Dundu do Vava
T̆eren, var t̆eren,
dido mcveş orapes çxomi ncas gexet̆u do ololi mzoğas inçvirt̆uşi, Ğorcgo
mskveriş p̆ap̆uli t̆uşi, Ecillepeşi patişahi Dundu do Ç̆ink̆apeşi patişahi
Vava. Dundu xut şilya juroş ǯaneri, Vava otxo şilya nçxovroş ǯaneri t̆eren.
Mtelisna miçkinansteri p̆aramitepeşen, Ecilli do Ç̆ink̆asna axvenen,
elametepeşi ç̆eşidi Dundus do Vavasti uçkit̆erenan: Ar şvacis k̆at̆u divenan,
goiktenan, k̆oçi divenan, k̆oçişen mǯk̆irişa goiktenan; noǯk̆er, ǯiǯila
divenan, dixas itirenan; oǯk̆er, msva niçaneman do ʒaşi maşkvitani k̆at̆işa ar
şuriş moşvanuşakis eǯaputxunan. Ʒasna var içinoman, muruʒxi ç̆ut̆a t̆eren.
Kianaş hen mskva bağepe, elmasi, zumruzi, okro- mteli muna ren, xe mutepeşis t̆eren,
ala juristi guris ar derdi kuğut̆erenan. Nak̆o şilya ǯana ren, jurikti ha
derdişa çare var ažiret̆es: Dunduk Vavas qoropt̆u, ala Vavak Dundus var qoropt̆u.
Vava Ç̆ink̆apeş doloxe hen mskva t̆u, Dundu Ecillepeşi doloxe hen beti t̆u.
Vavas Ç̆ink̆apeş doloxe hen mskva biç̆epek qoropt̆es, ala Vavak hetepeşen
çkartis var qoropt̆u. Moro, mu rt̆u?! Ak̆o şilya ǯana ren, muş merağiten iç̆vet̆u.
K̆arta seris, dixas t̆uʒa diʒxironi k̆oçiş skirepeşen mi gorumt̆u, k̆oçiş skiri
muşik̆alana var askidinet̆u, var uçkit̆ui?! Dunduk Vavaş oguruşeni jur şilya ǯanas
Vavak̆ala cengi vu, na uçkit̆u siribazobape dixmaru, ala Vavaşa var gyacginu.
Hen uk̆vaçxe artimajuras çkvana var elaçasunonanşa, k̆avulina ves, ar cadobas
Vavak gyocginuşk̆ule, çkva Dunduk̆ala dostina ives, jur şilya ǯana t̆u. Ar muruʒxoni
seris ʒas xoloti kok̆ik̆ates.
-K̆aobaten, Vava!
-K̆aobaten, Dundu!
-Sole mulur aşo ç̆umani
ordo?
Ç̆ink̆a do Ecillepe ok̆olumcaas
otanu uǯumernan do otanus – olumcinu. Entepes seri, mjora eşit̆aşa, xukmi
uğunan do xvala seri gulvan, ndğaleri var ižirenan. Hemuşeni Vavas Dunduk: Sole
mulur ak̆o ç̆umaniya,- uǯu.
-Let̆aşen mobulur, diʒxironi
k̆oçiş skirepeşen. Mupe bžiri! Artimajuras mupe oğodaman! Çkinişeni çkar mutuna
var ğirs, altunişeni artimajuraş diʒxiri dobuman. He iri şeyşeni paxali, t̆uʒa
diʒxirepe mutepeşi uşure, ugure, qini okroşeni dobuman. Çkin bužiş mjaten rdei t̆uʒa
diʒxironi k̆oçiş skirepes mevanant̆ret do mutepes ti mutepeşi k̆imet̆i var
uçkinan. Ma t̆uʒa diʒxironi k̆oçiş skiriş oqopumuşa na miçkin, na miğun, iri
xeleberi- xeleberi komepçamt̆i.
-Ǯori zop̆on, çkin
entepes, entepe çkin memanant̆renan.
-Hentepe çkin mʒika
çetini memanant̆renan. Ma sum şilya ǯana ren, ar k̆oçiş skirişi qoropa çkimda
var gomaktu, hen p̆at̆işen, hen mežabunerişen geboç̆k̆i hen mskva, hen k̆ap̆et̆işakis,
mutuk çare var mavu.
-Ǯori zop̆on, mati nak̆o
k̆oçiş k̆ulani ç̆eşidi inci mercanis goşoboxuni, p̆ant̆a qini re, qini reya do
var memanç̆es.
-Ǯori ren! Qini boret,
udiʒxire boret, ar landi boret. Ǯori ren, handğa çkinna bikomtpe, hemtepes var
axvenenan, ala ç̆umen hemtepesna var axvenenanpe, çkun çkar var maxvenenan.
Aǯi Çini- Maçinis bort̆i.
Okros otirusna var nuç̆işun, ar patişahik ağne cengişen gamaxteret̆u, heşos nungapt̆u- ki, majurani gyocgineret̆u
do hemuş xazina muşişa moçodumt̆u. Ar ptkvi- ki, he okrope ar şvacis noşkerişa
gobokta- ma, ala birdem geri ut̆k̆vaʒun- ma do maşkurinu. Heya heşo skidas, p̆ant̆a
okroşeni şuri meças- ma do mebaşkvi.
-Ǯori re, ala mtelli k̆oçepe
haşo va reni?! Aǯi moxti, ar badi goǯira, hele, skani marifetepe hemuşa
golilaseni?!
Aǯi Dundu do Vava ar
didi noğaş jin t̆es. Ǯoxle mutepeşi, ar didi oxoris, ar badi kçe pimpilonik, ǯoxle
muşina guǯužin, kart̆alis oǯk̆en. Ham oras Dundu cazi parpali divu, Vava k̆orğoni
divu do xçe pimpiloni badiş odas kamaxtes. Badik, xesna okaçun msva bundğoniten,
mʒika oras ti ninçamins; ek̆ule ǯoxle muşina ren, divitis dolonǯaps do kart̆alis
ar muntxa konoğarams; ek̆ule ǯoxle muşina ren, ar gunže durbini pencereşen
gamonç̆ams do ʒas muruʒxepeşen aris oǯk̆en, xolo kart̆alis ar muntxani konoç̆arams
do xolo muruʒxis oxosars.
Vavak mutu var oxoǯonams
do Dundus uǯumers:
-Mu ikoms?
-Mexti, oǯk̆edi!
Vava K̆orğoniş msvaepe
muşiten putxineri badis qucis kogyoxedun do durbinis gamoxosars do xoloti cazi
parpali Dunduşa komulun do K̆orğaniş sersisteri daha mç̆ipeten, badis na var
agnasunonsteri, Dundus qucis alupurçols:
-Emuk meskireli muruʒxis
oǯk̆ers.
-Ho, emuşa yextimu
isimadems.
-K̆ai, moro, ar
komebuşvela!
Vavak hak muşi cadoba
ixmars do meskireli muruʒxi badişa ek̆o xolos moionums- ki, badik aǯi rak̆anepe,
qonape, skurepe ar- jur k̆ilomet̆rişenna oǯk̆et̆asteri žiromt̆u. Badik goşaşeri oǯk̆en,
arçkva mu žiru: Elamtepes pucepek, mçxurepek cumt̆es. K̆aixeşak mendoǯk̆eduşik̆ule,
gunže biga muşisna nocans, mamcvinaleti kožiru. Badi goişaşu: Haya mun orenya?!
Haǯişakis hentepe muşeni var mažiret̆u?! Badik eşo mʒika çkva oǯk̆edu do tku-
ki, ho, eşos mengaps, dido doç̆k̆indineri bore do hatepe haşo ma gemaven, vana
mutuskani var ren, hele, kodobincira do ǯoxle muşina t̆u, kart̆alepe ar p̆eci
kitabis kogoşadu do onciruşa ixaziret̆uşa, arçkva mu žiru: He muruʒxisna žiromt̆u,
mamcvinale gunže biga muşiten ǯoxle muşi dgit̆u do badis uǯu- ki, mot incir?
Hamk̆ata ora si p̆ant̆a var gažiren, meskireli muruʒxi dixa tkvanişa haşo xolos
oş ǯanas arfara nanç̆en. Oǯk̆edi, varşa kodincirayaşi, badik emus elažiʒineri uǯu:
Ho, aǯi, komebagni, dulyaş galenişina mak̆aten. Var, skiri, var, sin ti çkimi
var mogağerdinen, meskireli muruʒxi dixa çkinişa vit ǯanaşk̆ule memanç̆enan, ek̆ule
meskireli muruʒxis ne pucepe renan, neti- çobani. Si kotuma skani oğerdini do
mçxu markvali gegiskvasnorenya do badi oncires meşiluşi, Vavak xolo emus çkva
muruʒxepe oǯiru, kimi mskva bağepe, kimi rak̆anepe, geçxialonepe oǯiru, ala
badik izmocena žiromt̆asteri, elažiʒineri kocant̆u.
Dunduk Vavas uǯu:
Haide, mʒudişi mo iqvaqve! Skani oinepe emuşa var golilamsya.
Vava do Dunduk oxori met̆k̆oçes
do xoloti mutepeş suretis kamaxtes do muruʒxoni ʒaşa kextes do nulunanşi, Dunduk
Vavas uǯu: Žiromi, k̆oçiş skirik nosi do fik̆iri muşiten mupe oxvenu isimadems?!
Xoş koşigni, mu giǯu: Meskireli muruʒxi vit ǯanaşk̆ule memaxolanenanya. Ǯori
var reni?
-Ǯori ren, ala sole
uçkin haya?
- Matemat̆ika çkineri
renan. Eşo ora moxtasen, hana noǯk̆er sumeneç, otxeneç k̆ilo monk̆anobaşi k̆oçiş
skiri, muç̆o çkinisteri, monk̆anobana var uğut̆asteri, mutepeş dixaşen gale
haşo çkinisteri oputxasinonan.
-Var, ya var axvenenan.
-Mot var axvenenan?
Otxeneç k̆ilo dixaşen yeǯinǯu
do dixaş ǯinǯalaşen meç̆k̆viduşa nak̆o şilya k̆ilo mence unon, si giçkini? Sin
çkinden xesap̆i mo ikom! Çkin monk̆anoba var miğunan.
-K̆oçis skiris he nosi
do gagna uğut̆asşa, iri dikoms. Ma p̆ap̆uli çkimişen şemignapun: K̆oçiş skiri
mcveş orapes muç̆o aǯineri maimunepesteri germas t̆et̆eli skidut̆erenan. Aǯi žiromi,
mupe ikoman?!
-Ǯori zop̆on, k̆oçiş
skiriş qoropa do çkini qoropas ortati ayri ren. Entepek ar qoropaşeni mupe
ikipan!
Aşote ğarğalapt̆es
Dunduk do Vavak do ar şvacis dixaşa kagextes. Aǯi ar didi ǯk̆armanganaş ǯoxle t̆es.
Ǯk̆armanganas parto
mxuconi, gunže t̆anis, ğveledisteri nç̆imoşeri, xçe, ala mjoraş ç̆veri, k̆ayişisteri
t̆k̆eboni, mskva mendaǯkomiloni ar biç̆i tipiş xveneri şirtes golacant̆u. Dido
derini ncirisna ren do dido donoç̆k̆indena renşi, işareti t̆u. Xvala şkaşen
burgilişakis goǯak̆irusterna goǯok̆irs, k̆aplaniş posti var t̆uk̆onna, t̆et̆eli
itkvet̆u. İşte, ha bedi xamanǯa, qoropeli biç̆is K̆erk̆et̆a coxont̆u.
Ǯk̆armangana
jureneçdovit met̆ro mağlobas, isinaş jin gejadgit̆u. İsinaş tude ar didi loqa ǯk̆aroni
t̆iba kort̆u. Ha t̆iba ek̆o didi t̆u- ki, ǯk̆ari muşi cumoni t̆uk̆onna, ha t̆ibaşa
mzoğati ditkvet̆u. Ha t̆ibaşa ǯk̆armanganaşen ar met̆ro araten jureneçdovit k̆ufa
ginç̆et̆u. Ǯk̆armanganaş çarki iktet̆u, ham jureneçdovit k̆ufeşen eçdoxut ǯk̆ariten
yopşa jin it̆u, eçdoxut moçoderi t̆ibaşa git̆u. Aǯi çarkina var iktet̆uşeni, k̆ufepe
ne it̆es, neti git̆es.
Vavak Dundus uǯu: Aǯi
noǯk̆eri?! Ha didi ǯk̆armangana ar k̆oçik oktams do ha didi t̆iba genǯirasunon-
ki, patişahik k̆ulani muşi oǯirasunon.
-Xvala oǯirasunon?
-Ho, xvala k̆ulanişi p̆ici
oǯirasunon.
Ha t̆ibas ç̆amis ǯk̆ari
uǯumernan. Haia ǯk̆ari mtelli žabunobaşi ç̆ami ren. Ek̆uleti ha ǯk̆aritenna
irdan, k̆ulanepe çkinik̆onai mskva ivenan. Ha ǯk̆aritenna irdan, pukirepesna uğun
şura, kiyanaş soti var ren. Ham ǯk̆ariten norde meivepe k̆oçik muk̆o ç̆k̆omas,
var aǯqens.
Aǯina meboǯk̆etsteri,
ha k̆udretiş xveneri cixaşa çkva sotişen ǯk̆ari var mulun, xvala mç̆imaş met̆i.
Ha cixaş k̆ap̆ulana bžiropt, qinvas pukrinora, mtvironi rak̆anepeşi mtviris ǯk̆ari
do ğalepe- çkarti ha cixaşa var mulun. Ha cixa do he rak̆anepeşi şkas jur
ndğaşi ogzaloni ren, k̆umluği, çoli ren. He rak̆anepeşi geçxialonepe ğalepe he k̆umis
gondununan do ha cixaşakis var mulvan. Mzoğaşen xut- anş şilya met̆ro
mağlobasna ren, ha mtvironi rak̆anepes dido k̆ai let̆ape, bağape renan do
doxoreli renan, ala patişai mutepeşi ha cixas skidun do devepeten oç̆k̆omale
hakşakis titups.
Çkva haǯi zoğap̆icis ar
didi odas boret, ala ha cixa çoliş doloxe ar çkva oda itkven hemuşeni- ki, ha t̆ibaşen
mzoğaşa oş jureneçdovit k̆ilomet̆ri çoli ren. He mtvironi rak̆anepeşi tude k̆ai
let̆apeşen mteli çoli ren . Ar nenaten, ham let̆apeşa mitis k̆uçxe var dvadgen.
Bazi p̆at̆i t̆aronik do ixikna golat̆k̆oças k̆aravepeş gemicepes, ha mtvironi
rak̆anepe xolos gyavenan do çoli mek̆avilamtya do tina çolis şkas xut- anş fara
amiğan, çoli ağodenan do doğurunan. Ha cixas, ar K̆erk̆et̆aş met̆i, mitis k̆uçxe
var dudgun. Haǯi si xesap̆i qvi, muç̆oşi qoropa ren ha k̆oçis guris!
Aǯi çkva getanap̆ici t̆u.
Dunduk Vavas uǯu: “Domilumces. Ç̆umen xolo ak kok̆obik̆atat. Skanda mok̆itxuşi dido
ambaepe miğun”.
Ǯk̆armangana ikten. Ham
ndğas t̆aroniti dido mçxopa ren. T̆iba ǯk̆arç̆amişenna giç̆k̆en do mzoğaşakisna
goinzden, çoli, k̆umepuna ondğeimek̆alaperis ek̆o ç̆k̆veri t̆u- ki, ekolenna
moxtat̆u ixi, mitam parelis nungamt̆u.
Ǯk̆armangana gedgin.
İsinaş kvaepeti ek̆o ç̆k̆veri t̆u- ki, xe var nisvet̆u, ala ǯk̆armangana xolo
iktet̆u. Gunže mançxas yopşa ǯk̆ariş ğvari gamamtumani nit̆u, ala K̆erk̆et̆as,
ha ǯk̆ariş ğvari so nit̆u, ha ǯk̆arik mu ikomt̆u, var uçkit̆u. Emus eti var
uçkit̆u- ki, hem ǯk̆ariten k̆arta lumci- ç̆umani, daçxirina udvinams, qoropeli muşik
xurana ibont̆u. Hemus var uçkit̆u, aǯi mukna iç̆ven, pareloni ixi do mç̆k̆vineri
isinaş kvaepeş jinna iç̆ven, ixalen oras qoropeli muşişa, ha Ǯk̆ariş xavuzepes,
baba muşiş sarais, muşi eşi k̆ulanepek̆alana inçvirs. Emus var uçkit̆u, lumci
mjora gyulas saraişenna gulun serini ixi, ç̆eşidi pukurepeşi şurana goit̆u, nam
ǯk̆aiten ya pukirepe irdet̆u. Emus var uçkit̆u, mçxopa hava t̆uşina, ibont̆u he
ǯk̆ariten, ndğaşen ndğaşa imskvanet̆u. Haşoti var uçkit̆u patişais k̆ulanis Notes,
ar ǯana morgvalis uǯk̆ari he didi noğak mupe nǯirupt̆u, haǯi am ǯk̆ariş toğoba
sole, muşeni, miş xeten iqvet̆u. Hemusteri var uçkit̆u, aya mtelişey k̆ainoba
muşi qoropeliş xetenna iqvet̆u. Muk k̆ulanapek̆ala xavuzepes inçvirs do na
ixels, em oras qoropeli muşi he mç̆k̆ineri isinas diʒxiri do upina dobums.
Hemus var uçkit̆u, he mskva bağepe, qurženiş ç̆eşidi, meyiveş ç̆eşidina imxort̆u
oras, qoropeli muşik ugyare, ar xvala ǯk̆aritenna he didi, mitisna var akten, ǯk̆armangana
oktamt̆u. Oktamt̆u emuşeni- ki, ar xvala ǯk̆arç̆ami genǯiru do qoropeli muşiş
nunk̆uşi ožiruşeni.
Haşo aya jur qoropeli
artimajuraşa ak̆o xolos diveret̆es, ala artimajura var ažiret̆es, artimajuraşen
ambai var uğut̆es. Hantepeşi ambaina uğut̆es, jur- sum k̆oçi kort̆u sarais
doloxe.
Mjora uçodinu k̆umepuna
do k̆umepeş eksiğepeş k̆ap̆ulas dont̆k̆oberet̆u. Ok̆omǯk̆upus gyoç̆k̆uşiti
mçxopas xe- k̆uçxe nulamt̆u. Nʒas ek- ak muruʒxepe yeçkindut̆u, ala K̆erk̆et̆ak
xolo ǯk̆armangana oktamt̆u. Mundes k̆aixeşak dvaç̆k̆indu, çarkis oktu naşku do
lumcineri ǯk̆ari muşi oşuşk̆ule, şilte muşis kaguintxu do nʒaş muruʒxepes oǯk̆ers
do isimadems. Dido donoç̆k̆indena t̆uşeni, ar şvacis toli kok̆odu do
kodvanciru. Sarais do noğas skidala aǯi giç̆k̆et̆u. He mskva bağepes qoropelepe
jur- jur guit̆es, ç̆eşidi muzik̆a do birapapeten imxornan do şuman. Am oras,
muruʒxoni ʒaşen Dundu do Vavati kagextes let̆aşa.
Vavak Dundus uǯu- ki,
hayde, çkinti obant̆alat ha xeleberi skidalas do ark̆ele ğomamcina mebaşkvat,
yerişen geboç̆k̆atya do Dundu hekon genci biç̆epeşen ariş suretis kamaxtu,
Vavati- ar k̆ulaniş suretis do ar mağali yeris, k̆arta yerina ižirensteri, kextes
do golaxunonis kogolaxedes do Vavak Dundus uǯu: Žiromi? Ha k̆orca noğas, mteli
xelebasna inçvirnan oras, jur k̆oçi var ant̆aleren. Arteği ǯk̆armanganas muç̆o
ğureli cans, majura oncire muşisna gexen do isimadeps, padişais k̆ulani Note.
-Ho, ǯori ren, moxti do
amseri entepe ar kok̆opk̆atat!
-Entepes ok̆ok̆atu daha
var iven.
-Mot var iven?
-Mot do, çkimi
fikriten, daha ordo ren.
-Eşos nungaps, sin am
dulyas doloxe re.
-Ho, doloxe bore do
omudi miğun, k̆oçis skiris qoropa çkimda goboktare, man ham dulyas, dido ǯana
ren, biçalişem.
-Omudi giğun K̆erk̆et̆aşi
ha qoropa skanda goktuşa.
-Ho, xvala seri çkimi
ivasen, ndğaleri- Noteşi.
-Demek ok̆irtaten.
-Ho, ok̆obirtaten Notek̆ala.
-Moro, man aǯişen dogiǯva,
mutuna var gaxvenasen.
…..
Hindiş Mzoğas ortas, ha adas, k̆oçina skidun do haşo mskva yerina ren, mitis var uçkin, mitisti var muxtimun, ha ǯk̆arç̆amişen mitis ambai var uğun. Jur şilyaǯanas ǯoxle ha ada mzoğaten mpuleri t̆u. Aǯina meboǯk̆ert mtvironi rak̆anepeşi jin k̆unǯuli, juroş ǯana ǯoxle zerzeleten ar seris yeçkindu. Hem orapes haǯineri k̆umepuna, çoli çkarna var t̆uşeni, ç̆ut̆a- ç̆ut̆a ada ordo kamoiǯipxu, nca do mt̆k̆ui meyvepe ordo divu.
(Zğap̆iri daǯerilia
Xasan Helimişis mier; şemorçenilia mxolod Nodar K̆ak̆abažiseuli xelnaǯerit; ibeç̆deba
p̆irvelad. Nodar K̆ak̆abazis inpormaʒiit, Xasan Helimişma zğap̆ari daǯera İuri
Gagarinis k̆osmosşi gaprenasten dak̆avşirebit, tumʒa daǯeris zust̆i tariği uʒnobia.)
(ზღაპირი დაწერილია სასან ჰელიმიშის მიერ; შემორჩენილია მხოლოდ ნოდარ კაკაბაზისეული ხელნაწერით; იბეჭდება პირველად. ნოდარ კაკაბაზის ინფორმაციით, ხასან ჰელიმიშმა ზღაპარი დაწერა იური ღაგარინის კოსმოსში გაფრენასთენ დაკავშირებით, თუმცა დაწერის ზუსტი თარიღი უცნობია.)
[Xasan Helimişi, “Dundu
do Vava, (Nodar K̆ak̆abaže, “Lazuri T̆ekst̆ebi”, Gamomʒemloba Art̆anuci,
Tbilisi, 2018)]
