şarkı ve hikâyeler derledi. Ben öyle biliyorum. 2006’nın yazıydı, kuzenimle beraber karşıki Sarptaydım. Yaşlı amcalarla bir kahvede oturuyor ve öteden- beriden konuşuyorduk. Bu yaşlı amcalar, Givi G. Karçava’dan sitayişle bahsediyorlardı. Bir yaşlı amca, diğerlerine şöyle sordu: “Bizim niye böyle bir gencimiz yok?” Karşıki ve bu taraftaki Sarplılar da, bütün Lazlar da Givi G. Karçava’yı iyi tanıyorlar. Onunla Lazca bir söyleşi yaptım. Lazlardan, Megrellerden, dillerinden  ayrıntılı olarak konuştuk. Laz ve Megrellerin ortak içeceklerinden, yemeklerinden konuştuk. Çok sesli müzik geleneklerinden de,  müzik kültürlerinden de konuştuk. Ortak müzik aletlerinden de konuştuk. Ülkelerimizin güncel iç ve dış politikalarından, uluslararası politikalardan konuşmadık. Yalnızca kültürel, insanî ve tarihî konulardan konuştuk, bahsettik. Ben Givi G. Karçava’ya güzel güzel sordum,  o da bana güzel güzel cevaplar verdi.  Ali İhsan Aksamaz)

+

Ali İhsan Aksamaz: Önce bize biyografinizden bahsedin de, öyle başlayalım olur mu?! Nerede ve ne zaman doğdunuz? Nerelisiniz? Kimlerdensiniz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Şimdi ne iş yapıyorsunuz? Nerede çalışıyorsunuz? Nerede yaşıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız var mı? Gürcüce, Megrelce ve Lazcanın dışında başka hangi dilleri biliyorsunuz? Yayınlanmış kitaplarınız var mı?

Givi G. Karçava: Sevinç ve iyilikle, Ali bey! Benim hakkımda konuşmaya başlamadan, sizin Lazca için yaptıklarınız ve şimdi de yapıyor olduklarınız için size çok teşekkür ederim. Sizi yıllardan beri tanıyorum. Yazılarınızı, kitaplarınızı, makalelerinizi okuyorum. Lazcaya çok büyük emekleriniz var, bunu söylemeliyim. Şimdi de, Lazca dijital yayınla meşgul oluyorsunuz. Bu da çok önemli bir iş. Tanrı, elinizi güçlü kılsın. Ben, 1984’ün 4 Eylül’ünde Zugdidi’nin İngiri köyünde doğdum.  Soyadım Karçava. Karçavalar, Lakada’da, Megrelya’nın yüksek yayla kesiminde yaşıyorlar, ora kökenliyim. Çok hayvanları olan ve hayvancılıkla yaşayan bir ailedenim. Dadyan Hanedanı zamanında, dedelerimden bazıları yayladan düzlüğe inmişler ve “Oireme” adlı küçük bir köye yerleşmişler. “Oireme”, günümüzde İngiri’nin büyük köyüne dahil, bir parçası, mahallesi gibi. 1950’de dedem Givi Karçava, evinden ayrılmış ve Zugdidi- Anaklia yolu üzerinde bir ev yapmış. Oraya yerleşmiş. Ben, bu evde doğdum. Çocukluğum köyümüzde geçti. Okula da orada gittim. Okulun 10 ve 11. sınıflarını Tiflis’de okudum. Daha sonra Uluslararası Karadeniz Üniversitesine girdim. Bu üniversitenin Amerikanoloji bölümünden mezun oldum. Sonra 10 yıl Tiflis Havaalanında çalıştım. Şu anda bir arkadaşımla küçük bir şirketimiz var. Nakliye işi yapıyoruz. Bir ülkeden diğerine mal taşıyoruz.

Megrelce anadilim. Gürcüce biliyorum, tabii. Lazca da öğrendim. İngilizce biliyorum, Rusça ve biraz da Türkçe de. Türkçeyi iyi konuşamam, ancak bir şey isteyince Türk insanına meramımı anlatırım. Türkçeyi iyi okuyabiliyorum, yazmayı şöyle- böyle.

Şimdi Tiflis’te yaşıyorum ve bir çocuğum var. Kitaplarım var: Antoine de Saint- Exupéry ‘nin “Le Petit Prince/ Küçük Prens” adlı“ eserini Megrelceye 2013’de çevirmiştim. Bu çalışmamı, Laz Kültür Derneği İstanbulda yayınlamıştı. George Orwell’in “Animal Farm/ Hayvan Çiftliği” adlı kitabını da Megrelceye çevirdim. Bu günlerde o kitap da Tiflis’te yayınlandı.

Yine çeşitli kitap ve dergilerde de makalelerim yayınlandı. Başka kitaplar hazırlama düşüncem de var. Yakın zamanda yayınlanan Megrelce ders kitabının CD’si Natia Poniava ve benim sesimle kayıt altına alındı. Okuyoruz ve ders veriyoruz.

 

 

“BAŞKA KİTAPLAR HAZIRLAMA DÜŞÜNCEM DE VAR”

 

 

Ali İhsan Aksamaz: Siz Megrel ve oradaki- buradaki Laz yemekleri ve içeceklerine ilişkin de bilgi sahibisiniz. Öyle biliyorum. Şimdi de Megrel ve Lazların ortak yemek ve içeceklerinden bahsedin, lütfen! Belki de Lazlar ve Megreller aynı yemekleri yiyorlar. Belki de bu yemeklere aynı adı vermişler. Belki de aynı yemeklere farklı adlar vermişler, öyle mi?! Ne bileyim işte?!

Givi G. Karçava:  Çok şey bildiğimi söyleyemem. Konunun uzmanı değilim. Ancak bir şeyler biliyorum. Sanırım, Lazlar Hıristiyan oldukları dönemde çok daha fazla yemek çeşidine sahiptiler. Fakat Müslüman olduktan sonra mutfaklarından bazı yemek çeşitleri kayboldu. Örnek vermek gerekirse, günümüzde domuz etinden yapılan yiyecekler artık Laz mutfağında yok. Fakat bizde var. Yine şarap içen milletin mutfağında belirli yemekler olur, şarap kültürüne uygun yemekleri olur. Laz mutfağında artık bunlar yok. Lazlarda ve Megrellerde ortak bazı yiyecekler var: mç̆k̆idi/ mısır ekmeği (Megrelcesi: ç̆k̆idi), fasülye yemeklerin çeşitleri, lâhana yemeklerinin çeşitleri, papa (muhallebi)  ve bizim gent̆uʒeri dediğimiz şey – ona çok benzeyen lâpa (ğumu) vb. yemeklerimiz var.  Ğumu, Megrel sofrasının olmazsa, olmazıdır. Azlağalılar yaptıkları acika da var mutfağımızda, biz Megreller ona “k̆aç̆abe” diyoruz. Sizdeki küme ve pekmezin benzeri bizde de var. Biz Megrellerde peynirin envaî çeşidi var. Bazı çeşitlerini tütsüleyip kurutuyoruz. Kurutulmuş peyniri sıcak papanın içine koyuyoruz, hemhâl olana kadar bekliyoruz. Sonra da papayla yiyoruz. Yine, kharço var; inek ve tavuk etiyle yapılıyor – ceviz de katıyoruz ve ğumunun yanında yiyoruz. Başka ne diyeyim, Megrel mutfağı, dünya mutfakları içinde çok zengin olan mutfaklardan biri. O kadar çok yemeğimiz var ki saymaya birgün bile yetmez.

Ali  İhsan Aksamaz: Şimdi de ortak içeceklere gelelim, olur mu?! Çok yıllar önce, aşağı yukarı, beş yüz önce Lazlar ve Megrellerin hangi ortak içecekleri vardı? Şimdi de o içecekler aynı veya farklı adlarla Lazlarda ve Megrellerde var mı? 

 

“MEGREL MUTFAĞI, DÜNYA MUTFAKLARI İÇİNDE ÇOK ZENGİN OLAN MUTFAKLARDAN BİRİ”

 

 

Givi G. Karçava: Yukarıda da belirttiğim üzere,  Lazlar ve Megreller, yani Kolhlar, şarap kültürüne sahipti. Şarabı Rumlar buradan götürüyordu. Şarabın envaî çeşidi vardı. Megrelyada şarap ve üzümün çeşitleri bugüne kadar da üretildi: Çeç̆ipeşi, t̆orok̆uçxi, ç̆itaşi, çeşi, uçaşi, şxuçeşi, ç̆vit̆iluri, k̆oloşi ve diğer çeşitler. Lazistana İslâmiyet geldikten sonra, şarap kültürü kalktı,  bu kültürden hiçbir şey kalmadı. Ancak Lazistanın köylerinde her tarafta bulabileceğimiz çok eski şarap küpleri, benim söylediklerimin de delilidir.

Ali İhsan Aksamaz: Megrellerde, Megrelce adlarıyla dünyada ünlenmiş hayvanlar da var mı? Öyle duymuşluğum var ancak iyice bilmiyorum. Meselâ: Megrel atı... Megrellerde böyle başka hayvanlar da var mı? Dünya çapında, Megrellerin böyle ünlü hayvanlarından da bahsedin, lütfen! Dünyada öyle ünlü akrepleriniz, yılanlarınız var mı?

Givi G. Karçava: Evet, tabii.  Öyle çok şey var. Megrelya, çok nadir endemik hayvan ve bitkilerin de memleketidir.  Bazıları: Megrel atı, kırmızı Megrel ineği,  Megrel keçisi,  Megrel arısı, Megrel akrebi (euscorpius mingrelicus),  Megrel yaban arısı (cyamophila Margalica), Megrel tatlısu deliklisi (sigmoilina margalica), Megrel sümüklü böceği (poiretia mingrelica), Megrel hamam böceği (pterostichus margalicus do leistus margalicus) , Megrel akrebi (unio mengrelicus), Megrel böceği (calopteryx mingrelia), Mergel huşu (betula margalica),  Megrel çan çiçeği (campanula margalica), Megrel meşesi (quercus margalica)  ve bunun gibi çok fazla şey. Bu liste çok daha fazla uzun, tabii.

 

 

 

“MEGRELYA, ÇOK NADİR ENDEMİK HAYVAN VE BİTKİLERİN DE MEMLEKETİDİR”

 

Ali İhsan Aksamaz: Lazların geleneksel iki müzik aleti var: kemençe ve tulum. Megrellerde de geleneksel olarak tulum ve kemençe var mıydı, var mı? Megrellerin hangi yerel müzik aletleri vardı, var?

 

 

MEGRELLERE ÖZGÜ MÜZİK ALETLERİ: ÇONGURİ, PANDURİ, LARÇ̆EMİ

 

Givi G. Karçava: Megrellerde tulum ve kemençe yok. Bir zamanlar Megrellerde de tulumun olduğunu söylüyorlar ancak henüz bunun delili yok. Megrellere ait müzik aletleri şöyle: Çonguri, panduri, larç̆emi. Çonguri ve panduri birbirine benziyor, saz, bağlama  gibi telli bir müzik aleti. Larç̆emi, bir çeşit flüt, üflemeli bir müzik aleti. Kargı saplarını bir araya getirerek yapıyorlar. Günümüzde larç̆emi yapabilen ve çalabilen iki kişi kaldı yalnızca.

Ali İhsan Aksamaz: Megrellerin Paganlık dönemlerinden kalma gelenekleri de var. Öyle duymuşluğum var. Şimdi adını çok iyi hatırlamıyorum. Bu adetin adı belki adı “ç̆aç̆atoba”, ne bileyim?! Ağustos ayında bir gece yarısı ateşle kutlanıyor. Öyle duydum. Biliyorsanız, bu Paganlık geleneğinden veya Megrellerin diğer Pağanlık geleneklerinden de bahsedin, lütfen!

 

 

28 AĞUSTOS: Ç̆EÇ̆ETOBA

 

Givi G. Karçava: Megrellerin Paganlık dönemlerinden kalma çok fazla gelenekleri var. Şöyle diyebilirim: Megrellerin bugünkü kültüründe Hristiyanlık ve Kolh Paganlığı karışmış halde yaşıyor. “Ç̆eç̆etoba” da onlardan biri – Ağustos ayında, Ağustosu 28’inde, Meryem Ana gününde büyük bir ateş yakıyorlar ve bu ateşin üstünden bir o tarafa bir bu tarafa atlıyorlar; içimizdeki şeytanları yakalım da dışarı kovalayalım diye. Benim çocukluğumda, bu ritüel çok sergileniyordu. Ancak şimdilerde o kadar pek sergilenmiyor. Başka ne diyeyim. Meselâ, evimizdeki inek doğurunca, üç gün sonra bu ineğin sütüyle peynir yapıyorlar, mumlar yakıyorlar ve o mumları ineğin boynuzlarına takıp bu peynirlerle dua ediyorlar. O peynir yapılana kadar o ineğin sütü ev için kullanılmıyor. Anne ve babam, bugün de bu geleneğin gereğini yapıyor. Size başka ne diyeyim. Böyle adetlerimiz çok, ancak hepsini şimdi hatırlıyamıyorum ki. Megrel Paganlığı, vakti zamanında çok zengindi. Bu inanç sisteminin içinde çok Tanrı ve başka canlılar da vardı: Jini antari, mesepi, zeberde, aguna, galenişi, cgeraguna, mirsa, oçok̆oçi, t̆qaş mapa, ʒ̆qariş dida ve diğerleri

Ali İhsan Aksamaz: Musevilik, Hıristiyanlık, İslâmiyet gibi dinlerden çok önceki zamanlarda, her halkın bir değil, birden fazla Tanrısı vardı. Öyle biliyorum. O zaman adet öyleydi. Öyle biliyorlardı. Çünkü doğanın içinde özgür bir şekilde yaşıyordular. Yaşadıkları yerin dışından pek haberleri yoktu. Kendilerinin dışındakilerden pek haberleri yoktu. Dışardakilerin de onlardan haberi yoktu. Aynı Amerika kıtasının yerlileri gibi. Böyle olunca da her halkın aksaçlıları vardı. Fakat şimdikiler gibi değil. Aralarında yine siyasî yönetimler vardı. Fakat şimdiki gibi yarı global veya tamamen global gibi bir yönetim sistemleri yoktu. Doğrusunu söylersek, o zamanlarda din, şimdiki gibi siyasî bir enstrüman değildi. Öyle biliyorum. Ne yapayım?! Megrellerin de değişik Tanrıları var mıydı? Ne bileyim?! Rüzgâr Tanrısı, Deniz Tanrısı, Toprak Tanrısı, Gök Tanrısı, böyle Tanrılar?!  Taa o zamanlardan kalan atasözleri, kelimeleri ve şarkıları var mı Megrellerin?  

Givi G. Karçava: Yukarıda da dediği gibi, Tanrı çoktu.  Bizim “Antari” dediğimiz, Tanrı, Hayvanlar Tanrısıydı. “Zeberde”, Balık yüzlü olan Tanrıydı ve balıkları ve balıkçıları koruyup kolluyordu. “Mesepi”, meteoroloji Tanrısıydı, denizde yaşıyordu. “Cgeraguna”, bal üreticilerinin; , “ʒ̆qariş dida”, suların; “Rok̆ap̆i”, Şeytanların en önde gelen büyüğüydü, yüksek tepelerde oturur; “Aguna”, şarap ve asmaların, t̆qaşi, ormanlar kralı – dışarıdaki hayvanlara yol gösteren kadın ve daha başkaları. Günümüzde artık onlardan fazla bir şey kalmadı. Mesalâ, erkek eşler kültü. En küçük erkek çocuk için, ailenin adını yaşatacak çocuk için bazı köylerde hâlâ “ჸvacişi oxvameri/ kutsanmış taşşak” diyorlar. Yine, Pazartesi günü sakal traş etmek, para vermek, taziyeye gitmek ve buna benze şeyleri yapmak yasak.

Ali ihsan Aksamaz: Şimdi, siz de isterseniz, Megrel- Lazların mitolojik anlatımlarıma gelelim, olur mu?! Her halkın mitolojik anlatımları var. Bu anlatımlar Lazlar da var. Lazların da kutsal veya beddualı mitolojik karakterleri, figürleri, objeleri ve organları var: “Germak̆oçi”, “Dundu”, “K̆oncolozi”, “Cazi”, “Şana”, “Ç̆ink̆a”, “Dida Mangisa”, “Qona Dida”, “Galenişi”, “K̆ik̆ina”, “Mç̆k̆oni”, “Oxvame”, “Ole”, “Qvaci”, “Mjora”, “Tuta”, “Muruʒxi”,  “Runʒxi” ve diğerleri. Megrellerde de bunun gibi mitolojik karakterler, figürler, objeler ve organlar var mı?!

Givi G. Karçava: Tabii, bizde de var. “Galenişi” bizde de var; “Galenişi Orta” diyoruz. “T̆abak̆onişi Rok̆ap̆i” var, Ç̆ink̆e (Ç̆iç̆k̆e) ren, “Ndii || Ndemi” var, “T̆qaş Mapa” var, “Oçok̆oçi” ren, “ʒ̆qarişi Dida” var, “Mesepi” var, “Dixaş K̆oçi” var, (Megrel Promete) “Aramxut̆u” var, “Antari” var, “Zeberde” var, “Cgeraguna” var, “Osur-T̆opu var, “Torosani” var, “Živava” var, “Solomo” var, “Cege Misaroni” var, “Cege Xangarami” var, “K̆ap̆unia” var, “Alişk̆int̆iri” ve diğerleri de var. (Mç̆k̆onişi nca)Meşe ağacı totemi de vardı, tabii. Mart̆vili kentinde, Ç̆qondidi adlı yerde bir Pagan Tapınağının (P̆aganist̆uri Oxvame) olduğu ve Megrellerin oradaki Meşe ağacına ibadet ettikleri biliniyor. Bu konularda bilge insan Nugzar Antelavanın “Kafkasya Halklarının Mitolojisi” adını taşıyan önemli bir bir kitabı var. O kitapta bu konudaki her şey yazılı.

 

 

“MEGREL PROMETE: ARAMXUT̆U”

 

Ali ihsan Aksamaz:   Her kültürde olduğu gibi, önceki zamanlarda, Laz kültüründe de “beşik/ onʒ̆eli” çok önemliydi. Beşik yapan ustalar vardı. Beşik kültürü, çok önemliydi. Bugünkü global kültürde artık yerel beşik kültürümüz kalmadı. Ancak bu kültür çok önemliydi. Ağacıyla, motifleriyle, sanatıyla, ninnileriyle çok önemliydi. Beşiğin dili yoktu fakat eski her bir beşik bizimle konuşuyor ve bize kültür tarihine ilişkin bilgiler veriyor. Bize biraz da Megrel beşiğinin eski ve bugünkü durumundan bahsedin, lütfen!

 

 

“ESKİDEN HEPİMİZ BEŞİKTE BÜYÜYORDUK”

 

Givi G. Karçava: Beşik, Megrel kültüründe çok önemli bir simge. Eskiden hepimiz beşikte büyüyorduk. Ben de ahşap beşikte büyüdüm. Hâlâ da o beşiği saklıyorum. Megrel ve Lazların, bizim ortak bir bayramımız var: “Onʒ̆eş meჸunapa / Onʒ̆elişi Ç̆anda/ Beşik Daveti”: Çocuğu olan kız ailesi, damat adayının evine bir beşik götürüp bırakıyordu. Çocuğun beşik yastığının altına da bir makas veya bıçak koyuyorlardı. Beşiğin kenarına da çeşitli şekillerdeki deniz taşlarını ve midye kabuklarını iliştiriyorlardı. Hatırlıyorum, benim beşiğimde de bunlar asılıydı. Şimdi, bizde de beşik kültürü ortadan kalktı. Hiç kimse, çocuğunu beşikte uyutmuyor artık. Birkaç sene oluyor, köyün birinde gördüm; çocuğu beşiğe yatırmışlardı. Bunu görünce sevindim, hatırlıyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz, şimdi de dile, Lazca ve Megrelceye gelelim! Önceden biliyorduk, şimdi de iyicene biliyoruz; Lazca ve Megrelce birbirlerine çok yakın iki dil. Megrel alfabesinde kaç harf var? Megrelcede kaç ünlü, kaç da ünsüz harf var?  Megrelce, şimdiye kadar hangi alfabelerle yazıldı? Megrelgeyi yazmada hangi alfabeler kullanıldı. Megrelceyi yazmak için en uygun alfabe hangisi ve niçin?

Givi G. Karçava: Megrel alfabesinde 36 harf var. Bazı dilbilimciler, eski kitaplarında Megrelcenin bazı şivelerini şimdi kullanımdan çıkartılmış uzun “a”, “e”, “i” ve “u” ile yazıyorlardı, ancak günümüzde o harfler yerine iki harf kullanılıyor. Megrelce ve Lazca alfabeler arasında şöyle farklılık var: Megrelcede, Lazcadaki “f”; Lazcada da Megrelcede de “ჸ/? ” ve “ჷ/ı ” yok. Megrelce, Gürcü alfabesiyle yazılıyordu, halen de Gürcü alfabesiyle yazılıyor. Birkaç defa, bazı kitaplarda Rus ve Latin alfabeleriyle de yazıldı. Ancak bana sorarsanız, Megrelceyi yazmak için en uygun alfabe Gürcü alfabesidir.

 

“MEGREL ALFABESİNDE 36 HARF VAR”

 

Ali İhsan Aksamaz: Irkçılık, yeni ve kötü bir hastalık. Ben öyle biliyorum. Dünyada her alanlarda çok farklı ırkçılıklar mevcut. Diller alanında da. İster Türkçe, ister Rusça, ister  Gürcüce, ister Megrelce, ister Abazaca; her dil güzeldir. Her dil, tarihin şahidi. Ben öyle biliyorum. Bu dünyada bizim dört akraba dilimiz var:  Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svanca. Ancak Megrelce ve Lazca birbirlerine en yakın diller. Bazı dilbilimciler, “Megrelce ve Lazcanın aynı dilin iki diyalekti olduğunu” söylüyor. Bazı dilbilimciler, “hayır, hayır, öyle değil, önceden belki öyleydi, şimdi öyle değil. Günümüzde Lazca ve Megrelce iki ayrı dil,” diyor. Bazı dilbilimciler de, “hiç öyle şey olur mu, bin sene önce de, şimdi de Megrelce ve Lazca Gürcücenin diyalektleri,” diyor. Siz bu duruma ilişkin ne diyorsunuz?

Givi G. Karçava: Benim bildiğim dilbiliminde iki teori var: 1.Dört akraba dil var: Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Megrelce; 2. Üç akraba dil var: Gürcüce, Svanca ve Zanca (Kolhça). Zanca’nın/ Kolhçanın dialektleri: Megrelce ve Lazca. Bu her iki versiyonun ikisi de normal. Yani akademik versiyonlar ve dilbilimcilerin de kendilerine göre delilleri var. Bana sorarsanız, Megrelce, Lazcaya en yakın duran bir dildir, çok benziyor, ancak yine de dildir. İkinci versiyon daha güzel, daha romantik gözüküyor. Eski zamanlarda bir dilimizin olduğunu hatırlatıyorlar, ancak Lazca ve Megrelce için aynı dilin diyalektleri deyince, bu dilin günümüzde de olması gerekir. Yani o dil bir yerlerde olacak, konuşulacak. O dil mevcut değilse,  diyalekt süreklilik olacak. Diyalekt süreklilik şöyle: Pazarlı, Ardeşenliyi anlıyor,  Ardeşenli Fındıklılıyı, Fındıklılı Arhaviliyi, Arhavili Hopalıyı, Hopalı Çhalalıyı ve Çhalalı Megrelcenin bir diyalektini iyice anlayınca, işte o zaman bir dil olur.  Megrelce ve Lazcanın benzeşmesi Çhalada kesiliyor. Çhala Lazcası, Lazcanın Megrelceye en yakın duran şivesi. Ancak yine de Megrelce ve Lazcanın Çhala diyalekti içinde benzeme yok. Çhala ve Hopadan Megrelyaya kadar olan bölgede, Aç̆ara ve Guria var ki buralar Gürcücenin konuşulduğu topraklar. Kanaatime göre, eski zamanlarda, bugünkü Megrelce ve Lazcanın ortak diyalektleri Aç̆ara ve Guria topraklarında konuşuluyordu, dolayısıyla diyalekt süreklilik mevcuttu. Ancak Zan/ Kolh dilinin bağlantısı bu topraklarda kesildikten diyalekt sürekliliği de kesilmiş oldu. Böylece de Zan/ Kolh dilinden iki dil, Lazca ve Megrelce ortaya çıkmış oldu. Üçüncü versiyon için ne diyeyim ki, akademik bir yaklaşım değil,  siyasî bir proje; Megrelce yasal bir statü kazanmasın diye hasta insanların uydurdukları bir proje; başarılı olamaz, öyle bir şey olamaz.

Ali ihsan Aksamaz:  Yirmi yıl oluyor, buradaki Gürcülerin/  Çveneburilerin dergisinde, “Çveneburi” adlı dergide bir makale okumuştum.  Lazcanın, Gürcücenin diyalektlerinden Aç̆ara-Guria Gürcücesine ne kadar etki ettiğinden bahsediyordu bu makale. Ancak makalenin yazarı, Aç̆ara-Guriada önceden Megrel- Lazcanın konuşulduğundan hiç bahsetmiyordu. Bazı Gürcü tarihçileri ve dilbilimcileri, neden gerçeklerden korkuyorlar? Nasılsa, biz kardeş değil miyiz?!

Givi G. Karçava: Evet, bu doğru bilgi. Bütün bu gerçeklerden bahsetmeyen insanları aklında ve beyninde sorun var, çarpık akıllılar. Tarihin en aydınları ve büyük tarihçiler, büyük dilbilimcileri bu gerçeği yazıyorlar. Yazmayınca olmaz, çünkü bu gerçek. Bir toprakta, bir köyde önceki zamanlarda Megrel-Lazca konuşan halkın yaşamadıysa, oradaki şimdi de bilinen Megrel- Lazca yer adları nereden ortaya çıktı? Oradaki halkın Gürcücesindeki Megrel- Lazca kelimeler ve Megrel- Lazca sentaks nereden çıktı? O topraklarda bir zaman Megrel-Lazcanın konuşulduğu, şimdi Gürcüce konuşan halkın oraya sonradan ve yavaş- yavaş geldiği,  oradaki halkla yavaş- yavaş kaynaştığını gerçeğini ispat eder bu durum. Bugünkü Guryalılar, Aç̆aralılar, İmeretliler bu prosesin bir sonucu. Sizin dediğniz insanlar irrasyonel korku taşıyorlar. O topraklara sonradan geldikleri anlaşılmasın diye gerçeklerden bahsetmiyorlar; gerçeği saklamayı tercih ediyorlar.  Ancak bu yaptıkları doğru değil. Onlara “sonradan gelmiş” denmez. Onların dedeleri oraya geldiklerinde, orada da Megrel- Lazlar yaşıyordu. Orada yaşayan Megrel-Lazlar da onların dedeleri değil mi?  Bütün bunlar dün, geçen gün olmadı ki bin sene önce oldu. Ve bunlar bir tarihin bir bölümünü oluşturdu. Sonradan oralara yerleşenler de oralı, o toprakların çocukları oldular. Tarihte hep böyledir. Milletler gider, gelirler, göç ederler. Hemşinliler de Lazistana sonradan gelmedir. Macaristanın Macarları da sonradan gelmedir. Avrupanın milletleri, Almanlar da sonradan gelmedir. Türkler de sonradan gelmedir. Ne yapalım? Bu tarih. Tarih boyunca böyle şeyler oluyordu ve bu da son derece normal.

Benim, o insanlar için söyleyeceğim şu: Biz insanlardaki akıl düşünmek içindir; başka da bir işlevi yoktur. İyi düşünün. Gözünüzle görün. Artık 21. yüzyıl. İnsanoğlu Marsa gidecek. Siz de akılsız egonuzla utanılacak işler yapıyorsunuz. Artık yeter! Artık hiç kimse, 21. yüzyılın gerçek tarihini gizlemeyi beceremez.

Devamı edecek…

 

(Önerilen okumalar-1:“Abhazya Parlamentosu’nun Açıklaması”, Kafkasya Yazıları, Sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Adile Abbasoğlu (Çeviren: Oktay Çkotua), “Unutulmaz Anılar”, As Yayın, İstanbul, 2008; A. İ. Kiziria (Çeviren: Candan Badem), “Zan Dili”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı, 4, İstanbul, 1994; Ahmet Mican Zehiroğlu, “Antik Çağlarda Doğu Karadeniz”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz (/Faik Ateş), “Lazca ve Megrelce Arasındaki İlişki”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 1, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz (/Lot̆i K̆olxurişi, “Gürcü Aydınlarına (!) Kolay Sorular”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 4, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org; Ali İhsan Aksamaz, “(23- 28 Temmuz) 1994 Abkhazya- (21- 28 Ağustos ) 2005 Gürcistan Notları”, (Yayınlanacak); Ali İhsan Aksamaz, “Peacock’un Karşılaştırmalı Kafkas Dilleri Sözlüğü/1887”, Alaşara Dergisi, sayı 4, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995;  Ali İhsan Aksamaz, “Lazlar”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi Birikim, Sayı 71- 72, Birikim Yayıncılık,İstanbul, 1995/ birikimdergisi.com; Ali İhsan Aksamaz, “Türkiye’de Bir Kafkasya Dili: Lazca”, Alaşara Dergisi, Sayı 7-8, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995/ Sima Dergisi, Sayı 1, Sima Laz Vakfı Yayını, Ofset Hazırlık: Nart Yayıncılık, Baskı: Livane, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Aynı Tarih ve Aynı Kültürün Dili Zanca’nın Günümüzdeki İki Diyalekti: Lazca ve Megrelce”, Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Ali İhsan Aksamaz (/ Fehime Yazıcı), “Gürcü Alfabesi ve Gürcü Edebiyatının Kaynakları ve Gürcüce’ye Akraba Dillerin Durumu”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000/ sonhaber.ch, 5 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kültürel Kimliğini Yaşatma Çabaları” (Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4, Milliyetçilik (s. 924-926), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002; Ali İhsan Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı Öldürmek mi? (Birinci ve ikinci bölüm), Sima Dergisi, Sayılar 5- 6, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2003; Ali İhsan Aksamaz, “Anadili Yönetmelikleri ve Gerçek”, Sima Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Ali İhsan Aksamaz, “Şu Bizim Sahipsiz Lazca”, 29 V 2009, circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Yazılı Laz Edebiyatının Öncüsü İskender Tzitaşi”, demokrathaber.com, 26 VIII 2011; ალი იჰსან აქსამაზ, "ლაზური ლექსები (და ზღაპრები)", აია, 2(17),  გამომცემლობა "ეგრისი", თბილისი, 2013; Ali İhsan Aksamaz, “Misak-ı Millî’nin Lazları”, Ali İhsan Aksamaz,(5 I 2017), “Lazlar”, circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”, sonhaber.ch, 28 II 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”; sonhaber.ch, 16 V 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Sovyetler Birliği’nin Milliyetler Politikası ve Kafkasya”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000/ sonhaber.ch, 31 V 2020;  Ali İhsan Aksamaz, “İçindekilerle Ogni Dergisi (1993- 1994)”, sonhaber.ch, 12 XI 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, ‘Hayvan Çiftliği’ Megrelce olarak yayınlandı”, sonhaber.ch, 16 XI 2020/ circassiancenter.com ; Ali İhsan Aksamaz, ‘სქანი’/ Skani’nin 3. sayısı yayınlandı, sonhaber.ch/ circassiancenter.com, 30 XI 2020; Ali İhsan Aksamaz, “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, sonhaber.ch, 11 I 2021/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “8 Mart’ı Hatırlarken…”, sonhaber.ch, 11 III 2021; Ali Fuat Cebesoy, “Moskova Hatıraları (21 11 1920- 2 6 1922), Vatan Neşriyatı, İstanbul, 1955; “Atatürk’ün Bütün Eserleri (30 Cilt)”, Kaynak Yayınları, İstanbul; “Atatürk’ün Millî Dış Politikası (1919- 1923)- 1”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981; Bakhur Gogokhia, “Kimliğin en büyük nişanesi dildir!”, sonhaber.ch, 8 II 2021/ gurcuhaber.com; “Bakü 1920/ Birinci Doğu Halkları Kurultayı”, Koral Yayınları, İstanbul, 1975)

+

Noʒ̆ile 1

 

“Margaluri mutvaği dunya mutvağepeşi doloxe dido zengini naren arteği mutvaği ren!”

 

 

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Givi G. Karçava ren. Givi G. Karçava Gurcistanişi gamantanerepeşen ren. Ma eya 2005 ʒ̆anaşen doni viçinop. Artikarti int̆ernetişi gzaten viçinit. Turkiyes, ar- jur farati çkvadodoçkva vesilepeten, çkvadoçkva svalepes komomxvadu. Mara didopetenti mak̆alepe muşişen do k̆onferansepe muşişen viçinop. Givi G. Karçavak akoni Lazepeşi noçalişepes şur do guriten numxvacups. Emuşeniki Lazuri nenasti, Lazepesti dido qorops. Eşo ižiren. Mati eşo miçkin. Xvala akoni Lazepe k̆ala va iboden, ekoni Lazuri k̆alati iboden. Meleni Sarpişi Lazuri k̆alati iboden. Meleni Sarpişi xçinepe do badepeşenti Lazurişi birapape do p̆aşurepe dok̆orobu. Ma eşo miçkin. 2006 ʒ̆anaşi yazi rt̆u, eksale çkimi k̆ala meleni Sarpis vort̆i. Meleni Sarpişi badepe k̆ala ar K̆axvexanes dolopxert̆it do ekolen- akolen bğarğalapt̆it. Ekoni badepek Givi G. Karçavaşen sit̆ayişiten molaşinapt̆es. Ar badik majurapes eşo k̆itxu: “Çkin muşeni amk̆ata genci va miqounan?” Meleni- moleni Sarpulepekti, mteli Lazepekti Givi G. Karçava k̆aixeşa içinopan. Muşi k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Lazepeşen, Margalepeşen, nenape mutepeşişen tişen k̆udelişa bğarğalit. Lazepe do Margalepeşi oşkaruli oşumonepe, oç̆k̆omalepeşenti bğarğalit. dido-sersoni musik̆aluri adetepeşenti, muzik̆aluri k̆ult̆uri mutepeşişenti bğarğalit. oşkaruli muzik̆aluri inst̆rument̆epeşenti bğarğalit. çkini dobadonapeşi doloxeni-galeni p̆olit̆ik̆apeşen, int̆ernasyonaluri p̆olit̆ik̆apeşen va molapşinit. Xvala k̆ult̆uruli, k̆oçinuri do tarixuri temapeşen molapşinit, bğarğalit. Ma, Givi G. Karçavas mskvaşa p̆k̆itxi do emukti k̆aixeşa nena gemiktiru. Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle biyografi tkvanişen molamişinit do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! So do mundes yeçkindit? Sonuri ret? Miepeşen, mi oğlepeşen ret? Namu nʒ̆opulape so igurit? Aʒ̆i mu dulya ikipt? So içalişept? So skidut? Çileri reti? Berepe giqounani? Kortuli, Margaluri do Lazuri nenapeş gale namu çkva nenape giçkinan? Gamiçkvineri ketabepe giğunani?

Givi G. Karçava: Xela do k̆aoba Ali begi! Çkimi şeni oğarğalus gevoç̆k̆apt̆aşakis, Lazuri şeni nagixvenapunan do aʒ̆iti naikipt dulyape şeni tkva didi mardi giʒ̆vatminon. ʒ̆anapeşen doni giçinopt do tkvani noç̆are kitabepe, mak̆alepe vik̆itxup, Lazuri şeni do Lazepe şeni didi emeki giğunan, aya domatkven. Aʒ̆iti, Lazuri dijit̆aluri media k̆ala ibodert do ayati dido beciti dulya ren. Ğormotik xe megiʒ̆qvan.

Ma 1984 ʒ̆anaş 4 St̆aroşinas Zugdidiş İngiri coxoni oput̆es yepçkindi. Çkimi gvari Karçava ren. Karçavape Lak̆adas, golaşi Samargalos skidunan, cici ek miğunan, dido ʒxovari naokaçapan do ʒxovariten naskidunan ar gvari ren. Dadyanişi oras çkimi p̆ap̆ulepeşi ar noʒ̆ilek golaşen rzenişa kogexteenan do Oireme coxoni ç̆it̆a ar oput̆es kodibargeenan. Oireme andğa İngirişi didi oput̆eşa amulun, emuşi noʒ̆ile ren, mahale steri. 1950 ʒ̆anas p̆ap̆u çkimi Givi Karçavak oxori muşişen gamik̆ateen do Zugdidi- Anak̆liaşi gzaşi kenaris oxori dok̆odeen, ek kodibargeen. Am oxoris yepçkindi ma. Beroba çkimiti oput̆e çkimis kogolaxtu, mektebişati ek vidi. Mektebişi 10 do 11 k̆lasepe Tiflisis dovoçodini do uk̆ule Uçamzuğaşi İnt̆ernasyonaluri Universit̆eşa amapti, ek Amerik̆anist̆ik̆aşi Fak̆ult̆eşen mezuni viqvi. Uk̆açxe 10 ʒ̆ana Tiflisişi havaalanis doviçalişi do aʒ̆i manebra çkimi k̆ala ç̆it̆a ar şirketi miğunan, nak̆liatişi, mali vtirupt kianaşen kianaşa.

Margaluri nena çkimi nananena ren. Kortuli komiçkin, moro. Lazuriti kodoviguri. Çkva İnglisuri miçkin, Rusuli do ok̆oxveri Turkuliti. Turkuli k̆ai va mağağalen, ama mutu mint̆aşi, gamovognapap Turki k̆oçis. Ok̆itxuten k̆ai mak̆itxen, onç̆aruti eşo- aşo. Ma aʒ̆i Tiflisis pskidur do oxorca do ar bere miqonun.

Kitabepe komiğun: Ant̆uan Sent̆-egziup̆erişi „Le Petit Prince“ govokteet̆i Margalurişa 2013 ʒ̆anas do “Lazuri K̆ult̆uraşi derneğik” gamoçkveet̆u Mp̆olis. Andğalepes Corc Oruelişi Animal Farm-işi Margaluri gamaxtu. Xolo çkvadoçkva kitabepebes çkimi mak̆alepe do meşaç̆arun, ʒ̆ili na meşamižin kitabepe koren. Aʒ̆i na gamaxtu Margaluri nenaşi doguroni Kitabişi audio versiyoni Natia Poniava do çkimi xomate nixvenu, çkin vik̆itxupt do dersi mepçapt.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan Margaluri do ekoni- akoni Lazuri oç̆k̆omale do oşumonepeşen k̆aixeşa ambai giğunan. Eşo miçkin. Aʒ̆iti Margaluri do Lazuri oşkaruli oç̆k̆omale do oşumonepeşen molamişinit, mu iqven! Bekiti Lazepes do Margalepes artneri oç̆k̆omalepe uğunan. Bekiti artneri coxoten uğunan aya oç̆k̆omalepe, bekiti goçkvaneri coxopeten, artneri oç̆k̆omalepe uğunan?! Mu miçkin?!

Givi G. Karçava: K̆aixeşa ambari miğun ma do eşo mutu va matkven. Sp̆eʒialist̆i va vore. Ama mutxanepe komiçkin. Ma viduşunapki, Lazepes Xrist̆ianuli oras daha dido ç̆eşidi oç̆k̆omalepe kuğut̆es, ama Muslimani diqveşk̆ule mutvaği mutepeşişen mutxanepe kagondunu. misali, ğecişi xorʒişen xveneri ondepe çkar va ižiren Lazuri mutvağis. çkin eya dido miğunan. Xolo ğvini naşums miletişi mutvağis sp̆eʒialuri gyarepe iqven, ğvinişi k̆ult̆uras nanomskun gyarepe. Lazuri mutvağis entepe açkva va ren. Ama, ortaği mutxanepe kodomiskides xoloti: Mç̆k̆idi (Margaluri ç̆k̆idi), lobyaşi ç̆eşidepe, luquşi ç̆eşit̆epe, papa do gent̆uʒeri nauʒ̆umert ondi - çkin emus dido na nungaps ğumu komiğunan. Ğumu Margaluri sofraşi şuri do guri ren. Azlağurepek naikipan acik̆ati koren çkinis, Margalepek eias k̆aç̆abe vuʒ̆omert. Tkvaneburi kyume do p̆et̆mezişi analogepeti komiğunan. Margalepes k̆valişi ç̆eşidepe miğunan, bazis mk̆oma mepçamt do voxombinamt. Xombineri k̆vali t̆uʒa papas dolobdumert do yaği va muidvaşakis pçumert. Uk̆açxe papa k̆ala vimxort. Xolo, xarço miğunan, pucişi do kotumeşi xorʒiten ixenen - neži oxovuktapt do emusti ğumu k̆ala vimxort. Çkva mu ptkva, Margaluri mutvaği dunya mutvağepeşi doloxe dido zengini naren arteği mutvaği ren, ek̆onari gyari renki, yek̆oroʒxu şeni ar ndğa va dubağun.

Ali  İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti oşkaruli oşumonepeşa komoptat, iqveni?! Dido ʒ̆anepe ʒ̆oxle, eşo ptkvat na, aşo ptkvat na,  xut oş ʒ̆ana ʒ̆oxle mu oşkaruli oşumonepe uğut̆es Lazepes do Margalepes? Aʒ̆iti eya oşumonepe artneri varna goçkvaneri coxopeten uğunani Lazepes do Margalepes? 

Givi G. Karçava: Jile naptkvi steri, Lazepe do Margalepe, K̆olxepe yani, ğvinişi k̆ult̆ura nauğut̆u ar milleti kort̆u. Ğvini akolen do beržemepek imert̆es. Ğvinişi ç̆eşidepeti kort̆u. Samargalos ğvini do qurženişi ç̆eşidepe andğati kodoskidu: Çeç̆ipeşi, t̆orok̆uçxi, ç̆itaşi, çeşi, uçaşi, şxuçeşi, ç̆vit̆iluri, k̆oloşi do çkvape. Lazist̆anis İslamieti moxtuşk̆ule ğvinişi k̆ult̆ura moiselu, mutu va doskidu, ama Lazist̆anişi oput̆epes irik̆ele na mažirenan ğvinişi lamgvanepe (kupepe) ma naptkvi ondişi delilepe renan.

Ali İhsan Aksamazi: Margaluri coxoten dunyas çinoneri skindinapeti uqounani Margalepes? Eşo mignapun, mara k̆aixeşa va miçkin. mesela: Margaluri ʒxeni... Amk̆ata çkva skindinapeti uqounani Margalepes? Emk̆ata skindinapeşi çinoberi Margaluri ç̆eşidepeşenti molamişinit, mu iqven! Emk̆ata çinoberi ak̆rep̆epeti, ʒ̆iʒ̆ilapeti giqounani?

Givi G. Karçava: Ko, moro. Eşo mutu dido ren. Samargalo dido endemuri skindinapeşi do mçanarepeşi dobadona ren. bazepe tude p̆ç̆araminon: Margaluri ʒxeni , Margaluri mç̆itapuci, Margaluri txa, Margaluri but̆k̆uci, Margaluri ak̆rep̆i (euscorpius mingrelicus),  Margaluri ncaşimt̆i (cyamophila Margalica), Margaluri foraminifera (sigmoilina margalica), Margaluri penʒ̆o (poiretia mingrelica), Margaluri bobonç̆va (pterostichus margalicus do leistus margalicus) , Margaluri molusk̆i (unio mengrelicus), Margaluri k̆ark̆alamt̆axu (calopteryx mingrelia), Margaluri moşi (betula margalica),  Margaluri t̆uk̆şi (campanula margalica), Margaluri mç̆k̆oni (quercus margalica), do çkva dido mutupe. Am list̆e daha didi iqven.

Ali İhsan Aksamazi: Lazepes adeturo jur çinoberi muzik̆aluri inst̆rument̆i k̆uğunan: kemençe do guda. Margalepesti adeturo guda do kemençe uğunani, uğut̆esi? Margalepes namu lok̆alur muzik̆aluri inst̆rument̆i uğut̆es do uğunan?

Givi G. Karçava: Margalepes guda do kemençe var uğunan. Guda uğut̆esia zop̆onan, ama delili muşi daha var ižiru. Margalepeşi cinci enst̆rumanepe ren: Çonguri, panduri, larç̆emi. Çonguri do panduri artik̆artis nungapan, sazi steri ren. Larç̆emi mutxani iqven, verʒ̆amişi (kargı) ğerepeşen milepe ikipan, artot ok̆odgipan do dolost̆vinupan. Larç̆emi naaxvenen do naast̆vinen jur k̆oçi domiskides xvala.

Ali İhsan Aksamazi: Margalepes p̆aganist̆uri orapeşen genomskide adetepeti kuğunan. Eşo mignipun. Aʒ̆i coxo muşi k̆aixeşa va mşuns. Beki “ç̆aç̆atoba” ren, mu miçkin?! Mariaşinaşi ar serişi gverdis daçxiriten ixvaminen. Eşo vogni. Giçkinan na, aya p̆aganuri adetişen varna Margalepeşi majura p̆aganuri adetepeşenti molamişinit, mu iqven!

Givi G. Karçava: Margalepes p̆aganist̆uri oraşen genomskide dido adetepe kuğunan. Aşoti domatkvenan: Margalepeşi doloxe xrist̆ianoba do k̆olxuri p̆aganist̆oba kok̆ondğulu do emuşi hibridi steri diqveren. Ç̆eç̆etoba ar teği muşi koren - Mariaşinaşi tutas, 28 Mariaşinas, Nana Meryemişi ndğas daçxiri dogzapan do am daçxiris mejoʒxont̆unan ekole do akole, şeytanepe gamaviç̆vat do gamavit̆k̆omilatya do. Beroba çkimis dido ixvenet̆u, aʒ̆i ek̆onari var ixvenen. Xolo mu giʒ̆vat. Misali, oxori çkimis pucik geni dorinaşi, sum ndğaşuk̆ule, am pucişi mja tenk̆varepe xazirupan, lukunape do loʒigapan, pucişi krapesti lukunape doʒigapan do am k̆varepete nuxvamupan. K̆vari var ixaziraşa, em pucişi mja oxori şeni var ixmarinen. Nana do baba çkimik andğati noqupan am adetis. Xolo mu giʒ̆vat, dido ren, mara iri va gomaşinen aʒ̆i. Margaluri p̆aganist̆uri sist̆emi dido zengini rt̆u, doloxe muşi dido Ğormotepe do çkva skindinape kort̆es: jini antari, mesepi, zeberde, aguna, galenişi, cgeraguna, mirsa, oçok̆oçi, t̆qaş mapa, ʒ̆qariş dida do çkva.

Ali İhsan Aksamazi: Musevoba, Krist̆ianoba, İslamoba steri dinepeşen dido ʒ̆oxleni orapes, dido mcveşi orapes, k̆arta xalk̆is ar vardo, arişen dido Ğormoti uqount̆es/ uğut̆es. Eşo miçkin. Emoras adeti eşo rt̆u. Edo eşo uçkit̆es. Emuşeniki buncinaşi doloxe ti-moşletineri skidut̆es. Galenepeşen ambai va uğut̆es. Galenepesti entepeşen ambai va uğutes. Muç̆o Amerik̆aşi svalyarepeşi xali steri. Edo k̆arta xalk̆is umçanepe uqount̆es, mara aʒ̆ineri steri var.  Oşkenda mutepeşis xolo p̆olit̆ik̆uri idarepe uğut̆es mara aʒ̆ineri steri gverdi globaluri varna mtelo globaluri steri var. Mtini ptkvat na, emoras dini aʒ̆ineri steri p̆olit̆ik̆uri inst̆rument̆i- ap̆arat̆i var rt̆u. Eşo miçkin. Mu p̆a?! Edo Margalepesti çkvadoçkva Ğormotepe uqount̆esi/ uğut̆esi? Mu miçkin?! İxişi Ğormoti, Zoğaşi Ğormoti, Dixaşi Ğormoti, Nʒaşi Ğormoti, amk̆ata Ğormotepe?!  Emorapeşen genomskide notkvamepe, zit̆ape do birapape uğunani Margalepes?  

Givi G. Karçava: jile naptkvi steri, Ğormotepe opşu t̆u Antari na vuʒ̆omert ondi, skindinapeşi Ğormoti rt̆u. Zeberde, Çxomişi nunk̆u nauğut̆u Ğormoti rt̆u do çxomepe do maçxomepes oʒ̆k̆edu. Mesepi t̆aronişi Ğormoti rt̆u, mzoğas skidut̆u. Cgeraguna mebut̆k̆ucepeşi, ʒ̆qariş dida ʒ̆k̆arepeşi; Rok̆ap̆i, Şeytanepeşi umçane oxorca, t̆abak̆onaşi rak̆anis koxen; Aguna - Ğvini do binexişi, t̆qaşi mapa - galeni skindinapeş egemçinadve oxorca do çkvape. andğati dido mutu kodoskidu. misali, komolepeşi k̆ult̆i. Enni ç̆it̆a biç̆i bereşeni, oxorişi gvari naoginžanasinon bere şeni bazi oput̆epes “ჸvacişi oxvameri” zop̆onan aʒ̆iti. Xolo, tuta çxandğa pimpilepe do bğapu yasaği ren, para meçamu, obgaruşa oxtimu do aşo mutxanepe.

Ali ihsan Aksamazi: Aʒ̆i tkvanti ginonanna, Margal-Lazepeşi mitolojiuri p̆aramitepeşa komoptat, iqveni?! K̆arta xalk̆is mitolojiuri p̆aramitepe kuğunan. Lazepesti kuğunan. Lazepesti gexvameri vana genç̆k̆eri  mitolojiuri k̆arak̆t̆erepe, figurepe, objepe do organepe kuğunan: Germak̆oçi, dundu, k̆oncolozi, cazi, şana, ç̆ink̆a, dida mangisa, qona dida, galenişi, k̆ik̆ina, mç̆k̆oni, oxvame, ole, qvaci, mjora, tuta, muruʒxi,  runʒxi do çkvape. Margalepesti antepe steri mitolojiuri k̆arak̆t̆erepe, figurepe, objepe do organepe uğunani?!

Givi G. Karçava: Moro, komiğunan. Galenişi çkinti komiqonunan, Galenişi Orta vuʒ̆umert. T̆abak̆onişi rok̆ap̆i ren, ç̆ink̆e (ç̆iç̆k̆e) ren, ndii || ndemi ren, t̆qaş mapa ren, oçok̆oçi ren, ʒ̆qarişi dida ren, mesepi ren, dixaş k̆oçi ren, Aramxut̆u ren (Margali P̆rometeosi), Antari ren, zeberde ren, cgeraguna ren, osur-t̆opu ren, torosani ren, živava ren, solomo ren, cege misaroni ren, cege xangarami ren, k̆ap̆unia ren, alişk̆int̆iri ren do çkvapekoren. Mç̆k̆onişi nca şit̆ot̆emiti kort̆u, moro. Mart̆vilis, Ç̆qondidi nacoxons yeris, p̆aganist̆uri ar oxvame rt̆u do mç̆k̆onişi didi cas axvemrt̆esia içkinen. Amk̆ata ondepeşeni didi çkineri k̆oçis, Nugzar Antelavas ar svara kuğun, “K̆avk̆asiaşi xalkepeşi mitologia” gyožin do ek iri xolo nç̆areli ren.

Ali ihsan Aksamazi:   K̆arta k̆ult̆uris nart̆u steri, ʒ̆oxleni orapes, onʒ̆eli, dido beciti rt̆u Lazuri k̆ult̆urişi doloxe. Onʒ̆elişi ust̆ape kort̆u. Onʒ̆elişi k̆ult̆uri dido beciti rt̆u. Andğaneri globaluri k̆ult̆uris onʒ̆eliş k̆ult̆uri va domiskides mara dido beciti rt̆u eya k̆ult̆uri. Piʒari muşiten, mot̆ifepe muşit̆en, xeşnoxvenoba muşiten, nanepe muşiten dido beciti rt̆u. Onʒ̆elis nena va uğut̆u mara mcveşi k̆arta onʒ̆elik çkin miğarğalapan do k̆ult̆urişi tarixişen ambaepe momçapan. Armʒikati Margaluri onʒ̆elişi mcveşi do aʒ̆ineri xalişen molamişinit, mu iqven!

Givi G. Karçava: Onʒ̆eli Margaluri k̆ult̆uraşi dido beciti ar simge ren. Mcveşi oras irixolo onʒ̆elis virdet̆it, Mati ncaşi onʒ̆elis virdi do andğati şinaxeri komiğun. Margalepes do Lazepes onʒ̆elişi ortaği ar bayramiti komiğunan: Onʒ̆eş meჸunapa / onʒ̆elişi ç̆anda: Bere naaqu k̆ulanişi ocağik sicaşi oxorişa onʒ̆eli nimert̆u do dodgipt̆u. Xolo, onʒ̆elişi yastuğişi tude mak̆asi vana xami dudumert̆es beres, onʒ̆elişi onguresti mzoğaşi kvalepe, k̆oxlidepe namolaxenan kvalepe goʒ̆obapt̆es. Onʒ̆elis çkimis entepe goʒ̆obut̆u, komşuns. Aʒ̆i, onʒ̆elişi k̆ult̆ura çkinisti moiselu, mitik va dolonciraps bere. Ar-jur ʒ̆ana iqven, sotxani oput̆es komažiru, bere onʒ̆elişa dulucant̆es do vixeli, komşuns.

Ali İhsan Aksamazi: tkvanti ginonan na, aʒ̆iti nenaşa, Lazuri do Margaluri nenapeşa komomoptat! ʒ̆oxleşenti miçkit̆es, aʒ̆iti k̆aixeşa miçkinan; Lazuri do Margaluri nenape dido xolos ren artimajuraşa. Margaluri albonis muk̆o bonca uğun? muk̆o sersoni do muk̆o userseli bonca uğun Margaluri nenas? Aʒ̆işakis namu albonepeten iç̆arinu do iç̆arinen Margaluri nena? Oç̆arus aʒ̆işak namu alboni ixmarinu? Edo namu alboni moxva ren Margaluri nena oç̆arus do muşeni?

Givi G. Karçava: Margaluri nenas 36 bonca ren. Bazi nenamçkinupek mcveşi kitabepes Margaluri nenaşi bazi dialekt̆epes na uğun ginže “a, e, i” do “u” gamak̆ateri boncapeten ç̆arupt̆es, ama andğa em boncapeşi yerine jur bonca iç̆arinen do mutu var. Margaluri do Lazuri boncapeşi oşkendas amk̆ata çkvaneroba miğunan: Margaluris va uğun Lazuri “f”, edo Lazuris va uğun Margaluri “ჸ” do “ჷ”. Margaluri nena Kortuli alboniten iç̆arinet̆u do iç̆arinen. Ar-jur fara Rusuli do Latinuri albonepetenti inç̆aru bazi kitabepes, ama ma mk̆itxat-na, Margaluri şeni enni moxva Kortuli alboni ren.

Ali İhsan Aksamazi: Razist̆oba ağani do dido p̆at̆i xarmaloba ren. Ma eşo miçkin. Dunyas ç̆eşididoç̆eşidi razist̆oba koren k̆arta speros. Nenapeşi sperosti eşo. Ginon Turkuli nena, ginon Rusuli nena, ginon Kortuli nena, ginon Margaluri nena, ginon Abazuri nena; k̆arta nena mskva ren. K̆arta nena tarixişi şahidi ren. Eşo miçkin. Çkineburi otxo nena koren am dunyas: Kortuli nena, Margaluri nena, Lazuri nena do Svanuri/ Şonuri nena. Mara Margaluri nena do Lazuri nena irişen xolos ren artimajuraşa. Namtini lingvist̆epek “Margaluri do Lazuri ar nenaşi jur dialekt̆i renya” zop̆onan. Majura namtini lingvist̆epek “var, var, eşo va renya, ʒ̆oxleşen beki eşo rt̆uya, aʒ̆i eşo va renya, andğaneri ndğas Lazuri do Margaluri çkvaçkva nenape renanya” zop̆onan. Namtini lingvist̆epekti “eşo şei iqveniya, şilya ʒ̆ana ʒ̆oxleti aʒ̆iti Margaluri do Lazuri, Kortulinenaşi jur dialekt̆i rt̆uya” zop̆onan. Tkvan aya xali şeni mu zop̆ont?

Givi G. Karçava: Ma na miçkin nenamçkinacobas jur teori ren: 1. Otxo mžaxali nena koren, Kortuli, Margaluri, Lazuri do Şonuri; 2. Sum mžaxali nena koren, Kortuli, Şonuri do Zanuri (K̆olxuri). K̆olxurişi dialekt̆epe renan Margaluri do Lazuri. Am versionepeşi juriti normali ren, yani ak̆ademiuri versionepe ren do nenamçkinacepes mutepeşi delili uğunan. Ma mk̆itxat, na Margaluri nena ren, Lazurişa enni xolos nadgin, dido nanungaps, ama xoloti nena ren. Majurani versioni mskva ren, daha romant̆ik̆uli ižiren, mcveşi orapes ar nena namiğut̆esya gomoşinapan, ama Lazuri do Margaluri şeni ar nenaşi dialekt̆i tkvaşi, em nenaşi andğaneri ndğas oqopinu diç̆irs, yani, ar sotxani em nena rt̆asinon, iğarğalinet̆asinon. nena va ren-na, dialekt̆uri k̆ont̆inuumi rt̆asinon. Dialekt̆uri k̆ont̆inuumimu ren: Atinuri koxoʒ̆onaps Art̆aşenuli Lazuri, Art̆aşenulik Viʒ̆uri, Viʒ̆urik Arkaburi, Arkaburik Xopuri, Xopurik Çxaluri do Çxalurik Margalurişi ar dialekt̆i k̆aixeşa oxoʒ̆onaşi, em oras ar nena iqven. Ama aşo va ren. Çxaluri k̆ala nik̆vaten nenaşi megnapu. Çxaluri Margalurişa enni xolos nadgin dialekt̆i koren, ama xoloti Margaluri do Çxalurişi doloxe megnapu va ren. Çxalurişi do Xopurişi uk̆ule Samargaloşa Aç̆ara do Guria goşažin, Kortuli nena naiğarğalinen let̆ape. Mcveşi orapes, andğaneri Margaluri do Lazurişi oşkaruli dialekt̆epe çkimi oduşuneten am let̆apes iğarğalinet̆u, dialekt̆uri k̆ont̆inuumiti kort̆u. Ama, K̆olxuri nenaşi xura am let̆apes kanik̆vatuşk̆ule dialekt̆uri k̆ont̆inuumiti kanik̆vatu do K̆olxuri nenaşen jur bere nena, Lazuri do Margaluri keşiçanu. Masumani versionişi mu ptkva - eya ak̆ademiuri versioni va ren. Eya ren siaseturi p̆roje, Margalurik st̆at̆u var eç̆opasya do žabuni k̆oçepeşi žabuni tis mongoneri p̆roje. em versyonis va giacginen, eşo mutu va iqven.

Ali ihsan Aksamazi:  Eçi ʒ̆ana iqven, akoni Kortupeşi/  Çveneburepeşi jurnalis, “Çveneburi” coxoni jurnalis ar mak̆ale vik̆itxeret̆i.  Lazuri nenak Kortuli nenaşi diyalekt̆epeşen Aç̆ara-Guriaşi Kortulis muk̆o tesiri oğoderen, eya ambaişen molaşinapt̆u mak̆alek. Mara mak̆aleşi mç̆aruk Aç̆ara-Gurias ʒ̆oxleşen Margal-Lazuri naiğarğalinet̆uşen çkar va molaşinapt̆u. Namtini Kortu matarixepek do lingvist̆epek muşeni mʒxadeşi molaşinuşen aşkurinenan? Muç̆oşi iqvas-na,  çkin cuma va voreti?!

Givi G. Karçava: Ho, zori ambari ren eya. Antepe navarmolaşinapan k̆oçepeşi tis do kunis p̆roblemi uğun, gokteri uğunan nosi. Kortuli ist̆oriograpiaşi enni gamantaneri do didi mat̆arixepek, didi lingvist̆epek antepe mʒxaden ç̆arupan. Va nç̆aranşi, va iqven, muşeni do mʒxade ren - ar let̆as, ar oput̆es ʒ̆oxleneri orapes Lazur-Margaluri na ğarğalapt̆u xalki va xet̆u-na, ekonaşis Margaluri coxope solen yeçkindu? Entepeşi dialekt̆epes Margaluri leksik̆a do Margaluri sent̆aksi solen gamaxtu? Mʒxade ren ki, am let̆apes Lazur-Margaluri nağarğalapt̆u xalki skidut̆u, Kortuli nağarğalapt̆es xalk̆ik uk̆açxe do tamo-tamo komoxtu, nadoxvadu xalki k̆ala tamo-tamo ok̆ondğules do hibridi komomçes – andğaneri Gurulepe, Aç̆aralepe, İmerelepe. Tkva natkvit k̆oçepes iraʒionaluri şkurina uğunan, Çkin am let̆apeşa moxtimeri navoreteya mot ižiras yado do muç̆oti iqven va molaşinapan, ompulu daha k̆ai aʒ̆onenan. Ama aya ʒ̆ori va ren. Entepeşa “moxtimeriti” var itkven. Entepeşi p̆ap̆ulepe moxtesşi, akti Laz-Margalepe doxvades, nadoxvades Laz-Margalepeti entepeşi p̆ap̆ulepe va renani? Am ambarepe ğoma do t̆okseri var iqu-ki, şilya ʒ̆ana ʒ̆oxle iqu, ar tarixişi noʒ̆ile diqves entepek, ekonari diqves, em let̆apeşi berepe diqves. Tarixis aşo ren – miletepek ulunan do mulunan, migrasioni ikipan. Lazist̆anişi Xemşinepeti moxtimeri renan, Macaristanişi Macarepeti moxtimeri renan, Avrup̆aşi miletepe, Almanepeti moxtimeri renan, Turkepeti moxtimeri renan. Edo mu p̆at? Aya ren tarixi. Tarixis aşo mutxanepe iqvet̆u do normali ren.

Em k̆oçepeşeni naptkvaminon antepe ren: Çkin, k̆oçepes nosi osimadu şeni miğunan, çkva punksioni eyas var uğun. K̆ai nisimadit, tolepeşen gamiʒ̆k̆edit - gale XXI. oşʒ̆anura ren, k̆oçik Marsişa putxasinon, tkvati uğnose ego tkvaniten oncğoroni mutxanepe ikipt. Dubağun arçkva, XXI. oşʒ̆anuraş mʒxade tarixişi ompulu mitis var axvenen.

 

Naqonasunon…

+

 

ნოწილე 1

 

 “მარგალური მუთვაღი დუნჲა მუთვაღეფეში დოლოხე დიდო ზენგინი ნა რენ ართეღი მუთვაღი რენ!”

 

 

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი გივი გ. ქარჩავა რენ. გივი გ. ქარჩავა გურჯისთანიში გამანთანერეფეშენ რენ. მა ეჲა 2005 წანაშენ დონი ვიჩინოფ. ართიქართი ინტერნეთიში გზათენ ვიჩინით. თურქიჲეს, არ- ჟურ ჶარათი ჩქვადოდოჩქვა ვესილეფეთენ, ჩქვადოჩქვა სვალეფეს ქომომხვადუ. მარ ადიდოფეთენთი მაკალეფე მუშიშენ დო კონფერანსეფე მუშიშენ ვიჩინოფ. გივი გ. ქარჩავაქ აქონი ლაზეფეში ნოჩალიშეფეს შურ დო გურითენ ნუმხვაჯუფს. ემუშენიქ ილაზური ნენასთი, ლაზეფესთი დიდო ყოროფს. ეშო იძირენ. მათი ეშო მიჩქინ. ხვალა აქონი ლაზეფე კალა ვა იბოდენ, ექონი ლაზური კალათი იბოდენ. მელენი სარფიში ლაზური კალათი იბოდენ. მელენი სარფიში ხჩინეფე დო ბადეფეშენთი ლაზურიში ბირეფე დო პაშურეფე დოკორობუ. მა ეშო მიჩქინ. 2006 წანაში ჲაზი რტუ, ექსალე ჩქიმი კალა მელენი სარფის ვორტი. მელენი სარფიში ბადეფე კალა არ კახვეხანეს დოლოფხერტით დო ექოლენ- აქოლენ ბღარღალაფტით. ექონი ბადეფექ გივი გ. ქარჩავაშენ სიტაჲიშითენ მოლაშინაფტეს. არ ბადიქ მაჟურაფეს ეშო კითხუ: "ჩქინ მუშენი ამკათა გენჯი ვა მიყოუნან?“ მელენი- მოლენი სარფულეფექთი, მთელი ლაზეფექთი გივი გ. ქარჩავა კაიხეშა იჩინოან. მუში კალა არ ინტერვიუ დოპი. ლაზეფეშენ, მეგრელეფეშენ, ნენაფე მუთეფეშიშენ თიშენ კუდელიშა  ბღარღალით. ლაზეფე დო მეგრელეფეში ოშქარული ოშუმონეფე, ოჭკომალეფეშენთი ბღარღალით. დიდო-სერსონი მუსიკალური ადეთეფეშენთი, მუზიკალური კულტური მუთეფეშიშენთი ბღარღალით. ოშქარული მუზიკალური ინსტრუმენტეფეშენთი ბღაეღალით. ჩქინი დობადონაფეში დოლოხენი-გალენი პოლიტიკაფეშენ, ინტერნასჲონალური პოლიტიკაფეშენ ვა მოლაფშინით. ხვალა კულტურული, კოჩინური დო თარიხური თემაფეშენ მოლაფშინით, ბღარღალით. მა, გივი გ. ქარჩავას მსქვაშა პკითხი დო ემუქთი კაიხეშა ნენა გემიქთირუ. ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: წოხლე ბიჲოგრაჶი თქვანიშენ მოლამიშინით დო ეშო გევოჭკათ,იყვენი?! სო დო მუნდეს ჲეჩქინდით? სონური რეთ? მიეფეშენ, მი ოღლეფეშენ რეთ? ნამუ ნწოფულაფე სო იგურით?აწი მუ დულჲა იქიფთ? სო იჩალიშეფთ? სო სქიდუთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყოუნანი? ქორთული, მარგალური დო ლაზური ნენაფეშ გალე ნამუ ჩქვა ნენაფე გიჩქინან? გამიჩქვინერი ქეთაბეფე გიღუნანი?

გივი გ. ქარჩავა: ხელა დო კაობა ალი ბეგი! ჩქიმი შენი ოღარღალუს გევოჭკაფტაშაქის, ლაზური შენი ნა გიხვენაფუნან დო აწითი ნა იქიფთ დულჲაფე შენი თქვა დიდი მარდი გიწვათიმინონ. წანაფეშენ დონი გიჩინოფთ დო თქვანი ნოჭარე ქითაბეფე, მაკალეფე ვიკითხუფ, ლაზური შენი დო ლაზეფე შენი დიდი ემექი გიღუნან, აჲა დომათქვენ. აწითი, ლაზური დიჟიტალური მედია კალა იბოდერთ დო აჲათი დიდო ბეჯითი დულჲა რენ. ღორმოთიქ ხე მეგიწყვან.
მა 1984 წანაშ 4 სტაროშინას ზუგდიდიშ ინგირი ჯოხონი ოფუტეს ჲეფჩქინდი. ჩქიმი გვარი ქარჩავა რენ. ქარჩავაფე ლაკადას, გოლაში სამარგალოს სქიდუნან, ჯიჯი ექ მიღუნან, დიდო ცხოვარი ნა ოქაჩაფან დო ცხოვარითენ ნა სქიდუნან არ გვარი რენ. დადჲანიში ორას ჩქიმი პაპულეფეში არ ნოწილექ გოლაშენ რზენიშა ქოგეხთეენან დო ოირემე ჯოხონი ჭიტა არ ოფუტეს ქოდიბარგეენან. ოირემე ანდღა ინგირიში დიდი ოფუტეშა ამულუნ, ემუში ნოწილე რენ, მაჰალე სთერი. 1950 წანას პაპუ ჩქიმ იგივი ქარჩავაქ ოხორი მუშიშენ გამიკათეენ დო ზუგდიდი-ანაკლიაში გზაში ქენარის ოხორი დოკოდეენ, ექ ქოდიბარგეენ. ამ ოხორის ჲეფჩქინდი მა.
ბერობა ჩქიმითი ოფუტე ჩქიმის ქოგოლახთუ, მექთებიშათი ექ ვიდი. მექთებიში 10 დო 11 კლასეფეთი ჶლისის დოვოჩოდინი დო უკულე უჩა მზუღაში ინტერნასჲონალური უნივერსიტეშა ამაფთი, ექ ამერიკანისტიკაში ფაკულტეშენ მეზუნი ვიყვი. უკაჩხე 10 წანათი ჶლისიში ჰავაალანის დოვიჩალიში დო აწი მანებრა ჩქიმი კალა ჭიტა არ შირქეთი მიღუნან, ნაკლიათიში, მალი ვთირუფთ ქიანაშენ ქიანაშა.

მარგალური ნენა ჩქიმი ნანანენა რენ. ქორთული ქომიჩქინ, მორო. ლაზურითი ქოდოვიგური. ჩქვა ინგლისური მიჩქინ, რუსული დო ოკოხვერი თურქულითი. თურქული კაი ვა მაღაღალენ, ამა მუთუ მინტაში, გამოვოგნაფაფ თურქი კოჩის. ოკითხუთენ კაი მაკითხენ, ონჭარუთი ეშო- აშო.
მა აწი თიჶლისის ფსქიდურ დო ოხორჯა დო არ ბერე მიყონუნ.
ქითაბეფე ქომიღუნ: ანტუან სენტ-ეგზიუპერიში „Le Petit Prince“ გოვოქთეეტი მარგალურიშა 2013 წანას დო „ლაზური კულტურაში დერნეღიქ“ გამოჩქვეეტუ მპოლის. ანდღალეფეს  ჯორჯ ორუელიში Animal Farm-იში მარგალური გამახთუ. ხოლო ჩქვადოჩქვა ქითაბეფებეს ჩქიმი მაკალეფე დო მეშაჭარუნ, წილი ნა მეშამიძინ ქითაბეფე ქორენ. აწი ნა გამახთუ მარგალური ნენაში დოგურონი ქითაბიში აუდიო ვერსჲონი ნათია ფონიავა დო ჩქიმი ხომათე ნიხვენუ, ჩქინ ვიკითხუფთ დო დერსი მეფჩაფთ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვან მარგალური დო ექონი-აქონი ლაზური ოჭკომალე დო ოშუმონეფეშენ კაიხეშა ამბაი გიღუნან. ეშო მიჩქინ. აწითი მარგალური დო ლაზური ოშქარული ოჭკომალე დო ოშუმონეფეშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! ბექითი ლაზეფეს დო მეგრელეფეს ართნერი ოჭკომალეფე უღუნან. ბექითი ართნერი ჯოხოთენ უღუნან აჲა ოჭკომალეფე, ბექითი გოჩქვანერი ჯოხოფეთენ, ართნერი ოჭკომალეფე უღუნან?! მუ მიჩქინ?!

გივი გ. ქარჩავა: კაიხეშა ამბარი მიღუნ მა დო ეშო მუთუ ვა მათქვენ. სპეციალისტი ვა ვორე. ამა მუთხანეფე ქომიჩქინ. მა ვიდუშუნაფქი, ლაზეფეს ხრისტიანული ორას დაჰა დიდო ჭეშიდი ოჭკომალეფე ქუღუტეს, ამა მუსლიმანი დიყვეშკულე მუთვაღი მუთეფეშიშენ მუთხანეფე ქაგონდუნუ. მისალი, ღეჯიში ხორციშენ ხვენერი ონდეფე ჩქარ ვა იძირენ ლაზური მუთვაღის. ჩქინ ეჲა დიდო მიღუნან. ხოლო ღვინი ნა შუმს მილეთიში მუთვაღის სპეციალური გჲარეფე იყვენ, ღვინიში კულტურას ნა ნომსქუნ გჲარეფე. ლაზური მუთვაღი სენთეფე აჩქვა ვა რენ. ამა, ორთაღი მუთხანეფე ქოდომისქიდეს ხოლოთი: მჭკიდი (მარგალური ჭკიდი), ლობჲაში ჭეშიდეფე, ლუყუში ჭეშიტეფე, ფაფა დო გენტუცერი ნა უწუმერთ ონდი - ჩქინ ემუს დიდო ნა ნუნგაფს ღუმუ ქომიღუნან. ღუმუ მარგალური სოჶრაში შური დო გური რენ. აზლაღურეფექ ნა იქიფან აჯიკათი ქო რენ ჩქინის, მარგალეფექ ეიას კაჭაბე ვუწომერთ. თქვანებური ქჲუმე დო პეტმეზიშიანალოგეფეთიქომიღუნან.
მარგალეფეს კვალიში ჭეშიდეფე მიღუნან, ბაზის მკომამეფჩამთ დო ვოხომბინამთ. ხომბინერი კვალი ტუცა ფაფას დოლობდუმერთ დო ჲაღი ვა მუიდვაშაქის ფჩუმერთ. უკაჩხე ფაფა კალა ვიმხორთ. ხოლო, ხარჩო მიღუნან, ფუჯიში დო ქოთუმეში ხორცითენ იხენენ - ნეძი ოხოვუქთაფთ დო ემუსთი ღუმუ კალა ვიმხორთ. ჩქვა მუ ფთქვა, მარგალური მუთვაღი დუნჲა მუთვაღეფეში დოლოხე დიდო ზენგინი ნა რენ ართეღი მუთვაღი რენ, ეკონარი გჲარი რენ ქი, ჲეკოროცხუ შენი არ ნდღა ვა დუბაღუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწითი ოშქარული ოშუმონეფეშა ქომოფთათ, იყვენი?! დიდო წანეფე წოხლე, ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა,  ხუთ ოშ წანა წოხლე მუ ოშქარული ოშუმონეფე უღუტეს ლაზეფეს დო მეგრელეფეს? აწითი ეჲა ოშუმონეფე ართნერი ვარნა გოჩქვანერი ჯოხოფეთენ უღუნანი ლაზეფეს დო მეგრელეფეს? 

გივი გ. ქარჩავა: ჟილე ნა ფთქვი სთერი, ლაზეფე დო მარგალეფე, კოლხეფე ჲანი, ღვინიში კულტურა ნა უღუტუ არ მილლეთი ქორტუ. ღვინი აქოლენ დო ბერძემეფექ იმერტეს. ღვინიში ჭეშიდეფეთი ქორტუ. სამარგალოს ღვინი დო ყურძენიში ჭეშიდეფე ანდღათი ქოდოსქიდუ: ჩეჭიფეში, ტოროკუჩხი, ჭითაში, ჩეში, უჩაში, შხუჩეში, ჭვიტილური, კოლოში დო ჩქვაფე. ლაზისტანის ისლამიეთი მოხთუშკულე ღვინიში კულტურა მოისელუ, მუთუ ვა დოსქიდუ, ამა ლაზისტანიში ოფუტეფეს ირიკელე ნა მაძირენან ღვინიში ლამგვანეფე (ქუფეფე) მა ნა ფთქვი ონდიში დელილეფე რენან.

ალი იჰსან აქსამაზი: მეგრული ჯოხოთენ დუნჲას ჩინონერი სქინდინაფეთი უყოუნანი მეგრელეფეს? ეშო მიგნაფუნ, მარა კაიხეშა ვა მიჩქინ. მესელა: მეგრული ცხენი... ამკათა ჩქვა სქინდინაფეთი უყოუნანი მეგრელეფეს? ემკათა სქინდინაფეში ჩინობერი მეგრული ჭეშიდეფეშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! ემკათა ჩინობერი აკრეპეფეთი, წიწილაფეთი გიყოუნანი?

გივი გ. ქარჩავა: ქო, მორო. ეშო მუთუ დიდო რენ. სამარგალო დიდო ენდემური სქინდინაფეში დო მჩანარეფეში დობადონა რენ. ბაზეფე თუდე პჭარამინონ: მარგალური ცხენი , მარგალური მჭითაფუჯი, მარგალური თხა ,მარგალური ბუტკუჯი, მარგალური აკრეპი (euscorpius mingrelicus),  მარგალური ნჯაშიმტი (cyamophila megrelica), მარგალური ჶორამინიჶერა (sigmoilina megrelica), მარგალური ფენწო (poiretiamingrelica), მარგალური ბობონჭვა (pterostichusmegrelicus დო leistusmegrelicus),მარგალური მოლუსკი (unio mengrelicus), მარგალური კარკალამტახუ (calopteryx mingrelia), მარგალური მოში (betula megrelica),  მარგალური ტუკში (campanula megrelica), მარგალური მჭკონი (quercus megrelica), დო ჩქვა დიდო მუთუფე. ამ ლისტე დაჰა დიდი იყვენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: ლაზეფეს ადეთურო ჟურ ჩინობერი მუზიკალური ინსტრუმენტი კუღუნან: ქემენჩე დო გუდა. მეგრელეფესთი ადეთურო გუდა დო ქემენჩე უღუნანი, უღუტესი? მეგრელეფეს ნამუ ლოკალურ მუზიკალური ინსტრუმენტი უღუტეს დო უღუნან?

გივი გ. ქარჩავა: მარგალეფეს გუდა დო ქემენჩე ვარ უღუნან. გუდა უღუტესია ზოპონან, ამა დელილი მუში დაჰა ვარ იძირუ. მარგალეფეში ჯინჯი ენსტრუმანეფე რენ: ჩონგური, ფანდური, ლარჭემი. ჩონგური დო ფანდური ართიკართის ნუნგაფან, საზი სთერი რენ. ლარჭემი მუთხანი იყვენ, ვერწამიში (kargı) ღერეფეშენ მილეფე იქიფან, ართოთ ოკოდგიფან დო დოლოსტვინუფან. ლარჭემი ნა ახვენენ დო ნა ასტვინენ ჟურ კოჩი დომისქიდეს ხვალა.

ალი იჰსან აქსამაზი: მეგრელეფეს პაგანისტური ორაფეშენ გენომსქიდე ადეთეფეთი ქუღუნან. ეშო მიგნიფუნ. აწი ჯოხო მუში კაიხეშა ვა მშუნს. ბექი "ჭაჭათობა" რენ, მუ მიჩქინ?! მარიაშინაში არ სერიში გვერდის დაჩხირითენ იხვამინენ. ეშო ვოგნი. გიჩქინან ნა, აჲა პაგანური ადეთიშენ ვარნა მეგრელეფეში მაჟურა პაგანური ადეთეფეშენთი მოლამიშინით მუ იყვენ!

გივი გ. ქარჩავა: მარგალეფეს პაგანისტური ორაშენ გენომსქიდე დიდო ადეთეფე ქუღუნან. აშოთი დომათქვენან: მარგალეფეში დოლოხე ხრისტიანობა დო კოლხური პაგანისტობა ქოკონდღულუ დო ემუში ჰიბრიდი სთერი დიყვერენ. ჭეჭეთობა არ თეღი მუში ქორენ - მარიაშინაში თუთას, 28 მარიაშინას, ნანა მერჲემიში ნდღას დაჩხური დოგზაფან დო ამ დაჩხირის მეჟოცხონტუნან ექოლე დო აქოლე, შეჲთანეფე გამავიჭვათ დო გამავიტკომილათჲა დო. ბერობა ჩქიმის დიდო იხვენეტუ, აწი ეკონარი ვარ იხვენენ. ხოლო მუ გიწვათ. მისალი, ოხორი ჩქიმის ფუჯიქ გენი დორინაში, სუმ ნდღაშუკულე, ამ ფუჯიში მჟა თენკვარეფე ხაზირუფან, ლუქუნაფე დო ლოციგაფან, ფუჯიში ქრაფესთი ლუქუნაფე დოციგაფან დო ამ კვარეფეთე ნუხვამუფან. კვარი ვარ იხაზირაშა, ემ ფუჯიში მჟა ოხორი შენი ვარ იხმარინენ. ნანა დო ბაბა ჩქიმიქ ანდღათი ნოყუფან ამ ადეთის.
ხოლო მუ გიწვათ, დიდო რენ, მარა ირი ვა გომაშინენ აწი. მარგალური პაგანისტური სისტემი დიდო ზენგინი რტუ, დოლოხე მუში დიდო ღორმოთეფე დო ჩქვა სქინდინაფე ქორტეს: ჟინი ანთარი, მესეფი, ზებერდე, აგუნა, გალენიში, ჯგერაგუნა, მირსა, ოჩოკოჩი, ტყაშ მაფა, წყარიშ დიდა დო ჩქვა.

ალი იჰსან აქსამაზი: მუსევობა, ქრისტიანობა, ისლამობა სთერი დინეფეშენ დიდო წოხლენი ორაფეს, დიდო მჯვეში ორაფეს, კართა ხალკის არ ვარდო, არიშენ დიდო ღორმოთ იუყოუნტეს/ უღუტეს. ეშო მიჩქინ. ემორას ადეთი ეშორ ტუ. ედო ეშო უჩქიტეს. ემუშენიქი ბუნჯინაში დოლოხეთი-მოშლეთინერი სქიდუტეს. გალენეფეშენ ამბაი ვა უღუტეს. გალენეფესთი ენთეფეშენ ამბაი ვა უღუთეს. მუჭო ამერიკაში სვალჲარეფეში ხალი სთერი. ედო კართა ხალკის უმჩანეფე უყოუნტეს, მარა აწინერი სთერი ვარ.  ოშქენდა მუთეფეშის ხოლო პოლიტიკური იდარეფე უღუტეს მარა აწინერი სთერი გვერდი გლობალური ვარნა მთელო გლობალური სთერი ვარ. მთინი ფთქვათნა, ემორას დინი აწინერი სთერი პოლიტიკური ინსტრუმენტი- აპარატი ვარ რტუ. ეშო მიჩქინ. მუპა?! ედო მეგრელეფესთი ჩქვადოჩქვა ღორმოთეფე უყოუნტესი? მუ მიჩქინ?! იხიში ღორმოთი, ზოღა შიღორმოთი, დიხაში ღორმოთი, ნცაში ღორმოთი, ამკათა ღორმოთეფე?!  ემორაფეშენ გენომსქიდე ნოთქვამეფე, ზიტაფე დო ბირაფაფე უღუნანი მეგრელეფეს?  

გივი გ. ქარჩავა: ჟილე ნა ფთქვი სთერი, ღორმოთეფე ოფშუ ტუ ანთარი ნა ვუწომერთ ონდი, სქინდინაფეში ღორმოთი რტუ. ზებერდე, ჩხომიში ნუნკუ ნა უღუტუ ღორმოთი რტუ დო ჩხომეფე დო მაჩხომეფეს ოწკედუ. მესეფი ტარონიში ღორმოთი რტუ, მზოღას სქიდუტუ. ჯგერაგუნა მებუტკუჯეფეში, წყარიშ დიდა წკარეფეში; როკაპი, შეჲთანეფეში უმჩანე ოხორჯა, ტაბაკონაში რაკანის ქოხენ; აგუნა - ღვინი დო ბინეხიში, ტყაში მაფა - გალენი სქინდინაფეშ ეგემჩინადვე ოხორჯა დო ჩქვაფე. ანდღათი დიდო მუთუ ქოდოსქიდუ. მისალი, ქომოლეფეში კულტი. ენნი ჭიტა ბიჭი ბერეშენი, ოხორიში გვარი ნა ოგინძანასინონ ბერე შენი ბაზი ოფუტეფეს „ჸვაჯიში ოხვამერი“ ზოპონან აწითი. ხოლო, თუთა ჩხანდღაფიმფილეფე დო ბღაფუჲასაღი რენ, ფარა მეჩამუ, ობგარუშა ოხთიმუ დო აშო მუთხანეფე.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწი თქვანთი გინონანნა, მარგალ-ლაზეფეში მითოლოჟიური პარამითეფეშა ქომოფთათ, იყვენი?! კართა ხალკის მითოლოჟიური პარამითეფე ქუღუნან. ლაზეფესთი ქუღუნან. ლაზეფესთი გეხვამერი ვანა გენჭკერი  მითოლოჟიური კარაკტერეფე, ჶიგურეფე, ობჟეფე დო ორგანეფე ქუღუნან: გერმაკოჩი, დუნდუ, კონჯოლოზი, ჯაზი, შანა, ჭინკა, დიდა მანგისა, ყონა დიდა, გალენიში, კიკინა, მჭკონი, ოხვამე, ოლე, ყვაჯი, მჟორა, თუთა,მურუცხი,  რუნცხი დო ჩქვაფე. მარგალეფესთი ანთეფე სთერი მითოლოჟიური კარაკტერეფე, ჶიგურეფე, ობჟეფე დო ორგანეფე უღუნანი?!

გივი გ. ქარჩავა: მორო, ქომიღუნან. გალენიში ჩქინთი ქომიყონუნან, გალენიში ორთა ვუწუმერთ. ტაბაკონიში როკაპი რენ, ჭინკე (ჭიჭკე) რენ, ნდიი || ნდემი რენ, ტყაშ მაფა რენ, ოჩოკოჩი რენ, წყარიში დიდა რენ, მესეფი რენ, დიხაშ კოჩი რენ, არამხუტუ რენ (მარგალი პრომეთეოსი), ანთარი რენ, ზებერდე რენ, ჯგერაგუნა რენ, ოსურ-ტოფუ რენ, თოროსანი რენ, ძივავა რენ, სოლომო რენ, ჯეგე მისარონი რენ, ჯეგე ხანგარამი რენ, კაპუნია რენ, ალიშკინტირი რენ დო ჩქვაფექორენ. მჭკონიში ნჯაში ტოტემითი ქორტუ, მორო. მარტვილის, ჭყონდიდი ნა ჯოხონსჲერის, პაგანისტური არ ოხვამერტუ დო მჭკონიში დიდი ჯას ახვემრტესია იჩქინენ. ამკათა ონდეფეშენი დიდი ჩქინერი კოჩის, ნუგზარ ანთელავას არ სვარა ქუღუნ, „კავკასიაში ხალქეფეში მითოლოგია“ გჲოძინ დო ექ ირი ხოლო ნჭარელი რენ.

ალი იჰსან აქსამაზი:   კართა კულტურის ნარტუ სთერი, წოხლენი ორაფეს, ონწელი, დიდო ბეჯითი რტუ ლაზური კულტურიში დოლოხე. ონწელიში უსტაფე ქორტუ. ონწელიში კულტური დიდო ბეჯითი რტუ. ანდღანერი გლობალური კულტურის ონწელიშ კულტური ვა დომისქიდეს მარა დიდო ბეჯითი რტუ ეჲა კულტური. ფიცარი მუშითენ, მოტიჶეფე მუშიტენ, ხეშნოხვენობა მუშითენ, ნანეფე მუშითენ დიდო ბეჯითი რტუ. ონწელის ნენა ვა უღუტუ მარა მჯვეში კართა ონწელიქ ჩქინ მიღარღალაფან დო კულტურიში თარიხიშენ ამბაეფე მომჩაფან. არმციქათი მარგალური ონწელიში მჯვეში დო აწინერი ხალიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!

გივი გ. ქარჩავა: ონწელი მარგალური კულტურაში დიდო ბეჯითი არ სიმგე რენ. მჯვეში ორას ირიხოლო ონწელის ვირდეტით, მათი ნჯაში ონწელის ვირდი დო ანდღათი შინახერი ქომიღუნ. მარგალეფეს დო ლაზეფეს ონწელიში ორთაღი არ ბაჲრამითი ქომიღუნან: ონწეშმე ჸუნაფა / ონწელიში ჭანდა: ბერე ნა აყუ კულანიში ოჯაღიქ სიჯაში ოხორიშა ონწელი ნიმერტუ დო დოდგიფტუ. ხოლო, ონწელიში ჲასთუღიში თუდე მაკასი ვანა ხამი დუდუმერტეს ბერეს, ონწელიში ონგურესთი მზოღაში ქვალეფე, კოხლიდეფე ნა მოლახენან ქვალეფე გოწობაფტეს. ონწელის ჩქიმის ენთეფე გოწობუტუ, ქომშუნს. აწი, ონწელიში კულტურა ჩქინისთი მოისელუ, მითიქ ვა დოლონჯირაფს ბერე. არ-ჟურ წანა იყვენ, სოთხანი ოფუტეს ქომაძირუ, ბერე ონწელიშა დულუჯანტეს დო ვიხელი, ქომშუნს.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გინონან ნა, აწითი ნენაშა, ლაზური დო მეგრული ნენაფეშა ქომომოფთათ! წოხლეშენთი მიჩქიტეს, აწითი კაიხეშა მიჩქინან; ლაზური დო მეგრული ნენაფე დიდო ხოლოს რენ ართიმაჟურაშა. მარგალური ალბონის მუკო ბონჯა უღუნ? მუკო სერსონი დო მუკო უსერსელი ბონჯა უღუნ მეგრული ნენას? აწიშაქის  ნამუ ალბონეფეთენ იჭარინუ დო იჭარინენ  მეგრული ნენა? ოჭარუს აწიშაქ ნამუ ალბონი იხმარინუ? ედო ნამუ ალბონი მოხვა რენ მეგრული ნენა ოჭარუს დო მუშენი?

გივი გ. ქარჩავა: მარგალური ნენას 36 ბონჯა რენ. ბაზი ნენამჩქინუფექ მჯვეში ქითაბეფეს მარგალური ნენაში ბაზი დიალექტეფეს ნა უღუნ გინძე “ა, ე, ი” დო “უ” გამაკათერი ბონჯაფეთენ ჭარუფტეს, ამა ანდღა ემ ბონჯაფეში ჲერინე ჟურ ბონჯა იჭარინენ დო მუთუ ვარ. მარგალური დო ლაზური ბონჯაფეში ოშქენდას ამკათა ჩქვა ნერობა მიღუნან: მარგალურის ვა უღუნ ლაზური “ჶ”, ედო ლაზურის ვა უღუნ მარგალური “ჸ” დო “ჷ”. მარგალური ნენა ქორთული ალბონითენ იჭარინეტუ დო იჭარინენ. არ-ჟურ ჶარა რუსული დო ლათინური ალბონეფეთენთი ინჭარუ ბაზი ქითაბეფეს, ამა მა მკითხათ-ნა,მარგალური შენი ენნი მოხვა ქორთული ალბონი რენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: რაზისტობა აღანი დოდი დო პატი ხარმალობა რენ. მა ეშო მიჩქინ. დუნჲას ჭეშიდიდოჭეშიდი რაისტობა ქორენ კართა სფეროს. ნენაფეში სფეროსთი ეშო. გინონ თურქული ნენა, გინონ რუსული ნენა, გინონ ქორთული ნენა, გინონ მეგრული ნენა, გინონ აბაზური ნენა; კართა ნენა მსქვა რენ. კართა ნენა თარიხიში შაჰიდი რენ. ეშო მიჩქინ. ჩქინებური ოთხო ნენა ქორენ ამ დუნჲას: ქორთული ნენა, მეგრული ნენა, ლაზური ნენა დო სვანური ნენა. მარა მეგრული ნენა დო ლაზური ნენა ირიშენ ხოლოს რენ ართიმაჟურაშა. ნამთინი ლინგვისტეფექ “მეგრული დო ლაზური არ ნენაში ჟურ დიალექტი რენჲა” ზოპონან. მაჟურა ნამთინი ლინგვისტეფექ “არ, ვარ, ეშო ვა რენჲა, წოხლეშენ ბექი ეშო რტუჲა, აწი ეშო ვა რენჲა, ანდღანერი ნდღას ლაზური დო მეგრული ჩქვაჩქვა ნენაფე რენანჲა” ზოპონან. ნამთინი ლინგვისტეფექთი “ეშო შეი იყვენიჲა, შილჲა წანა წოხლეთი აწითი მეგრული დო ლაზური, ქორთული ნენაში ჟურ დიალექტი რტუჲა” ზოპონან. თქვან აჲა ხალი შენი მუ ზოპონთ?

გივი გ. ქარჩავა: მა ნა მიჩქინ ნენამჩქინაჯობას ჟურ თეორი რენ: 1. ოთხო მძახალი ნენა ქორენ, ქორთული, მარგალური, ლაზური დო შონური; 2. სუმ მძახალი ნენა ქორენ, ქორთული, შონური დო ზანური (კოლხური). კოლხურიში დიალექტეფე რენან მარგალური დო ლაზური. ამ ვერსიონეფეში ჟურითი ნორმალი რენ, ჲანი აკადემიური ვერსიონეფე რენ დო ნენამჩქინაჯეფეს მუთეფეში დელილი უღუნან. მა მკითხათ, ნა მარგალური ნენა რენ, ლაზურიშა ენნი ხოლოს ნა დგინ, დიდო ნა ნუნგაფს, ამა ხოლოთი ნენა რენ. მაჟურანი ვერსიონი მსქვა რენ, დაჰა რომანტიკული იძირენ, მჯვეში ორაფეს არ ნენა ნა მიღუტესეჲა გომოშინაფან, ამა ლაზური დო მარგალური შენი არ ნენაში დიალექტი თქვაში, ემ ნენაში ანდღანერი ნდღას ოყოფინუ დიჭირს, ჲანი, არ სოთხანი ემ ნენა რტასინონ, იღარღალინეტასინონ. ნენა ვა რენ-ნა, დიალექტური კონტინუუმი რტასინონ. დიალექტური კონტინუუმიმუ რენ: ათინური ქოხოწონაფს არტაშენული ლაზური, არტაშენულიქ ვიწური, ვიწურიქ არქაბური, არქაბურიქ ხოფური, ხოფურიქ ჩხალური დო ჩხალურიქ მარგალურიში არ დიალექტი კაიხეშა ოხოწონაში, ემ ორას არ ნენა იყვენ. ამა აშო ვა რენ. ჩხალური კალანიკვათენ ნენაში მეგნაფუ. ჩხალური მარგალურიშა ენნი ხოლოს ნა დგინ დიალექტი ქორენ, ამა ხოლოთი მარგალური დო ჩხალურიში დოლოხე მეგნაფუ ვა რენ. ჩხალურიში დო ხოფურიში უკულე სამარგალოშა აჭარა დო გურია გოშაძინ, ქორთული ნენა ნა იღარღალინენ ლეტაფე. მჯვეში ორაფეს, ანდღანერი მარგალური დო ლაზურიში ოშქარული დიალექტეფე ჩქიმი ოდუშუნეთენ ამ ლეტაფეს იღარღალინეტუ, დიალექტური კონტინუუმითი ქორტუ. ამა, კოლხური ნენაში ხურა ამ ლეტაფეს ქანიკვათუშკულე დიალექტური კონტინუუმითი ქანიკვათუ დო კოლხური ნენაშენ ჟურ ბერე ნენა, ლაზური დო მარგალური ქეშიჩანუ.
მასუმანი ვერსიონიში მუ ფთქვა - ეჲა აკადემიური ვერსიონი ვა რენ. ეჲა რენ სიასეთური პროჟე, მარგალურიქ სტატუ ვარ ეჭოფასჲადო ძაბუნი კოჩეფეში ძაბუნი თის მონგონერი პროჟე. ემ ვერსჲონის ვა გიაჯგინენ, ეშო მუთუ ვა იყვენ.

ალი იჰსან აქსამაზი:  ეჩი წანა იყვენ, აქონი ქორთუფეში/  ჩვენებურეფეში ჟურნალის, “ჩვენებური” ჯოხონი ჟურნალის არ მაკალე ვიკითხერეტი.  ლაზური ნენაქ ქორთული ნენაში დიჲალექტეფეშენ აჭარა-გურიაში ქორთულის მუკო თესირი ოღოდერენ, ეჲა ამბაიშენ მოლაშინაფტუ მაკალექ. მარა მაკალეში მჭარუქ აჭარა-გურიას წოხლეშენ მარგალ-ლაზური ნაიღარღალინეტუშენ ჩქარ ვა მოლაშინაფტუ. ნამთინი ქორთუ მათარიხეფეს დო ლინგვისტეფეს მუშენი მცხადეში მოლაშინუშენ აშქურინენან? მუჭოში იყვას-ნა,  ჩქინ ჯუმა ვა ვორეთი?!

გივი გ. ქარჩავა: ჰო, ზორი ამბარი რენ ეჲა. ანთეფე ნა ვარ მოლაშინაფან კოჩეფეში თის დო ქუნის პრობლემი უღუნ, გოქთერი უღუნან ნოსი. ქორთული ისტორიოგრაფიაში ენნი გამანთანერი დო დიდი მატარიხეფექ, დიდი ლინგვისტეფექ ანთეფე მცხადე ნჭარუფან. ვა ნჭარანში, ვა იყვენ, მუშენი დო მცხადე რენ - არ ლეტას, არ ოფუტეს წოხლენერი ორაფეს ლაზურ-მარგალური ნა ღარღალაფტუ ხალქი ვა ხეტუ-ნა, ექონაშის მარგალური ჯოხოფე სოლენ ჲეჩქინდუ? ენთეფეში დიალექტეფეს მარგალური ლექსიკა დო მარგალური სენტაქსი სოლენ გამახთუ? მცხადე რენ ქი, ამ ლეტაფეს ლაზურ-მარგალური ნა ღარღალაფტუ ხალქისქიდუტუ, ქორთული ნა ღარღალაფტეს ხალკიქ უკაჩხე დო თამო-თამო ქომოხთუ, ნა დოხვადუ ხალქი კალა თამო-თამო ოკონდღულეს დო ჰიბრიდი ქომომჩეს - ანდღანერი გურულეფე, აჭარალეფე, იმერელეფე. თქვა ნა თქვით კოჩეფეს ირაციონალური შქურინა უღუნან, ჩქინ ამ ლეტაფეშა მოხთიმერი ნა ვორეთეჲა მოთ იძირას ჲადო დო მუჭოთი იყვენ ვა მოლაშინაფან, ომფულუდაჰა კაი აწონენან. ამა აჲა წორი ვა რენ. ენთეფეშა “მოხთიმერითი” ვარ ითქვენ. ენთეფეში პაპულეფე მოხთესში, აქთი ლაზ-მარგალეფე დოხვადეს, ნა დოხვადეს ლაზ-მარგალეფეთი ენთეფეში პაპულეფე ვა რენანი? ამ ამბარეფე ღომა დო ტოქსერი ვარ იყუ-ქი, შილჲა წანა წოხლე იყუ, არ თარიხიში ნოწილე დიყვეს ენთეფექ, ექონარი დიყვეს, ემ ლეტაფეში ბერეფე დიყვეს. თარიხის აშო რენ - მილეთეფე ქულუნან დო მულუნან, მიგრასიონი იქიფან. ლაზისტანიში ხემშინეფეთი მოხთიმერი რენან, მაჯარისთანიში მაჯარეფეთი მოხთიმერი რენან, ავრუპაში მილეთეფე, ალმანეფეთი მოხთიმერი რენან, თურქეფეთი მოხთიმერი რენან. ედო მუ პათ? აჲა რენ თარიხი. თარიხის აშო მუთხანეფე იყვეტუ დო ნორმალი რენ.

ემ კოჩეფე შენი ნა ფთქვამინონანთეფე რენ: ჩქინ, კოჩეფეს ნოსი ოსიმადუ შენი მიღუნან, ჩქვა ფუნქსიონი ეჲას ვარ უღუნ. კაი ნისიმადით, თოლეფეშენ გამიწკედით - გალე XXI. ოშწანურა რენ, კოჩიქ მარსიშა ფუთხასინონ, თქვათი უღნოსე ეგო თქვანითენ ონჯღორონი მუთხანეფე იქიფთ. დუბაღუნ არჩქვა, XXI. ოშწანურაშ მცხადე თარიხიში ომფულუ მითის ვარ ახვენენ.

 

ნაყონასუნონ…

 

aksamaz@gmail.com

 

Givi G. Karçava k̆ala int̆erviu  https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/givi-g-karcava-kala-interviu.html

 

 

გივი გ. ქარჩავა კალა ინტერვიუ  https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/blog-post.html

 

 

Givi G. Karçava ile söyleşi  https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/givi-g-karcava-ile-soylesi.html

 

https://sonhaber.ch/givi-g-karcava-soylesisi-1-bolum/

http://www.gurcuhaber.com/2021/05/02/megrelceyi-yazmak-icin-en-uygun-alfabe-gurcu-alfabesidir-soylesi-givi-g-karcava-ali-ihsan-aksamaz/

http://circassiancenter.com/tr/megrel-mutfagi-dunyanin-cok-zengin-mutfaklarindan-biri-1/