“… korkuyla sessiz kalanın korkusu kayboldu …” / SÖYLEŞİ (TÜRKÇE- LAZCA/ ლაზური )

 

SÖYLEŞİ (TÜRKÇE- LAZCA/ ლა ზური )

 

 

 

 

 “… korkuyla sessiz kalanın korkusu kayboldu …”

 

 

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Güngör Şenkal. Güngör Şenkal, ülkemizin aydınlarından. Yayınlanmış kitapları var; bir şair ve bir yazar. Kendisiyle bir söyleşi yaptım. Kısaca biyografisinden ve çalışmalarından konuştuk. Aşağıdaki metin söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz. 20 XII 2020)

 

+

 

Ali İhsan Aksamaz: Güngör Bey, önce bize biyografinizden bahsedin, lütfen! Nerelisiniz? Nerede doğdunuz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Nerede yaşıyorsunuz? Mesleğiniz nedir? Ne iş yapıyorsunuz? Türkçe dışında hangi lisanları biliyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız var mı?

 

 

Güngör Şenkal:  Sayın Aksamaz, bir işçi ailesinin çocuğu olarak, işçi sınıfı mücadelesinin ortasında, Kdz. Ereğli’de doğdum. Bunu söylememin nedeni, kişiliğimin oluşumunda bu olgunun belirleyici bir yeri olmasıdır. Baba tarafım, çalışmak üzere iç göçle Zonguldak havzasına gelmiş Trabzonlu bir ailedir. Orta öğrenimimi Kdz. Ereğli Lisesi’nde yaptım. Yüksek öğrenim için 1980 yılında Avusturya’ya geldim. Burada okumanın maddi olanaklarını yaratamadığımdan dolayı işçi olarak çalışmaya başladım. Bundan sonraki öğrenim hayatım hep işçiliğin paralelinde yürüdü. Bugün hâlâ ekmek parası kazanmak için taksi şoförlüğü yaparken, bir yandan da Anadolu Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü son sınıfında okumaktayım. Geçen zamanda Anadolu Üniversitesinde İktisat okudum, Viyana Üniversitesi’nin Türkoloji ve Oryantalistik bölümlerinden ders aldım. Aslında bu bölümlerde okudum, ama bitiremediğimden dolayı ders aldım diyorum.

 

Dil bilmeyi, ′algılanan bir iletinin içeriğini anlayabilmek ve dinleyiciler tarafından anlaşılabilen bir iletiyi oluşturabilmek olarak’ tanımladığımızda, Türkçenin dışında Almanca da bildiğimi söyleyebilirim. Biraz İngilizcem ve Osmanlıca dersleri için birer dönem Arapça ve Farsça görmüşlüğüm de var, ama dil bilmek bunların çok ötesinde.

 

Üç çocuğum var; ben ayrı ve yalnız yaşıyorum.

 

 

 

Ali İhsan Aksamaz: Güngör Bey, biliyorum, yayınlanmış beş kitabınız var. Ayrıca diğer şairlerle beraber yayınlanmış ortak bir kitabınız daha var. Bu kitabın da editörüsünüz. Öyle biliyorum. Yayınlanmış ilk iki çalışmanız şiir kitabı: “Bir Tutam Sen” ve “Düşlükte Kalan”. İlki 1996’da, diğeri de 2002’de yayınlanmış. Şiirlerinizi çoğunlukla hangi konularda yazıyorsunuz? Bize bu iki kitabınızdan kısaca bahsedin, lütfen!

 

 

Güngör Şenkal:  Yazın türleri içinde benim için şiirin ayrıcalıklı bir yeri var. İyi şiir yazabilmek için yoğunlaşmak gerekiyor. İlgi alanımın dağılması, dil ve yakın tarih okumaları, yoğunlaşmamı engelliyor. Yoğunlaşamayınca da yaratıcı olunmuyor. Kısacası, bir biçimde koptum şiirden. Ancak şiire döneceğim günleri özlemiyor da değilim; emekliliğe kaldı herhalde.

 

Yazdığım şiirlerde (belki şiirsiler) tema yelpazesi geniştir. Yine de konularını sevgi, doğa ve toplumsal sorunlar olarak özetleyebilirim.

 

 

Ali İhsan Aksamaz: 2018’de yayınlanmış iki kitabınız var. Bu iki kitabınız çocuklara yönelik: “Şiir Ülkesi” ve “Yeşil Dersem Çık”. Bize bu iki kitabınızdan kısaca bahsedin, lütfen! Hangi yaş çocukları için yazdınız bu kitapları? Hangi amaç ya da hangi motivasyonla yazdınız bu iki kitabı?

 

 

 

 

Güngör Şenkal:  Çocuklara yönelik yazma isteği, çocuk edebiyatıyla yoğun olarak ilgilendiğim zamanlarda içime düşmüştü.

 

“Yeşil Dersem Çık”ta, çocuklarda doğal çevreye ilginin, sevginin uyanmasını amaçladım. O, sanki şimdiki benden değil de, çocuk benden çocuklara bir aktarma gibidir. Çünkü, öyle ya da böyle, çocukluk anılarım var içinde.

 

Şiir Ülkesi’nin motivasyonu, çocuklara şiiri sevdirme isteğiydi. Bu eserde çocuklar, içinde kendini bulabilecekleri şiirler ve o şiirlerin şairleriyle bir araya geldiler. Eser, çocuk öykü yazını içinde sanki ayrı bir tür gibi durdu.

 

Birincisi, daha çok 10-15 yaş grubuna sesleniyor. İkincisi, 10 yaşından itibaren herkesin okuyabileceği bir eser. Söylemek istediğim, yetişkinlerin de severek okuyacağı türden

 

 

Ali İhsan Aksamaz: Güngör Bey, 2015’de yayınlanmış bir sözlüğünüz var. Bu çalışmanız “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Dilleri Karşılaştırmalı Sözlüğü” adını taşıyor. Bize bu çalışmanızın içeriğinden kısaca bahsedin, lütfen! Bu kitap nasıl gün yüzüne çıktı?

 

Güngör Şenkal: Karşılaştırmalı sözlüğün oluşmasına vesile olan, Müslüm Kabadayı’nın Doğu Karadeniz Lehçeleri Karşılaştırmalı Sözlüğü (Deneme) adlı eseridir. Türkçenin dışındaki dillerin, şiddeti dönemsel olarak değişen, ama genelde yasaklı olduğu bir siyasi coğrafyanın çocuğu olarak, bu coğrafyanın dilsel dokusunu görülür hale getirmek, yeni bir bakış açısı oluşturmak istedim. Kabadayı’nın Doğu Karadeniz çalıştığını göz önünde bulundurarak, ben de Doğu ve Güneydoğu dillerini, ama başka bir düzlemde çalıştım.

 

Çalışmanın başında bir yöntem geliştirmem, açıkçası kendi yöntemimi oluşturmam gerekiyordu. Kaç sözcük ve sözcükleri neye göre seçecektim? Kaynak eserlere ve/veya kişilere nasıl ulaşacaktım? Bir çok deneme ve yanılmadan sonra, eserin elimizdeki biçimine karar kıldım. Bu eserle, Türkiye’de diller üzerine araştırma yapacaklara bir ilk malzeme sağlamak istedim.

 

Ali İhsan Aksamaz: Diğer çalışmanız “Şairlerden Kürt Sorununa Çözüm Önerileri” başlığını taşıyor ve 2010’da yayınlanmış. Bu, ortak bir çalışma. Biraz da kısaca bize bu ortak çalışmanızdan bahsedin, lütfen! Bu kitap nasıl ortaya çıktı?

 

 

 

Güngör Şenkal:  “Şairlerden Kürt Sorununa Çözüm Önerileri” adlı çalışmanın öznesinin neden şairler olduğuna açıklık getirmekle başlamak istiyorum. Kimlik inşasını Türk aidiyeti üzerinden yapmış ve yapılandırmış, bunu da ırkçılık düzeyinde kurumsallaştırmış bir devletin, Türk’ün dışındaki kimliklerin ve Türkçenin dışındaki dillerin tanınmasına sıcak bakmayacağı aşikârdır. Aynı biçimde devletin siyasilerinden, meselelere resmi tarih çerçevesinde bakanlardan, faydacılardan da beklentimiz olmamalı.

 

Konuya bunların dışından, duyguyla yoğrulmuş vicdan sahibi olmaları beklenen şairlerden, çözüm önerileri istedim. Sormacayı yürüten kişi olarak 150’den fazla şaire çağrı metni gönderdim. Gelen yazı sayısının azlığından şairler adına utandığım için, kitaba ancak ′yüzden fazla şair′ diye yazabildim. 2 yıldan fazla süren sormacanın ilk 1,5 yılında gelen yazı sayısı 6-7 kadardı. AKP ′Kürt açılımı′nı gündeme getirince, gönderilen yazı sayısında birden ve beklenmedik bir artış oldu.

 

Bu süreçte edindiğim bir tecrübeyi paylaşmak istiyorum: Eğer siyasiler toplumun önemli sorunlarını tartışmaya açarsa, bu, toplumsal bir cesaretlenmeye neden oluyor ve fikirlerini söylemek isteyip de söyleyemeyenleri harekete geçirmeye yetiyor.

 

Konuşmak için siyasileri, yasaların iznini beklemek aydın tavrı değildir elbette. Söylemek istediğim, bunun, konuşmaya cesaret edemeyenlerin de konuşur hale gelmesi ve ortamın gevşemesi açısından önemi.

 

Ali İhsan Aksamaz: Yeni kitap projeleriniz var mı? Bize müjdeli haberleriniz var mı?

 

Varsa, yeni çalışmalarınız hangi sahada olacak?

 

Güngör Şenkal: Yukarıda sözünü ettiğimiz karşılaştırmalı sözlük çalışmasından sonra, aynı formda Doğu Karadeniz Dilleri Karşılaştırmalı Sözlüğü çalışmaya da karar verdim. Sizin de katkılarınızın olduğu bu çalışma şu an basılmayı bekliyor.

 

Bu çalışmaları bölge bölge, Türkiye’de konuşulan bütün dilleri kapsayacak biçimde sürdürmeyi düşünüyorum. Kafamda, çocuklar için bir öykü, konularını şimdilik kendime saklayacağım bir sormaca ile bir derleme var.

 

 

 

Ali İhsan Aksamaz: Güngör Bey, siz de isterseniz, bu söyleşimizi sonlandıralım! Çok teşekkür ederim. Başka sorum yok, ancak sizin söyleyecekleriniz varsa, lütfen, onlardan da bahsedin. Sakalınız yere erişsin!

 

 

Güngör Şenkal: Kendisini komşusuyla her açıdan eşit gören; onun sevinçlerini olduğu kadar acılarını da paylaşabilen, haklarına sahip çıkanlara saygı gösterip destek olan bir toplum dileğini, bu yazı aracılığıyla okura iletmek istiyorum.

 

Bu söyleşiye beni değer gördüğünüz için size de teşekkürlerimi sunarım.

 

 

 

 

                                                                           +

(LAZURİ)

 

 

 

 “…şkurinaten uxonaroni dodgiteri k̆oçis şkurina gundunu …”

 

 

 

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri Musafiri çkimi Gungor Şenkali ren. Gungor Şenkali dobadona çkinişi gamantanerepeşen. Gamiçkvineri ketabepe kuğun; ar şairi do ar mç̆aru. Ma muşi k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Çkin mk̆ule-mk̆ule skidala muşişen do noçalişepe muşişen mk̆ule- mk̆ule molapşinit. Ali İhsan Aksamazi. 20 XII 2020)

 

+

 

Ali İhsan Aksamazi: Gungor Begi, ʒ̆oxle ç̆it̆a- ç̆it̆a skidala tkvanişen molamişinit, mu iqven! Sonuri ret? So yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Aʒ̆i so skidut? Mu mesleği giğunan?  Mu mesleği ikipt? Turkuli nenaşen çkva namu nenape giçkinan? Çileri reti? Berepe giqounani?

 

 

Gungor Şenkali:  Qoropeli Aksamazi, ar madulye ocağişi skiro yepçkindi. Madulye sinifişi mucadeleşi oşkes yepçkindi K̆aradeniz- Ereğlis. Aya aşo giʒ̆umert. Edo aşo ptkvaşiti, ar sebebi komiğun ma. Eyati giʒ̆vat: Emoraşi madulye sinifişi mucadeleşi doloxe moirdu çkimi şaxsobati, moro.  Emuşeni aya giʒ̆umert. Ekoni madulye sinifişi mucadeleten movirdi ma. Edo madulye sinifişi mucadelek memişvelu mordus.  Baba çkimişi ocaği T̆amt̆ruli ren. Zamanis doloxeni mohacirobaten, oçalişu şeni Zonguldak̆işi havzaşa mexterenan do dibargerenan. Oşke gurapa- gamantana doviguri K̆aradeniz-Ereğlişi Lises.1980 ʒ̆ana rt̆u, mağali gurapa- gamantana şeni Avust̆uryaşa komopti. Mara ak gurapa- gamantana şeni finansuri menceli va maqu. Emuşeniti madulye doviqvi do oçalişus kogevoç̆k̆i. Amuşk̆uleni gurapa- gamantanaşi skidala do madulyobaşi skidala p̆araleluro maqu. Andğaneri ndğasti ar k̆ele kovalişi para mogapu şeni t̆aksişi şoferi vore, majurani k̆eleti Anat̆oliaşi Universit̆et̆işi Turkuli Nena do Mç̆aralobaşi Burmeşi çodinoni semest̆rişi mamgure vore. ʒ̆oxleni orapes rt̆u, Anat̆oliaşi Universit̆et̆is Ek̆onimiati doviguri ma. Viyanaşi Universit̆et̆işi  Turkoloji do  Oryant̆alist̆ik̆uri Burmepesti  dersepe doviguri ma. Mtini giʒ̆vat na, aya burmepes doviguri ma, mara va maçodinu. Emuşeniti eşo giʒ̆umert ma.

 

‘Nena oçkinu, majurapeşi oğarğalu manişa oxoʒ̆onu do entepes manişa mtini nenaş gektiru ren’. Amk̆ata dulya ren nena oçkinu. Aşo ptkvat na,Turkuli nenaşen met̆a Almanuri nenati komiçkin. Aşo matkven ma. Ç̆iç̆it̆a İngilisuri nena komiçkin. Edo Alosmanuri dersepe şeniti tito semest̆riş morgvalis rt̆u, Arabuli do Farsuli nenapeti doviguri ma. Mara aya nena oçkinu va ren.

 

Ma sum bere komiqonun; entepeşen ok̆oʒ̆k̆eri vore do xvala- xvala pskidur ma.

 

 

 

 

Ali İhsan Aksamazi: Gungor Begi, komiçkin, gamiçkvineri xut ketabi kogiğunan. Amuşen met̆a majura şairepe k̆ala artot  gamiçkvineri oşkaruli ar çkva ketabi çkva kogiğunan. Aya ketabişi edit̆ori ren. Eşo miçkin ma. Gamiçkvineri iptineri jur noçalişe tkvani şiiriş ketabi ren: “Ar Xeşi Si” do “İzmoces doloskideri”. İptineri 1996 ʒ̆anas, majuraniti 2002 ʒ̆anas gamiçkvineren. Şiirepe didopeten namu temapeten ç̆arupt tkvan? Aya jur ketabi tkvanişen mk̆ule- mk̆ule molamişinit, mu iqven! 

 

 

Gungor Şenkali:  Çkimi şeni mç̆aralobaşi ç̆eşidepeşen şiiris umengaperi sva kuğun. Ma aşo komiçkin. Majura dulyapeşa toli va giğut̆asunon do şurdoguriten içalişaginon.Emoras  k̆ai şiirepe gaç̆aren. Mtini ptkvat na, aya dulya aşo ren. Çkvadoçkva mutupeşa toli do nosi giğut̆aşi, şiiri va gaç̆aren. Nç̆elaşi spero goşabğeri maqvaşi, nenaşçkinapaşen do xolosoni tarixişen ketabepe ok̆itxuk gza va momçaps çkimda şurdoguriten oç̆alişus do şiir oç̆arus.

 

Moxva ora do sva va giğut̆aşi do şurdoguriten va içalişaşi, çkar mutu va gaç̆aren. Çkar mutu va gaxvenen. Mk̆ule nenaten;  şiiri oç̆aruşi moxva ora do sva va maqu. Emuşeniti dido oraşen doni ma va  maç̆aru şiiri. Edo şiiri oç̆aru gale mevaşki ma. Mundes şiirişa goviktaminon, aʒ̆i aya va miçkin. Mara dğa momixtasunon do xolo şiiri oç̆aruşa goviktaminon ma. Aya k̆aixeşa giçkit̆an! Edo em dğalepe gomanç̆elen ma. Mis açkinen, t̆ek̆audobaşi ndğalepes, moro. 

 

Şiirepe çkimişi, mtini nenaten şiiri steri noç̆arepe çkimişi temapes kuğun mçire yelpaze. Mara didopeten qoropa, buncina do lamtinaluri sixint̆epeşen ambaepe meçaps şiiri çkimişi temak. Mk̆ule nenaten aşo matkven ma.

 

 

Ali İhsan Aksamazi: 2018 ʒ̆anas gamiçkvineri jur çkva ketabi kogiğunan. Berepe şeni ren aya jur ketabi tkvani: “Şiirişi Dobadona” do “Jvari giʒ̆vana, gale gamaxti”. Aya jur ketabi tkvanişenti molamişinit, mu iqven! Muk̆o ʒ̆aneri berepe şeni aya ketabepe?  Mu noğire  do mot̆ivasyoniten ç̆arit aya jur ketabi? Hele, miʒ̆vit, mu iqven!

 

 

Gungor Şenkali:  ʒ̆oxleşen bereluri nç̆aralobaşa toli miğut̆u ma. Emoras berepe şeni oç̆aru guris kodolomingonu. 

 

“Jvari giʒ̆vana, gale gamaxti” coxoni ketabi çkimiten, berepes  buncinaluri gomorgvaşi nç̆ela do qoropa meçamu mint̆u. Mesajepe aʒ̆ineri ti-çkimişen vardo, bere na vort̆i oraşi ti-çkimişen ren. Emuşeniki eşo varna aşo, beroba çkimişi gonoşinepeti gežin aya ketabis. 

 

“Şiirişi Dobadona” coxoni ketabi çkimiten, berepes şiiri oqoropapu mint̆u ma. Edo aya mot̆ivasyoniten dop̆çari aya ketabi. Aya ketabiten, berepes şiirepeşi doloxe ti-mutepeşi ažirenan do eya şiirepeşi şairepeti içinopan entepek. Ç̆eşidi muşiten, lai aya k̆etabis ar goçkvaneri  ç̆eşidi kuğun bereluri ç̆aralobaşi doloxe. Guris eşo momixteps.

 

Maartanik  didopeten 10-15 ʒ̆aneri berepes nucoxops. Majuranik 10 ʒ̆aneri berepesti, mordereresti ucoxops. Otkvalu minon, k̆arta k̆oçis aya ketabi qoropaten ak̆itxen. Emk̆ata ç̆eşidişen.

 

 

Ali İhsan Aksamazi: Gungor Begi, 2015 ʒ̆anas gamiçkvineri ar zit̆apuna kogiğunan. Aya noçalişe tkvanis coxons “Yulva do Omjoreyulva Anat̆oliaşi Nenapeşi Ok̆odgineri Zit̆apuna”.  Mk̆ule- mk̆ule aya noçalişe tkvanişi dolorenaşenti molamişinit, mu iqven!  Aya noçalişe mjoraşi teşa muç̆oşi gamaxtu?

 

 

Gungor Şenkali: Muslim Kabadayis gamiçkvineri ar ok̆odgineri zit̆apuna kuğun. “Yulva Uçamzoğaşi Diyalekt̆epeşi Ok̆odgineri Zit̆apuna (Geʒada)” coxons eya noçalişes. Eya noçalişek ilhami komomçu. Turkuli nenaşen met̆a Turkiyeşi majura nenape ar oraşen majuranişa ç̆it̆a varna dido yasağoni t̆es.  Mara p̆anda yasaği rt̆es. Mati amk̆ata dobadonaşi bere vore. Emuşeniti aya coğrafyaşi nenaluri xali k̆aixeşa miletis oʒ̆iru do aya speros ağani p̆ersp̆ek̆ifi oʒ̆opxuşi gzas gebdgiti.   Muslim Kabadayişi noçalişe  Uçamzoğaşen ambaroni rt̆u. Mati  Yulva do Omjoryulva Anat̆oliaşi Nenape viçalişi, mara arçkva speroşen.

 

İpti k̆ap̆et̆i suveri omordinu domaç̆irt̆u. Mtini nenaten, çkimi k̆ap̆et̆i suveri omordinu domaç̆irt̆u. Muk̆o zit̆a do aya zit̆ape mu p̆ersp̆ekt̆ifiten goşiʒxunasintu? Odude ketabepe do/ vana odude k̆oçepeşa muç̆o mevunç̆işamint̆u?  Ar-jur ʒadalaşk̆ule, noçalişeşi aʒ̆ineri format̆i mjoraş teşa kogamaxtu. Namtini magoşogorepek Turkiyeşi nenapeşi speros içalişapan. Edo aya zit̆apuna çkimiten emk̆ata magoşogorepes iptinero gamiçkvineri mat̆eryalepeten meşvelu mint̆u.

 

Ali İhsan Aksamazi: Majura noçalişe tkvanis coxons “Kurduli Mesele Oçodinu Şeni Şairepeşen Teklifepe”, 2010 ʒ̆anas gamiçkvineren. Aya ren oşkaruli noçalişe. Amʒikati aya oşkaruli noçalişen molamişinit, mu iqven!  Aya ketabi muç̆oşi mjoraşi teşa gamaxtu?

 

Gungor Şenkali:  “Kurduli Mesele Oçodinu Şeni Şairepeşen Teklifepe” coxoni noçalişe, şairepeşi simadapeten yeçkindu. İpti aya giʒ̆vat. Dobadonaşi Minoba Turkuli minobaten iʒ̆opxinu do eşoti ixvenu. Ar minobaten ʒ̆opxineri oxenʒ̆alekti Turkobaş met̆a majura minobasti do Turkuli nenaş met̆a nenapes  cumaloba va oʒ̆irasunt̆u. Aya aşikyari rt̆u. Oxenʒaleşi masiyaset̆epeşati, resmuri tarixişi k̆oçepeşati, op̆ort̆unist̆epeşati imendi va miğut̆an! Amk̆atapes k̆oçinobaşa sevda do vicdani va aqven. Aya k̆aixeşa miçkit̆u. Emuşenti emk̆ata k̆oçepes mutu va vak̆vandi. Mara Şairepes k̆oçinobaş xela do vicdani kuğunan. Aya ketabişen ʒ̆oxle eşo miçkit̆u. Emuşeniti şairepes Kurduli meseleşi oçodinu şeni teklifepe vak̆vandi ma. 150-şen dido şairis ar t̆ekst̆i mevunğoni. Edo aya noçalişe çkimi jur ʒ̆anaşen dido naqonu. Mara em şairepeşen xvala 6 vana 7 şairik nena gemiktiru ardogverdi ʒ̆anas. Em şairepeşi aya p̆at̆i xali kobžiri do şairepeşi coxoten oncğore maqu. Emuşeniti gamiçkvineri ketabişi goʒ̆otkvalas 150-şen dido vardo 100-şen dido şaiiris nenaşgektira vak̆vandi ya dopç̆ari. Uk̆ule AKP̆-şi  ‘Kurduli p̆erest̆roika’ yeçkinduşi, majura şairepeşen namtinepekti manişa do astaxolo nena gemiktures.  Nenaşgektirape emedeni  manžinu.

 

Aʒ̆iti ar tecrubeşen molagişinat: Masiyaset̆ek lamtinalaşi beciti p̆roblemepeşen molaşinaşi, aya xaliten lamtinaluri guramoba yeçkindun.  Edo aya xalik miletis nuşvels. Emorasti ʒ̆oxleşen şkurinaten uxonaroni dodgiteri k̆oçis şkurina gundunun. Edo  em k̆oçikti t̆ani muşi oʒ̆iruşi gzalepe gorups. Emk̆ata k̆oçepesti atkvenan simadape mutepeşi.

 

Oğarğalu şeni masiyast̆epeşa imendi giğut̆aşi, si gamantaneri va re. k̆anonepek gzas momças yado gza goraşi, si gamantaneri va re. Edo emk̆ata k̆oçis gamantanerişi tavri va aqven. Ma otkvalu minonki, cesaret̆i giğut̆an. K̆oçis oğarğaluşi  cesaret̆i va  uğut̆aşi,  moxva ora do çkvalepeşen çare  meşvens. Amk̆ata k̆oçişi tavriti k̆ai va ren. Ayati k̆aixeşa miçkit̆an.

 

Ali İhsan Aksamazi: Ağani ketabiş p̆rojepe giğunani? Pukironi ambarepe giğunani çkinda? Giğunan na, namu tematen gamiçkvinasunon?

 

 

Gungor Şenkali: “Yulva do Omjoreyulva Anat̆oliaşi Nenapeşi Ok̆odgineri Zit̆apuna” coxoni ketabi çkimişk̆ule, artneri format̆iten “Yulva Uçamzoğaşi Nenapeşi  Ok̆odgineri Zit̆apuna” oxaziruşi gzas gebdgiti.  Tkvanti mxuci momçit, aya noçalişe xaziri ren. Mundes gamaxtasunon, eya va miçkin aʒ̆i.

 

Aya noçalişes Turkiyeşi mteli muxurepeşi  mteli nenapeşen zit̆ape gežin. Xolo berepe şeni ar p̆aşura dop̆ç̆araminon. Tema muşi aʒ̆i va giʒ̆vat, ank̆et̆uri noçalişeşi gzasti gebdgiti ma. Ayati ak̆onari giçkit̆an, ak̆oneri dogibağunan.

 

 

Ali İhsan Aksamazi: Gungor Begi, tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçadinat aya int̆erviu! Ma şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun, mara tkvan otkvaluşi çkva nenape giğunan na, entepeşenti molamişinit, mu iqven! Pimpili dixaşa!

 

 

Gungor Şenkali: Ti- muşi manžagere muşi k̆ala k̆arta xalis ar na şinaps; muşi manžagereşi xelaten  xeleberi, derdi muşitenti derdoni na ren; hak̆k̆epe mutepeşi na gorupanpes hurmeti na oğodaps do numxvacups ar lamtinalaşi imendi miğun do aya mesaji mak̆itxales aya int̆erviuten ognapapu minon.

                                                                                      

Aya int̆erviu şeni, ma moxva mşinit, mati şukuri goğodapt.

 

 

 

 

                                                                           +                                     

 

(ლაზური )

 

 

 “... შქურინათენ უხონარონი დოდგითერი კოჩის შქურინა გუნდუნუ…”

 

 

 

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი ჩქიმი გუნგორ შენქალი რენ. გუნგორ შენქალი დობადონა ჩქინიში გამანთანერეფეშენ. გამიჩქვინერი ქეთაბეფე ქუღუნ; არ შაირი დო არ მჭარუ. მა მუში კალა არ ინტერვიუ დოპი. ჩქინ მკულე-მკულე სქიდალა მუშიშენ დო ნოჩალიშეფე მუშიშენ მკულე- მკულე მოლაფშინით. ალი იჰსან აქსამაზი. 20 XII 2020)

 

+

 

ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, წოხლე ჭიტა- ჭიტა სქიდალა თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! სონური რეთ? სო ჲეჩქინდით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? აწი სო სქიდუთ? მუ მესლეღი გიღუნან?  მუ მესლეღი იქიფთ? თურქული ნენაშენ ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყოუნანი?

 

 

გუნგორ შენქალი:  ყოროფელი აქსამაზი, არ მადულჲე ოჯაღიში სქირო ჲეფჩქინდი. მადულჲე სინიфიში მუჯადელეში ოშქეს ჲეფჩქინდი კარადენიზ- ერეღლის. აჲა აშო გიწუმერთ. ედო აშო ფთქვაშითი, არ სებები ქომიღუნ მა. ეჲათი გიწვათ: ემორაში მადულჲე სინიфიში მუჯადელეში დოლოხე მოირდუ ჩქიმი შახსობათი, მორო.  ემუშენი აჲა გიწუმერთ. ექონი მადულჲე სინიфიში მუჯადელეთენ მოვირდი მა. ედო მადულჲე სინიфიში მუჯადელექ მემიშველუ მორდუს.  ბაბა ჩქიმიში ოჯაღი ტამტრული რენ. ზამანის დოლოხენი მოჰაჯირობათენ, ოჩალიშუ შენი ზონგულდაკიში ჰავზაშა მეხთერენან დო დიბარგერენან. ოშქე გურაფა- გამანთანა დოვიგური კარადენიზ-ერეღლიში ლისეს.1980 წანა რტუ, მაღალი გურაფა- გამანთანა შენი ავუსტურჲაშა ქომოფთი. მარა აქ გურაფა- გამანთანა შენი фინანსური მენჯელი ვა მაყუ. ემუშენითი მადულჲე დოვიყვი დო ოჩალიშუს ქოგევოჭკი. ამუშკულენი გურაფა- გამანთანაში სქიდალა დო მადულჲობაში სქიდალა პარალელურო მაყუ. ანდღანერი ნდღასთი არ კელე ქოვალიში ფარა მოგაფუ შენი ტაქსიში შოфერი ვორე, მაჟურანი კელეთი ანატოლიაში უნივერსიტეტიში თურქული ნენა დო მჭარალობაში ბურმეში ჩოდინონი სემესტრიში მამგურე ვორე. წოხლენი ორაფეს რტუ, ანატოლიაში უნივერსიტეტის ეკონიმიათი დოვიგური მა. ვიჲანაში უნივერსიტეტიში  თურქოლოჟი დო  ორჲანტალისტიკური ბურმეფესთი  დერსეფე დოვიგური მა. მთინი გიწვათ ნა, აჲა ბურმეფეს დოვიგური მა, მარა ვა მაჩოდინუ. ემუშენითი ეშო გიწუმერთ მა.

 

‘ნენა ოჩქინუ, მაჟურაფეში ოღარღალუ მანიშა ოხოწონუ დო ენთეფეს მანიშა მთინი ნენაშ გექთირუ რენ’. ამკათა დულჲა რენ ნენა ოჩქინუ. აშო ფთქვათ ნა,თურქული ნენაშენ მეტა ალმანური ნენათი ქომიჩქინ. აშო მათქვენ მა. ჭიჭიტა ინგილისური ნენა ქომიჩქინ. ედო ალოსმანური დერსეფე შენითი თითო სემესტრიშ მორგვალის რტუ, არაბული დო Фარსული ნენაფეთი დოვიგური მა. მარა აჲა ნენა ოჩქინუ ვა რენ.

 

მა სუმ ბერე ქომიყონუნ; ენთეფეშენ ოკოწკერი ვორე დო ხვალა- ხვალა ფსქიდურ მა.

 

 

 

 

ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, ქომიჩქინ, გამიჩქვინერი ხუთ ქეთაბი ქოგიღუნან. ამუშენ მეტა მაჟურა შაირეფე კალა ართოთ  გამიჩქვინერი ოშქარული არ ჩქვა ქეთაბი ჩქვა ქოგიღუნან. აჲა ქეთაბიში ედიტორი რენ. ეშო მიჩქინ მა. გამიჩქვინერი იფთინერი ჟურ ნოჩალიშე თქვანი შიირიშ ქეთაბი რენ: “არ ხეში სი” დო “იზმოჯეს დოლოსქიდერი”. იფთინერი 1996 წანას, მაჟურანითი 2002 წანას გამიჩქვინერენ. შიირეფე დიდოფეთენ ნამუ თემაფეთენ ჭარუფთ თქვან? აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანიშენ მკულე- მკულე მოლამიშინით, მუ იყვენ! 

 

 

გუნგორ შენქალი:  ჩქიმი შენი მჭარალობაში ჭეშიდეფეშენ შიირის უმენგაფერი სვა ქუღუნ. მა აშო ქომიჩქინ. მაჟურა დულჲაფეშა თოლი ვა გიღუტასუნონ დო შურდოგურითენ იჩალიშაგინონ.ემორას  კაი შიირეფე გაჭარენ. მთინი ფთქვათ ნა, აჲა დულჲა აშო რენ. ჩქვადოჩქვა მუთუფეშა თოლი დო ნოსი გიღუტაში, შიირი ვა გაჭარენ. ნჭელაში სფერო გოშაბღერი მაყვაში, ნენაშჩქინაფაშენ დო ხოლოსონი თარიხიშენ ქეთაბეფე ოკითხუქ გზა ვა მომჩაფს ჩქიმდა შურდოგურითენ ოჭალიშუს დო შიირ ოჭარუს.

 

მოხვა ორა დო სვა ვა გიღუტაში დო შურდოგურითენ ვა იჩალიშაში, ჩქარ მუთუ ვა გაჭარენ. ჩქარ მუთუ ვა გახვენენ. მკულე ნენათენ;  შიირი ოჭარუში მოხვა ორა დო სვა ვა მაყუ. ემუშენითი დიდო ორაშენ დონი მა ვა  მაჭარუ შიირი. ედო შიირი ოჭარუ გალე მევაშქი მა. მუნდეს შიირიშა გოვიქთამინონ, აწი აჲა ვა მიჩქინ. მარა დღა მომიხთასუნონ დო ხოლო შიირი ოჭარუშა გოვიქთამინონ მა. აჲა კაიხეშა გიჩქიტან! ედო ემ დღალეფე გომანჭელენ მა. მის აჩქინენ, ტეკაუდობაში ნდღალეფეს, მორო. 

 

შიირეფე ჩქიმიში, მთინი ნენათენ შიირი სთერი ნოჭარეფე ჩქიმიში თემაფეს ქუღუნ მჩირე ჲელფაზე. მარა დიდოფეთენ ყოროფა, ბუნჯინა დო ლამთინალური სიხინტეფეშენ ამბაეფე მეჩაფს შიირი ჩქიმიში თემაქ. მკულე ნენათენ აშო მათქვენ მა.

 

 

ალი იჰსან აქსამაზი: 2018 წანას გამიჩქვინერი ჟურ ჩქვა ქეთაბი ქოგიღუნან. ბერეფე შენი რენ აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანი: “შიირიში დობადონა” დო “ჟვარი გიწვანა, გალე გამახთი”. აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანიშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! მუკო წანერი ბერეფე შენი აჲა ქეთაბეფე?  მუ ნოღირე  დო მოტივასჲონითენ ჭარით აჲა ჟურ ქეთაბი? ჰელე, მიწვით, მუ იყვენ!

 

გუნგორ შენქალი:  წოხლეშენ ბერელური ნჭარალობაშა თოლი მიღუტუ მა. ემორას ბერეფე შენი ოჭარუ გურის ქოდოლომინგონუ. 

 

“ჟვარი გიწვანა, გალე გამახთი” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმითენ, ბერეფეს  ბუნჯინალური გომორგვაში ნჭელა დო ყოროფა მეჩამუ მინტუ. მესაჟეფე აწინერი თი-ჩქიმიშენ ვარდო, ბერე ნა ვორტი ორაში თი-ჩქიმიშენ რენ. ემუშენიქი ეშო ვარნა აშო, ბერობა ჩქიმიში გონოშინეფეთი გეძინ აჲა ქეთაბის. 

 

“შიირიში დობადონა” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმითენ, ბერეფეს შიირი ოყოროფაფუ მინტუ მა. ედო აჲა მოტივასჲონითენ დოპჩარი აჲა ქეთაბი. აჲა ქეთაბითენ, ბერეფეს შიირეფეში დოლოხე თი-მუთეფეში აძირენან დო ეჲა შიირეფეში შაირეფეთი იჩინოფან ენთეფექ. ჭეშიდი მუშითენ, ლაი აჲა კეთაბის არ გოჩქვანერი  ჭეშიდი ქუღუნ ბერელური ჭარალობაში დოლოხე. გურის ეშო მომიხთეფს.

 

მაართანიქ  დიდოფეთენ 10-15 წანერი ბერეფეს ნუჯოხოფს. მაჟურანიქ 10 წანერი ბერეფესთი, მორდერერესთი უჯოხოფს. ოთქვალუ მინონ, კართა კოჩის აჲა ქეთაბი ყოროფათენ აკითხენ. ემკათა ჭეშიდიშენ.

 

 

ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, 2015 წანას გამიჩქვინერი არ ზიტაფუნა ქოგიღუნან. აჲა ნოჩალიშე თქვანის ჯოხონს “ჲულვა დო ომჟორეჲულვა ანატოლიაში ნენაფეში ოკოდგინერი ზიტაფუნა”.  მკულე- მკულე აჲა ნოჩალიშე თქვანიში დოლორენაშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ!  აჲა ნოჩალიშე მჟორაში თეშა მუჭოში გამახთუ?

 

გუნგორ შენქალი: მუსლიმ ქაბადაჲის გამიჩქვინერი არ ოკოდგინერი ზიტაფუნა ქუღუნ. “ჲულვა უჩამზოღაში დიჲალექტეფეში ოკოდგინერი ზიტაფუნა (გეცადა)” ჯოხონს ეჲა ნოჩალიშეს. ეჲა ნოჩალიშექ ილჰამი ქომომჩუ. თურქული ნენაშენ მეტა თურქიჲეში მაჟურა ნენაფე არ ორაშენ მაჟურანიშა ჭიტა ვარნა დიდო ჲასაღონი ტეს.  მარა პანდა ჲასაღი რტეს. მათი ამკათა დობადონაში ბერე ვორე. ემუშენითი აჲა ჯოღრაфჲაში ნენალური ხალი კაიხეშა მილეთის ოწირუ დო აჲა სფეროს აღანი პერსპეკიфი ოწოფხუში გზას გებდგითი.   მუსლიმ ქაბადაჲიში ნოჩალიშე  უჩამზოღაშენ ამბარონი რტუ. მათი  ჲულვა დო ომჟორჲულვა ანატოლიაში ნენაფე ვიჩალიში, მარა არჩქვა სფეროშენ.

 

იფთი კაპეტი სუვერი ომორდინუ დომაჭირტუ. მთინი ნენათენ, ჩქიმი კაპეტი სუვერი ომორდინუ დომაჭირტუ. მუკო ზიტა დო აჲა ზიტაფე მუ პერსპექტიфითენ გოშიცხუნასინთუ? ოდუდე ქეთაბეფე დო/ ვანა ოდუდე კოჩეფეშა მუჭო მევუნჭიშამინტუ?  არ-ჟურ ცადალაშკულე, ნოჩალიშეში აწინერი фორმატი მჟორაშ თეშა ქოგამახთუ. ნამთინი მაგოშოგორეფექ თურქიჲეში ნენაფეში სფეროს იჩალიშაფან. ედო აჲა ზიტაფუნა ჩქიმითენ ემკათა მაგოშოგორეფეს იფთინერო გამიჩქვინერი მატერჲალეფეთენ მეშველუ მინტუ.

 

ალი იჰსან აქსამაზი: მაჟურა ნოჩალიშე თქვანის ჯოხონს “ქურდული მესელე ოჩოდინუ შენი შაირეფეშენ თექლიфეფე”, 2010 წანას გამიჩქვინერენ. აჲა რენ ოშქარული ნოჩალიშე. ამციქათი აჲა ოშქარული ნოჩალიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!  აჲა ქეთაბი მუჭოში მჟორაში თეშა გამახთუ?

 

გუნგორ შენქალი:  “ქურდული მესელე ოჩოდინუ შენი შაირეფეშენ თექლიфეფე” ჯოხონი ნოჩალიშე, შაირეფეში სიმადაფეთენ ჲეჩქინდუ. იფთი აჲა გიწვათ. დობადონაში მინობა თურქული მინობათენ იწოფხინუ დო ეშოთი იხვენუ. არ მინობათენ წოფხინერი ოხენწალექთი თურქობაშ მეტა მაჟურა მინობასთი დო თურქული ნენაშ მეტა ნენაფეს  ჯუმალობა ვა ოწირასუნტუ. აჲა აშიქჲარი რტუ. ოხენცალეში მასიჲასეტეფეშათი, რესმური თარიხიში კოჩეფეშათი, ოპორტუნისტეფეშათი იმენდი ვა მიღუტან! ამკათაფეს კოჩინობაშა სევდა დო ვიჯდანი ვა აყვენ. აჲა კაიხეშა მიჩქიტუ. ემუშენთი ემკათა კოჩეფეს მუთუ ვა ვაკვანდი. მარა შაირეფეს კოჩინობაშ ხელა დო ვიჯდანი ქუღუნან. აჲა ქეთაბიშენ წოხლე ეშო მიჩქიტუ. ემუშენითი შაირეფეს ქურდული მესელეში ოჩოდინუ შენი თექლიфეფე ვაკვანდი მა. 150-შენ დიდო შაირის არ ტექსტი მევუნღონი. ედო აჲა ნოჩალიშე ჩქიმი ჟურ წანაშენ დიდო ნაყონუ. მარა ემ შაირეფეშენ ხვალა 6 ვანა 7 შაირიქ ნენა გემიქთირუ არდოგვერდი წანას. ემ შაირეფეში აჲა პატი ხალი ქობძირი დო შაირეფეში ჯოხოთენ ონჯღორე მაყუ. ემუშენითი გამიჩქვინერი ქეთაბიში გოწოთქვალას 150- შენ დიდო ვარდო, 100-შენ დიდო შაირის ნენაშგექთირა ვაკვანდი ჲა დოპჭარი. უკულე აქპ-ში  ‘ქურდული პერესტროიქა’ ჲეჩქინდუში, მაჟურა შაირეფეშენ ნამთინეფექთი მანიშა დო ასთახოლო ნენა გემიქთურეს.  ნენაშგექთირაფე ემედენი  მანძინუ.

 

აწითი არ თეჯრუბეშენ მოლაგიშინათ: მასიჲასეტექ ლამთინალაში ბეჯითი პრობლემეფეშენ მოლაშინაში, აჲა ხალითენ ლამთინალური გურამობა ჲეჩქინდუნ.  ედო აჲა ხალიქ მილეთის ნუშველს. ემორასთი წოხლეშენ შქურინათენ უხონარონი დოდგითერი კოჩის შქურინა გუნდუნუნ. ედო  ემ კოჩიქთი ტანი მუში ოწირუში გზალეფე გორუფს. ემკათა კოჩეფესთი ათქვენან სიმადაფე მუთეფეში.

 

ოღარღალუ შენი მასიჲასტეფეშა იმენდი გიღუტაში, სი გამანთანერი ვა რე. კანონეფექ გზას მომჩას ჲადო გზა გორაში, სი გამანთანერი ვა რე. ედო ემკათა კოჩის გამანთანერიში თავრი ვა აყვენ. მა ოთქვალუ მინონქი, ჯესარეტი გიღუტან. კოჩის ოღარღალუში  ჯესარეტი ვა  უღუტაში,  მოხვა ორა დო ჩქვალეფეშენ ჩარე  მეშვენს. ამკათა კოჩიში თავრითი კაი ვა რენ. აჲათი კაიხეშა მიჩქიტან.

 

ალი იჰსან აქსამაზი: აღანი ქეთაბიშ პროჟეფე გიღუნანი? ფუქირონი ამბარეფე გიღუნანი ჩქინდა? გიღუნან ნა, ნამუ თემათენ გამიჩქვინასუნონ?

 

 

გუნგორ შენქალი: “ჲულვა დო ომჟორეჲულვა ანატოლიაში ნენაფეში ოკოდგინერი ზიტაფუნა” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმიშკულე, ართნერი фორმატითენ “ჲულვა უჩამზოღაში ნენაფეში  ოკოდგინერი ზიტაფუნა” ოხაზირუში გზას გებდგითი.  თქვანთი მხუჯი მომჩით, აჲა ნოჩალიშე ხაზირი რენ. მუნდეს გამახთასუნონ, ეჲა ვა მიჩქინ აწი.

 

აჲა ნოჩალიშეს თურქიჲეში მთელი მუხურეფეში  მთელი ნენაფეშენ ზიტაფე გეძინ. ხოლო ბერეფე შენი არ პაშურა დოპჭარამინონ. თემა მუში აწი ვა გიწვათ, ანკეტური ნოჩალიშეში გზასთი გებდგითი მა. აჲათი აკონარი გიჩქიტან, აკონერი დოგიბაღუნან.

 

 

ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, თქვანთი გინონან ნა, აწი ვოჩადინათ აჲა ინტერვიუ! მა შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ, მარა თქვან ოთქვალუში ჩქვა ნენაფე გიღუნან ნა, ენთეფეშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! ფიმფილი დიხაშა!

 

 

გუნგორ შენქალი: თი- მუში მანძაგერე მუში კალა კართა ხალის არ ნა შინაფს; მუში მანძაგერეში ხელათენ  ხელებერი, დერდი მუშითენთი დერდონი ნა რენ; ჰაკკეფე მუთეფეში ნა გორუფანფეს ჰურმეთი ნა ოღოდაფს დო ნუმხვაჯუფს არ ლამთინალაში იმენდი მიღუნ დო აჲა მესაჟი მაკითხალეს აჲა ინტერვიუთენ ოგნაფაფუ მინონ.

                                                                                      

აჲა ინტერვიუ შენი, მა მოხვა მშინით, მათი შუქური გოღოდაფთ.

 

aksamaz@gmail.com

 

 

 

 https://sonhaber.ch/soylesi-turkce-lazca-%e1%83%9a%e1%83%90-%e1%83%96%e1%83%a3%e1%83%a0%e1%83%98/

http://circassiancenter.com/tr/korkuyla-sessiz-kalanin-korkusu-kayboldu-soylesi-turkce-lazca-%e1%83%9a%e1%83%90%e1%83%96%e1%83%a3%e1%83%a0%e1%83%98/