“Her
anadili kutsaldır!”
SÖYLEŞİ (TÜRKÇE- LAZCA/ ლაზური )
(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Erol Kılıç Kutelia.
Erol Kılıç Kutelia Türkiye’nin aydınlarından. Ben, kendisini 1994’den beri
tanıyorum. 1994’te Bağlarbaşı Derneği’nden büyük bir kafileyle Abhazya’ya
gitmiştik. Mihmandarımızdı. 25- 26 Şubat 2012’de, Kocaeli/ Derbent’te Çerkes
Hakları İnisiyatifi tarafından düzenlenen çalıştayda beraberdik. 14 Ağustos
2014’te, başkent Ankara’da kurulan (ÇDP)
Çoğulcu Demokrasi Partisi’nin 38 kurucusundan ikisi, Erol Kılıç Kutelia ile bendim.
Böylesi eski bir dostluğumuz var. Erol Kılıç Kutelia, ülkemizin bilgili ve
namuslu aydınlarından. Laz Aydınlarını da, Laz halkını da çok iyi tanıyor. İster
Müslüman, ister Hıristiyan, ister Musevî; her inançtan halkların dostu.
Lazca’yı da, Megrelce’yi de, Gürcüce’yi de; her dili seviyor. Erol Kılıç Kutelia
ile bir söyleşi yaptım. Ben, kendisine güzel- güzel soruları sordum, Erol Kılıç
Kutelia da benim sorularımı güzelce cevapladı. Politikadan ve düşmanlıklardan
değil, biyografisinden, halkların kardeşliğinden ve Abazca/ Abazince-
Abhazca’dan, eski Abhazya ve Türkiye Lazlarından konuştuk.13 II 2021/ Ali İhsan
Aksamaz)
+
Ali
İhsan Aksamaz: Erol bey, lütfen, bize önce
kendinizden bahsedin! Nerede ve ne zaman doğdunuz? Hangi okullarda öğrenim
gördünüz? Mesleğiniz nedir? Şimdi ne iş yapıyorsunuz? Nerede yaşıyorsunuz? Evli
misiniz? Çocuklarınız torunlarınız var mı? Aileniz Kafkasya’dan Osmanlı
Türkiyesi’ne ne zaman muhacir gelmiş? Siz kaçıncı kuşaktansınız? Türkçe dışında, Abazca/ Abazince- Abhazca dışında hangi
dilleri biliyorsunuz?
Erol
Kılıç Kutelia: 1948 yılında Sakarya Hendek Soğuksu
(Cgerda) köyünde doğdum. İlkokulu Soğuksu köyünde, Ortaokulu İstanbul Bakırköy
Karma Ortaokulunda, liseyi Sultanahmet Akşam Ticaret Lisesinde okudum. Yüksek
öğrenimi İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisinde yaptım. Evliyim bir
çocuğum iki torunum var. Banka müfettişliği, banka şube müdürlükleri, Ankara'da
Banka Bölge müdürlüğü ve İstanbul'da Genel Müdürlük Seksiyon Müdürlüğü yaptım. Buradan
emekli oldum. Türkçenin yanında Abhazca, Fransızca ve orta derecede İngilizce
biliyorum.
Muhtelif Kafkas
dergilerinde yazılarım tercümelerim yayınlandı. Yine muhtelif Kafkas
Derneklerinde Yönetim ve Denetim kurullarında görev yaptım. Abhazya'ya ilk defa
1976 Ekim ayında gittim. Ata topraklarımı gördüm. Gürcistan- Abhazya savaşı
başlayınca Türkiye'de faaliyette bulunan tüm derneklerin oy birliği ile kurulan
”Kafkas Abhazya Dayanışma Komitesi”inde Ekonomi ve Demografya ilişkilerinden
sorumlu olarak görev yaptım. Ekonomi ve Demografya konusu ile ilgili olarak dönemin
Abhazya hükümetlerinin mercileri tarafından tarafıma vekâletler verildi. Bu
konulara odaklanıp çalışmalar yaptım. Halen Abhaz Dernekleri Federasyonunda
Onur ve Danışma Kurulu üyesiyim. Mali Müşavir olarak danışmanlık yapıyorum. Araştırma
ve yazılarım “Abhaz Postası” ve “Özgür Çerkes” sitelerinde yayınlanmakta.
Ali
İhsan Aksamaz: Soyadınız Kutelia. Bu soyadı nereden
geliyor? Abaz(in)- Abhazlardan da, Megrellerden de bazı insanlar bu soyadı
taşıyor. Aynı soyadları var. Öyle biliyorum.
Lütfen, bize bu konudan da
bahsedin!
Erol
Kılıç Kutelia: Kutelia/Kutalia soyadı Abhazya’da
Samurzakan bölgesi kökenli olup bu soyadı hem Abhazlarda hem Megrel
kardeşlerimizde var.1877-1878 Osmanlı ve Rus Çarlığı arasında olan “93 Harbi” de
denilen savaş maalesef bir din savaşı görüntüsü arz etti. Müslüman inancını
taşıyan Abhazlar anavatanları Abhazya'dan sürgün edilip Osmanlı Coğrafyasına
gitmek zorunda bırakıldılar. Kutelia/ Kutalia ailesinin Müslüman inancını
taşıyanları da bundan nasibini aldı. Anadolu topraklarına geldiler ve Adapazarı’na
yerleştiler. Bir müddet sonra içlerinde bazı Kutalialar diğer Abhazlarla
birlikte Abhazya'ya dönmek istediler. İzmit'te tuttukları bir gemi ile
Abhazya'ya hareket ettiler. Ancak Abhazya’daki Rus çarlığı yönetimi geri dönen
Abhazları Müslüman oldukları için Abhazya'ya kabul etmediler. O zaman Osmanlı
yönetiminde olan Batum'a geçtiler. Bugün Acar'a özerk yönetiminin başkenti
Batum ve civarında binlerce Abhaz yaşamakta. Benim familyamdan Kutelialar/ Kutalialar
da yaşamakta. SSCB dağıldıktan sonra birbirimizi bulduk, birbirimizi ziyaret
ettik. Halen onlarla görüşmeye devam ediyoruz. Batum'a yerleşen bazı Kutalia
aileleri SSCB döneminde rüşvet vererek doğdukları topraklar olan Abhazya'ya
dönüp Oçamçıra şehri Tamş köyüne yerleştiler. Ben Türkiye diasporasında
dördüncü kuşağım. Bilindiği gibi Samurzakan bölgesi Abhazları ile Megreller
arasında bir sınır koymak mümkün değildir. Aynı soyadını taşıyan yüzlerce sülâle
var. Abhaz Kutalia da, Megrel Kutalia da, Müslüman inancını taşıyan Kutalia da
Hiristiyan inancını taşıyan Kutalia da benim akrabam, benim kardeşimdir. Abhazlar
ve Megreller aynı çoğrafyayı, aynı tarihi, aynı kültürü, aynı halk bilimini
paylaşan kardeş halklardır. Lazika kırallığında, Abhazya kırallığında aynı
devlet çatısı altında birarada oldular. Emperyal istilacı devletlere karşı beraberce
mücadele ettiler. Abhazlar ve Megreller Kolhida çoğrafyasının otohton
halklarıdır. Kolhida medeniyetinin müşterek ortaklarıdır.
Ali
İhsan Aksamaz:
Halkınıza kimi Abaza veya Abazin, diğeri Abhaz diyor. Bu alanda bir
karışıklık var. Öyle biliyorum. Hangi ad doğru? Ancak yalnızca Türkiye’de
yaşayan, buradaki halkınıza ilişkin sormuyorum. Hem buradaki hem de oradaki,
Kafkasya’da yaşayan halkınıza ilişkin soruyorum. Halkınız, kendine ne diyor? Lütfen bundan da
bahsedin! Biliyorum, Abaz(in)- Abhaz halkı, dünyanın her köşesinde tek- tek
dağınık olarak yaşıyor. Bunu biliyorum, bunu sormuyorum: Abaz(in)- Abaza/ Abhaz
halkı Kafkasya’nın, dünyanın hangi bölgelerinde yaşıyor?
Erol
Kılıç Kutelia: Bugün Abhazlar/ Abazalar başta Türkiye
olmak üzere, Abhazya, Rusya Federasyonu, Karaçay-Çerkes Cumhuriyetinde, Ürdün, Suriye,
Lübnan, Mısır, Libya, Almanya, Fransa, Belçika, İsviçre, Hollanda, İngiltere ve
Amerika olmak üzere 40'tan fazla ülkede diasporik yaşamaya devam etmekteler. Abhazya
Cumhuriyeti kısmen tanınan bağımsız bir devlettir. Rusya Federasyonu’na bağlı Karaçay-
Çerkes Cumhuriyeti sınırları içinde yaşayan Abaza kardeşlerimizin Abazaşta adlı
özerk bir idarî bölgeleri var.
ABAZA
(ABAZİN) ALFABESİ
Ali
İhsan Aksamaz: Şimdi de bize Abazaca/ Abazince- Abhazcadan
bahsedin, lütfen! Ancak önce söylemeliyim: Ben dilinize Abazaca/ Abazince-
Abhazca diyorum. Bu terim doğru mu? Hangi ad doğru? Abazince mi?! Abazaca mı?! Abhazca
mı?! Abazaca- Abazince/ Abhazca mı?! Anadiliniz Kafkasya’nın hangi bölgelerinde
konuşuluyor? Anadiliniz Kafkasya’da bir alfabeyle mi yazılıyor? Bu doğru mu?
Doğru değilse, kaç alfabeyle yazılıyor? Her alfabe birbirine benzer mi? Burada,
Türkiye’de biri Abazaca diyor, diğer Abhazca. Aydınlar da öyle konuşuyor. Aydınlar
da karışık kullanıyor. Aydınlar da karışık yazıyor. Bu kullanımlar karışık. O
sebeple soruyorum. Bu alanda çok karışıklık var. Dili konuşanlar anadillerine
ne diyor? Lütfen, siz bize doğrusunu söyleyin de, biz de diğerleri de doğrusunu
kullansın!
Erol
Kılıç Kutelia: Abazalar ve Abhazlar aynı halk, aynı
millettir. Abhazlar kendilerine Apsua derler. Abazalar kendilerine Aşua veya Aşharua
derler. Ruslar Aşua ve Aşharua kesiminine ikisine birden Abazin der. Diasporada
yaşayan Abhazlar ve Abazalar ortak daha çok Abaza paydasında birleşirler. Ortadoğu
çoğrafyasındaki Arap ülkelerinde yaşıyan Apsua, Aşua ve Aşharuaların her
ferdinin soyadı Abaza ile biter.
Ali
İhsan Aksamaz: Abazaca/Abazince -Abhazca’da kaç harf
var? Bu harflerden ne kadarı sesli, ne kadarı da sessiz?
Erol
Kılıç Kutelia: Abhaz alfabesinde 64 harf var. 56’ sı
ünsüz, 6 sesli harf ve 2 yumuşatma işareti var. Abazin alfabesinde 68 harf harf
var. Ünsüz harfleri çok fazladır başlıca (a/а ) ve (ı/ ы ) olmak üzere 2 sesli harf
mevcuttur.
Ali
İhsan Aksamaz: Abazaca/ Abazince- Abhazca’nın kaç
diyalekti var? Bu diyalektler toplu
olarak Kafkasya’nın ve dünyanın hangi bölgelerinde toplu olarak konuşuluyor?
Erol
Kılıç Kutelia: Abhazlar ve Abazalar aynı dili konuşur
ve birbirlerini rahat anlarlar. Apsua, Aşua, Aşharua olmak üzere üç diyalektleri
vardır. Abazalar ve Abhazlar içinde aynı sülâle adını taşıyan yüzlerce soyadı
var. Hatta bilindiği gibi Kuzey Kafkas halklarında sülâleleri temsil eden aile
damgaları var. Abhaz ve Abaza aileleri içinde aynı sülâle damgalarına haiz
onlarca aileler var.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben de çok iyi biliyorum, siz de çok
iyi biliyorsunuz, dünyanın bütün dillerinde
diğer dillerden ödünç kelimeler var. Bu ayıp veya eksiklik değil. Abazaca- Abazince/
Abhazca da diğer dillerden ödünç kelimeler var mı? O ödünç kelimeler çoğunlukla
hangi dillerden? Abazaca-Abazince/ Abhazca da diğer dillere ödünç kelimeler
vermiş mi?
Erol
Kılıç Kutelia: Abhazca/Abazaca Kuzey Kafkas
dillerinden olup Adige- Abhaz dil ailesindendir. Bu gruba maalesef günümüzde
konuşulmayan Ubuh dili de dâhildir. Ubuh dili Anadolu topraklarında
kaybettiğimiz anadillerden biridir. Abhaz- Abaza diline geçen kelimelerin büyük
çoğunluğu Ubuhça, Adigeçe ve Megrelceden geçen kelimeler olup az miktarda
Farsça ve Türkçeden gelen kelimeler mevcuttur.
Ali
İhsan Aksamaz: Sovyet İktidarı’ndan önce de Abaza- Abazin/
Abhaz aydınları vardı. Onlar da dillerini modern anlamda yaşatmak için canla-
başla çalışıyorlardı. Tobil Talustan ve
Dimitri Gulya, bu önemli aydınlardan ikisiydi. Ancak Abazaca/ Abhazca yazılı edebiyatı
odern anlamda çoğunlukla ve bir bütün olarak Sovyet İktidarı’nın ilk yıllarında
gelişti, zenginleşti ve çiçek açtı. Oradaki anadiliniz önce Latin alfabesiyle,
sonra Gürcü alfabesiyle, sonra da Kiril alfabesiyle yazıldı. Ben böyle
biliyorum. Neden Sovyet İktidarı’nda
farklı dönemlerde farklı alfabeler kullanıldı? Size bir başka sorum daha var: Bütün
Sovyet Ülkesi’nde öyle ya da böyle o zamanın Sovyet vatandaşlarının anadilleri
Kiril alfabesiyle yazıldı. Neden? Ancak Gürcüce, Gürcü alfabesiyle; Ermenice,
Ermeni alfabesiyle yazıldı. Neden? Siz ne düşünüyorsunuz?
SOVYETLER BİRLİĞİ’NDE DAHA ÖNCE KULLANILAN LATİN
ALFABESİ TEMELLİ OLAN ABHAZ ALFABESİNİN, GÜRCÜ ALFABESİ TEMELLİ ABHAZ
ALFABESİNE DÖNÜŞTÜRÜLMESİNE İLİŞKİN İNGİLİZCE HABER (MAITLAND DAILY MERCURY, 4
VII 1938) İLE GÜRCÜ ALFABESİ TEMELLİ ABHAZ ALFABESİ
Erol
Kılıç Kutelia: Abhazca 1928 yılında Latin grafikası
ile yazılmaya başlandı. 1938-1954 arasında Gürcü alfabesi kullanıldı. 1954 yılından
itibaren Kiril grafikası kullanılmaya başlandı. Abaza- Abazin alfabesi de 1932
yılında Latin grafikası ile yazılmaya başlandı. 1938 yılında Kril grafikasına
geçildi, Bugün hem Abhazca hem Abazaca/Abazince Kiril grafikası ile yazılmakta
ancak iki ayrı alfabedir. Abhaz ve Abaza /Abazin halkının entegre olmaları için
iki ayrı alfabelerinin birleştirilerek tek alfabeye indirmeleri gerekir. Gürcü
ve Ermeni alfabelerinin tarihi eskidir ancak her iki alfabe konservatiftir. Diğer
halkların kullanması bu konservatif özellikleri nedeni ile rantabl değildir. Abhaz
halkı 16 yıl Gürcü alfabesini kullanmak zorunda bırakıldı. Bu durum Abhaz
literatürünün oluşmasını geciktirdi. Abhaz literatürün ilk ürünü Dirmit Gulya'nın
“Atüm Ajyüan Asaka”dır. Bu hikâye tarafımdan Türkçeye “Yabancı Gök Kubbe
Altında” adı ile 1980 yılında tercüme edilerek yayınlandı. Bu hikâye Abhazcadan
Türkçeye çevrilen ilk uzun hikâyedir.
LATİN ALFABESİ TEMELLİ ABAZA ALFABESİNİ
GELİŞTİRen TOBİL TALUSTAN
Ali
İhsan Aksamaz: Sovyet İktidarı’nın ilk yıllarında, yazılı Laz
edebiyatı da Abhazya’da doğdu. Çünkü o zamanki Abhazya’da Lazlar da yaşıyordu. 1920’li
yılların ikinci yarısında Laz edebiyatı Sohum’da doğdu. İlk Lazca gazete
Sohum’da yayınlandı. Laz kültürel
özerkliği Abhazya’da doğdu. Lazca ders kitapları önce Abhazya’da
yayınlandı. İlk Laz okulları Abhazya’da
açıldı. İlk Lazca tiyatro Abhazya’da, Novi Afon’da sergilendi. Ancak Nestor
Lakoba öl(dürül)dü Lazların kültürel otonomisi de kaydoldu. Lazlar Abhazya’dan
atıldı; Sibirya’ya, Kazakistan’a sürdüler. Gerçeğini söylersem, Nestor Lakoba’nın Abhazyası Canlar ülkesi’ydi
. O sebeple de yaşlı Laz kadın ve erkekleri Nestor Lakoba’ya ilişkin çok hoş anıları vardı. Ben de duydum. Onlar Nestor Lakoba’yı çok
seviyorlardı. Ancak Stalin’i hiç
sevmiyorlardı. O kara günlere ilişkin siz ne düşünüyorsunuz?
Sovyetler
birliği halk önderlerinden Abhaz NESTOR LAKOBA, SOHUM’DA LAZCA OLARAK
YAYINLANAN “MÇ̆İTA MURUNTSKHİ(KIZIL YILDIZ) GAZETESİ İLE LAZCA DERS
KİTAPLARINDAN BİRİ ve Sovyetler birliği halk önderlerinden LAZ İSKENDER
TZİTAŞİ
Erol
Kılıç Kutelia: Abhaz devrimci lideri Nestor Lakoba
döneminde Abhazya’da yaşayan her halk gibi Laz kardeşlerimizde kendi
anadillerini, kendi kültürlerini işleme ve kullanma özgürlükleri oldu. İlk Laz
anadiline, kültürüne, sanatına yönelik çalışmalar Abhazya’da pratik gördü. Abhaz
devrimci lideri Nestor; Lakoba Stalin ve Beria ikilisi tarafından zehirlenerek
öldürülmesinden sonra bu doğal insan hakları rafa kaldırıldı. Laz
kardeşlerimizin önder ve aydınları Kazakistan ve Sibirya'ya sürüldü. Bu
sürülmelerden Abhaz aydınları da nasibini aldı. Onlar da Orta Asya ve
Sibirya'ya sürüldü. Sadece Abhazya’daki Abhaz ve Laz aydınları değil Hemşin
Ermenileri, Abhazya’da yaşayan Grekler ve Türklerin aydınları da sürüldü. Diktatör
faşist Stalin’in bu uygulaması demografik ayak oyunları ile az nüfuslu halkları
asimile etmeye yönelikti.
ABHAZYA’DA
MOSKOVA’YA BAĞLI BOLŞEVİK BİR İKTİDARIN KURULMASI İÇİN HER MİLLİYETTEN
PARTİZANLAR GİBİ LAZ PARTİZANLAR DA SİLÂHA SARILDI (SOHUM, 1921)
Ali
İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz, biraz daha Abhazya
Lazlarından bahsedelim. Aşağı- yukarı 150 yıl önce Osmanlı Türkiyesi’nin
Lazları Çarlık Rusyası’nın farklı bölgelerine para kazanmak için gidiyorlardı.
Bu bölgelerden biri de o zamanki Abhazya idi. Çoğunlukla da Oçamçire’ye
gidiyorlardı. Onlardan çoğu Abhazya’ya yerleşti. Abhazya’nın halklarından
oldular. Abhazya’nın Laz aydınları da canla- başla Sovyet İktidarı’nı desteklediler.
Abhazya’da beş köyleri vardı. Bazıları, Abhazya Lazlarının on köyde
yaşadığını söylüyor. Kolhozları vardı. Gagra ve Oçamçire’de Laz okulları vardı;
öyle duydum, okudum. Ancak Stalin iktidarı döneminde çok çektiler. Onlardan
çoğu Türkiye’ye döndü. Abhazya’da çok az kaldılar. Şimdi Abhazya’da ne kadar
Laz yaşıyor? Biliyor musunuz? Abhazya’da
neden böylesi kötü işler yapıldı? O kara
günlere ilişkin siz ne düşünüyorsunuz? Türkleri de, Lazları da, Rumları da,
diğer halkları da sürdüler Abhazya’dan. Bu barbarlığın sebebi neydi? Stalin, bütün
bunları neden yaptı?
Erol
Kılıç Kutelia: Abhazya’da bugün 1000-1500 civarında
Laz kardeşlerimiz var. Lazlar dil ve kültür açısından aynı olan Megreller ile
dayanışma içinde. Abhazya’da yaşayan Lazlar içinde Türkiye’de yaşayan Lazlar
ile aynı soyadını taşıyanlar var. Onlarcasını ben şahsen biliyor ve tanıyorum. Abhazya
Cumhuriyeti yasalarına göre, her Abhazya vatandaşı etnik kimliğini gerek iç pasaportlarında
gerek dış pasaportlarında yazdırma hakkına sahiptir. Abhazya Cumhuriyeti
yasalarına göre Cumhuriyetinde yaşayan etnik grupların sayılarına göre Abhazya
Parlementosunda milletvekili kontejanları bulunmaktadır.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben biliyorum, siz Laz halkını da
gayet iyi tanıyorsunuz. Çünkü Rize/ Pazar’da çalıştınız. Öyle biliyorum. Biraz
da ondan bahsedin, lütfen!
Erol
Kılıç Kutelia: Benzer tarihi, benzer coğrafyayı, benzer
kültürü, benzer halk bilimini, benzer ulusal problemleri yaşadığımız Laz
kardeşlerimi iyi tanıyorum. Pazar, Arhavi, Hopa'da banka teftişlerim oldu. Aynı
ortak kaygılarımızın olduğunu yerinde gördüm. Cumartesi ve pazar günleri Laz
köylerine gidip oradaki insanlarla tanışma fırsatım oldu. Güzel günlerdi. Güzel
insanlardı. Abhazya devlet radyosu yayınları da Doğu Karadeniz Bölgesinde net
duyuluyordu. Radyonun Abhazca yayın saatlerini biliyordum. Portatif radyomu
açıp dinliyordum. Bundan seviniyordum. Üzüldüğüm anlar da oluyordu. Sarp Sınır Kapısından
karşıdaki Laz kardeşine el sallayan Lazların çektiği eziyetleri bizzat gördüm. “1934
Soyadı Kanunu” ve “Vatandaş Türkçe konuş, konuşmayanı ikaz et!” uygulamalarını,
Doğu Karadeniz Bölgesinde uygulamalarını yaşlı Laz büyüklerimizden traji- komik
olarak dinledim. Ancak o günler geride kaldı. Bugün sınırlar açıldı. Kardeşler
birbirlerinin cenazelerine, düğünlerine gidip gelebiliyorlar. Dijital
teknolojinin gelişmesi ile hasret ve özlemler azaldı.
Ali
İhsan Aksamaz: Siz de biliyorsunuz, artık Abazince-
Abazaca/ Abhazca da, devlet okullarında seçmeli ders. Bu seçmeli derslere
ilişkin ne düşünüyorsunuz? Yeterli mi?
“ELBETTE
KÂFİ DEĞİL.”
Erol
Kılıç Kutelia: Abazaca, Lazca ve diğer kardeş dillerin
anadilleri ile seçmeli ders alabilme şansı oluştu. Bundan azami düzeyde
yararlanmalıyız. Bugün anadillerimizin yaşaması için bu kâfi mi? Elbette kâfi
değil. Öğrenci barajı gibi bir kota var. Sivil Toplum Kuruluşlarımız bu konuya
hep birlikte odaklanmalıdır. Bir anadilin ölmesi bir halkın ölmesidir. 37 yıldan
beri ödemekte olduğumuz elektrik faturaları üzerinden % 2 TRT payı ödedik. Ayrıca
elektronik araçlar için TRT'ye bandrol ücreti ödedik ve ödemeye devam ediyoruz
ama bizim anadillerimiz ile TRT hâlâ yayın yapmıyor. Afrika kıtasında konuşulan
dillerle dahi yayın yapan TRT, UNESCO'nun tehlike altındaki dillerin içinde
olan anadillerimizi görmemeye gelerek çifte standartlar uyguluyor. Çocuklarımız
için, geleceğimiz, için anadillerimiz için TRT, anadillerimizde yayın yapmalı. Hep
beraber TRT'yi bu konuda zorlamalıyız. Bu bizim hem insanlık hem vatandaşlık
hakkımızdır. Çocuklarımız için anadillerimizde çizgi filmlere çokça yer
verilmelidir. Her anadil kutsaldır. Her anadilin yaşam hakkı vardır.
Ali
İhsan Aksamaz: Erol bey, bu söyleşi için size çok
teşekkür ederim. Başka sorum yok. Ancak sizin başka söyleyeceğiniz bir şeyler veya
kardeşlik mesajlarınız varsa, lütfen, onları da bize söyleyin! Sakalınız yere
ersin!
Erol
Kılıç Kutelia: Laz kardeşlerimiz Doğu Karadeniz
Bölgesinin otohton halkıdır. Onlar başka coğrafyalardan gelip oralara yerleşmediler.
Binlerce yıldan beri o coğrafyanın insanlarıdır. Osmanlı İmparatorluğunun Meşrutiyet
dönemlerinde “Meclisi Mebusan”da Laz milletvekilleri vardı. Osmanlı yıkılıp
Türkiye Cumhuriyeti kurulunca TBMM'in ilk yıllarında Laz milletvekilleri vardı.
Bu hak süreç içinde bir şekilde kaldırıldı. Asimilasyonun her metodu ilk defa
Doğu Karadeniz Bölgesinde uygulanmaya başladı. Laz kardeşlerimizin yaşadıkları
Pazar, Ardeşen, Fındıklı, Arhavi, Hopa Kemalpaşa ilçelerimiz ikiye bölündü. Bir
kısmı Rize vilâyetine, bir kısmı Artvin vilâyetine bağlandı. Bu uygulama ile
Laz kardeşlerimizin politik ve demografik gücü kırıldı. Unutmayalım gündüz iki
gece arasındadır. Aydınlık günlerde görüşmek dileklerimle.
EROL KILIÇ
KUTELİA, MUSTAFA SAADET, ALİ İHSAN AKSAMAZ; “ÇERKES ÇALIŞTAYI/ LEJEN/ XASE”
(KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ DERBENT UYGULAMA OTELİ, 25-26 II 2012)
+
Abhazya
Lazlarına ilişkin bir söyleşi:
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2020/04/onder-acar-konusuyor-ocamciredeki-laz.html
Önerilen
okumalar: “Abhazya Parlamentosu Açıklaması”, Kafkasya
Yazıları, Sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Adile Abbasoğlu
(Çeviren: Oktay Çkotua), “Unutulmaz Anılar”, As Yayın, İstanbul, 2008; Ahmet
Hulusi Kırım, “Ekim Devrimi Aynasında Tek Ülkede Sosyalizm”, El Yayınları,
İstanbul, 2016; A. İ. Kiziria (Çeviren: Candan Badem), “Zan Dili”, Ogni Kültür
Dergisi, Sayı, 4, İstanbul, 1994; Adrian Brisku- Timothy K. Blauvet, “The
Transcaucasian Democratic Federative Republic of 1918”, Routledge, London,
2021; Ali İhsan Aksamaz (/Faik Ateş), “Lazca ve Megrelce Arasındaki İlişki”,
Ogni Kültür Dergisi, sayı 1, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz, “Asabi Olmak
İçin Mazeret Çok…”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi Birikim, Sayı 77, Birikim
Yayıncılık, İstanbul, 1995/ birikimdergisi.com; Ali İhsan Aksamaz, “Türkiye’de
Bir Kafkasya Dili: Lazca”, Alaşara Dergisi, Sayı 7-8, Nart Yayıncılık,
İstanbul, 1995/ Sima Dergisi, Sayı 1, Sima Laz Vakfı Yayını, Ofset Hazırlık:
Nart Yayıncılık, Baskı: Livane, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Aynı Tarih
ve Aynı Kültürün Dili Zanca’nın Günümüzdeki İki Diyalekti: Lazca ve Megrelce”,
Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Ali İhsan
Aksamaz (/ Fehime Yazıcı), “Gürcü Alfabesi ve Gürcü Edebiyatının Kaynakları ve
Gürcüce’ye Akraba Dillerin Durumu”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim
Yayınları, İstanbul, 2000/ sonhaber.ch, 5 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Sovyetler
Birliği’nin Milliyetler Politikası ve Kafkasya”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı
199, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000/ Yeni Türkiye, Sayı 74, Yeni Türkiye
Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara, Ankara, 2015/ sonhaber.ch, 31 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Yazılı Laz Edebiyatının Öncüsü
İskender Tzitaşi Kimdi? Neden Öldürüldü?”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 36(1),
İstanbul, 2001/ demokrathaber.org, 26 VIII 2011
(“Doğu Karadenizde Resmî
İdeolojiler Kuşatması”, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2003; 2. Baskı,
Belge Yayınları, İstanbul, 2012); Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kültürel
Kimliğini Yaşatma Çabaları” (Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4,
Milliyetçilik (s. 924-926), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002; Ali İhsan
Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı Öldürmek mi? (Birinci ve
ikinci bölüm), Sima Dergisi, Sayılar 5- 6, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan
Ofset, İzmit, 2003; Ali İhsan Aksamaz, Bir Resmî Tarih Denemesi: “Abhazya
Tarihi”, Sorun Polemik/ Marksist
İnceleme Dergisi, Sayı 7, Sorun Yayınları, İstanbul, 2003 (“Doğu Karadenizde Resmî İdeolojiler Kuşatması”, 1.
Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul,
2012); Ali İhsan Aksamaz, “Anadili Yönetmelikleri ve Gerçek”, Sima
Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Ali İhsan
Aksamaz, “Şu Bizim Sahipsiz Lazca”, 29 V 2009, circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “1930’lu Yıllarda Sovyet Abhazya’dan
gelen Lazlar, demokrathaber.org, 11 VII 2011; Ali İhsan
Aksamaz, “Lazuri ren çkini minoba”, Laz Kültür Dergisi Tanura, Sayı 3,
İstanbul, 2012; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kimlik
Mücadelesinin Kilometre Taşı İki Kitap: “Oxesapuşi Supara” ve “Çkuni Ç’ara-
Albonişi Supara”, Lazca.org, 8 I 2013; Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne
Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”, sonhaber.ch, 28 II 2020/
circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Ömer Büyüka (1901- 2001)”,
sonhaber.ch, 27 XI 2020; Ali İhsan Aksamaz, “(23- 28 Temmuz) 1994 Abhazya (21-
28 Ağustos) 2005 Gürcistan Anıları”, (Yayınlanacak); Ali İhsan Aksamaz, “Çerkes Çalıştayı ve Kimlik Mücadelesi”,
ozgurcerkes.com, 27 III 2012; Andrey Shcherbak, “Nationalism in the USSR: A
Historical and comparative Perspective”, wp.hse.ru; “Anglo- Soviet Trade
Agrement (16 March 1921)”, lib.byu.edu; Eric Lee, “The Experiment: Georgia’s Forgotten
Revolution, 1918- 1921, Zed Books, London, 2017; Cemal Şener, “Lazların
Tarihine Kısa Bakış/ Trebizond- Abhazya arasındaki sahil ülke”, Aylık Siyasî
Dergi Komün, Sayı 1, İstanbul, 1989; Erol Kılıç- Esat Özen, “Tsereteli’ye Yanıt”, İkibine Doğru
Dergisi, 21 Mayıs 1989 (Aktaran: Basında Çerkesler, Savsırıko- 1
İstanbul, 1993); Erol Kılıç Kutelia, “Abaza Kimliği-
Abazalar- Abhazlar: Tek Millet, Üç Diyalekt, İki Ayrı Alfabe”, ozgurcerkes.com,
6 VIII 2020; Fahrettin Çiloğlu, “Rusya Federayonu’nda ve Transkafkasya’da Etnik
Çatışmalar”, Sinatle Yayınları,
İstanbul, 1998; Feliks Çuyev (Çeviren: Suna Kabasakal), “Molotov Anlatıyor”,
Yordam Kitap, İstanbul, 2017; George Hewitt (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz),
“Güney Kafkasya ve Megrel- Lazlar’ın Kültürel Hakları”, Aylık Sosyalist Kültür
Dergisi Birikim, Sayı 85, Birikim Yayıncılık, İstanbul, 1996 / birikimdergisi.com; Gerg Amıcba, (Çeviren:
Hayri Ersoy), “ Ortaçağ’da Abhazlar, Lazlar”, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1993; Givi
Karçava, “Gomʒxaderi İzmoce I- II- III”, Skani Nena, sayılar 2, 3, 4, Laz
Kültür Derneği Yayını, İstanbul, 2009- 2010; Gün Zileli, “1917-1918 Rusya'da
Devrimden Tek Parti Diktatörlüğüne”, Bilim ve Sanat Yayınevi, İstanbul, 2019; Hüsnü
Gürbey- Mahsuni Gül, “Millî Emniyet Hizmeti’nin Ekalliyetler Raporu”, Kürt
Tarihi Dergisi, Sayı 39, İsmail Beşikçi Vakfı Yayını, İstanbul, 2020; Xasan
Helimişi (Derleyen: İsmail Bucak̆lişi; Lazcadan Çeviri: Hasan Uzunhasanoğlu), “Mu
P̆at E Skiri”, Chiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2006; Haşim Akman, “Laz
Enstitüsü Kuruluyor”, Aktüel Dergisi,
Sayı 66, İstanbul, 1992; İdil Tunçer Kılavuz, “Sovyetler Birliğinde Rus
Milliyetçiliği ve Rus Millî Kimliğinin Gelişimi”, cdn.istanbul.edu.tr; “İlk
Lazca ders kitabı yayınlandı”, jinepsgazetesi.com, XII 2013; Isqenderi
Chitaşi (Yayıma Hazırlayan: İrfan Ç. Aleksiva; Rusçadan Çeviri: Ergün Konakçı;
Almanca’dan Çeviri: Nurten Kurnaz), “Çquni Çhara/ Albonişi Supara”, Laz Kültür
Derneği Yayınları, İstanbul, 2012; İbrahim Bayrakoğlu- İrfan Ç. Aleksiva, “Büyük Tasviyede Lazlar”, Dil,
Tarih, Kültür Dergisi Ogni, Sayı 7, Laz Kültür Derneği Yayını, İstanbul, 2017;
İrfan Çağatay Aleksiva, “Abhazya’da Bolşevik Lazların Gerilla Birliği: Laz
Timi”, jinepsgazetesi.com, 10 II 2020; İsmail Hakkı Berkok,
“Tarihte Kafkasya”, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1958; Joakim Enwall (Çeviren:
Ali İhsan Aksamaz), “Qazakişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul/
1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996; Josef
Stalin (Çeviri: Muzaffer Erdost), “Marksizm ve Ulusal Sorun ve Sömürge Sorunu”,
Sol Yayınlar, Ankara, 1994; Kâmil Aksoylu, Tarihe Tanıklık/
“Laz Kültürel Hareketi (93 Süreci)”, Laz Kültürü/ Tarih, Dil, Gelenek ve
Toplumsal Yapı, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2010; K̆lemurişi Ramazan Kosanoğlu,
“TBMM 1. Dönem Lazistan Laz Mebusları”, lazca.org, 26 V 2019; Kushba
Erol, “Bir Devletimiz Vardı: Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti…”,
cerkesfed.org, 11 V 2020; “Lazca İçin Ders Kitabı Hazırlandı”, haberler.com, 10
XI 2013; “Lazca Kitapları/ Sesleri İndir”, lazca.org, 3 I 2019; Lev Davidoviç Troçki (Çeviren: Meral
Berberyan), “Stalin’in Cinayetleri”, Yazın Yayıncılık, İstanbul, 2001; Lütfi
Hızel, “40 sene takip ettiler”, milliyet.com.tr, 1 VII 2004; M. V. Glenny, “The
Anglo- Soviet Trade Agreement, March 1921”, Journal of Contemporary History,
Vol. 5, No 2, Sage Publications, Inc.,
London, 1970; M.I. Isayev, “National Languages in the U.S.S.R/ Problems and Solutions”, Progress Publishers,
Moscow, 1977; Mahinur Tuna, “Okurlardan Mektup: Abhazya Tarihi Üzerine...”, Tarih ve Toplum, Sayı
212, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001;
Mehmet Bilgin, “Teşkilât-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları”,
Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2017; Mehmet Emin Resulzade (Çevirenler: Perihan
Mete ve Sebahattin Şimşir), “Azerbaycan Problemi”, Azerbaycan Kültür Derneği
Yayını, Ankara, 1996; Merve Suna Özel, “Stalin
Dönemi Rus Milliyetçiliği ve Politikaları”, dergipark.org.tr; Murat
Papşu, “Bir Adlandırma Sorunu, Abhaz mı Abaza mı?”, Nart İki Aylık Düşün
Dergisi, Sayı 51, Ankara, 2006; Murat Papşu, “Kafkasya, Halklar Tapınağı”,
Atlas Dergisi, Sayı 246, İstanbul, 2013; Mustafa Butbay, “Kafkasya Hatıraları”,
Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1990; Mustafa Saadet, “Başıboş hayvanlar sınırı ihlâl ediyordu!”,
shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 16 XII 2018; Nikita Kruşçev, “Kruşçev’in Anıları- 1
ve 2” (Çeviren: Mehmet Harmancı), Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971; Nikita
Sergeevich Khrushchev/ Edward Crankshaw, “Khrushchev Remembers”, Book Club
Associates, London, 1971; Önder Acar,
“Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem!”, gurcuhaber.com, 9
IV 2020/ circassiancenter.com; Özalp Göneralp, “Kitabiyat: Abhazya Tarihi
Üzerine Yeni Bir Kitap”, Tarih ve
Toplum, sayı 210, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001; Özdemir
Özbay, “Dünden Bugüne Kafkasya”, Kafdav Yayınları, Ankara, 1999; Sefer E.
Berzeg, “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti/ 1917- 1922 1-2-3”, Birleşik Kafkasya
Derneği Yayını, İstanbul, 2003, 2004, 2006;
Sergo Beria, “Beria: My Father/ Inside Stalin’s Kremlin”, Gerald
Duckworth & Co Ltd, London, 2003; Sultan Galiyev (Yayına
Hazırlayan: Özgür Erdem), “Bütün Eserleri”, İleri Yayınları, İstanbul, 2006;
Parna- Beka Çilaşvili, “Türkiyede Gürcüler ve Lazlar, iki dergi ve iki
önder”, tetripiala.wordpress.com, 11 IX
2019; Rasim Yılmaz, “Türkiye Lazları ve Laz Kültürü”, 08haber.com, 19 V 2017; Ronald
Wixman (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Sovyetler Birliği’nde Etnik Kimlik”,
Kafkasya Yazıları, Sayı 7, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Sabahattin
Önkibar, “Lazistan Safsatası”, Türkiye Gazetesi, İstanbul, 2 II 1993; “8 Mart
ve Emekçi Bir Laz Kadını”, kolkhoba.org; Selçuk Sımsım, “Abazaların Politik
Tarihi”, Apra Yayıncılık, İstanbul, 2016; Svetlana Alliluyeva (Çeviren: Kudret
Emiroğlu), “Svetlana Alliluyeva’nın Mektupları”, Düşün Yayınevi, İstanbul,
1988; “Tanzer Ünal Basın Konseyine Şikâyet
Edildi”, ozgurcerkes.com, 29 III 2012; “TKF Kurucusu Bir Laz: Osman
Topçuoğlu”, kolkhoba.org; Taner Gökdemir, “Kızıl Acaristan Salnamesi (1922)
Kafkasya’da Tarih, Kimlik ve İdeoloji”, Libra Yayınları, İstanbul,2019; Victor Serge (Çeviren: Hüseyin Aşuroğlu), “Kirov’un
Öldürülmesi/ 1937- 1938 Yargılamaları”, Pencere Yayınları, İstanbul, 1990; W.
E. D. Allen, Paul Muratoff, “(1828-1921) Türk Kafkas Sınırındaki Harpleri
Tarihi, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1966; Yahbab
Yakalozi (/ Kutarba Hayri Ersoy), “Kolkhida’nın Yeniden Doğuşu”, Ogni Kültür
Dergisi, Sayı 2, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org; Yura Argun (Çevirenler: Hayri
Ersoy ve Yalçın Karadaş), “Abhazya’da Yaşam ve Kültür”, Nart Yayıncılık,
İstanbul, 1990; Zafer Süren, “Kafkasya’dan Göçlerde Sosyal Yapı”, Tarih ve Toplum, sayı 199, İletişim
Yayınları, İstanbul, 2000.
+
“K̆arta
nananena gexvameri ren!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Erol K̆iliç
K̆ut̆elia ren. Erol K̆iliç K̆ut̆elia ren Turkiyeşi gamantanerepeşen. Ma eya
1994 ʒ̆anaşen doni viçinop. 1994 ʒ̆ana rt̆u, Bağlarbaşi derneğişen ar didi
k̆afile k̆ala artot Apxazetişa mepteret̆it. Mixmandari çkini rt̆u. 25- 26
K̆undura 2012 ʒ̆anas, K̆ocaeli/ Derbent̆is Çerkesuli Hak̆epeşi
İnisiyat̆ifişk̆elen ʒ̆opxineri k̆onferansisti xolo artot vort̆it. 14 Mariaşina
2014 ʒ̆anas, nananoğa Ank̆aras gedgineri ÇDP̆-şi 38 magedgineşen juri voret
Erol K̆iliç K̆ut̆elia do man. Amk̆ata mcveşi manebroba komiğunan çkin. Erol
K̆iliç K̆ut̆elia, dobadona çkinişi k̆itxeri do namusoni gamantanerepeşen ren.
Erol K̆iliç K̆ut̆eliak Lazi gamantanerepeti, Lazi xalk̆iti k̆aixeşa içinops.
Ginon Muslimani, ginon Krist̆iani, ginon Musevi, k̆arta cerapeşen xalk̆epeşi
manebra ren. Ginon Lazuri, ginon Megruli, ginon Kortuli, k̆arta nenasti qorops
emuk. Ma, Erol K̆iliç K̆ut̆elia k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Ma emus mskvaşa
p̆k̆itxi, emukti k̆aixeşa nena gemiktiru. P̆olit̆ik̆aşen do duşmanobaşen var,
biyografi muşişen xalk̆epeşi cumalobaşen, xolos tarixişen do Abaz(in)ur-
Apxazuri nenaşen bğarğalit.13 II 2021/ Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali
İhsan Aksamazi: Erol begi, ipti ti-tkvanişen
molamişinit, mu iqven! So do mundes yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu
mesleği giğunan? Aʒ̆i mu dulya ikipt? So skidut? Çileri reti? Berepe do motape
giqounani? Ocaği tkvani K̆afk̆asyaşen Anat̆oliaşa mundes mohaciri moxteren?
Tkvan nak̆otxani jenarasyonişen ret? Turkuli nenaş gale, Abazuri- Abazinuri/ Abxazuri nenaş gale çkva
namu nenape giçkinan?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia:1948 ʒ̆anas noğa Sakarya/ Hendek̆işi
oput̆e Cgerdas/ Soğuksus dovibadi. Geç̆k̆apuroni nʒ̆opula Soğuksus, oşkenoni nʒ̆opula
İstanbul-Bakirkyoyis Karma nʒ̆opulas, lise Sultanahmet Akşam Ticaretiş Lises
doviguri. Uk̆ule mağali nʒ̆opulati İstanbul İktisadi do Ticari İlimepeşi
Ak̆ademis doviguri. Çileri vore. Ar bere do jur mota komiqonun. Bank̆aş
müfettişoba, bank̆aşi filialepes direkt̆oroba, nananoğa Ank̆aras Bank̆aşi
Muxuruli direkt̆orobas do noğa İst̆anbolis Generaluri Direkt̆orabaşi
Seksiyonişi direkt̆oroba steri dulyape dop̆i. Ekolenti p̆enʒioneri gamapti.
Turkuliş gale Apxazuri, Fransuli do oşkenoni seviyeten İngilisuri komiçkin. Ç̆aralepe
do ndğa- žirameri gonoşinepe çkimi gamiçkvinu akoni K̆afk̆asurepeşi çkvadoçkva
jurnalepes. Xolo çkvadoçkva K̆afk̆asuri Derneğepeşi Oktalas do Xçetomalonepeşi
K̆omisyonepes kovort̆i. 1976 ʒ̆anaşi Guma rt̆u, iptineri Apxazetişa mepti do
p̆ap̆ulepe çkimişi dixa kobžiri ma. Gurcistan-Apxazetişi lima yeçkinduşi,
Turkiyeşi, akoni K̆afkasurepeşi mteli dernepeğeşi xe meçamuten gedgineri
“Kafkas Abhazyaşi Cumalobaşi K̆omit̆et̆işi” doloxe vort̆i. Edo Ek̆onomi do
Demografyaşi dulyapeşi tigemçanu vort̆i. Ek̆onomi do Demografyaşi tigemçanu
navort̆i şeniti emorapeşi Apxazetişi xeʒalepeşi tigemçanupek ma vekaletepe
komomçes. Edo emk̆ata dulyape k̆ala mskvaşa vibodi. Aʒ̆i Apxaz Derneğepeşi
Federasyonişi Xçetomonobaşi do Ğnosi Yezdimuşi Meclisişi mak̆aturepeşen vore.
Andğaneri ndğas mali muşaviri vore do majurepes ğnosi mepçap. Goşogorapa do
noç̆arepe çkimi gamiçkvinen abhazpostasi.com do ozgurcerkes.com coxoni
vebbut̆k̆apes.
Ali
İhsan Aksamazi: Gvari tkvani K̆ut̆elia ren. Solen
mulun aya gvari? Abaz(in)/ Apxazepeşenti, Megrelepeşenti k̆oçepes artneri gvari
kuğunan. Artneri gvari kuğunan. Eşo miçkin. Aya temaşenti molamişinit, mu
iqven!
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Aya gvari, K̆ut̆elia/ K̆ut̆alia
Apxazetişi muxuri Samurzaqano/ Galis
yeçkinderi ren do Apxazepesti, namtini Megreli cumalepe çkinisti aya gvari
kuğunan andğaneri ndğas. Gurişmeç̆voni ren, 1877-1878 ʒ̆anapes Osmaneti-Rusuli ʒarobaşi
lima, akoni tkvalaten 93 Harbi, lai dinepeşi lima rt̆u do dudi çkinis eşo
golamixtes. Eşo oxoiʒ̆onu mara eşo va rt̆u.
Muslimani Apxazepe geit̆k̆oçinu, nanadixa mutepeşi naşkvinu do emoraşi
Osmanetişi dixaşa obarguşen çkva gza va duskides. Muslimani K̆ut̆eliapeşi/
K̆ut̆aliapeşi ocağikti nanadixa muşi naşkvinu do Osmanetişi dixaşa obargu
anç̆u. Anat̆olişi dixaşa komoxtes do noğa Adapazarişa dibarges. Amʒikaşk̆ule
akoni namtini K̆ut̆eliapes/ K̆ut̆aliapes majura namtini Apxazepe k̆ala
Apxazetişa xolo mextimu unt̆es. Edo para mutepeşiten noğa İzmitişen ar k̆aravi
okaçes do Apxazetişi gzas gedgites. Mara Rusuli ʒarobaşiApxazetişi oktalak gza
va meçu Anat̆olişen mextimeri Muslimani Apxazepes. Emindroşi Batumi rt̆u
Osmanetişi dixaşi doloxe. Emuşeniti Muslimani Apxazepekti k̆aravi mutepeşiten
Batumişa mek̆axtes. Andğaneri Aç̆aristanişi Avt̆onomiuri oktalaşi nananoğa
Batumis do muşi gomorgvas skidunan em Muslimani Apxazepeşi motalepe. Andğaneri
ndğas vitoşepeten Muslimani Apxazi skidun ek. Çkimi ocağişen, K̆ut̆eliapeti/
K̆ut̆aliapeti skidunan nananoğa Batumis. Sovyetistani dilixvuşi, artikarti
ok̆oviçinit, artikarti mok̆itxuşa komeptit, komoptit. Aʒ̆iti entepe k̆ala
k̆ont̆akt̆i komiğunan. Batumişa dobargeri K̆ut̆eliapeşen/ K̆ut̆aliapeşen
namtini ocağepek Sovyetistanişi namtini memurepes ruşveti meçerenan do eşoten
p̆ap̆ulepe mutepeşi dixaşa xolo goikterenan do dibargerenan, noğa Oçamçiraşi
oput̆es Tamşişa dibargerenan. Maotxani
jenerasyonişen vore ma Turkiyeşi diyasp̆oras. Naiçkinen steri, muxuri
Samurzaqanoşi/ Galişi Apxazepe do Megrelepe, artimajuraşen ok̆oʒ̆k̆u,
artimajuraşen oğobu eşo ʒubuka va ren. Artneri gvarepe nauğunan oşepeten Apxazi
do Megreli ocaği koren ek. Apxazi
K̆ut̆eliati/ K̆ut̆aliati; Megreli K̆ut̆eliati/ K̆ut̆aliati; Muslimani
K̆ut̆eliati/ K̆ut̆aliati; Krist̆iani K̆ut̆eliati/ K̆ut̆aliati ren çkimi mzaxali
do çkimi cuma. Artneri coğrafyaşi, artneri ist̆oriaşi, artneri k̆ult̆urişi,
artneri folk̆lorişi cuma xalk̆epe renan Apxazepe do Megrelepe. Lazik̆aşi
Omapes, Apxazetişi Omapesti, ar oxenʒaleşi doloxe artikarti k̆ala skides.
Emp̆eryalist-ok̆up̆ant̆i oxenʒalepeşa xe ok̆ok̆limeri nodgines. K̆olxida dixaşi
svalyari xalk̆epe renan Apxazepe do Megrelepe. K̆olxidaşi ʒiviliʒayoni xe
ok̆ok̆limeri dok̆ides entepek. Edo K̆olxidaşi ʒiviliʒayonişi oşkari mancepe
renan.
Ali
İhsan Aksamazi:
Xalk̆i tkvanis arik Abaza vana Abazin, majurak Apxazi uʒ̆umers. Aya
speros ar oxoktoba koren. Eşo miçkin. Namu coxo ʒ̆ori ren? Mara xvala Turkiyes
skideri, akoni xalk̆i tkvani şeni va gk̆itxupt. Hemi akoni hemiti ekoni,
K̆afk̆asyas skideri xalk̆i tkvani şeni gk̆itxupt. Xalk̆i tkvanik ti-mutepeşis
mu uʒ̆umernan? Aya dulyaşenti molamişinit, mu iqven! Komiçkin, Abaz(in)- Abxaz
xalk̆i dunyaşi k̆arta ğocis goşobğeri tito- tito skidun. Aya komiçkin do aya va
gk̆itxupt: Abaz(in)- Abxazi xalk̆i K̆afk̆asyaşi do dunyaşi namu muxurepes
ok̆obğeri skidunan?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Didopeten Turkiyes, Apxazetis, Rusyaşi
Federasyonişi Cumhuriyetepeşen K̆araçay- Çerkesis, Urdunis, Suriyes, Lubnanis,
Misiris, Libyas, Alamanyas, Fransas, Belçik̆as, İsviçres, Hollandas, İngilteres
do Amerik̆as, jureneçişen dido dobadonas diyasp̆oriulo skidunan Apxazepe/
Abazepe Andğaneri ndğas. Andğaneri ndğas ar- jur oxenʒalek içinops Apxazetişi
oxenʒale. Rusyaşi Federasyonişi cumhuriyetepeşen K̆araçay-Çerkesişi doloxe
‘Abazaşta’ coxoni avt̆onomiuri muxuri mutepeşisti skidunan Abaza cumalepe
çkini.
Ali
İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Abaz(in)ur- Apxazuri nenaşen
molamişinit, mu iqven! Mara ipti otkvaluşi vore: Ma, nananena tkvanis
Abaz(in)ur- Apxazuri nena vuʒ̆umer. Aya t̆erimi mtini reni? Namu coxo mtini ren?
Abaz(in)uri nenai?! Apxazuri nenai?! Abaz(in)ur- Apxazuri nenai?! Nananena
tkvani K̆afk̆asyaşi namu muxurepes iğarğalinen? Nananena tkvani K̆afk̆asyas
artneri alboniten iç̆arinen; eşoi? ʒ̆ori reni? Eşo va ren na, muk̆o alboniten
iç̆arinen? K̆arta alboni artneri reni? Ak, Turkiyes, arik Abazuri nena uʒ̆umers,
majurak Apxazuri nena. Gamantanerepe tkvanikti eşo zop̆onan. Gamantanerepe
tkvanikti oxokteri ixmarnan. Gamantanerepe tkvanikti oxokteri ç̆arupan. Aya
dulya oxokteri ren do emuşeni gk̆itxupt. Oxoktoba dido ren aya speros. Nenaşi
mğarğalupek nananena mutepeşis mu uʒ̆umernan? Hele tkvan miʒ̆vit çkinti do
majurapekti ʒ̆ori ixmaran, mu iqven?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Abazepe do Apxazepe artneri xalk̆i, artneri milleti ren.
Apxazepek ti-mutepeşis Apsua uʒ̆umelan. Abazepek ti-mutepeşis Aşua vana Aşxarua
uʒ̆umelan. Rusepek Aşua do Aşxaruaşi juristi Abazin uʒ̆umelan. Diyasp̆oras
naskidunan Apxazepek- Abazapek didopeten ti- mutepeşis Abaza uʒ̆umelan. Oşkeyulvas,
Arabuli dobadonapes naskidunan Apsua, Aşua do Aşxaruapeşi k̆arta k̆oçis
Abazaten naiçoden gvarepe kogiğunan.
Ali
İhsan Aksamazi: Abaz(in)ur- Abxazuri nenas muk̆o bonca
uğun? Aya boncapeşen muk̆o sersoni, muk̆oti userseli ren?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Apxazuri albonis sumeneçidootxo bonca
kuğun. Entepeşen jureneçidovitoanşi userseli, anşi sersoni do juri oçiçkanuşi
nişani ren. Abaz(in)uri albonis sumeneçidoovro bonca kuğun. Userseli boncape
dido ren. Edo jur sersoni bonca kuğun: (a/а ) do (ı/ ы ).
Ali
İhsan Aksamazi: Abaz(in)ur- Apxazuri nenas muk̆o
diyalekt̆i uğun? Aya diyalekt̆epe ok̆obğeri K̆afk̆asyaşi do dunyaşi namu
muxurepes iğarğalinen?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Apxazepek do Abazepek artneri nena
ğarğalapan. Edo artikarti k̆aixeşa oxoʒ̆onapan. Sum diyalekt̆i kuğunan: Apsua,
Aşua, Aşxarua. Abazape doApxazepeşi doloxe artneri gvariten oşepeten ocaği
koren. Naiçkinan steri, Oçildre K̆afk̆asyaşi xalk̆epeşi k̆arta ocağis ar damga
kuğun. Apxazi do Abaza vitepeten ocağis mengaperi damgape kuğun.
Ali
İhsan Aksamazi: Mati k̆aixeşa komiçkin, tkvanti
kogiçkinan, dunyaşi k̆arta nenas majura nenapeşen eʒxeri, emanet̆i zit̆ape
kuğun. Aya oncğore va ren. Dork̆inobati va ren. Abaz(in)ur- Apxazuri nenasti
majura nenapeşen eʒxeri zit̆ape uğuni? Eya eʒxeri zit̆ape didopeten namu
nenapeşen ren? Eya eʒxeri zit̆ape didopeten namu speroşen ren? Abaz(in)ur-
Apxazuri nenakti majura nenapes eʒxeri zit̆ape meçui? Abaz(in)ur- Apxazuri
nenak eʒxeri zit̆ape didopeten namu nenapes meçeren?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Apxazuri/ Abazuri nena ren Oçildre
K̆afk̆asyaşi nenapeşen, Adigur-Apxazuri nenaşi ocağişen. Gurişmeç̆voni ren,
andğaneri ndğas ğureli Ubixuri nenati artneri nenaşi ocağişen ren. Ubixuri nena
domiğures Anat̆olişi dixas. Ak na domiğures nenapeşen ren Ubixuri.
Apxazur-Abazuri nenas didopeten Ubixuri, Adiguri do Megreluri nenapeşen eʒxeri
zit̆ape kuğun. Farsuli do Turkuli nenapeşenti eʒxeri zit̆ape kuğun
Apxazur-Abazuri nenas.
Ali
İhsan Aksamazi: Sovyeturi xeʒalaşen ʒ̆oxleti
Abaz(in)i- Abxazi gamantanerepe kort̆u. Edo entepekti nena mutepeşi modernuri
gagnapaten oskedinu şeni şurdo guriten içalişept̆es. T̆obil T̆alust̆an do
Dirmit̆ Gulya aya beciti gamantanerepeşen juri rt̆u. Mara Abaz(in)uri- Apxazuri
ç̆areli Mç̆aralobak didopeten do tişen k̆udelişa mtelo Sovyeturi xeʒalaşi
iptineri ʒ̆anepes komoirdu, dixampu do dipukiru. Ekoni nananena tkvani ipti
Latinuri alboniten, uk̆ule Kortuli alboniten, uk̆uleti K̆iriluri alboniten
iç̆arinu. Ma aşo miçkin. Muşeni çkvadoçkva orapes çkvadoçkva albonepe ixmarinu?
Arçkva k̆itxalati komiğun tkvanda: Mteli Sovyeturi dobadonas eşo ptkvat na, aşo
ptkvat na, emoraneri Sovyet- dobadonarepeşi nenape K̆iriluri alboniten
iç̆arinu. Muşeni? Mara Kortuli nena Kortuli alboniten, Somxuri nenati Somxuri
alboniten iç̆arinu? Muşeni? Tkvan mu izmont?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Apxazuri nena ipti Latinuri
grafik̆aten 1928 ʒ̆anas iç̆arinu.1938 ʒ̆anaşen1954 ʒ̆anaşa Kortuli alboni
ixmarinu. 1954 ʒ̆anaşen andğaşakis K̆iriluri grafik̆a ixmarinen. Abaz(in)uri alboniti 1932 ʒ̆anas Latinuri
grafik̆aten iç̆arinu. 1938 ʒ̆anaşen andğaşakis K̆iriluri grafik̆aten iç̆arinu.
Andğaneri ndğas Apxazuri nenati, Abaz(in)uri nenati K̆iriluri grafik̆aten
iç̆arinen mara goçkvaneri alboni kuğunan. Apxazi do Abaza (Abazin) xalk̆i
ok̆onç̆u şeni jur goçkvaneri alboni ar alboni oxvenu domaç̆irnan. Kortuli alboniti, Somxuri alboniti dido mcveşi
ren mara jur alboniti k̆onservat̆iuli ren. Emuşeniti majura xalk̆epeşi nenape
şeni, entepe oxmaruti meçamura do moxva va ren. Apxazi xalk̆is Kortuli alboni
oxmaruşi gza oʒ̆iru St̆alinişi xeʒalak vit̆oanşi ʒ̆anaşi morgvalis. Edo aşoten
ç̆areli Apxazuri mç̆aralobaşi omordinus nidgitinu. Apxazuri mç̆aralobaşi
iptineri monoçane ren Dirmit̆ Gulyaşi “Xark̆iş Nʒaşi Tude”. Aya p̆aşura çkimi
tercumeten Turkuli gamiçkvinu 1980 ʒ̆anas. Aya ren Apxazuri nenaşen Turkuli
nenaşa goktireli iptineri ginže p̆aşura
Ali
İhsan Aksamazi: Sovyeturi xeʒalas, ç̆areli Lazuri
Mç̆aralobati Apxazetis yeçkindu. Emuşeniki emoraşi Apxazetis Lazepeti
skidut̆es. 1920-oni ʒ̆anepeşi majura gverdis, Lazuri Mç̆araloba Soxumis
yeçkindu. İptineri Lazuri gazeta Soxumis gamiçkvinu. Lazuri k̆ult̆uruli aut̆onomia
Apxazetis yeçkindu. Lazuri dersişi ketabepe ipti Apxazetis gamiçkvinu. İptineri
Lazuri nʒ̆opulape Apxazetis guinʒ̆k̆u. Mara Nest̆or Lak̆oba doğur(in)u, Lazepes
k̆ult̆uruli aut̆onomiati gundunes. Lazepe Apxazetişen goit̆k̆oçines; Sibiryaşa,
K̆azaxistanişa uçves. Mtini giʒ̆vat na,
Nest̆or Lak̆obaşi Apxazeti mtiniti Canepeşi dobadona rt̆u. Emuşeniti akoni Lazi
xçini- badepes dido qoroponi gonoşinepe kuğut̆es Nest̆or Lak̆obaşen. Mati
mignapun. Çkini xçini- badepek Nest̆or Lak̆obas dido qoropt̆es. Mara St̆alinis
va qoropt̆es. Tkvan mu izmont aya uça ndğalepeşen?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Apxazi magektale goʒ̆oncğoneri Nest̆or
Lak̆obaşi xeʒalas, Apxazetis naskidut̆u
k̆arta xalk̆i steri, Lazi cumalepe çkinisti nena- k̆ult̆uri mutepeşi oskidu-
oskedinuşi bedineoba do xela aqu. Lazuri nena-k̆ult̆uri- xeşnoxveneşi
noçalişepe ipti Apxazetis ixorʒelinu. St̆alin- Beriaşi xeʒalak Apxazi magektale
goʒ̆oncğoneri Nest̆or Lak̆obas ğuržuli oşvapu do t̆k̆obaşa oğurinu. Nest̆or Lak̆obaşi ğuraşk̆ule aya k̆ult̆uruli
mogapa nik̆arbinu. Lazi cumalepe çkinişi goʒ̆oncğonerepe do gamantanerepe
Apxazetişen goit̆k̆oçines; Sibiryaşa, K̆azaxistanişa uçves. Aya uçva Apxazi
gamantanerepesti anç̆u. Entepeti Apxazetişen goit̆k̆oçines; Oşke Asyaşa do
Sibiryaşa uçves. Xvala Apxazetişi Apxazi do Lazi gamantanerepe var, Xemşinişi
Somexepeti, Apxazetis skideri Urumi do Turki gamantanerepeti uçvu St̆alinişi xeʒalak. Dik̆t̆at̆or- faşist̆i St̆alinişi xeʒalas aya
demografik̆uri dubaraten ç̆it̆a xalkepe asimile
oxvenu unt̆u.
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, aʒ̆iti Apxazetişi
Lazepeşen amʒika çkva molapşinat. 150 ʒ̆ana ʒ̆oxle, eşo ptkva na, akoni Lazepe,
Osmanlişi Turkiyeşi Lazepek Rusetişi emoraşi çkvadoçkva muxurepeşa madulye
nulut̆es, para mogapu şeni. Eya muxurepeşen arteri Apxazeti rt̆u, didopetenti
Oçamçireşa nulut̆es. Entepeşen didok Apxazetişa dibargu. Apxazetişi xalk̆epeşen
diqves. Sovyeturi xeʒalasti şur do guriten numxvaces Apxazetişi Lazepek. Eşoki
xut oput̆e kuğut̆es. Namtini k̆oçepek eşo zop̆onan: Apxazetişi Lazepe vit
oput̆es skidutes. Apxazetis. K̆olmaniti kuğut̆es. Noğa Gagra do noğa Oçamçires
Lazuri nʒ̆opulape kort̆u; eşo vogni, vik̆itxi. Mara St̆alinişi xeʒalaşi oras
dido nʒ̆ires. Emuşeni entepeşen dido Turkiyeşa goiktu. Apxazetis dido ç̆it̆a
doskides. Aʒ̆i muk̆o Lazi skidun Apxazetis? Giçkinani? Muşeni amk̆ata p̆at̆i
dulyape ixvenu Apxazetis? Tkvan mu izmont aya uça ndğalepeşen? Turkepeti,
Lazepeti, Urumepeti, majurapeti uçves Apxazetişen. Mu rt̆u aya barbarizmişi
sebebi?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Andğaneri ndğas, vitoşi vana vitoşidoxutoşi Lazi Cuma çkini skidun Apxazetis.
Apxazetişi Lazepe Megrelepe k̆ala xe ok̆ok̆limeri renan k̆ult̆uruli speros;
Lazepes Megrelepe k̆ala artneri nena do k̆ult̆uri kuğunan do emuşeni. Apxazetis
naskidunan namtini Lazi ocağepes Turkiyes naskidunan namtini Lazi ocağape k̆ala
artneri gvarepe kuğunan. Entepeşen vitepeten ekoni- akoni Lazi ma tişen
k̆udelişa k̆aixeşa komiçkon do viçinop. Apxazetişi Cumhuriyetişi
k̆anoniten, Apxazetişi k̆arta
dobadonaris etnik̆uri minoba muşiten doloxeni p̆asap̆ort̆isti, galeni
p̆asap̆ort̆isti oç̆arapuşi hak̆i kuğun. Apxazetişi Cumhuriyetişi k̆anonepeten,
Apxazetis naskidunan k̆arta etnik̆uri xalk̆is, entepeşi muk̆onobaten,
Apxazetişi P̆arlament̆os mebus-k̆ont̆ejani kuğun.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma komiçkin, tkvan Lazi xalk̆iti
k̆aixeşa içinopt. Noğa Rizinis/ Atinasti
içalişit do emuşeni. Arʒikati eya ambaişen molamişinit, mu iqven!
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Ma, Lazi cumalepe çkimi k̆aixeşa
viçinop. Entepe k̆ala mengaperi ist̆oria, mengaperi coğrafya, mengaperi
k̆ult̆uri, mengaperi folk̆lori, mengaperi milleturi p̆roblemepe miğunan.
NoğaAtinas, noğa Arkabis, noğa Xopas bank̆aşi filialepes teftişepe dop̆eret̆i.
Artneri oşkaruli endişepe miğunan do aya tolepe çkimiten kobžiri, qucepe
çkimiten kovogni. Moşvacinoni ndğalepes, şurişxas do mjaçxas, Lazuri oput̆epeşa
mevulut̆i. Edo ekoni k̆oçepe k̆ala ok̆oviçinit. Mskva dğalepe rt̆u. Mskva
k̆oçepe rt̆es. Emoraşi Apxazetişi oxenʒale radio-ç̆andinape Turkiyeşi
Uçamzoğaşi muxurişen mskvaşa ignapet̆u. Apxazetişi Radiok Apxazuri nenatenti
ç̆andinapt̆u. Edo Apxazuri ç̆andinapeşi saatepe ma komiçkit̆u. Çkimi
p̆ort̆at̆ul- radio gomʒ̆k̆ipt̆i do Apxazuri ç̆andinape vusimint̆i; xela
maqvet̆u. Namtini orapesti, gemzuli vort̆i. Sinorişi nek̆naşen moleni
Sarpulepek meleni Sarpuli Lazi cumalepe mutepeşis xeten t̆k̆obaşa selami oğoduşi gzalepe gorupt̆es. Lazepek muepe nʒ̆irupt̆es,
ma tolepe çkimiten kobžiri. 1934 ʒ̆anaşi “Gvariş k̆anoni” do “Dobadonari,
Turkuli ğarğali, navağarpalapanpesti doçinadit! “ steri zalimuri suverepeşi tesiri Uçamzoğaşi muxuris
muç̆o rt̆u, armʒika t̆raji- k̆omik̆uri ambaepe qucepe çkimiten kovogni xçini-
badi Lazi didilepe çkinişen. P̆at̆i ndğalepe kogolaxtu, aʒ̆işk̆ule mskva
ndğalepe maqvan! Andğaneri ndğas açkva xeleberi voret: Sinorepe guinʒ̆k̆u.Artikartişi
ç̆andaşa do cenazeşa oxtimu- moxtimu, ar k̆eleşen majuranişa oxtimu- moxtimu
açkva p̆roblemi va ren. Dijit̆al- t̆eknolojiten gonç̆ela va gomindines mara ʒ̆oxleneri
steriti va ren.
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvanti kogiçkinan, açkva Abazinur-
Abazur/ Apxazuri nenati menoʒxune dersi ren oxenʒaluri nʒ̆opulapes. Aya menoʒxune
dersepe şeni mu izmont? Dobağine reni?
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Abazuri, Lazuri do majura cuma
nananenapeşi menoʒxune dersepeten ar şansi yeçkindu. Tişen k̆udelişa toli
miğut̆an aya menoʒxune dersepeşa. Andğaneri ndğas, nananenape çkinişi oskidu
şeni aya dobağine reni? Moro, dobağine va ren. Çkvadoçkva endolepe koren aya
speros. Mara derneğepe çkini, xe ok̆ok̆limeri numxvacan. Ar nananena ğuraşi, ar
xalk̆i ğurun. 37 ʒ̆anaşen doni,
elek̆t̆irik̆- faturapeten k̆arta oşi liraşi jur lira TRT̆-s xarci mepçit do
xoloti mepçapt. Elekt̆ronik̆- eşyapeşi bandroliş para şeni TRT̆-s xarci mepçit
do xoloti mepçapt. Mara TRT̆-k xoloti nananenape çkiniten va ç̆andinaps. TRT̆-k
Afrik̆aşi ç̆iç̆it̆a xalk̆apeşi nenapeten ç̆andinaps mara Turkiyeşi
nananenapeten va ç̆andinaps. UNESCO-şi tkvalatenti, nananenape çkini ğurun.
TRT̆-k nananenape çkini xoloti va žirops. Aya ren TRT̆-şi juroni st̆andart̆i. Berepe
çkini şeni, ç̆umanepe çkini şeni, nananenape çkini şeni TRT̆-k oç̆andinuşi ren. TRT̆-s nananenape çkiniten oç̆andinu şeni xe
ok̆ok̆limeri vak̆vandat. Aya ren çkini k̆oçinobaşi do dobadonarobaşi hak̆i.
Berepe çkini şeniti, nananenape çkiniten ğareli filmepeti dido ç̆andinas
TRT̆-k. K̆arta nena gexvameri ren. K̆arta nenas oskiduşi hak̆i kuğun.
Ali
İhsan Aksamazi: Erol Begi, aya int̆erviu şeni dido
şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun. Mara tkvan otkvaluşi nena varna
cumalobaşi mesajepe giğunan na, mu iqven, entepeti miʒ̆vit. Pimpili dixaşa!
Erol
K̆iliç K̆ut̆elia: Lazi cumalepe çkini, Uçamzoğaşi
muxurişi svalyari xalk̆i ren. Majurapa
dixaşen mohaciri va moxtes do va dibarges. Vitoşepeten ʒ̆anaşen doni aya dixaşi
berepe renan. Osmananetişi Meşrutiyetişi
oras, Meclisi Mebusanis Lazi mebusepe kort̆u. Osmaneti dilixvuşi, Turkiyeşi Cumhuriyeti
geidginuşi, TBMM-şi iptineri ʒ̆anapes Lazi mebusepeti kort̆u. Uk̆ule aya hak̆i
nik̆arbinu. Asimilasyonişi k̆arta suveri ipti Uçamzoğaşi muxuris iʒ̆opxinu. Lazi
cumalepe çkini; noğa Atinas, noğa Art̆aşenis, noğa Viʒ̆es, noğa Arkabis, noğa
Xopas, noğa Mak̆rialis/ Noğedis skidunan. Aya noğape jur vilayetişi oşkendas
ok̆oirtinu, vilayet Rizinişa do vilayet Artvinişa ok̆oirtinu. Aşotenti Lazi
cumalepe çkinişi ʒ̆oxleneri p̆olit̆ik̆ur- demografiuli menceli ip̆asivinu. Va
gomoç̆k̆ondan: Dğaleri jur serişi şkas ren. Taneri ndğalepes vižirat!
+
“კართა
ნანანენა გეხვამერი
რენ!”
(გოწოთქვალა: ანდღანერი
მუსაфირი ჩქიმი
ეროლ კილიჩ კუტელია
რენ. ეროლ კილიჩ
კუტელია რენ თურქიჲეში
გამანთანერეფეშენ. მა
ეჲა 1994 წანაშენ დონი
ვიჩინოფ. 1994 წანა რტუ,
ბაღლარბაში დერნეღიშენ
არ
დიდი კაфილე
კალა ართოთ აფხაზეთიშა
მეფთერეტით. მიხმანდარი
ჩქინი რტუ. 25- 26 კუნდურა 2012 წანას, კოჯაელი/
დერბენტის ჩერქესული ჰაკეფეში
ინისიჲატიфიშკელენ წოფხინერი
კონфერანსისთი ხოლო
ართოთ ვორტით. 14 მარიაშინა 2014 წანას, ნანანოღა
ანკარას გედგინერი ჩდპ-ში
38 მაგედგინეშენ ჟური
ვორეთ ეროლ კილიჩ
კუტელია დო მან.
არმკათა მჯვეში მანებრობა
ქომიღუნან ჩქინ. ეროლ
კილიჩ კუტელია დობადონა ჩქინიში კითხერი დო ნამუსონი გამანთანერეფენ რენ. ეროლ კილიჩ კუტელიაქ ლაზი გამანთანერეფეთი, ლაზი ხალკითი კაიხეშა იჩინოფს. გინონ მუსლიმანი, გინონ ქრისტიანი, გინონ მუსევი, კართა ჯერაშენ ხალკეფეში მანებრა რენ. გინონ ლაზური, გინონ მეგრული, გინონ ქორთული, კართა ნენასთი ყოროფს ემუქ. მა, ეროლ კილიჩ კუტელია კალა არ ინტერვიუ დოპი. მა ემუს მსქვაშა პკითხი, ემუქთი კაიხეშა ნენა გემიქთირუ. პოლიტიკაშენ დო დუშმანობაშენ ვარ, ბიჲოგრაфი მუშიშენ
ხალკეფეში ჯუმალობაშენ, ხოლოს თარიხიშენ დო აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენაშენ ბღარღალით.13 II 2021/ ალი იჰსან აქსამაზი)
+
ალი
იჰსან
აქსამაზი: ეროლ ბეგი, იფთი თი-თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! სო დო მუნდეს ჲეჩქინდით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? აწი მუ დულჲა იქიფთ? სო სქიდუთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე დო მოთაფე გიყოუნანი? ოჯაღი თქვანი კაфკასჲაშენ ანატოლიაშა მუნდეს მოჰაჯირი მოხთერენ? თქვან ნაკოთხანი ჟენარასჲონიშენ რეთ? თურქული ნენაშ გალე,
აბაზური- აბაზინური/ აფხაზური ნენაშ გალე ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია:1948 წანას ნოღა საქარჲა/ჰენდეკიში ოფუტე ჯგერდას/ სოღუქსუს დოვიბადი. გეჭკაფურონი ნწოფულა სოღუქსუს, ოშქენონი ნწოფულა ისტანბოლ- ბაქირქჲოჲის ქარმა ნწოფულას, ლისე სულთანაჰმეთ აქშამ თიჯარეთ ლისეს დოვიგური. უკულე მაღალი ნწოფულათი ისტანბოლ იქთისადი დო თიჯარი ილიმეფეში აკადემის დოვიგური. ჩილერი ვორე. არ ბერე დო ჟურ მოთა ქომიყონუნ. ბანკაშ მუфეთთიშობა, ბანკაში фილიალეფეს დირექტორობა, ნანანოღა ანკარას ბანკაში მუხურული დირექტორობას დო ნოღა ისტანბოლის გენერალური დირექტორაბაში სექსიჲონიში დირექტორობა სთერი დულჲაფე დოპი. ექოლენთი პენციონერი გამაფთი. თურქულიშ გალე აფხაზური, Фრანსული დო ოშქენონი სავიჲეთენ ინგილისური ქომიჩქინ. ჭარალეფე დო ნდღა- ძირამერი გონოშინეფე ჩქიმი გამიჩქვინუ აქონი კაфკასურეფეში ჩქვადოჩქვა ჟურნალეფეს. ხოლო ჩქვადოჩქვა კაфკასური დერნეღეფეში ოქთალას დო ხჩეთომალონეფეში კომისჲონეფეს ქოვორტი.
1976 წანაში
გუმა რტუ, იფთინერი აფხაზეთიშა მეფთი დო პაპულეფე ჩქიმიში დიხა ქობძირი. გურჯისთან-აფხაზეთიში ლიმა ჲეჩქინდუში, თურქიჲეში, აქონი კაфქასურეფეში მთელი დერნეღეფეში ხე მეჩამუთენ გედგინერი “ქაфქას აბხაზჲაში ჯუმალობაში კომიტეტიში” დოლოხე ვორტი. ედო ეკონომი დო დემოგრაфჲაში დულჲაფეში თიგემჩანუ ვორტი. ეკონომი დო დემოგრაфჲაში თიგემჩანუ ნავორტი შენითი ემორაფეში აფხაზეთიში ხეცალეფეში თიგემჩანუფექ მა ვექალეთეფე ქომომჩეს. ედო ემკათა დულჲაფე კალა მსქვაშა ვიბოდი. აწი აფხაზ დერნეღეფეში Фედერასჲონიში ხჩეთომონობაში დო ღნოსი ჲეზდიმუში მეჯლისიში მაკათურეფენ ვორე. ანდღანერი ნდღას მალი მუშავირი ვორე დო მაჟურეფეს ღნოსი მეფჩაფ. გოშოგორაფა დო ნოჭარეფე ჩქიმი გამიჩქვინენ აბგაზფოსთასი.ჯომ დო ოზგურჯერქეს.ჯომ ჯოხონი ვებბუტკაფეს.
ალი
იჰსან
აქსამაზი: გვარი თქვანი კუტელია რენ. სოლენ მულუნ აჲა გვარი? აბაზ(ინ)/ აფხაზეფეშენთი, მეგრელეფეშენთი კოჩეფეს ართნერი გვარი ქუღუნან. ეშო მიჩქინ. აჲა თემაშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ!
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: აჲა გვარი, კუტელია/ კუტალია აფხაზეთიში მუხური სამურზაყანოს/
გალის ჲეჩქინდერი რენ დო აფხაზეფესთი, ნამთინი მეგრელი ჯუმალეფე ჩქინისთი აჲა გვარი ქუღუნან ანდღანერი ნდღას. გურიშმეჭვონი რენ, 1877-1878 წანაფეს ოსმანეთ-რუსული ცარობაში ლიმა, აქონი თქვალათენ 93 ჰარბი, ლაი დინეფეში ლიმა რტუ დო დუდი ჩქინის ეშო გოლამიხთეს. ეშო ოხოიწონუ მარა ეშო ვა რტუ.
მუსლიმანი აფხაზეფე გეიტკოჩინუ, ნანადიხა მუთეფეში ნაშქვეს დო ემორაში ოსმანეთიში დიხაშა ობარგუშენ ჩქვა გზა ვა დუსქიდეს. მუსლიმანი კუტელიაფეში/ კუტალიაფეში ოჯაღისთი ნანადიხა მუთეფეში ნაშქვინუ დო ოსმანეთიში დიხაშა ობარგუ ანჭუ. ანატოლიში დიხაშა ქომოხთეს დო ნოღა ადაფაზარიშა დიბარგეს. ამციქაშკულე, აქონი ნამთინი კუტელიაფეს/ კუტალიაფეს მაჟურა ნამთინი აფხაზეფე კალა ართოთ აფხაზეთიშა მეხთიმუ უნტეს. ედო ფარა მუთეფეშითენ ნოღა იზმითიშენ არ კარავი ოქაჩეს დო აფხაზეთიში გზას გედგითეს. მარა რუსული ცარობაში აფხაზეთიში ოქთალაქ გზა ვა მეჩუ ანატოლიშენ მეხთიმერი მუსლიმანი აფხაზეფეს. ემინდროში ბათუმი რტუ ოსმანეთიში დიხაში დოლოხე. ემუშენითი მუსლიმანი აფხაზეფექთი კარავი მუთეფეშითენ ბათუმიშა მეკახთეს. ანდღანერი აჭარისთანიში ავტონომიური ოქთალაში ნანანოღა ბათუმის დო მუში გომორგვას სქიდუნან ემ მუსლიმანი აფხაზეფეში მოთალეფე. ანდღანერი ნდღას ვითოშეფეთენ მუსლიმანი აფხაზი სქიდუნ ექ. ჩქიმი ოჯაღიშენ, კუტელიაფეთი/ კუტალიაფეთი სქიდუნან ნანანოღა ბათუმის. სოვჲეთისთანი დილიხვუში, ართიქართი ოკოვიჩინით, ართიქართი მოკითხუშა ქომეფთით, ქომოფთით. აწითი ენთეფე კალა კონტაქტი ქომიღუნან. ბათუმიშა დობარგერი კუტელიაფეშენ/ კუტალიაფეშენ ნამთინი ოჯაღეფექ სოვჲეთისთანიში ნამთინი მემურეფეს რუშვეთი მეჩერენან დო ეშოთენ პაპულეფე მუთეფეში დიხაშა ხოლო გოიქთერენან დო დიბარგერენან, ნოღა ოჩამჩირაში ოფუტე თამშიშა დიბარგერენან.
მაოთხანი ჟენერასჲონიშენ ვორე მა თურქიჲეში დიჲასპორას. ნაიჩქინენ სთერი, მუხური სამურზაყანოში/ გალიში აფხაზეფე დო მეგრელეფე, ართიმაჟურაშენ ოკოწკუ, ართიმაჟურაშენ ოღობუ ეშო ცუბუქა ვა რენ. ართნერი გვარეფე ნაუღუნან ოშეფეთენ აფხაზი დო მეგრელი ოჯაღი ქორენ ექ. აფხაზი
კუტელიათი/ კუტალიათი; მეგრელი კუტელიათი/ კუტალიათი; მუსლიმანი კუტელიათი/ კუტალიათი; ქრისტიანი
კუტელიათი/ კუტალიათი რენ ჩქიმი მზახალი დო ჩქიმი ჯუმა. ართნერი ჯოღრაфჲაში, ართნერი ისტორიაში, ართნერი კულტურიში, ართნერი фოლკლორიში ჯუმა ხალკეფე რენან აფხაზეფე დო მეგრელეფე. ლაზიკაში ომაფეს,
აფხაზეთიში ომაფესთი,
არ ოხენცალეში დოლოხე ართიქართი კალა სქიდეს. ემპერჲალისთ ოკუპანტი ოხენცალეფეშა ხე ოკოკლიმერი ნოდგინეს. კოლხიდაში
დიხაში სვალჲარი ხალკეფე რენან აფხაზეფე დო მეგრელეფე. კოლხიდაში ცივილიცაჲონი ხე ოკოკლიმერი დოკიდეს ენთეფექ. ედო კოლხიდაში ცივილიცაჲონიში ოშქარი მანჯეფე რენან.
ალი
იჰსან
აქსამაზი:
ხალკი თქვანის არიქ აბაზა ვანა აბაზინ, მაჟურაქ აფხაზი უწუმერს. აჲა სფეროს არ ოხოქთობა ქორენ. ეშო მიჩქინ. ნამუ ჯოხო წორი რენ? მარა ხვალა თურქიჲეს სქიდერი, აქონი ხალკი თქვანი შენი ვა გკითხუფთ. ჰემი აქონი ჰემითი ექონი, კაфკასჲას სქიდერი ხალკი თქვანი შენი გკითხუფთ. ხალკი თქვანიქ თი-მუთეფეშის მუ უწუმერნან? აჲა დულჲაშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! ქომიჩქინ, აბაზ(ინ)- აფხაზი ხალკი დუნჲაში კართა ღოჯის გოშობღერი თითო- თითო სქიდუნ. აჲა ქომიჩქინ დო აჲა ვა გკითხუფთ: აბაზ(ინ)- აფხაზი ხალკი კაфკასჲაში დო დუნჲაში ნამუ მუხურეფეს ოკობღერი სქიდუნან?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: დიდოფეთენ თურქიჲეს, აფხაზეთის, რუსჲაში Фედერასჲონიში ჯუმჰურიჲეთეფეშენ კარაჩაჲ- ჩერქესის,
ურდუნის, სურიჲეს, ლუბნანის, მისირის, ლიბჲას, ალამანჲას, Фრანსას, ბელჩიკას, ისვიჩრეს, ჰოლლანდას, ინგილთერეს დო ამერიკას, ჟურენეჩიშენ დიდო დობადონას დიჲასპორიულო სქიდუნან აფხაზეფე/ აბაზეფე ანდღანერი ნდღას. ანდღანერი ნდღას არ- ჟურ ოხენცალექ იჩინოფს აფხაზეთიში ოხენცალე. რუსჲაში Фედერასჲონიში ჯუმჰურიჲეთეფეშენ
კარაჩაჲ-ჩერქესიში დოლოხე ‘აბაზაშთა’ ჯოხონი ავტონომიური მუხური მუთეფეშისთი სქიდუნან აბაზა ჯუმალეფე ჩქინი.
ალი
იჰსან
აქსამაზი: აწითი აბაზ(ინ)ურ- აბხაზური ნენაშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! მარა იფთი ოთქვალუში ვორე: მა, ნანანენა თქვანის აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენა ვუწუმერ. აჲა ტერიმი მთინი რენი? ნამუ ჯოხო მთინი რენ? აბაზ(ინ)ური ნენაი?! ახფაზური ნენაი?! აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენაი?! ნანანენა თქვანი კაфკასჲაში ნამუ მუხურეფეს იღარღალინენ? ნანანენა თქვანი კაфკასჲას ართნერი ალბონითენ იჭარინენ; ეშოი? წორი რენი? ეშო ვა რენ ნა, მუკო ალბონითენ იჭარინენ? კართა ალბონი ართნერი რენი? აქ, თურქიჲეს, არიქ აბაზური ნენა უწუმერს, მაჟურაქ აფხაზური ნენა. გამანთანერეფე თქვანიქთი ეშო ზოპონან. გამანთანერეფე თქვანიქთი ოხოქთერი იხმარნან. გამანთანერეფე თქვანიქთი ოხოქთერი ჭარუფან. აჲა დულჲა ოხოქთერი რენ დო ემუშენი გკითხუფთ. ოხოქთობა დიდო რენ აჲა სფეროს. ნენაში მღარღალუფექ ნანანენა მუთეფეშის მუ უწუმერნან? ჰელე თქვან მიწვით, ჩქინთი დო მაჟურაფექთი წორი იხმარან, მუ იყვენ?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: აბაზეფე დო აფხაზეფე
ართნერი ხალკი, ართნერი მილლეთი რენ. აფხაზეფექ თი-მუთეფეშის აფსუა უწუმელან. აბაზეფექ თი-მუთეფეშის აშუა ვანა აშხარუა უწუმელან. რუსეფექ აშუა დო აშხარუაში ჟურისთი აბაზინ უწუმელან. დიჲასპორას ნასქიდუნან აფხაზეფექ დო აბაზაფექ
თი- მუთეფეშის დიდოფეთენ აბაზა უწუმელან. ოშქეჲულვას, არაბული დობადონაფეს ნასქიდუნან აფსუა, აშუა დო აშხარუაფეში კართა კოჩის აბაზათენ ნაიჩოდენ გვარეფე ქუღუნან.
ალი
იჰსან
აქსამაზი: აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენას მუკო ბონჯა უღუნ? აჲა ბონჯაფეშენ მუკო სერსონი, მუკოთი უსერსელი რენ?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: აფხაზური ალბონის სუმენეჩიდოოთხო ბონჯა ქუღუნ. ენთეფეშენ ჟურენეჩიდოვითოანში უსერსელი, ანში სერსონი დო ჟური ოჩიჩქანუში ნიშანი რენ. აბაზ(ინ)ური ალბონის სუმენეჩიდოოვრო ბონჯა ქუღუნ. უსერსელი ბონჯაფე დიდო
რენ. ედო ჟურ სერსონი ბონჯა ქუღუნ: (а/ა ) დო (ы/ ჷ ).
ალი
იჰსან
აქსამაზი: აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენას მუკო დიჲალექტი უღუნ? აჲა დიჲალექტეფე ოკობღერი კაфკასჲაში დო დუნჲაში ნამუ მუხურეფეს იღარღალინენ?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: აფხაზეფექ დო აბაზეფექ ართნერი ნენა ღარღალაფან. ედო ართიქართი კაიხეშა ოხოწონაფან. სუმ დიჲალექტი ქუღუნან: აფსუა, აშუა, აშხარუა. აბაზაფე დო აფხაზეფეში დოლოხე ართნერი გვარითენ ოშეფეთენ ოჯაღი ქორენ. ნაიჩქინან სთერი, ოჩილდრე კაфკასჲაში ხალკეფეში კართა ოჯაღის არ დამგა ქუღუნ. აფხაზი დო აბაზა ვითეფეთენ ოჯაღის მენგაფერი დამგა ქუღუნ.
ალი
იჰსან
აქსამაზი:
მათი კაიხეშა ქომიჩქინ, თქვანთი ქოგიჩქინან, დუნჲაში კართა ნენას მაჟურა ნენაფეშენ ეცხერი, ემანეტი ზიტაფე ქუღუნ. აჲა ონჯღორე ვა რენ. დორკინობათი ვა რენ. აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენასთი მაჟურა ნენაფეშენ ეცხერი ზიტაფე უღუნი? ეჲა ეცხერი ზიტაფე დიდოფეთენ ნამუ ნენაფეშენ რენ? ეჲა ეცხერი ზიტაფე დიდოფეთენ ნამუ სფეროშენ რენ? აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენაქთი მაჟურა ნენაფეს ეცხერი ზიტაფე მეჩუი? აბაზ(ინ)ურ- აფხაზური ნენაქ ეცხერი ზიტაფე დიდოფეთენ ნამუ ნენაფეს მეჩერენ?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: აფხაზური/ აბაზური ნენა რენ ოჩილდრე კაфკასჲაში ნენაფეში ოჯაღიშენ , ადიგურ-აფხაზური ნენაში ოჯაღიშენ. გურიშმეჭვონი რენ, ანდღანერი ნდღას ღურელი
უბიხური ნენათი ართნერი ნენაში ოჯაღიშენ რენ. უბიხური ნენა დომიღურეს ანატოლიში დიხას. აქ ნადომიღურეს ნენაფეშენ რენ უბიხური. აფხაზურ-აბაზური ნენას დიდოფეთენ უბიხური, ადიგური დო მეგრელური ნენაფეშენ ეცხერი ზიტაფე ქუღუნ. Фარსული დო თურქული ნენაფეშენთი ეცხერი ზიტაფე ქუღუნ აფხაზურ-აბაზური ნენას.
ალი
იჰსან
აქსამაზი: სოვჲეთური ხეცალაშენ წოხლეთი აბაზ(ინ)ი- აფხაზი
გამანთანერეფე ქორტუ. ედო ენთეფექთი ნენა მუთეფეში მოდერნური გაგნაფათენ ოსქედინუ შენი შურ დო გურითენ იჩალიშეფტეს. ტობილ ტალუსტან დო დირმიტ გულჲა, აჲა ბეჯითი გამანთანერეფეშენ ჟური რტუ. მარა აბაზ(ინ)ური- ახფაზური ჭარელი მჭარალობა დიდოფეთენ დო თიშენ კუდელიშა მთელო სოვჲეთური ხეცალაში იფთინერი წანეფეს ქომოირდუ, დიხამფუ დო დიფუქირუ. ექონი ნანანენა თქვანი იფთი ლათინური ალბონითენ, უკულე ქორთული ალბონითენ, უკულეთი კირილური ალბონითენ იჭარინუ. მა აშო მიჩქინ. მუშენი ჩქვადოჩქვა ორაფეს ჩქვადოჩქვა ალბონეფე იხმარინუ? არჩქვა კითხალათი ქომიღუნ თქვანდა: მთელი სოვჲეთური დობადონას ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ემორანერი სოვჲეთ- დობადონარეფეში ნენაფე კირილური ალბონითენ იჭარინუ. მუშენი? მარა ქორთული ნენა ქორთული ალბონითენ, სომხური ნენათი სომხური ალბონითენ იჭარინუ? მუშენი? თქვან მუ იზმონთ?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: აფხაზური ნენა იფთინერი ლათინური გრაфიკათენ 1928 წანას იჭარინუ.1938 წანაშენ1954 წანაშა ქორთული ანბანი იხმარინუ. 1954 წანაშენ ანდღაშაქის კირილური გრაфიკა იხმარინენ. აბაზ(ინ)ური ალბონითი 1932 წანას ლათინური გრაфიკათენ იჭარინუ. 1938 წანაშენ ანდღაშაქის კირილური გრაфიკათენ იჭარინუ. ანდღანერი ნდღას აფხაზური ნენათი, აბაზ(ინ)ური ნენათი კირილური გრაфიკათენ იჭარინენ მარა ართიქართიშენ გოჩქვანერი ალბონი ქუღუნან.
აფხაზი დო აბაზა(აბაზინი) ხალკი ოკონჭუ შენი ჟურ ჩქვადოჩქვა ალბონი არ ალბონი ოხვენუ დომაჭირნან. ქორთული ალბონითი, სომხური ალბონითი დიდო მჯვეში რენ მარა ჟურ ალბონითი კონსერვატიული რენ. ემუშენითი მაჟურა ხალკფეში ნენაფე შენი ენთეფე ოხმარუთი მეჩამურა დო მოხვა ვა რენ. აფხაზი ხალკის ხვალა ქორთული ალბონი ოხმარუში გზა ოწირუ სტალინიში ხეცალაქ ვიტოანში წანაში მორგვალის. ედო აშოთენ ჭარელი აფხაზური მჭარალობაში ომორდინუს ნიდგითინუ. აფხაზური მჭარალობაში იფთინერი მონოჩანე რენ დირმიტ გულჲაში “ხარკიშ ნცაში თუდე”. აჲა პაშურა ჩქიმი თერჯუმეთენ თურქული გამიჩქვინუ 1980 წანას. აჲა რენ აფხაზური ნენაშენ თურქული ნენაშა გოქთირელი იფთინერი გინძე პაშურა
ალი
იჰსან
აქსამაზი: სოვჲეთური ხეცალას, ჭარელი ლაზური მჭარალობათი აფხაზეთის ჲეჩქინდუ. ემუშენიქი ემორაში აფხაზეთის ლაზეფეთი სქიდუტეს. 1920-ონი წანეფეში მაჟურა გვერდის, ჭარელი ლაზური მჭარალობა სოხუმის ჲეჩქინდუ. იფთინერი ლაზური გაზეთა სოხუმის გამიჩქვინუ. ლაზური კულტურული აუტონომია აფხაზეთის ჲეჩქინდუ. ლაზური დერსიში ქეთაბეფე იფთი აფხაზეთის გამიჩქვინუ. იფთინერი ლაზური ნწოფულაფე აფხაზეთის გუინწკუ. მარა ნესტორ ლაკობა დოღურ(ინ)უ, ლაზეფეს
კულტურული აუტონომიათი გუნდუნეს. ლაზეფე აფხაზეთიშენ გოიტკოჩინეს; სიბირჲაშა, კაზახისთანიშა უჩვეს.
მთინი გიწვათ ნა, ნესტორ ლაკობაში აფხაზეთი მთინითი ჯანეფეში დობადონა რტუ. ემუშენითი აქონი ლაზი ხჩინი- ბადეფეს დიდო ყოროფონი გონოშინეფე ქუღუტეს ნესტორ ლაკობაშენ. მათი მიგნაფუნ. ჩქინი ხჩინი- ბადეფექ ნესტორ ლაკობას დიდო ყოროფტეს. მარა სტალინის ვა ყოროფტეს. თქვან მუ იზმონთ აჲა უჩა ნდღალეფეშენ?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: აფხაზი მაგექთალე გოწონჯღონერი ნესტორ ლაკობაში ხეცალას,
აფხაზეთის ნასქიდუტუ კართა ხალკი სთერი, ლაზი ჯუმალეფე ჩქინისთი ნენა- კულტური მუთეფეში ოსქიდუ- ოსქედინუში ბედინერობა დო ხელა აყუ. ლაზური ნენა-კულტური- ხეშნოხვენეში ნოჩალიშეფე იფთი აფხაზეთის იხორცელინუ. სტალინ- ბერიაში ხეცალაქ აფხაზი მაგექთალე გოწონჯღონერი ნესტორ ლაკობას ღურძული ოშვაფუ ტკობაშა ოღურინუ.
ნესტორ ლაკობაში ღურაშკულე აჲა კულტურული მოგაფა ნიკარბინუ. ლაზი ჯუმალეფე ჩქინიში გოწონღონერეფე დო გამანთანერეფე აფხაზეთიშენ გოიტკოჩინეს; სიბირჲაშა, კაზახისთანიშა უჩვეს. აჲა უჩვა აფხაზი გამანთანერეფესთი ანჭუ. ენთეფეთი აფხაზეთიშენ გოიტკოჩინეს; ოშქე ასჲაშა დო სიბირჲაშა უჩვეს. ხვალა აფხაზეთიში აფხაზი დო ლაზი გამანთანერეფე ვარ, ხემშინიში სომეხეფეთი, აფხაზეთის სქიდერი ურუმი დო თურქი გამანთანერეფეთი უჩვუ სტალინიში ხეცალაქ. დიკტატორ-
фაშისტი სტალინიში ხეცალას აჲა დემოგრაфიკური დუბარათენ ჭიტა ხალქეფე ასიმილე ოხვენუ უნტუ.
ალი
იჰსან
აქსამაზი:
თქვანთი გინონან ნა, აწითი აფხაზეთიში ლაზეფეშენ ამციქა ჩქვა მოლაფშინათ. 150 წანა წოხლე, ეშო ფთქვა ნა, აქონი ლაზეფე, ოსმანლიში თურქიჲეში ლაზეფექ რუსეთიში ემორაში ჩქვადოჩქვა მუხურეფეშა მადულჲე ნულუტეს, ფარა მოგაფუ შენი. ეჲა მუხურეფეშენ ართერი აფხაზეთი რტუ, დიდოფეთენთი ოჩამჩირეშა ნულუტეს. ენთეფეშენ დიდოქ აფხაზეთიშა დიბარგუ. აფხაზეთიში ხალკეფეშენ დიყვეს. სოვჲეთური ხეცალასთი შურ დო გურითენ ნუმხვაჯეს აფხაზეთიში ლაზეფექ. ეშოქი ხუთ
ოფუტე ქუღუტეს. ნამთინი კოჩეფექ ეშო ზოპონან: აფხაზეთიში ლაზეფე ვით ოფუტეს სქიდუთეს აფხაზეთის. კოლმანითი ქუღუტეს. ნოღა გაგრა დო ნოღა ოჩამჩირეს ლაზური ნწოფულაფე ქორტუ; ეშო ვოგნი, ვიკითხი. მარა სტალინიში ხეცალაში ორას დიდო ნწირეს. ემუშენი ენთეფეშენ დიდო თურქიჲეშა გოიქთუ. აფხაზეთის დიდო ჭიტა დოსქიდეს. აწი მუკო ლაზი სქიდუნ აფხაზეთის? გიჩქინანი? მუშენი ამკათა პატი დულჲაფე იხვენუ აფხაზეთის? თქვან მუ იზმონთ აჲა უჩა ნდღალეფეშენ? თურქეფეთი, ლაზეფეთი, ურუმეფეთი, მაჟურაფეთი უჩვეს აფხაზეთიშენ. მუ რტუ აჲა ბარბარიზმიში სებები?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია:
ანდღანერი ნდღას,
ვითოში ვანა ვითოშიდოხუთოში ლაზი ჯუმა ჩქინი სქიდუნ აფხაზეთის. აფხაზეთიში ლაზეფე მეგრელეფე კალა ხე ოკოკლიმერი რენან კულტურული სფეროს; ლაზეფეს
მეგრელეფე კალა ართნერი ნენა დო კულტური ქუღუნან დო ემუშენი. აფხაზეთის ნასქიდუნან ნამთინი ლაზი ოჯაღეფეს თურქიჲეს ნასქიდუნან ნამთინი ლაზი ოჯაღაფე კალა ართნერი გვარეფე ქუღუნან. ენთეფეშენ ვითეფეთენ ექონი- აქონი ლაზი მა თიშენ კუდელიშა კაიხეშა ქომიჩქონ დო ვიჩინოფ. აფხაზეთიში
ჯუმჰურიჲეთიში კანონითენ,
აფხაზეთიში კართა დობადონარის ეთნიკური მინობა მუშითენ დოლოხენი პასაპორტისთი, გალენი პასაპორტისთი ოჭარაფუში ჰაკი ქუღუნ. აფხაზეთიში
ჯუმჰურიჲეთიში კანონეფეთენ, აფხაზეთის ნასქიდუნან კართა ეთნიქური ხალკის, ენთეფეში მუკონობათენ, აფხაზეთიში პარლემენტოს მებუს-კონტეჟანი ქუღუნ.
ალი
იჰსან
აქსამაზი: მა ქომიჩქინ, თქვან ლაზი ხალკითი კაიხეშა იჩინოფთ.
ნოღა რიზინის/ ათინასთი იჩალიშით დო ემუშენი. ამციქათი ეჲა ამბაიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!
ეროლ
კილიჩ
კუტელია: მა, ლაზი ჯუმალეფე ჩქიმი კაიხეშა ვიჩინოფ. ენთეფე კალა მენგაფერი ისტორია, მენგაფერი ჯოღრაфჲა, მენგაფერი კულტური, მენგაფერი фოლკლორი, მენგაფერი მილლეთური პრობლემეფე მიღუნან. ნოღა ათინას, ნოღა არქაბის, ნოღა ხოფას ბანკაში фილიალეფეს თეфთიშეფე დოპერეტი. ართნერი ოშქარული ენდიშეფე მიღუნან დო აჲა თოლეფე ჩქიმითენ ქობძირი, ყუჯეფე ჩქიმითენ ქოვოგნი. მოშვაჯინონი ნდღალეფეს, შურიშხას დო მჟაჩხას, ლაზური ოფუტეფეშა მევულუტი. ედო ექონი კოჩეფე კალა ოკოვიჩინით. მსქვა დღალეფე რტუ. მსქვა კოჩეფე რტეს. ემორაში აფხაზეთიში ოხენცალე რადიო-ჭანდინაფე თურქიჲეში უჩამზოღაში მუხურიშენ მსქვაშა იგნაფეტუ. აფხაზეთიში რადიოქ აფხაზური ნენათენთი ჭანდინაფტუ. ედო აფხაზური ჭანდინაფეში საათეფე მა ქომიჩქიტუ. ჩქიმი პორტატულ- რადიო
გომწკიფტი დო აფხაზური ჭანდინაფე ვუსიმინტი; ხელა მაყვეტუ. ნამთინი ორაფესთ, გემზული ვორტი. სინორიში ნეკნაშენ მოლენი სარფულეფექ მელენი სარფული ლაზი ჯუმალეფე მუთეფეშის ხეთენ ტკობაშა სელამი
ოღოდუში გზალეფე გორუფტეს. ლაზეფექ მუეფე ნწირუფტეს, მა თოლეფე ჩქიმითენ ქობძირუ. 1934 წანაში გვარიშ კანონი დო “დობადონარი, თურქული ღარღალი, ნავაღარფალაფანფესთი დოჩინადით! “ სთერი
ზალიმური სუვერეფეში თესირი უჩამზოღაში მუხურის მუჭო რტუ, ამციქა ტრაჟი- კომიკური
ამბაეფე ყუჯეფე ჩქიმითენ ქოვოგნი ხჩინი- ბადი ლაზი დიდილეფე ჩქინიშენ. პატი ნდღალეფე ქოგოლახთუ, აწიშკულე მსქვა ნდღალეფე მაყვან! ანდღანერი ნდღას აჩქვა ხელებერი ვორეთ: სინორეფე გუინწკუ.ართიქართიში ჭანდაშა დო ჯენაზეშა ოხთიმუ- მოხთიმუ, არ კელეშენ მაჟურანიშა ოხთიმუ- მოხთიმუ აჩქვა პრობლემი ვა რენ. დიჟიტალ- ტექნოლოჟითენ გონჭელა ვა გომინდინეს მარა წოხლენერი სთერითი ვა რენ.
ალი
იჰსან
აქსამაზი: თქვანთი ქოგიჩქინან, აჩქვა აბაზინურ/ აბაზურ- აფხაზური ნენათი მენოცხუნე დერსი რენ ოხენცალური ნწოფულაფეს. აჲა მენოცხუნე დერსეფე შენი მუ იზმონთ? დობაღინე რენი?
ეროლ
კილიჩ
კუტელია:აბაზ ური, ლაზური დო მაჟურა ჯუმა ნანანენაფეში მენოცხუნე დერსეფეთენ არ შანსი ჲეჩქინდუ. თიშენ კუდელიშა თოლი მიღუტან აჲა მენოცხუნე დერსეფეშა. ანდღანერი ნდღას, ნანანენაფე ჩქინიში ოსქიდუ შენი აჲა დობაღინე რენი? მორო, დობაღინე ვა რენ. ჩქვადოჩქვა ენდოლეფე ქორენ აჲა სფეროს. მარა დერნეღეფე ჩქინი, ხე ოკოკლიმერი ნუმხვაჯან. არ ნანანენა ღურაში, არ ხალკი ღურუნ. 37 წანაშენ
დონი, ელეკტირიკ- фათურაფეთენ კართა ოში ლირაში ჟურ ლირა თრტ-ს ხარჯი
მეფჩით დო ხოლოთი მეფჩაფთ. ელექტრონიკ- ეშჲაფეში ბანდროლიშ ფარა შენითი, თრტ-ს ხარჯი
მეფჩით დო ხოლოთი მეფჩაფთ. მარა თრტ-ქ ხოლოთი
ნანანენაფე ჩქინითენ ვა ჭანდინაფს. თრტ-ქ აфრიკაში ჭიჭიტა ხალკაფეში ნენაფეთენ ჭანდინაფს მარა თურქიჲეში ნანანენაფეთენ ვა ჭანდინაფს. უნესჯო-ში თქვალათენთი, ნანანენაფე ჩქინი ღურუნ. თრტ-ქ ნანანენაფე
ჩქინი ხოლოთი ვა ძიროფს. აჲა რენ თრტ-ში ჟურონი სტანდარტი. ბერეფე ჩქინი შენი, ჭუმანეფე ჩქინი შენი, ნანანენაფე ჩქინი შენი თრტ-ქ ოჭანდინუში
რენ.
თრტ-ს ნანანენაფე ჩქინითენ ოჭანდინუ
შენი ხე ოკოკლიმერი ვაკვანდათ. აჲა რენ ჩქინი კოჩინობაში დო დობადონარობაში ჰაკი. ბერეფე ჩქინი შენითი, ნანანენაფე ჩქინითენ ღარელი фილმეფეთი დიდო ჭანდინას თრტ-ქ. კართა
ნენა გეხვამერი რენ. კართა ნენას ოსქიდუში ჰაკი ქუღუნ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ეროლ ბეგი, აჲა ინტერვიუ შენი დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ. მარა თქვან ოთქვალუში ნენა ვანა ჯუმალობაში მესაჟეფე გიღუნან ნა, მუ იყვენ, ენთეფეთი მიწვით. ფიმფილი დიხაშა!
ოსმანანეთიში მეშრუთიჲეთიში ორას, მეჯლისი მებუსანის ლაზი მებუსეფე ქორტუ. ოსმანეთი დილიხვუში, თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთი გეიდგინუში, მეჯლისიში იფთინერი წანაფეს ლაზი მებუსეფეთი ქორტუ. უკულე აჲა ჰაკი ნიკარბინუ. ასიმილასჲონიში კართა სუვერი იფთი უჩამზოღაში მუხურის იწოფხინუ.
ლაზი ჯუმალეფე ჩქინი ნოღა ათინას, ნოღა არტაშენის, ნოღა ვიწეს, ნოღა არქაბის, ნოღა მაკრიალის/ ნოღედის სქიდუნან. აჲა ნოღაფე ჟურ ვილაჲეთიში ოშქენდას ოკოირთინუ, ვილაჲეთი რიზინიშა დო ვილაჲეთი ართვინიშა ოკოირთინუ. აშოთენთი ლაზი ჯუმალეფე ჩქინიში წოხლენერი პოლიტიკურ- დემოგრაфიული მენჯელი იპასივინუ. ვა გომოჭკონდან: დღალერი, ჟურ სერიში შქას რენ. თანერი ნდღალეფეს ვიძირათ!
https://sonhaber.ch/her-anadili-kutsaldir/
