“Göç
olaylarında bilgi karmaşası çok yaygın!”
(Ön açıklama:
Bugünkü misafirim Eşref Yılmaz. Eşref Yılmaz, ülkemizin aydınlarından;
eğitimci, şair, yazar, tercüman, benim de eski dostlarımdan; bazı platformlarda beraberdik. Eşref
Yılmaz ile bir söyleşi yaptım. Hayat hikâyesi, şiirleri, makaleleri,
tercümeleri ve kültürel çalışmalarından konuştuk. Ali İhsan Aksamaz)
+
Ali
İhsan Aksamaz: Lütfen, önce sizi tanıyalım.
Nerelisiniz? Nerede, ne zaman doğdunuz?
Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğiniz nedir? Yurdumuzun hangi
illerinde çalıştınız? Şu anda ne iş yapıyorsunuz? Nerede çalışıyorsunuz? Türkçe
dışında hangi dilleri biliyorsunuz? Biliyorum, Gürcüce de biliyorsunuz. Yine
biliyorum ki, Gürcistan’ın edebî Gürcücesinden Türkçeye tercümeler
yapıyorsunuz. Köyde öğrendiğiniz Gürcücenizi nasıl geliştirdiniz? Bütün bunlar
hakkında bilgi verir misiniz?
“Fakir
Baykurt’un “İki Okul” adlı bir öyküsü var. İşte ben o okulda okudum”
Eşref
Yılmaz: Öncelikle, Artvin
İlköğretmen okulu mezunu ve Artvinli olduğumu belirterek başlayayım. Artvin- İmerkhev
bölgesinde yaşayan Gürcülerdenim. Anadilim Gürcüce... 1968 de başladığım
öğretmenlik mesleğime 12 Eylül 1980-90 arası ara verdiğim on yıllık bir sürede
fotoğrafçılıkla yaşamımı sürdürdüm.
Samsun Eğitim Enstitüsü Türkçe Bölümü ve Anadolu
Üniversitesi Türk Dili Ve Edebiyatı bölümlerini de bitirdiğimden dolayı, Orta
Okul Türkçe Öğretmeni ve Lisede Edebiyat öğretmeni olarak çalıştım. Sırasıyla
Samsun, Bursa ve İstanbul illerinde çalışmış oldum.
Emekli olduktan sonra, şiir sanatıyla yoğun olarak
ilgilendim. İTÜ’de Türkçe okutmanı olarak 15 dönem çalıştım.
6 dönem de Boğaziçi Üniversitesinde Gürcü Dili
Hocası olarak çalıştım. Şu an Gürcü Dil Merkezi Platformu’nda yabancılara
Türkçe, Türkiyeli Gürcüler’e Gürcüce öğretiyorum.
2000‘lerde öğrenmeye başladığım Modern Gürcüce ile
belge ve kitap (şiir- masal vb.) çevirilerini yapıyorum. Rusça’yı da öğrenmeye
çalışıyorum.
Ali
İhsan Aksamaz: (1877-1878) “93 Harbi”nde Osmanlı
Devleti, Çarlık Rusyası karşısında yenilince eski Osmanlı Devleti toprakları,
Çarlık Rusyasının topraklarına katıldı. Çarlık Rusyası, bu toprakları daha
sonra “Батумская область/ Batum Oblastı/ Batum
Bölgesi” ve “Карсская область/ Kars
Oblastı/ Kars Bölgesi” olarak adlandırdı. Bu bölgeler Çarlık Rusyası
topraklarına katılınca, o bölgelerde yaşayan Müslümanlar, Gürcü ve Lazların çok
önemli bir kısmı ata topraklarından göç etmek zorunda kaldılar. Yanlış mı
biliyorum, bilemiyorum?! Siz de daha sonra
“Батумская “Батумская область/ Batum Oblastı/ Batum Bölgesi” diye
adlandırılan topraklardan göç etmek zorunda kalan muhacir bir ailenin
çocuğusunuz. Kaçıncı nesildensiniz? Köken olarak “Batum”un hangi köyündensiniz?
Oradaki köyünüzün adı nedir? Buradaki köyünüzün adı nedir? “Batum”da
akrabalarınız var mı? Eski soyadınız nedir? Muhacir gelen ailenizden bahseder
misiniz? “Batum”dan muhacir gelen ve Gürcüce’nin Аджа́рия/ აჭარა/ Aç̌ara diyalektini
konuşan Müslümanlar kendilerini neden “Çveneburi” olarak adlandırmışlar,
adlandırıyorlar?
Eşref
Yılmaz: Bu göç
olaylarında bilgi karmaşası çok yaygın... Rusya, Gürcistan ve Kafkasya’nın
diğer bölgelerinden göç eden insanlar; daha doğrusu nüfus hareketlerini kategorize
edecek olursak, dört dönemde gerçekleştiğini görürüz. Detaylara girmeden
söyleyecek olursak; 17. yy.da Şah Abbas’ın Gürcistan’ı işgal etmesi ile 1. Göç,
18.yy. da Osmanlı-Rus Savaşı döneminde 2. Göç, 20.yy.da Ekim devrimi dönemi 3.Göç
ve SSCB’nin çöküşü ile (ekonomik) 4. Göç.
Bizim ailenin, Şah Abbas’ın zulmünden dolayı
yerlerini terk eden ve yine kendi toprakları olan dağlarda, ormanlarda,
vadilerde saklanan ve bir daha eski topraklara dönemeyen gruplardan olma
olasılığı yüksek. Şimdiki adı Ozurgeti, eski adı Makharadze olan ve Guria
bölgesinde yer alan bir yerleşim yerinden İmerkhev bölgesinde Çikhori denen bir
vadinin dibinde ormandan yer açarak toprak edinmiş ve orada yaşamaya başlayan
dört kardeşten söz ediliyor. O yerin adı halen Makhriyet diye geçer. Çoğalınca
aile, oradan Liban’a, Gigiet’e, Agara’ya, (ki ben Agara’da doğdum, oradaki ilk
okulda okudum. Fakir Baykurt’un Efkâr Tepesi kitabında “İki Okul” adıyla bir öykü var. İşte ben o
okulda okudum.) Bril’e, Dasamob’a (şimdiki köy ve mahalle adları) dağılmışlar.
Bu durumda ben 6. göbekten bir Makharadze’yim.
Ali
İhsan Aksamaz: Biliyorum, canla başla çalışıyorsunuz;
kültürel çalışmalar yapıyorsunuz. Siz de uygun bulursanız, kitaplarınızdan
bahsedelim. Yayınlanmış kitaplarınız var: “Şiir Gözlü Ağrılar”, “Yürek Rengi”,
“Çocuklar da Yazar”, “İlia’nın İzinde”, “Savaşın Şiirin Kimliğin Sorgulanışı”,
“Diyarsız”. Bu sonuncusu Dato Magradze’den tercüme. Bize bu kitaplarınızın
içeriklerinden kısaca bahsedebilir misiniz? Bu kitaplarınız hangi yıllarda
yayınlandı? Yayınlanmış veya yayınlanacak başka kitaplarınız var mı?
“Yeni
şiir dosyam “Şiircem” de yayınlanacak”
Eşref
Yılmaz: Şiir kitaplarımda, insana ilişkin her durum (aşk,
iş, emek, sevgi- saygı ve barış) ve doğaya ilişkin irdelemeler, mücadele... Dönemsel konularla birlikte genel yaklaşım ve
umuda dair ne varsa... Özetle dinsel öğe, ağlamak ve umutsuzluk dışında her şey
var şiirlerimde. Çeviri şiir kitaplarım sırasıyla, Salve, Jakomo Ponti, Diyarsız.
Yeni çalışmalarımız; Gürcü Dil Merkezi Platformu
olarak projelendirdiğimiz bir kitap çalışmamız var. Çok yakında yayınlanacak,
duyarsınız.“ემიგრანტის ტკივილები/ Gurbetçinin Ağrıları” 4. Dönem göç
gurbetçilerinin çektikleri acılarının tarihe not düşürmesini amaçlıyoruz.
Bizzat kendilerinin yazdıkları günlük, öykü, anlatı ve şiirlerden oluşuyor.
Sadece ülkemize gelenlerden değil, dünyanın birçok ülkesine giden
gurbetçilerden derledik. Yeni şiir dosyam “Şiircem” de tamamlanınca aynı adla
şiir kitabı olarak yayınlanacak.
Ali
İhsan Aksamaz: Siz öncelikle bir şairsiniz. Ben öyle
biliyorum. Çok güzel Türkçe şiirleriniz var. Gürcüce şiirleriniz de var mı?
Varsa, Gürcüce şiirleriniz hangi dergilerde yayınlandı, yayınlanıyor?
Eşref
Yılmaz: Evet, Gürcüce yazacak düzeye gelmeye başladım.
Doğrudan Gürcüce (çevirisiz) yazıyorum. Yakında böyle bir şiir demeti Kutaisi’deki Akaki Tsereteli
Üniversitesi yayınlarında çıkacak. Aynı Üniversite yayınlarında çeviri olarak
birkaç şiirim daha önce yayımlanmıştı.
Ali
İhsan Aksamaz: Gürcü Yazılı Edebiyatı’nın önderi Şota
Rustaveli’nin biyografisinden bahseder misiniz? Şota Rustaveli, bugünkü
Gürcistan’ın hangi bölgesinde ne zaman, nerede doğmuş? Nerelerde öğrenim görmüş?
Mezarı nerede? Yazılı Gürcü Edebiyatının
babası Şota Rustaveli’yi kısaca Türk okuyucularına tanıtır mısınız?
Eşref
Yılmaz: Şota Rustaveli, 1165 yılında Tiflis yakınlarında Rustavi
şehrinde doğmuş, 1216 yılında Kudüs’te ölmüştür. Çocukluğundan itibaren, amcası
ile birlikte birkaç kez seyahatler yapmış, Yunanistan’a kadar gelmiş ve çok
kültürlü ortamlarda bulunarak kendini yetiştirmiştir. Şair ve kültür adamı Şota
Rustaveli, “Kaplan Postlu” eseriyle de dönemin güçlü yönetimi Tamar Mepe
dönemine ek bir güç katmıştır. Şota Rustaveli yapıtını büyük bir törenle bizzat
kendisi Tamar Mepe’ye (Kraliçe Tamara) sunmuştur. Tamar Mepe’nin ödül olarak Mahkeme Saymanlığı
makamını verdiği söylenmektedir. Fakat beklediği bu olmasa gerek ki, o makamı
kabul etmemiş ve Kudüs’e gitmiş, oradaki Gürcü Manastırı’nda yaşamını sürdürmüş
ve orada ölmüştür (1216).
Ali
İhsan Aksamaz: Şota Rustaveli’nin eseri Megrelce de
dâhil birçok dile tercüme edildi; bildiğim kadarıyla 20’yi aşkın dile tercüme
edildi. Yine bildiğim kadarıyla, Türkçeye de iki defa tercüme edildi. Şato
Rustaveli’nin bu eserini, “ვეფხისტყაოსანი/ Kaplan Postlu”yu kısaca Türk
okuyucularına tanıtır mısınız? Bu destanda anlatılan dönem ve başlıca
kahramanları hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?
Eşref
Yılmaz: Türkçe’ye ilk çeviri Azeri dilinden yapıldı. İlk
çeviri olması bakımından önemli, ancak ağır Osmanlıca sözcüklerin çokluğu eseri
anlamakta zorlaştırıyor. İkinci çeviri ise henüz çalışma aşamasında... “Vepkhis
Tkaosani” hakkında kısaca söyleyebileceklerimize gelirsek; sevgi ve dostluk temalı
şiir “Kaplan Postlu”, 14-16 hece ölçüsüyle yazılmış, 1576 dörtlükten oluşmuş,
yaşam felsefesiyle ve özlü sözlerle anlatımı süren bir çeşit macera şiiridir. Anlatılan
macera destanının dönemi net olarak belirtilmese de Gürcistan’ın geçmiş tarihi
döneminde geçtiği açıktır. Bilinen en önemli kahramanları; Tarieli, Nestani,
Avtandili, Darejani, Pridoni’dir.
Bu yapıttan dolayı UNESCO, 2016 yılını (yanlış
anımsamıyorsam) “Şota Rustaveli Yılı” olarak açıklamıştı.
Şota Rustaveli adı, Gürcistan’da birçok okul- üniversite,
tiyatro, cadde gibi kurum ve yerlere verilmiştir. (Şota Rustaveli Metro
İstasyonu, Şota Rustaveli Tiyatrosu, Şota Rustaveli Üniversitesi gibi).
“Şota
Rustaveli, amcası ile birlikte birkaç seyahat yapmış”
Ali
İhsan Aksamaz: Önderlik ettiğiniz dernek “შათო
რუსთაველის
სახელობის
კულტურის
ცენტრი/
Şato Rustaveli Kültür Merkezi” adını taşıyor. Öyle
biliyorum. Derneğinize niçin bu adı verdiniz? Derneğiniz ne zaman, nerede
kuruldu? Derneğinizde hangi faaliyetler yürütüyorsunuz? Bize derneğiniz
hakkında bilgi verir misiniz?
Eşref
Yılmaz: Benim kurucusu olduğum ve uzun yıllar yönetimde
bulunduğum dernek “Gürcü Kültür Merkezi Derneği” (şimdi sadece üyeyim) ve şu
anda yönettiğim “Gürcü Dil Merkezi Platformu” ... Bir de Bursa Karacabey İlçesi- “Boğazköy Gürcü Kültür ve Turizm Derneği”
kuruculuğum var. Orada da köylü gençlerimiz derneği yönetiyor, güzel
faaliyetlerde bulunmaya çalışıyorlar.
“Şota Rustaveli Kültür Derneği” ile sadece ‘kardeş
dernek’ çerçevesinde ilişkimiz var. Etkinliklerine karşılıklı katılıyoruz.
Ali
İhsan Aksamaz: Türkiye’de Gürcüce de, Abazaca da,
Çerkesçe de, Lazca da, Çeçence de ölüyor. Bu durumu dünden bugüne nasıl
değerlendiriyorsunuz? Her 21 Şubat’ta UNESCO’yu referans alan toplantılar
hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Eşref
Yılmaz, anadili etkinliğinde (21 II 2016)
Eşref
Yılmaz: Ölüyor demeyelim de müdahale edilmezse, kaybolacak
diyelim. Köy koşullarında kolay korunan anadiller kentlerde korunamaz durumda.
Ortak dilin baskısı diğer anadilleri ister istemez iter. Kişi kurum ve
aktivistlerin müdahelesi bu kaybolmayı kısmen yavaşlatır ama kaçınılmaz son,
bilimsel olarak kaç yüzyıl sonra gelir bilinmez... Bunun için yapılması gereken
işlerden bir kaçını söylemekle yetinelim:1-Erki etkilemek ve bu alanda çözümler
aramak; 2- Bu alanda örgütlenmeleri organize etmek; 3- Dijital ortamlara dil
ürünlerini kayıt altına almak...
Ali
İhsan Aksamaz: Bu söyleşi için size teşekkür ederim.
Başka sorum yok. Ancak sizin başka söylemek istedikleriniz veya okuyuculara
mesajlarınız varsa, lütfen onları da söyleyin. Sakalınız yere erişsin!
Eşref
Yılmaz: Sizinle
söyleşmek bana da iyi geldi. Çok teşekkür ederim. Ali İhsan Bey, bu söyleşi
dizisi çalışmalarınızdan dolayı sizi ayrıca kutlamak istiyorum. Genel olarak
insanın en keyif aldığı etkinlik bilgi paylaşımıdır. Siz de bu fırsatı
yaratıyorsunuz, bundan dolayı sizi tekrar kutluyorum. Sağolun, varolun!
Başarılarınızın devamını diliyorum!
Okurlarıma da şimdiden teşekkür ediyorum! Sözüm
okumayanlara... Okumayanlar da okur grubuna bir an önce katılsınlar ki okur
olsunlar. Fırsat buldukça değil, fırsat bulsunlar ve her şeyi okusunlar ki neyi
okuyacağını seçebilsinler. Hoşçakalın!
(Kargad brzandebodet! კარგად ბრძანდებოდეთ!)
Eşref
Yılmaz, Ali İhsan Aksamaz ile dostları Hayri Hayrioğlu’nun mezarı başında
(İnegöl, 3 VII 2011 )
+
(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz,
“Ahmet Özkan Melaşvili ve Hayri Hayrioğlu’yu Andık”, 4- 6 VI 2011,
demokrathaber.org/ circassiancenter.com.tr;
Ali İhsan Aksamaz,“Gürcü Alfabesi ve Gürcüce’nin gelişimi”, 5 V 2020,
sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz,“Gürcü Ansiklopedik
Sözlüğü Yayınlandı”,23 XII 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Osman Nuri Mercan’ın
Ardından Anılar”, (Yayınlanacak), “Anadil
Yaşamdır”, 1 III 2016, jinepsgazetesi.com;
“Basına ve Halklara”, 15 II 2012, norzartonk.org; Candan Badem, “Çarlık Yönetiminde Kars,
Ardahan, Artvin”, Aras Yayınları, İstanbul, 2018; Erdoğan Şenol, “Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü”, Emsal
Matbaa Tanıtım Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2021; Erol
Kılıç Kutelia, “Her anadili kutsaldır!”, 6 II 2021, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr/ ozgurcerkes.com/ abhazpostasi.com; Eşref Yılmaz, “Asimilasyona Karşı Aydın
Sorumluluğu”, Çveneburi Kültürel Dergi, sayı 37, Total Müşavirlik ve
Mümessilik, İstanbul, 2000; Fahrettin
Çiloğlu, “Çveneburi”, Çveneburi Kültürel
Dergi, sayı 1 (8), Bude LDT. ŞTİ, Bursa, 1993; Fahrettin Çiloğlu, “Bir etnik
grup olarak Türkiye’de Gürcüler”, Birikim Sosyalist Kültür Dergisi, sayı 71-
72, Birikim Yayıncılık Ltd. Şti., İstanbul, 1995; Fahrettin Çiloğlu, “Dilden
Dine Edebiyattan Sanata/ Gürcülerin Tarihi”, Ant Yayınları, İstanbul, 1993; Güngör Gençay,
“Gürcü şairden hoş geldin kitabı”, 15 II 2009, evrensel.net; Mehmet Ender Savcın: “Gürcistan’da
akrabalarımız var!”, 31 XII 2020, sonhaber.ch / circassiancenter.com.tr; Murat Kasap: “Hep beraber güzel
eserler ortaya çıkartalım!”, 23 I 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Mustafa Kolat: “Kimliğimiz Ölüyor,
Dillerimiz Ölüyor!”, 10 XI 2018, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Nevzat Kaya: “Büyük isimlerin değil,
büyük davaların adamı olunuz!”, 4 XII 2018, circassiancenter.com.tr; Parna- Beka Çilaşvili, “Taşralı Gürcülerin”
kendilerini yeniden keşfi”, 20 I 2017, tetripiala.wordpress.com; Pridon Khalvaşi, Erdoğan Şenol
(Çeviren), “Omri”, Gece Kitaplığı, Ankara, 2019; Şanver Akın: “Gürcistan’
kitabı Türkiye’de yaşayan Gürcü Halkı için bir milâttı!”, 7 IV 2020, gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr)
+
Eşref Yılmaz, Ahmet Özkan Melaşvili’yi anma
töreninde mezarı başında “Melaşvili Destanı”nı okuyor (3 VII 2011 Bursa/
İnegöl- Hayriye Köyü):
+
“Muhacirobaşi
ambaepeşi oxoktoba dido gont̆aleri ren!”
(Goʒ̆otkvala:
Andğaneri musafiri çkimi Eşref Yilmazi ren. Eşref Yilmazi ren dobadona çkinişi
gamantanerepeşen; magamantane, şairi, mç̆aru, tercumani, çkimi mcveşi manebrapeşen; namtini
p̆lat̆formapes artot vort̆it. Eşref Yilmazi ǩala ar int̆erviu dop̆i. Skidala
muşişen; şiirepe muşişen, maǩalepe muşişen, tercumepe muşişen do ǩult̆uruli
noçalişepe muşişen bğarğalit. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali
İhsan Aksamazi: Mu iqven, ʒ̆oxle tkvan giçinat. Sonuri
ret? So do mundes dibadit? Namu nʒ̆opulapes,
mundes igurit? Mu mesleği giğunan? Dobadona çkinişi namu noğapes içalişit?
Andğaneri ndğas mu dulya ikipt? So içalişept? Turkuli nenaş met̆a mu nenape
giçkinan? Ho, komiçkin, Kortuli nenati kogiçkinan. Xolo komiçkin, Gurcistanişi
edeburi Kortuli nenaşen Turkuli nenaşa tercumepe ikipt; Turkuli nenaşa goktirapt.
Oput̆es naigurit nena tkvani muç̆o ordit, muç̆o oǩap̆et̆anit, muç̆o omskvanit?
Çkinda antepeşen molagaşinenani?
Eşref
Yilmazi: Noğa Artvinişi mamgurapalobaşi nʒ̆opulas doviguri
do geç̆ǩapuroni nʒ̆opulaşi mamgurapale gamapti, Artvinuri vore. Edo ʒ̆oxle aya
giʒ̆vat do eşo gevoç̆ǩa. Artvin- İmerxevis naskidunan Gurcepeşen vore. Nananena
çkimi ren Gurculi… Mamgurapalobas kogevoç̆ǩi 1968 ʒ̆anas mara12 St̆aroşina1980 ʒ̆anaşen
-1990 ʒ̆anaşakis, vit ʒ̆anas, mafot̆ografobaten pskidi.
Uǩule noğa Samsuniş Gamantanaşi Enst̆it̆ut̆işi
Turkuli Burme do Anadoluşi Universit̆et̆işi Turkuli Nena do Mç̆aralobaşi
Burmepesti doviguri. Emuşeniti oşkenoni nʒ̆opulas Turkuli Nenaşi mamgurapale do
lisesti Mç̆aralobaşi mamgurapale vort̆i. Edo noğa Samsuni, noğa Bursa do noğa İst̆anbolis
doviçalişi.
Teǩaudi viqvişǩule, şiiriş sanat̆i ǩaixeşa vinç̆eli.
İst̆anboliş Tekniǩuri Universit̆et̆etis Turkuli Nenaşi mamgurapaloba dop̆i vit̆oxut somest̆riş
morgvalis.
Bosforiş Universit̆et̆isti doviçalişi; Gurculi
Nenaşi mamgurapale vort̆it ek anşi somest̆riş morgvalis. Andğaneri ndğas,
Gurculi Nenaşi Şkagurişi P̆latformis viçalişep do majura dobadonapeşi
dobadonamşinepes Turkuli Nena, Turkiyeşi Gurcepesti Gurculi Nena vogurap.
Modernuli Gurculi Nenaşi ogurus kogevoç̆ǩi 2000-oni ʒ̆anepes.
Edo rabisǩa do ketabepeşi (şiiri- p̆aramitişi do majurapeşi) tercumepe vikip.
Rusuli Nenaşi oguruşi gzasti gebdgiti.
Ali
İhsan Aksamazi: (1877-1878), Osmanli- ʒarobaşi Rusyaşi
“93 Harbi”-s Osmanlişi oxenʒale geicginuşi, ʒarobaşi Rusyak Osmanlişi oxenʒaleşi
dixapeşa xe kogedvu. Uǩule ʒarobaşi Rusyak aya dixapes “Батумская область/ Batumişi Oblast̆i” do “Карсская область/ Ǩarsişi Oblast̆i” uʒ̆umert̆u. Aya noʒ̆ilepes ʒarobaşi
Rusyak xe kogedvuşi, em semtepes naskidut̆u Muslimanepek, Gurci do Lazepeşi
didok p̆ap̆ulepe mutepeşişen genomskide dixape konaşkves do muhaciri
kogamaxtes; ekolen gamaxtimus mecburi kodoskides. Xilafi miçkin, va miçkin, aʒ̆i va maçkinen?!
Tkvanti “Батумская
“Батумская область/ Batumişi Oblast̆i”
nauʒ̆umert̆es dixapeşen muhaciri gamaxtimus mecburi nakodoskidu ar
ocağişi bere ret. Naǩotxani ʒ̆ip̆aşen ret? Cinciten “Batumi”-şi namu oput̆eşen
ret? Mu coxons ekoni oput̆e tkvanis? Mu coxons akoni oput̆e tkvanis? Manžagerepe giqonunani “Batumi”-s? Mu ren
tkvani mcveşi gvari? Muhacir moxtimeri ocaği tkvanişen molagaşinenani? “Batumi”-şen
muhaciri moxtimeri do Gurculi nenaşi Аджа́рия/ აჭარა/ Aç̌araşi diyalekt̆i nağarğalapt̆es,
nağarğalapan Muslimanepek ti-mutepeşis muşeni “Çveneburi” uʒ̆umert̆es, uʒ̆umenan?
Eşref
Yilmazi: Aya muhacirobaşi ambaepeşi oxoktoba dido
gont̆aleri ren… Rusya, Gurcistani do Ǩafǩasyaşi çkvadoçkva noʒ̆ilepeşen
muhaciri moxtimerepe; eya maxoroba noǩuçxenepe
ǩat̆egorizeten giʒ̆vatna,
muhaciroba yeçkinderen otxo goçkvaneri p̆eriodis, aya bžiropt. Det̆ayiten vardo, mǩuleşa giʒ̆vatna: Vit̆omaşkivitani oşʒ̆anuras Şax Abbasik
Gurcistanis xe gedvuşi yeçkindineri maartani muhaciroba. Vit̆omavit̆oovrani oşʒ̆anuras Osmanli- Rusuli
Harbişi oras yeçkindineri majurani muhaciroba. Maeçani oşʒ̆anuras, Gumaşi
Revoluʒiaşi oras yeçkindineri masumani muhaciroba. SSSR goşibğuşi yeçkindineri maotxani
(eǩonomiǩuri) muhaciroba.
Vit̆omaovrani oşʒ̆anuras, xalǩik Şax Abbasişi
zulumişen dixa muşi naşkveren, imt̆eren mara xoloti mutepeşi dixaşi doloxe
germapes, mt̆ǩapes, rubapes dont̆ǩoberenan. Eǩuleti xalǩis va mendvalen mcve
dixa mutepeşişa. Edo çkimi ocağiti ren emoraneri, eǩonuri xalǩişen, aya ixtimali
didi ren, eşo vizmon ma. Mcve coxoten Maxaraže, aʒ̆ineri coxoten Ozurgeti do
Gurias nagežin ar dobargaleşen İmerxevişi Çixori coxoni rubas mt̆ǩaşen dixa
qveren, eya dixaşi mance iqveren do ek naskideren otxo cumaşi ambai mignapun.
Em svas coxons Maxriyeti, andğaneri ndğasti eşo. Oraşi doloxe, mutepeşi
maxaroba manžinuşi, ocağik ekolen Libanişa, Gigietişa Agaraşa dibargeren do eşo
goşibğerenan (Giçkit̆an, ma Agaras dovibadi, geç̆ǩapuroni nʒ̆opula ek doviguri.
Fakir Baykurtişi ketabi “Efkariş Tepe”-s gežin “Jur Nʒ̆opula/ İki Okul” coxoni
ar p̆aşura. Aha ma eya geç̆ǩapuroni nʒ̆opulas doviguri). (Aʒ̆ineri mahalle do
oput̆eşi coxoten) Brili, Dasamobi yado
jurişa oǩorteri renan. Eşo iqvaşiti, mati maanşani ʒ̆ip̆aşen Maxaražepeşen
arteri vore.
Ali
İhsan Aksamazi: Komiçkin, şurdoguriten içalişept;
ǩult̆uruli noçalişepe ikipt. Tkvanti moxva žiroptna, ketabepe tkvanişen
molapşinat. Gamiçkvineri ketabepe kogiğunan: “Şiiriş Toloni ʒ̆ǩunepe/ Şiir
Gözlü Ağrılar”, “Guriş Peri/ Yürek Rengi”, “Berepesti Ç̆arupan/ Çocuklar da
Yazar”, “İliaşi Noǩuçxenis/ İlia’nın İzinde”, “Limaşi, Şairişi, Minobaşi
Ǩitxala/ Savaşın Şiirin Kimliğin Sorgulanışı”, “Udixeli/ Diyarsız”. Aya
çodinuri ketabi ren Dato Magradžeşen tercume. Ketabepe tkvanişen mǩuleşa
molagaşinenani çkinda? Aya ketabepe
tkvani mundes gamiçkvinu? Gamiçkvinu vana gamikvinasunon majura ketabepeti
giğunani?
Eşref
Yilmazi: Şiirepe çkimiten, ǩoçepeşi iri xalişen (qoropa,
dulya, emegi, qoropa- hurmet̆i do misobaşen) do buncinaşen, mucadeleşen ambaepe
mepçap… Sezonuri temape ǩala
generaluri ambaepe do imendişen
yeçkindineri amǩata dulyapeşen, murenna
entepeşen ambaepe mepçap… Mǩuleşa giʒ̆vatna, religia, omgaru do uimendobaş gale iri
xalişen ambaepe mepçap şiirepe çkimiten. Tercume şiirişi ketabepe çkimiti eşo:
Salve, Caǩome P̆ont̆i, Udixeli/ Diyarsız
Ağne noçalişepe çkini: Gurculi Nenaşi Şkagurişi
P̆lat̆formişi p̆rojeten ar ketabişi noçalişe komiğunan. Andğa- ç̆umen
gamiçkvinasunon aya ketabi çkini. Edo elbet ognaten: Texişi Ǩoçişi ʒ̆ǩunepe “/“ემიგრანტის ტკივილები”/ “Gurbetçinin Ağrıları”. Gurcistanişi maotxani p̆eriodişen
muhacirepeşi ʒ̆ǩunepe iris ognapu minonan aya ketabiten; tarixikti aya ʒ̆ǩunepe
ognapas, aya minon çkin. Gurcistanişi maotxani p̆eriodişen muhacirepeşi ndğiuri
noç̆arepe, p̆aşurape, anekt̆odepe do şiirepek ʒ̆opxups aya ketabi. Xvala
Gurcistanişen Turkiyeşa moxtimerepeşen var, Gurcistanişen dunyaşi majura
dobadonapeşa mextimeri muhacirepeşen dop̆ǩorobit ketabişi noç̆ape. Ağne şiirişi
dosya çkimis “Şiircem” coxons; noçalişe
muşi diçodaşi, eyati gamiçkvinasunon.
Ali
İhsan Aksamazi: İrişen ʒ̆oxle tkvan şairi ret. Ma eşo
miçkin. Dido mskva Turkuli şiirepe kogiğunan.
Gurculi şiirepeti giğunani? Giğunanna, Gurculi şiirepe tkvani namu
jurnalepes gamiçkvinu, gamiçkvinen?
Eşref
Yilmazi: Ho, Gurculi Nenaten oç̆arusti kogevoç̆ǩi. Tişen
ǩudelişa Gurculi Nena (utercumeli) p̆ç̆arup açkva ma. Andğa- ç̆umen amǩata ar
şiirişi noçalişe gamiçkvinasunon Kutaisis Aǩaǩi ʒ̆eretelişi Universit̆et̆işi
gamamçkumalaşen. Artneri universit̆et̆ik ʒ̆oxleşenti tercume ar-jur şiiri çkimi
gamoçkveret̆u.
Ali
İhsan Aksamazi: Ç̆areli Gurculi Edebiyatişi baba Şota
Rustavelişi molagaşinenani çkinda? Şota Rustaveli, andğaneri Gurcistanişi namu
semtis, mundes, so yeçkinderen, dibaderen? Nam nʒ̆opulapes igureren? Muşi
sapule so ren? Turki maǩitxelepeşa
Gurculi Edebiyatişi baba Şota Rustavelişi skidalaşen mǩuleşa ambaepe
megaçenani?
Eşref
Yilmazi: Şota Rustaveli dibaderen
vit̆oşidooşidosumeneçidoxuti (1165) ʒ̆anas,
nananoğa Tiflisişa xolos noğa Rustavis do vit̆oşidojuroşidovit̆oanşi
(1216) ʒ̆anas noğaYaruşalemisti ğureren. Beroba muşişen doni, cumadi muşi ǩala
artot ar-jur fara magzaloba qveren, Yunanistanişakis mexteren do
dido-ǩult̆uruli at̆mosferepe žireren, mteli xolo ǩaixeşa digureren. Şairi do
ǩult̆uriş ǩoçi Şota Rustavelik Ǩaplanişt̆ǩeboni coxoni noç̆are muşiten, emoraşi
menceloni xeʒalas, Nanmapa Tamaraşi xeʒalas mskvaşa numxvaceren. Ar didi
merasimi iʒ̆opxineren do Şota Rustavelik aya noçalişe muşi xe muşiten Nanmapa
Tamaras oçakure meçeren. Nanmapa Tamarakti Şota Rustavelis p̆rizi meçeren; aya
t̆eren maxǩemeşi mǩoroʒxuşi maǩami, eşo itkven.
Şota Rustavelis aya dulya ǩai va aʒ̆oneren, aya matkvenan, ǩabuli va
qveren. Edo Yaruşalemişa mexteren,
ekonasis Gurculi Monast̆eris skideren do ekonaşis ğureren
vit̆oşidojuroşidovit̆oanşi (1216) ʒ̆anas.
Ali
İhsan Aksamazi: Şota Rustaveli’nin noç̆are goiktirinu
dido nenapeşa, Margaluriti ren aya nenapeşi doloxe; eçişen dido nenaşa
goiktirinu muşi noç̆are, eşo miçkin ma. Xolo namiçkin ǩonariten, jur farati
Turkulişa goiktirinu Şato Rustavelişi aya noç̆are. “Ǩaplanişt̆ǩeboni” Turki m
aǩitxelepes mǩuleşa oçinapit, iqveni?! Aya dest̆anik çkin naoxomoʒ̆onapan
oraşen do dido beciti guramepe muşişen mǩuleşa ambaepe megaçenani?
Eşref
Yilmazi: Şota
Rustavelişi aya noç̆are ʒ̆oxleşen Azerbaycanuli Turkulişen Turkiyeşi Turkulişa
goiktirineren. İptineri tercume nart̆u şeniti aya tercume beciti ren mara
didopeten monǩa Osmanuri zit̆apeten goiktirineren. Aşo iquşiti, Şota Rustavelişi aya noç̆are oxoʒ̆onu
meç̆ireli ren. Majurani tercume aʒ̆i gzas ren…
Aʒ̆iti “Ǩaplanişt̆ǩeboni”-şi temaşa komoptat, muepe matkvenan mǩuleşa
dolorena muşişen: Qoropa do manebrobaşi temaşen Ǩaplanişt̆ǩeboni” iç̆arineren
(14-16) vit̆ootxo- vit̆oanşi heceşi zimaten do (1576)
vit̆oşidoxutoşidosumeneçidovit̆oanşi otxoloni gežin şiiris. “Ǩaplanişt̆ǩeboni”-k
skidalaşi filosofia do mskva zit̆apeten ambaepe momçapan; maceraşi şiiri ren.
Doloxe muşis aya maceraşi destanişi oraşen va molişinen mara Gurcistanişi ʒ̆oxleni
tarixis skideri p̆eriodişen molişinen, aya aşikyari ren. “Ǩaplanişt̆ǩeboni”-şi
irişen beciti guramepeşi coxopeti eşo ren: T̆arieli, Nest̆ani, Avtandili,
Darecani, P̆ridoni.
Aya noç̆areşi guri şeni UNESCO-k ( ma xilafi va
komşunsna) 2016 ʒ̆ana, Şota Rustavelişi ʒ̆ana gamognapu.
Şota Rustavelişi coxoti Gurcistanişi
dido nʒ̆opula- universit̆et̆i, teat̆ri, cadde, muessese do svalepetenti
skidun (Şota Rustavelişi Met̆roşi
İst̆asyoni, Şota Rustavelişi Teat̆ri, Şota Rustavelişi Universit̆et̆i do
çkvalepe).
Ali
İhsan Aksamazi: Goʒ̆oncğoneroba muşi naikipt derneğis
coxons “Şato Rustaveliş Ǩult̆uruli
Şkaguri”. Eşo miçkin ma. Derneği tkvanis muşeni aya coxo geodvit? Derneği
tkvani mundes geidginu? Mu faaliyetepe ikipt derneği tkvanis? Derneği tkvanişen
mǩuleşa molagaşinenani?
Eşref
Yilmazi: Magedgine muşi navort̆i do ginže ʒ̆anapesti oktalu
muşişi doloxe navort̆i derneği ren Gurculi Ǩult̆uruli Şkagurişi Derneği (Ma aʒ̆i
maǩature vore). Aʒ̆i navoktalap ren
Gurculi Nenaşi Şkaguri P̆lat̆formi… Amuşen çkva Noğa Bursa- Karacabeyi- Boğazkyoyişi Gurculi Ǩult̆uri do T̆urizmişi
Derneğişi magedgine vore ma. Ekti oput̆eşi ağanmordalepek derneği oktalapan do
mskva faaliyetepe ikipan.
Şota Rustavelişi Ǩult̆uruli Derneği ǩala xvala
“cumalobaşi derneği” gagnapaten irtibat̆i komiğunan. Artimajuraşi faaliyetepes
mxuci mepçapt.
Ali
İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas Gurculi nenati,
Abazuri nenati, Çerkesuli nenati, Lazuri nenati, Çeçenuri nenati ğurun
Turkiyes. Aya xali şeni mcveşi orapeşen andğaneri ndğalepeşa mu gatkvenan?
Ǩarta 21 Ǩunduras “UNESCO”-şi referansiten
xveneri oǩobğalapeşen, oǩotvalapeşen
mu gatkvenan?
Eşref
Yilmazi: Ğurun yado otkvalu ʒ̆ori va iqven; mudaxale va
p̆atna, gondinasunon, aşo ptkvat.
Oput̆es mskvaşa naişinaxen nananenape noğapes oşinaxu perpu va ren, meç̆ireli ren. Oşkaruli nenaşi
monǩanoba dido ren, eşo iqvaşiti, ginon eşo, ginon aşo, majura nananenape oğarğaluşen idorǩinen.
Ǩoçi, muessesepe do akt̆ivist̆epeşi noçalişepes aya ğura amʒika atamolinenan mara bedigoç̆veri çodina,
ar-jur oşʒ̆anuraşǩule mulun, aya ren çkinobaluri gagnapa, mara mitisti mutu va
açkinen… Oxvenoni dulyapeşen ar- juriti molagişinat, aya domibağunan: 1-
P̆olit̆ikuri menceli onç̆elu do aya speros çarepe ogoru; 2- Aya speros
oteşkiluşi gzalepe ogoru; 3- Nenaşi doloç̆areli mat̆eryalepe dijit̆aluro
oxaziru…
Ali
İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni dido şukuri goğodapt.
Çkva ǩitvala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi mutu giğunanna vana
maǩitxalepes mesajepe giğunanna, entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Pimpili dixaşa!
Eşref
Yilmazi: Tkvani ǩala oǩoğarğalu ǩai momixtu, dido momʒ̆ondu.
Dido şukuri goğodapt. Ali İhsan Begi, aya int̆erviupe şeni tkvan tebriği oğodu
minon ma. Çkinapaşi goparu ǩoçis moʒ̆ondun,
keyfi aqven, aya dulya didopeten aşo ren. Tkvanti majurapes aya fursat̆i
meçapt. Emuşeniti ma tkvan xolo tebriği goğodapt. Pimpili dixaşa, irote ixelit!
Maǩitxalepe çkimisti aʒ̆işen şukuri voğodap!
Oǩitxuşa toli navauğunanpe şeniti ar- jur nena komiğun ma…Navaiǩitxapanpekti
iǩitxan do naiǩitxapanpe ǩala iqvan. Aşoten hentepekti irote iguran. Xvala fursat̆iten var, irote fursat̆i
žiran do irixolo iǩitxan do aşoten mu iǩitxasunonan eya iguran. Ǩai guriten
vižirat! (Ǩargad bržandebodet! კარგად
ბრძანდებოდეთ!)
+
“მუჰაჯირობაში
ამბაეფეში ოხოქთობა
დიდო გონტალერი რენ!”
(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი ეშრეჶ ჲილმაზი რენ. ეშრეჶ ჲილმაზი რენ დობადონა ჩქინიში გამანთანერეფეშენ; მაგამანთანე, შაირი, მჭარუ, თერჯუმანი, ჩქიმი მჯვეში მანებრაფეშენ; ნამთინი პლატჶორმაფეს ართოთ ვორტით . ეშრეჶ ჲილმაზი კალა არ ინტერვიუ დოპი. სქიდალა მუშიშენ; შიირეფე მუშიშენ, მაკალეფე მუშიშენ, თერჯუმეფე მუშიშენ დო კულტურული ნოჩალიშეფე მუშიშენ ბღარღალით. ალი იჰსან აქსამაზი)
+
ალი
იჰსან აქსამაზი: მუ იყვენ, წოხლე თქვან გიჩინათ. სონური რეთ? სო დო მუნდეს დიბადით? ნამუ
ნწოფულაფეს, მუნდეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? დობადონა ჩქინიში ნამუ ნოღაფეს იჩალიშით? ანდღანერი ნდღას მუ დულჲა იქიფთ? სო იჩალიშეფთ? თურქული ნენაშ მეტა მუ ნენაფე გიჩქინან? ჰო, ქომიჩქინ, ქორთული ნენათი ქოგიჩქინან. ხოლო ქომიჩქინ, გურჯისთანიში ედებური ქორთული ნენაშენ თურქული ნენაშა თერჯუმეფე იქიფთ; თურქული ნენაშა გოქთირაფთ. ოფუტეს ნაიგურით ნენა თქვანი მუჭო ორდით, მუჭო ოკაპეტანით, მუჭო ომსქვანით? ჩქინდა ანთეფეშენ მოლაგაშინენანი?
ეშრეჶ
ჲილმაზი: ნოღა
ართვინიში მამგურაფალობაში ნწოფულას დოვიგური დო გეჭკაფურონი ნწოფულაში მამგურაფალე გამაფთი. ართვინური ვორე. ედო წოხლე აჲა გიწვათ დო ეშო გევოჭკა. ართვინ- იმერხევის ნასქიდუნან გურჯეფეშენ ვორე. ნანანენა ჩქიმი რენ გურჯული… მამგურაფალობას ქოგევოჭკი 1968 წანას, მარა 12 სტაროშინა 1980 წანაშენ -1990 წანაშაქის, ვით წანას, მაჶოტოგრაჶობათენ ფსქიდი.
უკულე
ნოღა სამსუნიშ გამანთანაში ენსტიტუტიში თურქული ბურმე დო ანადოლუში უნივერსიტეტიში თურქული ნენა დო მჭარალობაში ბურმეფესთი დოვიგური. ემუშენი ოშქენონი ნწოფულას თურქული ნენაში მამგურაფალე დო ლისესთი მჭარალობაში მამგურაფალე ვორტი. ედო ნოღა
სამსუნი, ნოღა ბურსა დო ნოღა ისტანბოლის დოვიჩალიში.
თეკაუდი
ვიყვიშკულე, შიირიშ
სანატი კაიხეშა ვინჭელი. ისტანბოლიშ თექნიკური უნივერსიტეტეთის თურქული
ნენაში მამგურაფალობა
დოპი ვიტოხუთ სომესტრიშ მორგვალის.
ბოსჶორიშ
უნივერსიტეტისთი დოვიჩალიში; გურჯული ნენაში მამგურაფალე ვორტით ექ სომესტთრიშ მორგვალის. ანდღანერი ნდღას, გურჯული ნენაში შქაგურიში პლათჶორმის ვიჩალიშეფ დო მაჟურა დობადონაფეში დობადონამშინეფეს თურქული ნენა, თურქიჲეში გურჯეფესთი გურჯული ნენა ვოგურაფ.
მოდერნული
გურჯული ნენაში ოგურუს ქოგევოჭკი 2000- ონი
წანეფეს. ედო რაბისკა დო ქეთაბეფეში (შიირი- პარამითი დო მაჟურაფეში) თერჯუმეფე ვიქიფ. რუსული ნენაში ოგურუში გზასთი გებდგითი.
ალი
იჰსან აქსამაზი: (1877-1878), ოსმანლი- ცარობაში რუსჲაში “93 ჰარბი”-ს ოსმანლიში ოხენცალე
გეიჯგინუში, ცარობაში რუსჲაქ ოსმანლიში ოხენცალეში დიხაფეშა ხე ქოგედვუ. უკულე ცარობაში რუსჲაქ აჲა დიხაფეს “Батумская область/ ბათუმიში ობლასტი” დო
“Карсская область/ კარსიში ობლასტი” უწუმერტუ.
აჲა ნოწილეფეს ცარობაში რუსჲაქ ხე ქოგედვუში, ემ
ნოწილეფეს ნასქიდუტუ მუსლიმანეფექ, გურჯი დო ლაზეფეში დიდოქ პაპულეფე მუთეფეშიშენ გენომსქიდე დიხაფე ქონაშქვეს
დო მუჰაჯირი ქოგამახთეს; ექოლენ გამახთიმუს მეჯბური ქოდოსქიდეს. ხილაჶი
მიჩქინ, ვა მიჩქინ, აწი ვა მაჩქინენ?! თქვანთი “Батумская “Батумская область/ ბათუმიში ობლასტი” ნა უწუმერტეს დიხაფეშენ მუჰაჯირი გამახთიმუს მეჯბური
ნაქოდოსქიდუ არ ოჯაღიში ბერე რეთ. ნაკოთხანი წიპაშენ
რეთ? “ბათუმი”-ში ნამუ ოფუტეშენ რეთ ჯინჯითენ? მუ ჯოხონს ექონი ოფუტე თქვანის? მუ ჯოხონს აქონი
ოფუტე თქვანის? მანძაგერეფე
გიყონუნანი “ბათუმი”-ს? მუ რენ
თქვანი მჯვეში გვარი? მუჰაჯირ მოხთიმერი ოჯაღი თქვანიშენ მოლაგაშინენანი? “ბათუმი”-შენ მუჰაჯირი მოხთიმერი დო გურჯული ნენაში Аджа́рия/ აჭარა/ აჭარაში
დიჲალექტი ნაღარღალაფტეს, ნაღარღალაფან მუსლიმანეფექ თი-მუთეფეშის მუშენი “ჩვენებური” უწუმერტეს, უწუმენან?
ეშრეჶ
ჲილმაზი:
აჲა მუჰაჯირობაში ამბაეფეში ოხოქთობა დიდო
გონტალერი რენ… რუსჲა, გურჯისთანი დო კაჶკასჲაში ჩქვადოჩქვა ნოწილეფეშენ მუჰაჯირი მოხთიმერეფე; ეჲა მახორობაში ნოკუჩხენფე
კატეგორიზეთენ გიწვათნა, მუჰაჯირობა
ჲეჩქინდერენ ოთხო გოჩქვანერი პერიოდის, აჲა ბძიროფთ. დეტაჲითენ
ვარდო, მკულეშა გიწვათნა: ვიტომაშქივითანი ოშწანურას შახ აბბასიქ გურჯისთანის ხე გედვუში, ჲეჩქინდინერი მაართანი მუჰაჯირობა. ვიტომაოვრანი ოშწანურას ოსმანლი- რუსული ჰარბიში ორას ჲეჩქინდინერი მაჟურანი მუჰაჯირობა. მაეჩანი ოწანურას, გუმაში რევოლუციაში ორას ჲეჩქინდინერი მასუმანი მუჰაჯირობა. სსსრ
გოშიბღუში, ჲეჩქინდინერი მაოთხანი (ეკონომიკური) მუჰაჯირობა.
ვიტომაოვრანი
ოშწანურას, ხალკიქ შახ აბბასიში ზულუმიშენ დიხა მუში ნაშქვერენ, იმტერენ, მარა
ხოლოთი მუთეფეში დიხაში დოლოხე გერმაფეს, მტკაფეს, რუბაფეს დონტკობერენან. უკულეთი ხალკის ვა მენდვალენ მჯვე დიხა მუთეფეშიშა. ედო ჩქიმი ოჯაღითი რენ ემორანერი, ეკონური ხალკიშენ, აჲა იხთიმალი დიდი რენ, ეშო ვიზმონ მა. მჯვე ჯოხოთენ მახარაძე, აწინერი ჯოხოთენ ოზურგეთი დო გურიას ნაგეძინ არ დობარგალეშენ იმერხევიში ჩიხორი ჯოხონი რუბას მტკაშენ დიხა ყვერენ, ეჲა დიხაში მანჯე იყვერენ დო ექ სქიდერენ ოთხო ჯუმაში ამბაი მიგნაფუნ. ემ სვას ჯოხონს მახრიჲეთი, ანდღანერი ნდღასთი. ორაში დოლოხე, მუთეფეში მახარობა მანძინუში, ოჯაღიქ ექოლენ
ლიბანიშა, გიგიეთიშა აგარაშა დიბარგერენ დო ეშო გობიბღერენან (გიჩქიტან მა აგარას დოვიბადი, გეჭკაფურონი ნწოფულა ექ დოვიგური. ჶაქირ ბაჲქურთიში ქეთაბი “Efkâr Tepesi/ ეჶქარიშ თეფე”-ს გეძინ “ჟურ
ნწოფულა/ İki Okul” ჯოხონი არ პაშურა. აჰა მა ეჲა გეჭკაფურონი ნწოფულას დოვიგური). (აწინერი მაჰალლე დო ოფუტეში ჯოხოთენ) ბრილი,
დასამობი ჲადო ჟურიშა ოკორთერი რენან. ეშო იყვაშითი, მათი მაანშანი წიპაშენ მახარაძეფეშენ ართერი ვორე.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ქომიჩქინ, შურდოგურითენ იჩალიშეფთ; კულტურული ნოჩალიშეფე იქიფთ. თქვანთი მოხვა ძიროფთნა, ქეთაბეფე თქვანიშენ მოლაფშინათ. გამიჩქვინერი ქეთაბეფე ქოგიღუნან: “შიირიშ თოლონი წკუნეფე/ Şiir Gözlü Ağrılar”, “გურიშ
ფერი/ Yürek Rengi”, “ბერეფესთი ჭარუფან/ Çocuklar da
Yazar”, “ილიაში
ნოკუჩხენის/ İlia’nın İzinde”, “ლიმაში, შაირიში, მინობაში კითხალა/ Savaşın Şiirin
Kimliğin Sorgulanışı”, “უდიხელი/
Diyarsız”. აჲა
ჩოდინური ქეთაბი რენ დათო მაგრადძეშენ თერჯუმე. ქეთაბეფე თქვანიშენ მკულეშა მოლაგაშინენანი ჩქინდა? აჲა
ქეთაბეფე თქვანი მუნდეს გამიჩქვინუ? გამიჩქვინუ ვანა გამიქვინასუნონ მაჟურა ქეთაბეფეთი გიღუნანი?
ეშრეჶ
ჲილმაზი:
შიირეფე ჩქიმითენ, კოჩეფეში ირი ხალიშენ (ყოროფა, დულჲა, ემეგი, ყოროფა-ჰურმეტი დო მისობაშენ) დო ბუნჯინაშენ, მუჯადელეშენ ამბაეფე მეფჩაფ… სეზონური
თემაფე კალა გენერალური ამბაეფე
დო იმენდიშენ ჲეჩქინდინერი ამკათა
დულჲაფეშენ, მურენნა ანთეფეშენ ამბაეფე
მეფჩაფ… მკულეშა გიწვათნა, რელიგია,
ომგარუ დო უიმენდობაშ გალე ირი ხალიშენ ამბაეფე მეფჩაფ შიირეფე ჩქიმითენ. თერჯუმე შიირიში ქეთაბეფე ჩქიმითი ეშო: სალვე, ჯაკომე პონტი, უდიხელი/ Diyarsız.
აღნე
ნოჩალიშეფე ჩქინი: გურჯული ნენაში შქაგურიში პლატჶორმიში პროჟეთენ არ ქეთაბიში ნოჩალიშე ქომიღუნან. ანდღა- ჭუმენ გამიჩქვინასუნონ აჲა ქეთაბი ჩქინი. ედო ელბეთ ოგნათენ: თეხიში კოჩიში წკუნეფე “/“ემიგრანტის
ტკივილები”/
“Gurbetçinin Ağrıları”. გურჯისთანიში მაოთხანი პერიოდიშენ მუჰაჯირეფეში წკუნეფე ირის ოგნაფუ მინონან აჲა ქეთაბითენ; თარიხიქთი აჲა წკუნეფე ოგნაფას, აჲა მინონ ჩქინ. გურჯისთანიში მაოთხანი პერიოდიშენ მუჰაჯირეფეში ნდღიური ნოჭარეფე, პაშურაფე, ანექტოდეფე დო შიირეფექ წოფხუფს აჲა ქეთაბი. ხვალა გურჯისთანიშენ თურქიჲეშა მოხთიმერეფეშენ ვარ, გურჯისთანიშენ დუნჲაში
მაჟურა დობადონაფეშა მეხთიმერი მუჰაჯირეფეშენ დოპკორობით ქეთაბიში ნოჭაფე. აღნე შიირიში დოსჲა ჩქიმის “შიირჯემ/
Şiircem” ჯოხონს;
ნოჩალიშე მუში დიჩოდაში, ეჲათი გამიჩქვინასუნონ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ირიშენ წოხლე თქვან შაირი რეთ. მა ეშო მიჩქინ. დიდო მსქვა თურქული შიირეფე ქოგიღუნან. გურჯული შიირეფეთი გიღუნანი? გიღუნანნა, გურჯული შიირეფე თქვანი ნამუ ჟურნალეფეს გამიჩქვინუ, გამიჩქვინენ?
ეშრეჶ
ჲილმაზი:
ჰო, გურჯული ნენა ოჭარუს ქოგევოჭკი. თიშენ კუდელიშე გურჯული
ნენა (უთერჯუმელი) პჭარუფ მა. ანდღა- ჭუმენ ამკათა არ შიირიში ნოჩალიშე გამიჩქვინასუნონ ქუთაისის აკაკი წერეთელიში უნივერსიტეტიში გამამჩქუმალაშენ. ართნერი უნივერსიტეტიქ წოხლეშენთი თერჯუმე არ- ჟურ შიირი ჩქიმი გამოჩქვერეტუ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ჭარელი გურჯული ედებიჲათიში ბაბა შოთა რუსთაველიშენ მოლაგაშინენანი ჩქინდა? შოთა რუსთაველი, ანდღანერი გურჯისთანიში ნამუ სემთის, მუნდეს, სო ჲეჩქინდერენ, დიბადერენ? ნამ ნწოფულაფეეს იგურერენ? მუში საფულე სო რენ? თურქი
მაკითხელეფეს გურჯული ედებიჲათიში ბაბა შოთა რუსთაველიში სქიდალაშენ მკულეშა ამბაეფე მეგაჩენანი?
ეშრეჶ
ჲილმაზი:
შოთა რუსთაველი დიბადერენ ვიტოშიდოოშიდოსუმენეჩი დოხუთი
(1165) წანას ნანანოღა თიჶლისიშა ხოლოს ნოღა რუსთავის დო ვიტოშიდო ჟუროშიდოვიტოანში (1216) წანას ნოღა ჲარუშალემის ღურერენ. ბერობა მუშიშენ დონი, ჯუმადი მუში კალა ართოთ არ- ჟურ ჶარა მაგზალობა ყვერენ, ჲუნანისთანიშაქის მეხთერენ დო დიდო-კულტურული ატმოსჶერეფე ძირერენ, მთელი
ხოლო კაიხეშა დიგურერენ. შაირი დო კულტურიშ კოჩი შოთა რუსთაველიქ კაფლანიშტკებონი ჯოხონი ნოჭარე მუშითენ, ემორაში მენჯელონი ხეცალას, ნანმაფა თამარაში ხეცალას მსქვაშა ნუმხვაჯერენ. არ დიდი მერასიმი იწოფხინერენ დო შოთა რუსთაველიქ აჲა ნოჩალიშე მუში ხე მუშითენ ნანმაფა თამარას ოჩაქურე მეჩერენ. ნანმაფა თამარაქთი შოთა რუსთაველის პრიზი მეჩერენ; აჲა ტერენ მახკემეში მკოროცხუში მაკამი, ეშო ითქვენ. შოთა
რუსთაველის აჲა დულჲა კაი ვა აწონერენ, აჲა მათქვენან, კაბული ვა ყვერენ. ედო
ჲარუშალემიშა მეხთერენ, ექონასის გურჯული მონასტერის სქიდერენ დო ექონაშის ღურერენ ვიტოშიდო ჟუროშიდოვიტოანში (1216) წანას.
ალი
იჰსან აქსამაზი: შოთა რუსთაველიში ნოჭარე გოიქთირინუ დიდო ნენაფეშა, მარგალურითი რენ აჲა ნენაფეში დოლოხე; ეჩიშენ დიდო ნენაშა გოიქთირინუ მუში ნოჭარე, ეშო მიჩქინ მა. ხოლო ნამიჩქინ კონარითენ, ჟურ ჶარათი თურქულიშა გოიქთირინუ შათო რუსთაველიში აჲა ნოჭარე. “კაფლანიშტკებონი” თურქი მაკითხელეფეს მკულეშა ოჩინაფით, იყვენი?! აჲა დესტანიქ ჩქინ ნაოხომოწონაფან ორაშენ დო დიდო ბეჯითი გურამეფე მუშიშენ მკულეშა ამბაეფე მეგაჩენანი?
ეშრეჶ
ჲილმაზი: შოთა
რუსთაველიში აჲა ნოჭარე წოხლეშენ აზერბაჲჯანული თურქულიშენ თურქიჲეში თურქულიშა გოიქთირინერენ. იფთინერი თერჯუმე ნარტუ შენითი აჲა თერჯუმე ბეჯითი რენ, მარა დიდოფეთენ მონკა ოსმანური ზიტაფეთენ გოიქთირინერენ. აშო იყუშითი, შოთა
რუსთაველიში აჲა ნოჭარე ოხოწონუ
მეჭირელი რენ. მაჟურანი თერჯუმე აწი გზას რენ… აწითი “კაფლანიშტკებონი”-ში თემაშა ქომოფთათ, მუეფე მათქვენან მკულეშა დოლორენა მუშიშენ: ყოროფა
დო მანებრობაში თემაშენ “კაფლანიშტკებონი” იჭარინერენ (14-16) ვიტოოთხო- ვიტოანში ჰეჯეში ზიმათენ დო (1576) ვიტოშიდოხუთოშიდოსუმენეჩიდოვიტოანში
ოთხოლონი გეძინ შიირის. “კაფლანიშტკებონი”-ქ სქიდალაში ჶილოსოჶია
დო მსქვა ზიტაფეთენ ამბაეფე მომჩაფან; მაჯერაში შიირი რენ. დოლოხე მუშის აჲა მაჯერაში დესტანიში ორაშენ ვა მოლიშინენ მარა გურჯისთანიში წოხლენი თარიხის სქიდერი პერიოდიშენ მოლიშინენ, აჲა აშიქჲარი რენ. “კაფლანიშტკებონი”-ში ირიშენ ბეჯითი გურამეფეში ჯოხოფეთი ეშო რენ: ტარიელი, ნესტანი, ავთანდილი, დარეჯანი, პრიდონი.
აჲა
ნოჭარეში გური შენი UNESCO-ქ
( მა
ხილაჶი ვა ქომშუნსნა) 2016 წანა შოთა რუსთაველიში წანა გამოგნაფუ.
შოთა
რუსთაველიში ჯოხოთი გურჯისთანიში დიდო
ნწოფულა- უნივერსიტეტი, თეატრი, ჯადდე, მუესსესე დო სვალეფეთენთი სქიდუნ (შოთა
რუსთაველიში მეტროში ისტასჲონი, შოთა რუსთაველიში თეატრი, შოთა რუსთაველიში უნივერსიტეტი დო ჩქვალეფე).
ალი
იჰსან აქსამაზი: გოწონჯღონერობა მუში ნაიქიფთ დერნეღის ჯოხონს “შათო რუსთაველიშ
კულტურული შქაგური”. ეშო მიჩქინ მა. დერნეღი
თქვანის მუშენ აჲა ჯოხო გეოდვით? დერნეღი თქვანი მუნდეს გეიდგინუ? მუ ჶაალიჲეთეფე იქიფთ
დერნეღინი თქვანის? დერნეღი თქვანიშენ მკულეშა
მოლაგაშინენანი?
ეშრეჶ
ჲილმაზი:
მაგედგინე მუში ნავორტი დო გინძე წანაფესთი ოქთალუ მუშიში დოლოხე ნავორტი დერნეღი რენ გურჯული კულტურული შქაგურიში დერნეღი (მა აწი მაკათურე ვორე). აწი ნავოქთალაფ
რენ გურჯული ნენაში შქაგური
პლატჶორმი … ამუშენ
ჩქვა ნოღა ბურსა- ქარაჯაბეჲი- ბოღაზქჲოჲიში
გურჯული კულტური დო ტურიზმიში დერნეღიში მაგედგინე ვორე მა. ექთი ოფუტეში აღანმორდალეფექ დერნეღი ოქთალაფან დო მსქვა ჶაალიჲეთეფე იქიფან.
შოთა
რუსთაველიში კულტურული დერნეღი კალა ხვალა “ჯუმალობაში დერნეღი” გაგნაფათენ ირთიბატი ქომიღუნან. ართიმაჟურაში ჶაალიჲეთეფეს მხუჯი მეფჩაფთ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ნდღას გურჯული ნენათი, აბაზური ნენათი, ჩერქესული ნენათი, ლაზური ნენათი, ჩეჩენური ნენათი ღურუნ თურქიჲეს. აჲა ხალი შენი მჯვეში ორაფეშენ ანდღანერი ნდღალეფეშა მუ გათქვენან? კართა 21 კუნდურას “UNESCO”-ში რეჶერანსითენ ხვენერი
ოკობღალაფეშენ, ოკოთვალაფეშენ მუ
გათქვენან?
ეშრეჶ
ჲილმაზი:
ღურუნ ჲადო ოთქვალუ წორი ვა იყვენ; მუდახალე ვა პათნა, გონდინასუნონ, აშო ფთქვათ. ოფუტეს
მსქვაშა ნაიშინახენ ნანანენაფე ნოღაფეს ოშინახუ ფერფუ
ვა რენ, მეჭირელი რენ. ოშქარული ნენაში მონკანობა დიდო რენ, ეშო იყვაშითი, გინონ ეშო, გინონ აშო, მაჟურა
ნანანენაფე ოღარღალუშენ იდორკინენ. კოჩი, მუესსესეფე დო აქტივისტეფეში ნოჩალიშეფეს აჲა ღურა ამციქა
ათამოლინენ მარა ბედიგოჭვერი ჩოდინა, არ- ჟურ ოშწანურაშკულე მულუნ, აჲა რენ ჩქინობალური გაგნაფა, მარა მითისთი მუთუ ვა აჩქინენ… ოხვენონი დულჲაფეშენ არ- ჟურითი მოლაგიშინათ, აჲა დომიბაღუნან: 1- პოლიტიქური მენჯელი ონჭელუ დო აჲა სფეროს ჩარეფე ოგორუ; 2- აჲა სფეროს ოთეშქილუში გზალეფე ოგორუ; 3- ნენაში დოლოჭარელი მატერჲალეფე დიჟიტალურო ოხაზირუ…
ალი
იჰსან აქსამაზი: აჲა ინტერვიუ შენი დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითვალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში მუთუ გიღუნანნა ვანა მაკითხალეფეს მესაჟეფე გიღუნანნა, ენთეფეთი მიწვით, მუ იყვენ! ფიმფილი დიხაშა!
ეშრეჶ
ჲილმაზი:
თქვანი კალა ოკოღარღალუ კაი მომიხთუ, დიდო მომწონდუ. დიდო შუქური გოღოდაფთ. ალი იჰსან ბეგი, აჲა ინტერვიუფე შენი თქვან თებრიღი ოღოდუ მინონ მა. ჩქინაფაში გოფარუ კოჩის მოწონდუნ, ქეჲჶი აყვენ, აჲა დულჲა დიდოფეთენ აშო რენ. თქვანთი მაჟურაფეს აჲა ჶურსატი მეჩაფთ. ემუშენითი მან თქვან ხოლო თებრიღი გოღოდაფთ. ფიმფილი
დიხაშა, იროთე იხელით!
მაკითხალეფე
ჩქიმისთი აწიშენ შუქური ვოღოდაფ! ოკითხუშა
თოლი ნავაუღუნანფე შენითი არ- ჟურ ნენა ქომიღუნ მა …ნავაიკითხაფანფექთი იკითხან დო ნაიკითხაფანფე კალა იყვან. აშოთენ ენთეფექთი იროთე იგურან. ხვალა ჶურსატითენ ვარ, ჶურსატი ძირან დო ირიხოლო იკითხან დო აშოთენ მუ იკითხასუნონან ეჲა იგურან. კაი გურითენ
ვიძირათ! (კარგად
ბრძანდებოდეთ!)
