İoseb Şengelia k̆ala int̆erviu

 

 

 

İoseb Şengelia k̆ala int̆erviu

Türkçe-Turkuli-თურქული:https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/ioseb-sengelia-ile-soylesi.html

Lazca- Lazuri- ლაზური: http://xvalamgeri.blogspot.com/2023/11/blog-post.html

Lazca-Lazuri-ლაზური:https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/ioseb-sengelia-kala-interviu.html

 

 

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren İoseb Şengelia, Gurcistanişi noğari. Gurcistanişi matarixepe, gamantanerepe do jurnalist̆epeşen. “AK̆A T̆V” -şi emektari ren do Margaluri do Lazuri rop̆ort̆ajepe ikips. İoseb Şengeliak Margaluri etnografyaşenti içalişeps do svalyari xalk̆işen nenaluri mat̆eryalepeti, k̆orobups, aya miçkin. Lazuri nenaşati toli do xavesoba kuğun. Kazim K̆oyuncuşi Lazuri do Margaluri birapapeti k̆ai daʒ̆onen. Ar-jur tutaş ʒ̆oxle, anʒ̆i, eçidoxut Mbuloras, Kazim K̆oyuncuşi ğurandğas, oput̆e P̆anç̆olis t̆u İoseb Şengelia, eya goşinu şeni. Ak Lazuri p̆rogrami doxaziru.  Mati İoseb Şengelia k̆ala int̆erviu dop̆i do biyografi do k̆ult̆uruli noçalişepe muşişen bğarğalit. K̆ult̆uruli temapeşen molapşinit. Aya ren int̆erviu çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)

Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle tkvani biyografişen bğarğalat, iqveni?! Sonuri ret? So yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Andğaneri ndğas mu dulya ikipt? Çileri reti? Berepe giqounani? Mu nenape giçkinan? Aʒ̆i so skidut?

İoseb Şengelia: Ma İoseb Şengelia mcoxons. Noğa Zugdidişi oput̆e Cixaşk̆aris dovibadi. (2012) jurvit̆oşidovit̆ojur ʒ̆anas, nʒ̆upola dovoçodini oput̆e Cixaşk̆aris. Artneri ʒ̆anas, universit̆et̆is kamapti do kodoviguri Gurcistanişi tarixi. Universit̆et̆işen matarixe kogamapti; matarixe vore. Didopeten Lazeti-Samargaloşi tarixi do etnografiyaşi saxas viçalişep. Aya ren noçalişeşi saxa çkimi. Ma mesleğiten matarixe vore, mara didopeten etnografyaşi saxas viçalişep. Ma çkvadoçkva oput̆epeşa mevulur do xçini do badepeşen çkini mcveşi adetepeşi ambaepe do mcveşi p̆aramitepe, şiirepe do majura mitolojiuri ambaepe p̆k̆orobup. Mcveşi do açkva oğuruşi gzas na ren semturi binexepe, xilape do çxvarepe do entepeşi ambaepeşi ok̆orobuti monç̆els. Andğaneri ndğas çileri va vore. Ak̆ademiuri noçalişepe komiğun do emuşeniti didopeten nananoğa Tiflisis vore, mara udodginu mani-manişa Samargaloşa mevulur. Monç̆inora moxtaşi, moşvacinoni ora iqvaşi, ma irote Samargalos vore. Margaluri, Kortuli, İnglisuri do amʒikati Rusuli komiçkin.

Ali İhsan Aksamazi: Ar- jur tutaşi ʒ̆oxle, anʒ̆i, (25) eçidoxut Mbuloras, tkvanti Xopaşi oput̆e P̆anç̆olis t̆it Kazimi şeni, eya goşinu şeni.  Kazim K̆oyuncu şeni muepe gatkvenan?  Kazim K̆oyuncu muşeni beciti ren Turkiyes do K̆afk̆asyas? Muşeni?! Tkvan mu izmont?

İoseb Şengelia: Kazim K̆oyuncu xalk̆işi doloxe dido beciti figuri rt̆u. Didi K̆olxi, namuk Lazepeşi minoba gok̆uʒxinuşeni dido dulya qu. Lazeti do Samargalo kort̆aşa, Kazimişi coxo uğureli ren. Çkin Samargalos Kazimi do muşi noçalişepes dido p̆qoropt. Xvala Samargalok var, ar ğocişen majuranişa mteli Gurcistanik eya k̆aixeşa içinops do mskvaşa şinaps.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan oput̆e Cixaşk̆arişen ret. “Cixa”-s çkinti cixa vuʒ̆umert, Lazuri nenasti eşo itkven- cixa. Oput̆e tkvanişi coxo cixaşen mulun, eşoi?  Oput̆e tkvanis ar cixa kuğun, dido mcveşi cixa. Amʒika aya cixaşen molamişinit, mu iqven! Namu oşʒ̆anuraşa itariğen aya cixa? Zoğaşen muk̆o mağalobas ren cixa tkvani?

İoseb Şengelia: Ho, oput̆e çkinişi coxoşi et̆imoloji “cixa”-şen mulun. Tkvan mʒxade zop̆ont, “cixa” artneri ren Margaluristi, Lazuristi. Oput̆e çkinis tarixuri cixa kogeladgin, “Ç̆akvinciş cixa” coxoni.  (1930) vit̆onçxorooşdoeçidovit̆oni ʒ̆anapes oput̆e Ç̆akvinci ok̆irteren.  Ar semtis coxo gyodverenan “Cixaşk̆ari”, majurasti tarixuri coxo gyodverenan  “Ç̆akvinci”. Am cixaşi coxoşi et̆imoloji “Ç̆ani” k̆ala ok̆ok̆ireli ren,” didopeten aya zop̆onan çkinerk̆oçepek. Lazepe do Margalepeşi mcveşi oşkaruli coxo “Ç̆ani” ren. Svanepek Lazi do Margalis andğaneri ndğasti “mızani” uʒ̆umelan. Oput̆es “Ç̆anisʒ̆qali” coxoni ar ğaliti koren.

(1905) vit̆onçxorooşdoxut ʒ̆anas, çkini oput̆eşi xçini do badepeşen k̆orobineri do doloç̆areli  ambaepekti moʒ̆irapan, mcveşi orapes ak Lazepe skidut̆erenan. Dido ʒ̆oxleneri cixa ik̆ideren (2800) eçidoovrooşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle. Feodaluri oras, Odişişi şkaguri t̆eren çkini oput̆e, ha cixati Samargaloşi irişen menceloni do hemiti Samargaloşi xazinaşi şkaguri t̆eren. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, cixaşi mçiroba xut hekt̆ari k̆onari t̆eren.  Golaxtimeri oşʒ̆anurepes, duşmanepek ar var dido fara kodoloxverenan cixa, mara akoni didilepek udodginu xolo dok̆iderenan eya. 

(17.) vit̆omaşkvitani oşʒ̆anuras, Samargaloşi didik, Levan Majurani Dadianik cixa tişen k̆udelişa oağaneren. Andğaneri ndğas, mcveşi mçire cixaşen xvala namtini noʒ̆ilepe mažirenan. Aʒ̆i sum dudira nauğun cixa ižiren.

Xapisxana muşi içalişept̆u (1857) vit̆oovrooşido jureneçidovit̆oşkivit ʒ̆anaşakis. Hukumetik aya, resmuri k̆arariten kogenk̆ilu anʒ̆i. Çkinti va miçkit̆es, megere baba çkimişi p̆ap̆ulişi p̆ap̆uli, Bit̆ulia Şengelia, xapisxanaşi memurepeşen arteri t̆eren, namukna cixaşi doloxe na t̆u mutxanepe eç̆areleren. Aya xapisxana geink̆iluşi, xapisxanaşi resmuri rabisk̆apeşen koxoiʒ̆onu.

Ali İhsan Aksamazi: Oput̆e tkvanis arti k̆ilise koren, eşo miçkin. Aya k̆iliseşenti molamişinit. Namu oşʒ̆anuraşa itariğen k̆ilise tkvani?  Zoğaşen muk̆o mağalobas ren aya k̆ilise?

İoseb Şengelia: Cixaşi doloxeti ar k̆ilise do ar- jur binaşi goşobğeri genomskide koren.

Cixaşk̆aris akt̆iuri ar k̆ilise koren. Mxeiže coxoni aya oput̆eşi xalk̆ik dok̆idu k̆ilise çkini. Aya rt̆u (20) eçi ʒ̆anaş ʒ̆oxle. Mxeiže mcveşi mapaskirepeşen ren. Entepeşen namtinepe Lazetisti skidunan. Akt̆iuri k̆iliseşen met̆a (7) şkvit k̆ilise çkva koren oput̆e çkinis, mara çkvadoçkva orapes eşo varna aşo dilixverenan.

Ali İhsan Aksamazi: Oput̆eşi xalk̆i didopeten muten skidun? Mu xaçkupan? Mu orgapan? Mu dulyape ikipan oput̆es? Oput̆e tkvanişi ek̆onomiur- soʒialuri do k̆ult̆uruli xalişenti molamişinit, mu iqven! Oput̆e Cixaşk̆arişi maxoroba muk̆o ren? Oput̆e tkvanişi xalk̆ik mu imxornan do mu şupan? Qurženiş bağepe giğunani?

İoseb Şengelia: Oput̆arepe şeni dobağine dulya va ren oput̆es. Emuşeniti oput̆eşi maxoroba ndğaşen ndğaşa imʒikanen. Oput̆eşi xalk̆i para mogapu do aşopeten ocağepe mutepeşis omxvacu şeni noğaşa, nananoğaşa varna majura dobadonepeşa ulun.

Cixaşk̆arişi oput̆arepek lazut̆i, lobia, nuxut̆i xaçkupan do txiri do k̆aʒxanak̆ati kuğunan. Binexiti çans ak. Dido mcveşi orapes, Cixaşk̆ari mabinaxeobaten Samargaloşi dido ʒ̆oxle xtimeri oput̆epeşen arteri t̆eren.  Andğaneri ndğas xoloti ç̆it̆a t̆asnati, qurženişi bağepe koren ak do qurženiten ğvini, qurženişi ç̆aç̆a do xilaten vot̆k̆ati ikipan.

Cixaşk̆ari mzoğaşi seviyeşen (200) juroşi met̆re k̆onari mağalobas ren. Oput̆eşi dixa ar k̆eleşen majuranişa (2020) eçioşidoeçi hekt̆ari ren do (700) şkvitoşi k̆onariti ocaği skidun ek.

Ali İhsan Aksamazi: (40) jureneçi ʒ̆anaş ʒ̆oxleni vana (100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxleni oçilu- okimocuşi, oocağinuşi adetepe muç̆oşi t̆eren do aʒ̆i muç̆oşi ren? Amʒikati ʒ̆oxleneri do aʒ̆ineri oçilu- okimocuşi, oocağinuşi adetepeşen ğarğalit, muk̆onari giçkinan ek̆onari!

İoseb Şengelia: Dido mcveşi orapes, oocağinuşi adetis ar şart̆i kuğut̆u: Biç̆i do k̆ulani artimajuraşi mžaxalişen var iqvasunt̆es. Biç̆i do k̆ulanişi babepe do nanape xvala artimajuraşi jenerasyonişen var, artimajuraşi dido mcveşi jenerasyonepeşi mzaxalepeşenti var iqvasunt̆es.  Biç̆i do k̆ulanis ağani vana dido mcveşi diʒxiriş mzaxaloba uğut̆esk̆onna, aya xalik entepeşi oocağinus nodgitaps. Noğames do noğamisas diʒxiriş mzaxaloba, xolos vana mendraşen mzaxaloba, artneri diʒxirişcoxo, goçkvaneri k̆anonepe va aqvasunonan. Etnografiuli doloç̆arapaşen k̆aixeşa eşo vik̆itxupt:  (9) çxoro jenerasyonişk̆ule emk̆ata oocağinuşi nok̆uçxenepe jur k̆eleşen oocağinus gundunasunt̆u.

Andğaneri ndğas, Samargalosti, mteli Gurcistanisti, aʒ̆ineri k̆anonik mzaxali ocağepeşen biç̆i do k̆ulanişi oocağinus nodgitaps. Mzaxalepeşi oocağinuşi gza genk̆ileri ren. Çkini mcveşi oput̆uri adetepek xvala mzaxali biç̆i do k̆ulanişi oocağinus var, artneri oput̆eşen ar biç̆i do k̆ulanişi oocağinusti nodgitapt̆u do nodgitaps. Xvala artimajuraşa mzaxali k̆oçepeşi berepes var, artneri varna goçkvaneri oput̆epes skideri mara artimajura k̆ala xolos irtibat̆işi berepeşi oocağinusti, artneri oxvameşi xalk̆işi berepeşi oocağinusti nidginen; onatu irişen beciti şart̆i ren ak.  Onatu mzaxalobaşi xeşnoxvenuri formi işinen tina, diʒxiri do xorʒişen çkva k̆ap̆et̆i ren. Vit̆ojur et̆ap̆işa ulun.

Aya xeşnoxvenuri mzaxaloba dido didi endoli ren biç̆i do k̆ulanişi oocağinus. Edo t̆abu işinen. Artneri diʒxirişcoxoşen ar k̆ulani k̆ala oçilus, biç̆işi nanaşi artneri imajişen ar k̆ulani k̆ala oçilus, biç̆işi nanaşi diʒxirişcoxoşen ar k̆ulani k̆ala oçilusti gza va niçinen. Amuşen çkva, ar bereşi mç̆k̆eşiti em beres mzaxali aqven, mzaxali işinen. Bereşi nana- baba, bereşi mç̆k̆eşis da cuma do da işinen. Entepes da aqvet̆u bereşi mç̆k̆eşi.  Emoras varna uk̆uleti, bereşi ocağişen ar biç̆is vana k̆ulanis mç̆k̆eşi ocağişen mitik̆ala oocağinus gza va niçinet̆u. Mk̆uleşa giʒ̆vatna, amk̆ata irtibat̆işenti mzaxaloba yeçkindun. Bereşi mzaxalapeti, mç̆k̆eşi mzaxalepeti artimajuras mzaxali aqvenan. Emuşeniti aya xalikti am jur mzaxalepeşen biç̆i do k̆ulanişi oocağinus nodgitaps. Ak goçkvaneri diʒxirişcoxo do goçkvaneri mzaxaloba beciti va ren. Ar oput̆eşi xalk̆işen ar biç̆i do oxorcaşi oocağinusti ğula oʒ̆k̆ers xalk̆ik. Goçkvaneri oput̆epeşen biç̆i do oxorcaşi oocağinu k̆ai daʒ̆onen xalk̆is. Ar oxoris arişen dido biç̆i iqvaşi, irişen ʒ̆oxle illa umçane cuma içilasen, uk̆uleti majurape. Umçane cuma vardo, majura içilaşi, aya xali oncğore işinen do umçane cuma didopeten ğuraşa uçilu kodoskidun. Eşo iqvaşiti, umçane cuma k̆ala çkar k̆ulani va ikomecen. Amk̆atalepe unamusoni işinenan do emuşeni.

Mcveşi ç̆andapeşi adetepe do merasimepe açkva didopeten gomindunes, gomindunan, mara namtini adetepe xoloti skidun. Andğaneri ndğasti, artneri mzaxalişen ar k̆ulani do biç̆i k̆ala oocağinu didi gyunaxi işinen. Nana do nandidişi soyadişi k̆oçepek̆alati va içilenan. Soni vitʒ̆anapes elçobaten oçiluşi adeti gondunu.

Aʒ̆iti komoptat andğaneri ʒ̆opxineri oocağinuşa. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, amk̆ata oocağinuşi adeti ndğaşen ndğaşa gondunu do aʒ̆iti udodginu gondunun. Etnografiuli doloç̆arapak çkin eşo moʒ̆irapan:  Samargalos, (20.) maeçani oşʒ̆anuraşi maartani gverdis do uk̆uleni orapes didi ç̆andape ikipt̆erenan. Ç̆andaşa 200-300 (juroşi- sumoşi), namtini orapes emuşen dido musafiris uç̆andept̆erenan. Juroşi- sumoşi k̆oçoni ç̆andepeti mažirenan andğaneri ndğalepes, mara ek̆onari dido var.

Gurcistanişi majura noʒ̆ilepes var, mara Samargalos ar adeti ižiren: Ç̆andaşi masaşi masrafepe mteli noğameşi ocağik komeçaps. Ç̆andaşa namulun musafirepe didopeten noğameşi mzaxalepe renan. Mara noğamisaşi k̆ele şeni eşo va ren, ç̆andaşa xvala meçkineri ar-jur musafiri oqonuşi hak̆i kuğunan. Noğameşi k̆eles muk̆o do muç̆o unonna, eşo. Artneri oput̆eşen oocağinu ç̆iç̆it̆a ren, mara xoloti amk̆atalape mažirenan. Çkin etnografiuri noçalişepe çkinişen eşo kobžirit: Samargaloşi rak̆anoni oput̆epes, artneri oput̆eşen oocağinu dido ren, mara Samargaloşi zenoni oput̆epes artneri oput̆eşen oocağinu ek̆onari var, amʒika ren. Çeyizi meçamuşi adeti andğaneri ndğasti xolo skidun. Ocaği muşik k̆ulanis çeyizişi para meçaps vana çeyizişi eşya do majura oxmaronepe nuğaps.

Ali İhsan Aksamazi: Didopeten mu skindinape giqounan oput̆es? Mç̆k̆eşi giqounani oput̆es?

İoseb Şengelia: Mteli Samargalos, çkini oput̆eşakis skindinoba oşʒ̆anurapeşendoni gontaleri ren, didopetenti puciş skindinoba. Eşo giʒ̆vatna, aşo giʒ̆vatna, oput̆e çkimis iri ocağis tito puci uqoun. Camişi, mçxuri do txa nauqounan oput̆arepeşi muk̆onoba dido ç̆it̆a ren.  Oput̆e çkinişi gomorgvas tipepuna koren do çkini pucepeti ek cupan. Emuşeniti mç̆k̆eşi va miqounan.

 

Ali İhsan Aksamazi: Mcveşi orapes, mç̆k̆eşoba xvameri mesleği ren, eşo miçkin ma.  Mç̆k̆eşişi adetepe munoren mteli Gurcistanis, Samargalos? Amʒikati mç̆k̆eşobaşi adetepeşen molamişinit, mu iqven!  Mç̆k̆eşepeşen lersepe, birapape, ep̆osepe giğunani ek?

İoseb Şengelia: Mç̆k̆eşepe Samargaloşi rak̆anoni oput̆epes skidunan do ek, amʒika t̆asnati, malepe kuqounan. Ant̆ik̆uri orapes, mç̆k̆eşepe folk̆lorişi ust̆ati işinet̆erenan xalk̆işi doloxe. Dido mcveşi Margali mç̆k̆eşepeşen şigneri şiirepe, p̆aramitepe do mitolojiuri ambaepe doloç̆areli ren çkvadoçkva ketabepeşi doloxe. Rak̆anoni Samargalos naren, T̆obavarçxilişi t̆ibas orkoştomaloni boçi skidut̆u, eşo icert̆erenan mcveşi Margali mç̆k̆eşepek. Am boçişen ambaepe nameçaps efsanepe dido t̆eren Samargalos.

Gurcistanişi çkvadoçkva noʒ̆ilepes, mç̆k̆eşepeşi gontaleri musik̆aluri inst̆rument̆i salamuri ren, eşo içkinen. Margali mç̆k̆eşepes arçkva musik̆aluri inst̆rument̆i “larç̆emi” kuğut̆es. “Larç̆emi”-şa mengaperi arçkva musik̆aluri inst̆rument̆i Lazetisti gontaleri ren do “ost̆vinoni” uʒ̆umelan. Gelaçamuten mç̆k̆eşik skindinape oktaps. Mç̆k̆eşi iri melodis ar maana kuğun. Skindinapes aya melodepe kuçkinan do mç̆k̆eşis naunon steri ek varna ak dodgitunan. Varna ek ulunan, ak mulunan. Larç̆emişi xoma skindinapes k̆ai nuxteps do xeleberi cupan, aya k̆aixeşa kuçkinan mç̆k̆eşepes. Emuşeniti mç̆k̆eşepek larç̆emi mskvaşa gelaçapan. Larç̆emişi ust̆ak rak̆anoni mendrani svalepeşa ulun do ek ncapeşen nak̆vatasen malzemeten larç̆emi ikips. Mara mamulik naqiraps svalepeşi ncalepeşi do ʒ̆oxleşen k̆vateri ncalepeşi malzemeten larç̆emi va ikips malarç̆emek. Xoloti ikipsna, larç̆emik p̆at̆i xoma meçaps, didopeten aşo icers larç̆emişi ust̆ak.

Ali İhsan Aksamazi: Margaluri nabadişi adeti do peri muç̆oşi ren? Nabadi oxvenuşi ust̆apeşenti ğarğalit, iqveni? Amʒikati aya k̆ult̆uruli mirasişen molamişinit, mu iqven!

İoseb Şengelia: Mtini giʒ̆vatna, Samargalo, k̆ap̆et̆i do mskva nabadi muşitenti k̆aixeşa içkinen. Margaluri nabadi mskvaşa do k̆ap̆et̆işa Margaluri mçxurişi mont̆k̆oriten ixvenen. Margali manabadek eşo icers:  Aʒ̆ineri nabadepe didopeten Margaluri mçxurişi mont̆k̆oriten vardo, majura cinsişen mçxurepeşi mont̆k̆oriten ixvenen. Emuşeniti Margaluri nabadis va nungapan do p̆at̆i renan.

Andğaneri ndğas, xvala ar- jur nabadişi ust̆a gažirenan Samargalos. Manabadepeşi muk̆onoba ç̆iç̆it̆a ren. Entepeti Ǯalencixaş rayonişi oput̆e Çkvaleris skidunan.

Ali İhsan Aksamazi: Bere yeçkinduşi, ma mu miçkit̆as; (100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle oput̆ari do noğari ocağepes mu adetepe uğut̆es, andğaneri ndğas mu adetepe, merasimepe uğunan?  Mu p̆aganur- Krist̆ianuri adetepe, merasimepe uğut̆es do uğunan?

İoseb Şengelia: Ant̆ik̆uri orapes, Samargalos, bere nadorinasen oxorca dixas çalas doncirapt̆erenan do tik̆eleti çalas ar mak̆asi varna k̆ama kiʒ̆užint̆eren. Jurşuronişi oxorca mzaxalepek mak̆asi varna k̆ama çalaş doloxe şinaxupt̆erenan. Eşo ikipt̆erenan jurşuronişi oxorca mzaxalepek. Jurşuronik p̆at̆inoba va žiras do eziyeti va nʒ̆iras do mskvaşa kodorinas yado aşo ikipt̆erenan oxorca mzaxalepek.  Dobadapa meç̆ireli aquna, mamunik do majura mzaxali oxorcalepek jurşuroni burgiliten dixas gyomxvinupt̆erenan. Uk̆uleti jurşuronis xes upşu p̆ot̆lik̆a meçapt̆erenan. Upşu p̆ot̆lik̆ak jurşuroni oxorcas korbas menceli meçasunt̆eren, eşo icert̆erenan mcveşepek. Jurşuronişk̆ala ar-ti mosa gek̆ideri iqvasunt̆eren. Aşopeten jurşuronis p̆at̆i mutu va nanç̆asint̆eren, eşo icert̆erenan çkini mcveşepek.

Jurşuronis dobadapa meç̆ireli aquna, mamunik let̆as k̆uçxepe gelusumt̆u do zop̆ont̆u: “Cixaş nek̆na gominʒ̆k̆iya!” Ena amaxtat̆u, ekoni iri oxorcakti ot̆k̆apu do dolokunepe mutepeşi moiʒ̆k̆asunt̆u do Ğormotis eşo oxveʒ̆apt̆erenan: “Ğormoti çkini, aşo komuşletinia!” Cici ik̆onis do Nana Meryemisti oxveʒ̆apt̆erenan ekoni oxorcalepek.  Jurşuronis guris kimoli muşişi kalamanepe gedumert̆erenan do ʒ̆iʒ̆ilas geçameri ar arguni sum fara korbas usumet̆erenan. Jurşuroni oxorca k̆ala ar çkva jurşuroni oxorcaşi dodgitus gza var niçineret̆eren. Jurşuroni oxorcaşi bere majura jurşuroni oxorcaşi beres mçviya uʒ̆vasunt̆u do oxorcas bere dorinu zori aqveniya do emuşeni majuras muşi k̆ala dodgitu şeni gza var niçinet̆eren, eşo tkverenan mcveşepek. Axiristi “Solomakiş toli” nuğapt̆erenan ekoni oxorcalepek. “Solomakiş toli” ğvinişperi kvaşi maʒ̆k̆indi rt̆eren. “Solomakiş toloni” maʒ̆k̆indi jurşoronis jin golionamt̆erenan. Aşopeten dobadapa muk̆onari meç̆ireli rt̆u tina, jurşuroni astaxolo dik̆arasunt̆u, eşo icert̆erenan çkini mcveşepek.

Bere dibaduşi, bere irişen ʒ̆oxle mamunis meçapt̆es. Emukti irişen ʒ̆oxle beres ʒ̆ip̆a mak̆asiten nuk̆vatupt̆u. Uk̆ule mamunik ekoni oxorcalepes xes dik̆aş k̆ak̆alepe meçapt̆eren. oxorcalepekti dik̆aş k̆ak̆alepe sum fara xeşguris okaçapt̆erenan do xvamupt̆erenan.

Biç̆i bere dibaduşi, emus k̆ama, k̆ilici varna t̆ofeğişa xe gyok̆limapapt̆es. Biç̆i bere k̆ap̆et̆i malime iqvasunt̆u do emuşeni. Eşo açkinet̆es mcveşi oput̆arepes. K̆ulani bere dibaduşi, lemşi, nok̆i vana mak̆asi steri mutupe meçapt̆es. K̆ulani bere oput̆es k̆ai oxorca iqvasunt̆u do emuşeni. Eşo açkinet̆es mcveşi oput̆arepes.

Çkini mcveşi xçinepes gecgineri dobadapa şeni “Xuraşi Sağluğona”- şi xvamati uçkit̆erenan. Bere dibaduşi, ʒ̆oxle ar-jur dolonis piʒarişi oncires doncirapt̆erenan; amus “t̆epia” uʒ̆umernan çkineburepek. Uk̆uleti bere onʒ̆elis doncirapt̆erenan.  Bere onʒ̆elis incirt̆uşi, oncires rk̆inaşi mutu kiʒ̆užint̆eren.  Aşopeten  moxtimeri Şeyt̆anişi p̆at̆inoba beres zarari va meçasunt̆u, eşo icert̆erenan mcveşepek. Bere p̆at̆i tolepeşen oçvalu şeni, didilepek onʒ̆eli xçe k̆ibiri, tolişi moni, met̆aliş para, Cvari, mğuşi ç̆angi, ik̆oni, limxana do amusteri mutepeten moʒ̆opxopt̆erenan. Bereşi oncires Margalepek “onʒ̆e”, Lazepek “onʒ̆eli” uʒ̆umernan andğaneri ndğas.

Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, bere ar ʒ̆aneri iqvaşakis onʒ̆elis dordapt̆es. Beres ar ʒ̆anaşakis va dvadginuşi, jur bigaşi şkas “orulaşes” (ok̆ap̆inonis) dodginapt̆es do xvamupt̆erenan.  Bere ar ʒ̆aneri iquşi, ivaftizineret̆u. Vaftizişi baba noğameşi şahidi iqvet̆u, namuti xeyroni do ocağişi k̆ai menabrepeşen arteri t̆u. Vaftizişi meramişi oras, P̆ap̆azefendik beres Krist̆ianuli coxo gyodumert̆u, mara ocağişi mak̆aturepek beres Margaluri coxoten ducoxupt̆es. Mcveşuri dobadapaşi adetepe didopeten gondunu, gondunun mara amʒika t̆as nati, mcveşuri dobadapaşi adetepeşen namtinepe xoloti skidun. 

Ali İhsan Aksamazi: Eşo giʒ̆vat; dido mcveşi orapes, mu miçkit̆as; (100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle, ocağepek artimajuraşi berepe ordapt̆es K̆afk̆asyas; amk̆ata adeti kort̆u. Xvala ar Margaluri ocağik majura Margaluri ocağişi bere va ordapt̆u. Ar Apxazuri ocağik ar Margaluri ocağişi bere ordapt̆u. Ar majura Margaluri ocağik ar majura Apxazuri ocağişi bere ordapt̆u. Amk̆ata adeti majura xalk̆epesti kuğut̆es,  mis açkinen, xoloti uğunan, eşo miçkin. “Morduoba” uʒ̆umert̆es do uʒ̆umelan, nagiʒ̆umert adetis. Xoş tkvan çkimden k̆ai giçkinan. Amʒika “morduoba”-şi adetişenti ambai komomçit, iqveni?!

İoseb Şengelia: “Morduoba”-şi adeti dido mcveşi ren do hemi K̆afk̆asyaşi çkvadoçkva xalk̆epeşi doloxe hemiti dunyaşi çkvadoçkva xalk̆epeşi doloxe mažirenan. Ant̆ik̆uri orapeşi Samargalos, noğari mapaskirepek berepe mutepeşi oput̆arişi vana asilişi ocağepes mordapapt̆es. Asilişi ocağepekti berepe mutepeşi oput̆ari ocağepes mordapapt̆es. Ocağepek iri ocağis vardo dido bere nauqount̆u do xeleberi şineri ocağepes berepe mutepeşi mordapapt̆es. Amk̆ata ocağape goşiʒxinet̆u. Ağne nanaşi, nanamengaperişi ocaği illa namusoni do dulyamxvenu iqvasunt̆u.

Ağne dobaderi bere dobadapaşk̆ule astaxolo nanamengaperi muşis niçinet̆u. Bereşi nana-babak oradoora bere mutepeşi mok̆itxupt̆es do nanamengaperişi ocağis çkvadoçkva hediyepe nuğapt̆es.  Bere komoirdu do (7- 8) şkvit-ovro ʒ̆aneri diquşi, nana-babaşi oxorişa merasim-ziyafetiten goiktet̆u. Merasim-ziyafetişa nanamengaperişi ocaxisti duç̆andept̆u do didi hediyepe komeçapt̆u bereşi nana-babak. Mapaskiri varna asilişi bere oxori muşişa goiktuşi, nanamengaperi do muşi berepe iqvet̆es mordineri bereşi do muşi ocağişi mzaxali. Mzaxali aqvet̆es entepes. Nanamengaperişi berepek morderi beres muç̆o cuma mutepeşi eşo qoropt̆es do emus mundes unt̆una, emoras ti mutepeşi oqvilu şeniti xazireli iqvasunt̆es. Bere dirduşiti, cumamengaperepek cumamengaperis numxvacupt̆es.

Ali İhsan Aksamazi: Eşo gk̆itxat; mesela (100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle ğuraşi adetepe, ğuraşi merasimepe muç̆oşi rt̆u? Ğuraşi adetepe, merasimepe aʒ̆i muç̆oşi ren? “Mgara- ok̆oreʒxu”-şi adetepe muç̆oşi rt̆u? Aʒ̆i muç̆oşi ren oput̆e do noğas? Amʒikati ğurelişi doxvuşi, mezareşi adetepeşen, merasimepeşen molamişinit, mu iqven! Muç̆oşi iqvet̆u doxvuşi adeti, merasimi do aʒ̆i muç̆oşi iqven noğapes do oput̆epes? P̆aganuri nok̆uçxenepeti ižireni ekoni adetepeşi, merasimepeşi doloxe?

İoseb Şengelia: Mcveşi orapes, Samargalos, ondğes ar mamulik xarmeli k̆oçişi avlas qiruşi, eya p̆at̆i nişani işinet̆u. Margalepeşi cerapaten, ondğes ar mamulik oqirus kogyoç̆k̆aşi do manžagerişi mamulepekti qiranşi, iptinerik ucoxops. Mun oren gzamşinepek k̆itxupania. Astaxolo dobadonaşi mteli bobonç̆va çkimi oxoris dololasen, ma iris vuç̆andep, aya uʒ̆umert̆eren iptinerik. Emoras coğorik p̆at̆işa quraps, aya va ren k̆ai nişani. Samargaloşi namtini noʒ̆ilepes, andğaneri ndğasti, mamulişi oqiru do coğorişi oquru xoloti p̆at̆işa molişinen. Mamulişi oqiru ognaşi, ç̆iç̆it̆a t̆as nati, namtini k̆oçepes mamulik mu zop̆ons oxvaʒ̆onenan, didopeten aşo tkumernan do icernan Margalepek andğaneri ndğasti. Mamulişi oqiru do coğorişi oquru met̆a, xarmeli k̆oçişi oxorişi nek̆naşa manda mextaşi, ayati dido p̆at̆i nişani işinen. T̆anis şuri gamulut̆uşi, k̆oçis meç̆iroba aquşi, oncire muşişi tude ar orxu tamo-tamo ç̆upt̆erenan do t̆anis şuri mskvaşa gamulut̆eren, eşo dicert̆erenan namtinepek. Onç̆eloni ren, ar xocişi varna ar çkva skindinaşi orxuşi oç̆u yasaği ren, emuşeni mcveşi orxupe meçkineri ar k̆uis dolot̆k̆oçumert̆erenan mcveşepek.

K̆oçi ğuraşk̆ule oxorişi oxorcalepek ç̆viniten imgarnan do k̆oçepek qurapan. Ocağişi xalk̆ik mgarineri ti it̆k̆ap̆upan. Entepeşi xomape mteli oput̆es ignapen. Aşopeten oput̆eşi xalk̆ik gurişmeç̆voni ambai kognaps. Oput̆eşi xalk̆i manişa qurer-mgarineri ğurelişi oxorişa unk̆apun do ti it̆k̆ap̆upan. Ğurelişi nanak do dalepek ğva ibuʒxapan do toma istikapan. Aya ren entepeşi gurişç̆vinişi nişani.

Andğaneri ndğasti, ğura didi t̆rajedi işinen, mara didopeten noğarepek ti va it̆k̆ap̆upan, ğva va ibuʒxapan, toma va istikapan. Ok̆oroʒxuşi adeti tamo-tamo gondunun. Didopeten oput̆epes, didopetenti ağanmordale miti ğuraşk̆ule, andğaneri ndğasti, k̆oçepek ti it̆k̆ap̆upan, ğva ibuʒxapan, toma istikapan, mağali xomaten imgarnan, qurapan. Mara aya xali ndğaşen ndğaşa xoloti gondunun, eşo ižiren. 

Ǯoxleneri orapes, “ğurelişmamskvane”-pe t̆erenan. Ar miti ğuraşk̆ule, “ğurelişmamskvane”-s didi roli kuğut̆eren. “Ğurelişmamskvane”-k ğurelis t̆ani ubons; ğurelişi nunk̆u-p̆icis ğuraşi ç̆vini mo ižiret̆asya do omskvanaps. “Ğurelişmamskvane”-k ğurelişi toli, xe do k̆uçxepe mskvaşa donʒ̆uranups, toma do pimpili uʒxonaps.  Andğaneri ndğas, “ğurelişmamskvane”-şi dulya ocağişi ar mak̆aturek varna ar manžagerik ikips. Ocağişi mak̆aturek varna manžagerik ğurelis t̆aniti ubons.

Ar mitxani sotxani gzas t̆rajik̆ulixeşa doğuruşi varna ʒ̆k̆aris dişkviduşi, nadoğuru svaşen oxori muşişa nok̆epe gok̆idapt̆erenan. Aşopeten şuri oxori muşişi gzas naqonasen do oxori muşişa moxtasenya, eşo icert̆erenan mcveşepek.

Oxorca varna k̆oçik nadoğuru svaşa çonguri do ginže nok̆epe iğamt̆es. Nadoğuru svas gek̆ireli nok̆i oxorişa niğasunt̆es. Gzas çonguri gelaçasunt̆es, ibirasunt̆es, ixelasunt̆es, ğurelişi şurişa mextimeri gza naqonasunt̆es do oxorepe mutepeşişa goiktasunt̆es. Mzaxalepek do manžagerepek mamuli mendiqonept̆es oxorca varna k̆oçi nadoğuru svaşa. Mamulik oxorca varna k̆oçi nadoğuru svaşen muşi şuri ʒ̆oxle oxori muşişa, uk̆uleti mezare muşişa “mendiqonupt̆u”. Cenazeş merasimişk̆ule, mzaxalepek do manžagerepek mamuliti mezareşa mediqonupt̆es, eşo icert̆erenan mcveşepek.  Ğurelişi şurişi mendiqonu şeni, t̆orocepeti ixmarinet̆eren. 

Doxvapaşen ʒ̆oxle “maambae”-k ğurelişi mzaxalepe do manžagerepe tito- tito mok̆itxupt̆u do ğura do doxvapaşen mç̆ipaşaşi ambai komeçapt̆u. Dido mcveşi orapes, “maambaepe”- k ğureli şeni akoni-ekoni oxorepe ğurelişi k̆ilici, k̆ama, oisince vana dolokunuşi ar noʒ̆ileten  mok̆itxupt̆es. Ar oxorişa naxoluşi, “maambae”-k mağali xomaten imgart̆u do gurişmeç̆voni ambaiş ognapus tamo-tamo gyoç̆k̆apt̆u.  Ğurelişi oxorişa moxtimerepeşen namtinepe oxoris amulut̆es, namtinepeti var amulut̆es. Cenazeşi dolokunepe do doxmeli mcveşi mutupe doxmeli ar svas nirçinen; antepe ğurelişi gonoşineşi nişani işinen. Moxtimerepe ğurelişi dolokunepe do mutepe k̆ala ok̆oxenenan do mağali xomaten imgarnan. Mgaraşi ndğaşenti moloşinapan ekonepek. Nagiʒ̆umert ora aʒ̆ineri steri va rt̆u, andğaneri steri int̆ernet̆i, mobiluri t̆ilifoni va rt̆u. Emuşeniti ğurelişi “maambae” iqvet̆u do k̆uçxeten gulut̆u do p̆at̆i ambari ognapapt̆u.

Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, andğaneri ndğas, “ğurelişi maambae” -şi adeti gondunun.  Sovyeturi p̆eriodis, ğurelepe aʒ̆ineristeri va dixvinet̆u, emoraşi doxvaluşi adeti aʒ̆ineri steri va rt̆u. Mara emoraşi doxvaluşi adetiti aʒ̆i ndğaşen ndğaşa gondunun. Andğaneri ndğas P̆ap̆azefendepek ğurelepeşi Krist̆iyanuri adetiten doxvalu şeni şurdoguriten içalişapan. 

(19.) mavit̆oçxovrani oşʒ̆anuraşi doloç̆arelepek emoraneri doxvaluşi adetişen ambaepe komomçapan: Ğuraşi maotxani varna maxutani ndğas ğurelişi doxvalu xarami işinet̆eren.

 

Andğaneri ndğas ğurelişi doxvalu şeni xuti dğaşen şkvit ndğaşakis ora niçinen, mara xoloti ğuraşi maotxani varna maxutani ndğas ğurelişi doxvalu xarami işinen. Doxvapa illa İk̆inaçxa, Çaçxa, Şuriçxas iqvasunt̆u. Am k̆aide andğaneri ndğasti ixmaren. Aya aşikyari ren. Mcveşi orapes, doxvapaşakis ğurelis seri utanapt̆erenan k̆ala; çkvadoçkva sterapape istert̆erenan, Ožiʒoni p̆aramitepe oxoʒ̆onapapt̆erenan. Ğureli muk̆o dido ʒ̆aneri rt̆una, mçumalepek çkva dido istert̆erenan do ižiʒapt̆erenan.  Eşo varna aşo, ğurelik̆ala seri otanuşi adeti oşʒ̆anurapeşen doni naqonups.  Didopetenti ğureli ağanmordale renna, ağanmordalepe ğureli k̆ala ç̆umanişa dotanapan.  Mezareş maontxorek ğureli şeni “sarayi” ikip̆t̆erenan. Entepe şeni dido beciti t̆eren aya.

 

Arguniten k̆vateri ncaten tabuti ikipt̆erenan. Andğaneri ndğas, tabuti oxvenu goçkvaneri zanaati ren. Emuşeniti ğurelişi vaftizbabak varna mzaxalişen ar k̆oçik para meçaps do matabutes tabuti oxvenapaps. Tabuti dğaleri var, cenazeşi merasimişen ʒ̆oxleni seris, serişi gverdis oxorişa muiğinen. Cenazeşi merasimişen ʒ̆oxleni seris varna merasimişi ç̆umanis ğurelis ağani dolokunepe kodolokunapan do tabutis gyoncirapan. Ar-jur ʒ̆anaşen doni ğurelepe doxmeli morgisti işinaxen.  Ǯoxleni orapes, ğurelis doxmeli ç̆amepeten xveneri lemşi geçapt̆es do aşopeten meraşimiş ndğaşakis ğurelişi t̆ani manişa va xʒut̆u. 

  (17., 19. do 20.) mavit̆oşkvitani, mavit̆oçxorani do maeçeni oşʒ̆anurepeşi doloç̆areli etnografiuri mat̆eryalepek eşo moʒ̆irapan: Ğurelişi ziyafeti dido beciti t̆eren. Ğureliş ziyafetişi mak̆aturepeşi didobak varna ç̆it̆anobak ğurelişi ocağişi p̆rest̆ijiti oʒ̆irapt̆eren do emuşeniti dido beciti rt̆eren. Oç̆k̆omalepe mutepeşiten; mç̆k̆idi, lobia, ğvini, neži, txiri, k̆romi, leriten ğurelişi oxorişa nulut̆erenan ğurelişi mamgarepe. Mamgarepek ğurelişi oxorişa ar-jur aşçi mendiqonupt̆erenan. Uça kumaşiten moʒ̆opxeri didi lukunati mendimert̆erenan mamgarepek. Mendranuri mzaxalepeti ğurelişi oxorişa mextimus do omgarinu-ok̆oroʒxus numxvacupt̆erenan. Parati meçapt̆erenan. Ora muşis, eşo varna aşo sebebiten mik omgarinu-ok̆oroʒxus var numxvacu, illa uk̆ule ğurelişi oxorişa idasunt̆u do ğurelişi ar nişanis amgara do axvamasunt̆u. Adeti eşo t̆eren do mutu var. 

Andğaneri ndğas, mzaxalepek do manžagerek doç̆ironi xila do oç̆k̆omalepeten varna paraten ğurelişi ziyafetis numxvacupan. Ǯoxleşenti giʒ̆veret̆it, andğaneri ndğas, ğureliş ziyafetişi masas paraten omxvacu xoloti gontaleri ren. Aya eşo ren: Cenazeş merasimişi ndğas, ocağişen varna mzaxalepeşen “paraş maç̆aralepe”-k ğurelişi oxorişa omgarinu-ok̆oroʒxuşa mextimerepek muk̆o para komeçes, eya ç̆arupan. Aya para eʒxala ren.  Uk̆ule “paraş maç̆arale” varna ar mzaxali muşi ğuraşi, ʒ̆oxleni ğurelişi ocağiş mak̆aturepekti, entepek nakomeçes para k̆onari, ʒ̆oxleni “paraş maç̆arale”-şi ocağis komeçapan.  Mara ndğaşen ndğaşa am adetiti gondunun, eşo ižiren. Eşo iqvaşi, ndğaşen ndğaşa ocağepek ğurelepeşi merasimepe mutepeşi ti mutepeşişi paraten ikipan, oxvenapan.  
Ğurelişi omgarinu- ok̆oroʒxuşa mextimapaşi adeti aʒ̆iti işinaxen. Namtini xalepes, (20) eçi, (30) eçidovit varna met̆a k̆oçiti icoxinen omgarinu- ok̆oroʒxuşa. Mamgarepe-mak̆oreʒxepe didopeten ğurelişi mzaxelepeşi manžagerepeşen iqvet̆es. Am mamgarepe-mak̆oreʒxepes ğurelişi ocağis k̆ainoba oʒ̆iru do entepe k̆ala mskvaşa oskidu unt̆es do emuşeni. Andğaneri ndğas, k̆oçepek ğurelişi ocağis uça kumaşiten moʒ̆opxeri lukuna var, pukuri mendimelan.  Ğureli muk̆onari xolosoni mzaxali ren, pukuri ek̆onari didi do ğirsoni iqvasen.  Mʒika t̆as nati, xoloti lukuna mendimelan namtinepek. Aʒ̆iti aşçepeşa komoptat, tkvan entepe Samargalos va gažirenan. 
Omgarinu-ok̆oroʒxuşa, eşo varna aşo sebebiten, ğurelişi ar xolosonis va agzaluna, irişen moxva oras, ğurelişi ocaği mok̆itxasen do ç̆vini muşi ocağis oʒ̆irasen. (40) jureneçi ndğas, ğurelişi nişanişi gonʒ̆k̆imuşi adeti kogondunu. 
Ant̆ik̆uri orapes, omgarinu-ok̆oroʒxuşa mextimeri k̆oçi tik̆şarişen amulut̆u do irişen ʒ̆oxle avlas gedgineri ncalepeşen arişa naxolut̆u.  Aya rt̆u meçkineri nca. Uk̆ule k̆oçepek  kudi, k̆ama do livorepe miʒ̆k̆apt̆es do em ncas gelak̆idapt̆es.  Amuşk̆ule, çoxa do porça muşişi ar-jur k̆opça geʒ̆k̆ips do gurp̆ici amʒika ižiren. Emuşenti ʒ̆oxleni orapes, mextimeri mamgare- mak̆oreʒxek çoxa, porça do şlap̆iti moiʒ̆k̆up̆t̆eren. (3- 4) sum-otxo mamgare-mak̆oreʒxe ok̆ok̆ateri dodgitut̆eren do k̆va mutepeşi jur xeten baxupt̆erenan. K̆oro vart̆u nati, mamgarepe-mak̆oreʒxepek ar k̆ele ti- mutepeşi baxupt̆erenan, majura k̆eleti “vai- vai” yado mağali xomaten ğurelis amgart̆erenan. Uk̆uleti tabuti nart̆u oxoris amulut̆erenan. Tabuti k̆ala burgiliten dixas gyomxvinasunt̆es do ğureliş ʒ̆oxleni mskvanoba, k̆ainoba, k̆ahramanobaşen ambaepe meçasunt̆es. Mextimerik ğurelişi gurimeç̆veri nana-baba-mzaxalis ğurelişi mskva ndğalepeşen molaşinapt̆u, guri uxvenasunt̆u.     
Qoropeli miti ğuraşi, irik, didopetenti ocağik uça dolokunepe dolikunapt̆u. Xolosoni k̆oçepek jurneç ndğas pimpili va ibğapt̆es.
Uça dolokunuşi ora diçoduşi, ğurelişi ocağişi mak̆aturepek ğurelişa mengaperi ar miti ʒxuneri iluk̆atupt̆erenan. Ğurelişa mengaperik ocağis ğureli oşinapasunt̆u. Aya dulya eşo iqvet̆u:
Ǯoxle ğurelişa mengaperis toma obğapapt̆es ocağişi mak̆aturepek. Ocağişi ğureli cuma t̆uk̆onna, ğurelişa mengaperis “cumamengaperi” uʒ̆umert̆es; ocağişi ğureli da t̆uk̆onna, ğurelişa mengaperis “damengaperi” uʒ̆umert̆es;  ocağişi ğureli nana t̆uk̆onna, ğurelişa mengaperis “nanamengaperi” uʒ̆umert̆es. Aşopeten ocağişi ğureli xolo ocağişi doloxe skidut̆u do ocağişi mak̆ature steri iqvet̆u. Eşo uçkit̆es.

Ali İhsan Aksamazi: Ç̆eç̆etobaşi adetişenti molamişinit! Oput̆e do noğapes muç̆oşi rt̆u Ç̆eç̆etobaşi adeti? Aʒ̆i muç̆oşi ren Ç̆eç̆etobaşi adeti?

İoseb Şengelia: Samargalos, Ç̆eç̆etoba ixvaminen Nana Meryemişi Bayramişi ʒ̆oxleni seris. Aya ren Şeyt̆anişi p̆at̆inobaşen opağuşi ora, didopeten eşo icerinen. Oput̆eşi xalk̆ik dido mağali svas didi daçxiri dogzaps do ar ekole do ar akole mejoʒxont̆unan nosi do t̆ani mutepeşi Şeyt̆anişi p̆at̆inobaşen mskvaşa opağu şeni. Çkvadoçkva oput̆epeşi ağanmordalepe ok̆oibğenan do k̆aixeşa xoronapan. K̆ulanepe do biç̆epek artikarti mskvaşa içinopan. Ağanmordalepek udoxunu- udodginu şenluği, şamat̆a ikipan. Xçini do badepe oxoris doxedunan do xvala şamataşi xomapes nusiminan.

Ali İhsan Aksamazi: Endemuri Margaluri lilveşen do mzgudaşenti ambaepe komomçit amʒika, iqveni? Dido reni amk̆ata lilvepe do mzgudape ek, Samargalos, tkvani oput̆es?

İoseb Şengelia: Samargalos, lilve-mzgudapeşi iri ç̆eşidi çans. Kinži, ğaramso, mʒxuk̆uburi, leri do majura lilvepe. Semturi lilve-mzgudape ndğaşen ndğaşa gondunun do majura dobadonapeşen eç̆opineri lilve-mzgudape gamiçinen do mutu var.
Samargalos, lilve-mzgudapeşi ç̆eşidi met̆a, çxvarişi semturi dido ç̆eşidi çans. Entepe met̆a dik̆a, su do majura k̆ult̆uruli mzgudape çans.

Aya ç̆eşidoba ndğaşen ndğaşa gondunun mara xvala doxmeli svalepes namtini mzgudape işinaxen. Oşişen dido yerli tasi işinaxen çkimi doxmeli k̆oleksiyonis. Semturi dido ç̆eşidoni uşkuri do mʒxulepeti çans Samargalos. Andğaneri ndğas semturi sum ç̆eşidi yerli xila, nca oğuruşi gzas ren. Uşkurişi xali irişen p̆at̆i ren.

Ma Samargaloşen (15) vit̆oxut ç̆eşidi uşkuri dop̆k̆orobi: Sap̆iço uşkuri, xvamarde uşkuri, mesiş uşkuri, ğancam uşkuri, saçxiar uşkuri, Lazur uşkuri, çe uşkuri, ç̆ita uşkuri, ğvaç̆ita uşkuri do çkva. Mʒxulişi ç̆eşidepe uşkurişişen k̆ai işinaxen. Mʒxuliş Margaluri ç̆eşidepe: Gidel sxuli, ragvie sxuli, ğerk̆ut̆a sxuli, ç̆anuri sxuli, orko sxuli, şankar sxuli, mesişi sxuli, goro sxuli, sazoto sxuli, ğvaç̆ita sxuli do çkva. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, (60) sumeneçi k̆onari qurženiş ç̆eşidi k̆ai içkinen Samargalos:  Çergvali, çeşi, k̆ik̆açe, maxvat̆eli, xociştoli, ç̆vit̆iluri, çeç̆ipeşi, çexardani, ocaleşi, t̆orok̆uçxi, k̆aç̆iç̆i, ç̆odi, çuberi, k̆oloşi do çkva. Lazeti do Samargaloşi xila, lilve-mzgudapeşi coxope didopeten artneri ren. Aya xalikti moʒ̆irapan, çkin artneri k̆ult̆urişi xalk̆i voret. Çkini lilve-mzgudape çkini p̆ap̆ulişp̆ap̆ulepeşi şurdoguriten oçalişuten andğaşa komoxtu. Emuşeniti çkin entepe şurdoguriten oçvalu do oşinaxu domaç̆irnan.   

 

Ali İhsan Aksamazi: Cinci muşiten Samargaloşen gamaxtimeri endemuri skindinapeşenti molamişinit! Cinci muşiten Samargaloşen gamaxtimeri coğori ren yado vogneret̆i ar Margal Xanumişen. Eşo reni? Aya ambai mʒxade reni, xumroba reni?

İoseb Şengelia: Çkin endemuri coğori va miqounan Samargalos. İri Lazik “zerdava coğori” na uʒ̆umers, tkvan elbet am coğorişen molaşinapt, eşo momixteps. Aya ç̆eşidi yeçkinderen tarixuli K̆olxetis do gontaleri ren Lazeti do Şavşet-İmerxevişi semtepes. Ç̆iç̆it̆a t̆asnati, am ç̆eşidi coğori Guria do Aç̆aristanişi rak̆anoni svalepesti ižiren. Gurcistanis, am cinsişi coğoris “K̆olxuri mazerdeve” vana “Gurculi mazerdeve” uʒ̆umelan. Aya cinsi ar ren çkini şeni, teli çkini ren.
Samargalos, çkin komiqounan “k̆varaʒxeliepiş cişiş çxou” coxoni endemuri puci. Çkin komiqounan Margaluri cinsişi ʒxeni, Margaluri cinsişi txa, Margaluri cinsişi mçxuri, Margaluri cinsişi kotume do çkva. Andğaneri ndğas, aya cinsepe dido ç̆it̆a ren do ndğaşen ndğaşa gondununan.
 

Ali İhsan Aksamazi: Aya int̆erviuşi axiris “AK̆A T̆V” şeni ar- jur nena ptkva: “AK̆A T̆V”-s cumu do emeği nauk̆atups do çkin omudi namomçapan iris şukuri voğodap, ʒaşa extan! Emuşeniki Ğormotik namomçes ğirsoni nena, K̆olxuri nena ordaps “AK̆A T̆V”-k.  Andğaneri ndğas,  “AK̆A T̆V”- ten Margaluri do Lazuri nena açkva umanceli va ren. Eşo ižiren.  Ma mepşven “AK̆A T̆V” irdasen. Margaluri do Lazuri nena amk̆ata noçalişepeten irdasen.   Tkvanti ginonanna, amʒikati “AK̆A T̆V”-şen ar- jur nena miʒ̆vit, iqveni?!

İoseb Şengelia: Lazuri, Margaluri do Svanuri nena dğaşen dğaşa ğurun; açkva berepek va ğarğalapan. Aya ren dido didi nişani. Edo aya xali va iktirenna, sum nena manişa ğurasen.

Çxoroʒ̆quri ağanmordalek, Teona Axalaiak “AK̆A T̆V” kododgu. “AK̆A T̆V”- şi dodgalapaşi noğire ren Lazuri, Margalur do Svanuri nenapeşi p̆op̆ularizasyoni. Onʒ̆eliş nena goç̆k̆ondu ren dido didi gyunaxi, “AK̆A T̆V”-k xalk̆is aya oxoʒ̆onapaps. “AK̆A T̆V” ağan-dodgeri ren do finansuri dido didi p̆roblemepe kuğun. Mara mteli p̆roblemepes manişa gecginasen do emus namomskuns sva aqvasen majura çinoberi t̆elevizonepeşi doloxe, aşo vicer ma. Aşopetenti Lazuri, Margaluri do Svanuri nenapeşi oşinaxus k̆ap̆et̆işa nuşvelasen.

 

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonanna, aʒ̆i aya int̆erviu voçodinat?! Aʒ̆i çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkuşi çkva mutu varna mesaji giğunanna, eti vognapapat! Pimpili dixaşa!

İoseb Şengelia: Ali begi, irişen ʒ̆oxle tkvanda şukuri oğodu minon ma. Lazuri nenaşi oşinaxus dido becitixeşa nuşvelapt. Uk̆uleni jenerasyonepes tkvani noçalişepeşi kimet̆i uçkit̆asen, aşo vicer ma.  Lazepe çkineburi xalk̆epeşen arteri ren; çkin artimajuraşi  cumalepe voret. Lazepe do Margalepe ar voret; ar diʒxiri do ar xorʒişi voret. Emuşeniti iro xes xe meçameri vort̆at; artimajuraşa iro ambai miğut̆an. Giçkit̆an, Samargalos cumalepe kogiqounan do dido k̆qoropan.

 

(Önerilen Okumalar: Ahmet Tevfik (Büyük Hasan Rıza Paşa Zâde), (Yayına Hazırlayan: İrfan Çağatay) “Sevgili Vatandaşlarım Lazlara Ricâ-yı Mahsûsum ve Târihten Şânlı İki Sahîfe”, Lazi Kültür Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2014; B. G. Hewitt ve Z. K. Khiba, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrelce Bir Masal: Kuzey Rüzgârı ve Güneş”, Kafkasya Yazıları, Sayı 5, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Bakur Gogokhia: “Kimliğin en büyük nişanesi dildir!”, 29 XI 2018, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “Cixaşkari Gürcistan’ın Zugdidi kentinde Laz Kalesi…” , 6 XI 2022, lazca.org; Giga Kavtaradze: “Hayat yalnızca para ve yemek değil!”, 16 I 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “Gürcistan’da ilk Megrelce dergi “Skani სქანი yayımlandı”, 13 V 2020, lazca.org; “Hayvan Çiftliği” Megrelce olarak yayınlandı”, 16 XI 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava: “Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”, 27 IV 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Bir dilde başka dillerden ne kadar çok ödünç kelime varsa, o dilin o kadar eski,  zengin ve bir kültür dili olduğunu anlayabiliriz!”, 6 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr/ hyetert.org; Givi G. Karçava:  “Kâzım, kültür devrimi yapan bir insandı!”, 13 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Kardeşliği canlandırmak istiyorum!”,  22 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, 11 I 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com;  “Kâzım Koyuncu AK̆A T̆V’de”, 09 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Jean Chardin, (Editör: Stefanos Yerasimos, Çeviren: Ayşe Meral),  “Chardin Seyahatnamesi/ İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran”, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2014; Jean Chardin, (Çeviren: Hüseyin Göçmen),  “Megrelya Seyahati (1672)”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2016; Gogita Çitaia: “Tarihimiz övünülecek zenginlikte”, 5 VIII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; İuri Ğvincilia: “Dilimizin adını duymak bile istemiyorlar!”, 31 VII 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Joakim Enwall, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Qazaqişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996; “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”,16 V 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; “Megrelce Televizyon- AK̆A T̆V Bir Yaşında!”, 20 VII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Kâzım Koyuncu “AK̆A T̆V”de”, 9 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Kolkhuri podkast editörü (Lado Tskhakaia): “Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!” , 28 I 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Laşa Kodua, “Lazca dildir; başka bir dilin lehçesi değildir”, 26 IX 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Megrelistan’da üç gün”, 29 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Müzisyen Cihangir Bilgin Zugdidi’de”, 22 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Biz Gürcistan’da, siz Türkiye’de dilimizi yaşatalım; bunu yapabiliriz!”, 23 II 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Anadilimiz kaybolursa, kimliğimiz de yavaş yavaş kaybolacak!”,  03 XI 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Niyazi Koyuncu: “Kâzım’ın hasreti büyüyor!”, 12 VIII 2013, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Nodar Lomouri, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Egrisi/ Lazika Krallığının Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi,  Sayı 5, Temmuz-Ağustos 1994, İstanbul; “Sovyet Lazları Halk Önderi İskender Tzitaşi ve Solun Ezberini Bozan Mektupları”, 5 XII 2013, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Tedo Sakhokia, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrel-Laz Kültüründe Akrabalık, Evlenme ve Cenaze”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 140, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995; Zaal Calağonia, “Yaşasın dillerimiz Lazca ve Megrelce!”, 28 VI 2022, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “ვისწავლოთ მეგრული! /Megrelce Öğrenelim!”, 17 II 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)

aksamaz@gmail.com