გივი გ. ქარჩავა კალა ინტერვიუ

 

გივი გ. ქარჩავა კალა ინტერვიუ

Givi G. Karçava k̆ala int̆erviu  https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/givi-g-karcava-kala-interviu.html

 

 

გივი გ. ქარჩავა კალა ინტერვიუ  https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/blog-post.html

 

 

Givi G. Karçava ile söyleşi  https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/givi-g-karcava-ile-soylesi.html

 

 

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი გივი გ. ქარჩავა რენ. გივი გ. ქარჩავა გურჯისთანიში გამანთანერეფეშენ რენ. მა ეჲა 2005 წანაშენ დონი ვიჩინოფ. ართიქართი ინტერნეთიში გზათენ ვიჩინით. თურქიჲეს, არ- ჟურ ჶარათი ჩქვადოდოჩქვა ვესილეფეთენ, ჩქვადოჩქვა სვალეფეს ქომომხვადუ. მარ ადიდოფეთენთი მაკალეფე მუშიშენ დო კონფერანსეფე მუშიშენ ვიჩინოფ. გივი გ. ქარჩავაქ აქონი ლაზეფეში ნოჩალიშეფეს შურ დო გურითენ ნუმხვაჯუფს. ემუშენიქ ილაზური ნენასთი, ლაზეფესთი დიდო ყოროფს. ეშო იძირენ. მათი ეშო მიჩქინ. ხვალა აქონი ლაზეფე კალა ვა იბოდენ, ექონი ლაზური კალათი იბოდენ. მელენი სარფიში ლაზური კალათი იბოდენ. მელენი სარფიში ხჩინეფე დო ბადეფეშენთი ლაზურიში ბირეფე დო პაშურეფე დოკორობუ. მა ეშო მიჩქინ. 2006 წანაში ჲაზი რტუ, ექსალე ჩქიმი კალა მელენი სარფის ვორტი. მელენი სარფიში ბადეფე კალა არ კახვეხანეს დოლოფხერტით დო ექოლენ- აქოლენ ბღარღალაფტით. ექონი ბადეფექ გივი გ. ქარჩავაშენ სიტაჲიშითენ მოლაშინაფტეს. არ ბადიქ მაჟურაფეს ეშო კითხუ: "ჩქინ მუშენი ამკათა გენჯი ვა მიყოუნან?“ მელენი- მოლენი სარფულეფექთი, მთელი ლაზეფექთი გივი გ. ქარჩავა კაიხეშა იჩინოან. მუში კალა არ ინტერვიუ დოპი. ლაზეფეშენ, მეგრელეფეშენ, ნენაფე მუთეფეშიშენ თიშენ კუდელიშა  ბღარღალით. ლაზეფე დო მეგრელეფეში ოშქარული ოშუმონეფე, ოჭკომალეფეშენთი ბღარღალით. დიდო-სერსონი მუსიკალური ადეთეფეშენთი, მუზიკალური კულტური მუთეფეშიშენთი ბღარღალით. ოშქარული მუზიკალური ინსტრუმენტეფეშენთი ბღაეღალით. ჩქინი დობადონაფეში დოლოხენი-გალენი პოლიტიკაფეშენ, ინტერნასჲონალური პოლიტიკაფეშენ ვა მოლაფშინით. ხვალა კულტურული, კოჩინური დო თარიხური თემაფეშენ მოლაფშინით, ბღარღალით. მა, გივი გ. ქარჩავას მსქვაშა პკითხი დო ემუქთი კაიხეშა ნენა გემიქთირუ. ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: წოხლე ბიჲოგრაჶი თქვანიშენ მოლამიშინით დო ეშო გევოჭკათ,იყვენი?! სო დო მუნდეს ჲეჩქინდით? სონური რეთ? მიეფეშენ, მი ოღლეფეშენ რეთ? ნამუ ნწოფულაფე სო იგურით?აწი მუ დულჲა იქიფთ? სო იჩალიშეფთ? სო სქიდუთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყოუნანი? ქორთული, მარგალური დო ლაზური ნენაფეშ გალე ნამუ ჩქვა ნენაფე გიჩქინან? გამიჩქვინერი ქეთაბეფე გიღუნანი?

გივი გ. ქარჩავა: ხელა დო კაობა ალი ბეგი! ჩქიმი შენი ოღარღალუს გევოჭკაფტაშაქის, ლაზური შენი ნა გიხვენაფუნან დო აწითი ნა იქიფთ დულჲაფე შენი თქვა დიდი მარდი გიწვათიმინონ. წანაფეშენ დონი გიჩინოფთ დო თქვანი ნოჭარე ქითაბეფე, მაკალეფე ვიკითხუფ, ლაზური შენი დო ლაზეფე შენი დიდი ემექი გიღუნან, აჲა დომათქვენ. აწითი, ლაზური დიჟიტალური მედია კალა იბოდერთ დო აჲათი დიდო ბეჯითი დულჲა რენ. ღორმოთიქ ხე მეგიწყვან.
მა 1984 წანაშ 4 სტაროშინას ზუგდიდიშ ინგირი ჯოხონი ოფუტეს ჲეფჩქინდი. ჩქიმი გვარი ქარჩავა რენ. ქარჩავაფე ლაკადას, გოლაში სამარგალოს სქიდუნან, ჯიჯი ექ მიღუნან, დიდო ცხოვარი ნა ოქაჩაფან დო ცხოვარითენ ნა სქიდუნან არ გვარი რენ. დადჲანიში ორას ჩქიმი პაპულეფეში არ ნოწილექ გოლაშენ რზენიშა ქოგეხთეენან დო ოირემე ჯოხონი ჭიტა არ ოფუტეს ქოდიბარგეენან. ოირემე ანდღა ინგირიში დიდი ოფუტეშა ამულუნ, ემუში ნოწილე რენ, მაჰალე სთერი. 1950 წანას პაპუ ჩქიმ იგივი ქარჩავაქ ოხორი მუშიშენ გამიკათეენ დო ზუგდიდი-ანაკლიაში გზაში ქენარის ოხორი დოკოდეენ, ექ ქოდიბარგეენ. ამ ოხორის ჲეფჩქინდი მა.
ბერობა ჩქიმითი ოფუტე ჩქიმის ქოგოლახთუ, მექთებიშათი ექ ვიდი. მექთებიში 10 დო 11 კლასეფეთი ჶლისის დოვოჩოდინი დო უკულე უჩა მზუღაში ინტერნასჲონალური უნივერსიტეშა ამაფთი, ექ ამერიკანისტიკაში ფაკულტეშენ მეზუნი ვიყვი. უკაჩხე 10 წანათი ჶლისიში ჰავაალანის დოვიჩალიში დო აწი მანებრა ჩქიმი კალა ჭიტა არ შირქეთი მიღუნან, ნაკლიათიში, მალი ვთირუფთ ქიანაშენ ქიანაშა.

მარგალური ნენა ჩქიმი ნანანენა რენ. ქორთული ქომიჩქინ, მორო. ლაზურითი ქოდოვიგური. ჩქვა ინგლისური მიჩქინ, რუსული დო ოკოხვერი თურქულითი. თურქული კაი ვა მაღაღალენ, ამა მუთუ მინტაში, გამოვოგნაფაფ თურქი კოჩის. ოკითხუთენ კაი მაკითხენ, ონჭარუთი ეშო- აშო.
მა აწი თიჶლისის ფსქიდურ დო ოხორჯა დო არ ბერე მიყონუნ.
ქითაბეფე ქომიღუნ: ანტუან სენტ-ეგზიუპერიში „Le Petit Prince“ გოვოქთეეტი მარგალურიშა 2013 წანას დო „ლაზური კულტურაში დერნეღიქ“ გამოჩქვეეტუ მპოლის. ანდღალეფეს  ჯორჯ ორუელიში Animal Farm-იში მარგალური გამახთუ. ხოლო ჩქვადოჩქვა ქითაბეფებეს ჩქიმი მაკალეფე დო მეშაჭარუნ, წილი ნა მეშამიძინ ქითაბეფე ქორენ. აწი ნა გამახთუ მარგალური ნენაში დოგურონი ქითაბიში აუდიო ვერსჲონი ნათია ფონიავა დო ჩქიმი ხომათე ნიხვენუ, ჩქინ ვიკითხუფთ დო დერსი მეფჩაფთ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვან მარგალური დო ექონი-აქონი ლაზური ოჭკომალე დო ოშუმონეფეშენ კაიხეშა ამბაი გიღუნან. ეშო მიჩქინ. აწითი მარგალური დო ლაზური ოშქარული ოჭკომალე დო ოშუმონეფეშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! ბექითი ლაზეფეს დო მეგრელეფეს ართნერი ოჭკომალეფე უღუნან. ბექითი ართნერი ჯოხოთენ უღუნან აჲა ოჭკომალეფე, ბექითი გოჩქვანერი ჯოხოფეთენ, ართნერი ოჭკომალეფე უღუნან?! მუ მიჩქინ?!

გივი გ. ქარჩავა: კაიხეშა ამბარი მიღუნ მა დო ეშო მუთუ ვა მათქვენ. სპეციალისტი ვა ვორე. ამა მუთხანეფე ქომიჩქინ. მა ვიდუშუნაფქი, ლაზეფეს ხრისტიანული ორას დაჰა დიდო ჭეშიდი ოჭკომალეფე ქუღუტეს, ამა მუსლიმანი დიყვეშკულე მუთვაღი მუთეფეშიშენ მუთხანეფე ქაგონდუნუ. მისალი, ღეჯიში ხორციშენ ხვენერი ონდეფე ჩქარ ვა იძირენ ლაზური მუთვაღის. ჩქინ ეჲა დიდო მიღუნან. ხოლო ღვინი ნა შუმს მილეთიში მუთვაღის სპეციალური გჲარეფე იყვენ, ღვინიში კულტურას ნა ნომსქუნ გჲარეფე. ლაზური მუთვაღი სენთეფე აჩქვა ვა რენ. ამა, ორთაღი მუთხანეფე ქოდომისქიდეს ხოლოთი: მჭკიდი (მარგალური ჭკიდი), ლობჲაში ჭეშიდეფე, ლუყუში ჭეშიტეფე, ფაფა დო გენტუცერი ნა უწუმერთ ონდი - ჩქინ ემუს დიდო ნა ნუნგაფს ღუმუ ქომიღუნან. ღუმუ მარგალური სოჶრაში შური დო გური რენ. აზლაღურეფექ ნა იქიფან აჯიკათი ქო რენ ჩქინის, მარგალეფექ ეიას კაჭაბე ვუწომერთ. თქვანებური ქჲუმე დო პეტმეზიშიანალოგეფეთიქომიღუნან.
მარგალეფეს კვალიში ჭეშიდეფე მიღუნან, ბაზის მკომამეფჩამთ დო ვოხომბინამთ. ხომბინერი კვალი ტუცა ფაფას დოლობდუმერთ დო ჲაღი ვა მუიდვაშაქის ფჩუმერთ. უკაჩხე ფაფა კალა ვიმხორთ. ხოლო, ხარჩო მიღუნან, ფუჯიში დო ქოთუმეში ხორცითენ იხენენ - ნეძი ოხოვუქთაფთ დო ემუსთი ღუმუ კალა ვიმხორთ. ჩქვა მუ ფთქვა, მარგალური მუთვაღი დუნჲა მუთვაღეფეში დოლოხე დიდო ზენგინი ნა რენ ართეღი მუთვაღი რენ, ეკონარი გჲარი რენ ქი, ჲეკოროცხუ შენი არ ნდღა ვა დუბაღუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწითი ოშქარული ოშუმონეფეშა ქომოფთათ, იყვენი?! დიდო წანეფე წოხლე, ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა,  ხუთ ოშ წანა წოხლე მუ ოშქარული ოშუმონეფე უღუტეს ლაზეფეს დო მეგრელეფეს? აწითი ეჲა ოშუმონეფე ართნერი ვარნა გოჩქვანერი ჯოხოფეთენ უღუნანი ლაზეფეს დო მეგრელეფეს? 

გივი გ. ქარჩავა: ჟილე ნა ფთქვი სთერი, ლაზეფე დო მარგალეფე, კოლხეფე ჲანი, ღვინიში კულტურა ნა უღუტუ არ მილლეთი ქორტუ. ღვინი აქოლენ დო ბერძემეფექ იმერტეს. ღვინიში ჭეშიდეფეთი ქორტუ. სამარგალოს ღვინი დო ყურძენიში ჭეშიდეფე ანდღათი ქოდოსქიდუ: ჩეჭიფეში, ტოროკუჩხი, ჭითაში, ჩეში, უჩაში, შხუჩეში, ჭვიტილური, კოლოში დო ჩქვაფე. ლაზისტანის ისლამიეთი მოხთუშკულე ღვინიში კულტურა მოისელუ, მუთუ ვა დოსქიდუ, ამა ლაზისტანიში ოფუტეფეს ირიკელე ნა მაძირენან ღვინიში ლამგვანეფე (ქუფეფე) მა ნა ფთქვი ონდიში დელილეფე რენან.

ალი იჰსან აქსამაზი: მეგრული ჯოხოთენ დუნჲას ჩინონერი სქინდინაფეთი უყოუნანი მეგრელეფეს? ეშო მიგნაფუნ, მარა კაიხეშა ვა მიჩქინ. მესელა: მეგრული ცხენი... ამკათა ჩქვა სქინდინაფეთი უყოუნანი მეგრელეფეს? ემკათა სქინდინაფეში ჩინობერი მეგრული ჭეშიდეფეშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! ემკათა ჩინობერი აკრეპეფეთი, წიწილაფეთი გიყოუნანი?

გივი გ. ქარჩავა: ქო, მორო. ეშო მუთუ დიდო რენ. სამარგალო დიდო ენდემური სქინდინაფეში დო მჩანარეფეში დობადონა რენ. ბაზეფე თუდე პჭარამინონ: მარგალური ცხენი , მარგალური მჭითაფუჯი, მარგალური თხა ,მარგალური ბუტკუჯი, მარგალური აკრეპი (euscorpius mingrelicus),  მარგალური ნჯაშიმტი (cyamophila megrelica), მარგალური ჶორამინიჶერა (sigmoilina megrelica), მარგალური ფენწო (poiretiamingrelica), მარგალური ბობონჭვა (pterostichusmegrelicus დო leistusmegrelicus),მარგალური მოლუსკი (unio mengrelicus), მარგალური კარკალამტახუ (calopteryx mingrelia), მარგალური მოში (betula megrelica),  მარგალური ტუკში (campanula megrelica), მარგალური მჭკონი (quercus megrelica), დო ჩქვა დიდო მუთუფე. ამ ლისტე დაჰა დიდი იყვენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: ლაზეფეს ადეთურო ჟურ ჩინობერი მუზიკალური ინსტრუმენტი კუღუნან: ქემენჩე დო გუდა. მეგრელეფესთი ადეთურო გუდა დო ქემენჩე უღუნანი, უღუტესი? მეგრელეფეს ნამუ ლოკალურ მუზიკალური ინსტრუმენტი უღუტეს დო უღუნან?

გივი გ. ქარჩავა: მარგალეფეს გუდა დო ქემენჩე ვარ უღუნან. გუდა უღუტესია ზოპონან, ამა დელილი მუში დაჰა ვარ იძირუ. მარგალეფეში ჯინჯი ენსტრუმანეფე რენ: ჩონგური, ფანდური, ლარჭემი. ჩონგური დო ფანდური ართიკართის ნუნგაფან, საზი სთერი რენ. ლარჭემი მუთხანი იყვენ, ვერწამიში (kargı) ღერეფეშენ მილეფე იქიფან, ართოთ ოკოდგიფან დო დოლოსტვინუფან. ლარჭემი ნა ახვენენ დო ნა ასტვინენ ჟურ კოჩი დომისქიდეს ხვალა.

ალი იჰსან აქსამაზი: მეგრელეფეს პაგანისტური ორაფეშენ გენომსქიდე ადეთეფეთი ქუღუნან. ეშო მიგნიფუნ. აწი ჯოხო მუში კაიხეშა ვა მშუნს. ბექი "ჭაჭათობა" რენ, მუ მიჩქინ?! მარიაშინაში არ სერიში გვერდის დაჩხირითენ იხვამინენ. ეშო ვოგნი. გიჩქინან ნა, აჲა პაგანური ადეთიშენ ვარნა მეგრელეფეში მაჟურა პაგანური ადეთეფეშენთი მოლამიშინით მუ იყვენ!

გივი გ. ქარჩავა: მარგალეფეს პაგანისტური ორაშენ გენომსქიდე დიდო ადეთეფე ქუღუნან. აშოთი დომათქვენან: მარგალეფეში დოლოხე ხრისტიანობა დო კოლხური პაგანისტობა ქოკონდღულუ დო ემუში ჰიბრიდი სთერი დიყვერენ. ჭეჭეთობა არ თეღი მუში ქორენ - მარიაშინაში თუთას, 28 მარიაშინას, ნანა მერჲემიში ნდღას დაჩხური დოგზაფან დო ამ დაჩხირის მეჟოცხონტუნან ექოლე დო აქოლე, შეჲთანეფე გამავიჭვათ დო გამავიტკომილათჲა დო. ბერობა ჩქიმის დიდო იხვენეტუ, აწი ეკონარი ვარ იხვენენ. ხოლო მუ გიწვათ. მისალი, ოხორი ჩქიმის ფუჯიქ გენი დორინაში, სუმ ნდღაშუკულე, ამ ფუჯიში მჟა თენკვარეფე ხაზირუფან, ლუქუნაფე დო ლოციგაფან, ფუჯიში ქრაფესთი ლუქუნაფე დოციგაფან დო ამ კვარეფეთე ნუხვამუფან. კვარი ვარ იხაზირაშა, ემ ფუჯიში მჟა ოხორი შენი ვარ იხმარინენ. ნანა დო ბაბა ჩქიმიქ ანდღათი ნოყუფან ამ ადეთის.
ხოლო მუ გიწვათ, დიდო რენ, მარა ირი ვა გომაშინენ აწი. მარგალური პაგანისტური სისტემი დიდო ზენგინი რტუ, დოლოხე მუში დიდო ღორმოთეფე დო ჩქვა სქინდინაფე ქორტეს: ჟინი ანთარი, მესეფი, ზებერდე, აგუნა, გალენიში, ჯგერაგუნა, მირსა, ოჩოკოჩი, ტყაშ მაფა, წყარიშ დიდა დო ჩქვა.

ალი იჰსან აქსამაზი: მუსევობა, ქრისტიანობა, ისლამობა სთერი დინეფეშენ დიდო წოხლენი ორაფეს, დიდო მჯვეში ორაფეს, კართა ხალკის არ ვარდო, არიშენ დიდო ღორმოთ იუყოუნტეს/ უღუტეს. ეშო მიჩქინ. ემორას ადეთი ეშორ ტუ. ედო ეშო უჩქიტეს. ემუშენიქი ბუნჯინაში დოლოხეთი-მოშლეთინერი სქიდუტეს. გალენეფეშენ ამბაი ვა უღუტეს. გალენეფესთი ენთეფეშენ ამბაი ვა უღუთეს. მუჭო ამერიკაში სვალჲარეფეში ხალი სთერი. ედო კართა ხალკის უმჩანეფე უყოუნტეს, მარა აწინერი სთერი ვარ.  ოშქენდა მუთეფეშის ხოლო პოლიტიკური იდარეფე უღუტეს მარა აწინერი სთერი გვერდი გლობალური ვარნა მთელო გლობალური სთერი ვარ. მთინი ფთქვათნა, ემორას დინი აწინერი სთერი პოლიტიკური ინსტრუმენტი- აპარატი ვარ რტუ. ეშო მიჩქინ. მუპა?! ედო მეგრელეფესთი ჩქვადოჩქვა ღორმოთეფე უყოუნტესი? მუ მიჩქინ?! იხიში ღორმოთი, ზოღა შიღორმოთი, დიხაში ღორმოთი, ნცაში ღორმოთი, ამკათა ღორმოთეფე?!  ემორაფეშენ გენომსქიდე ნოთქვამეფე, ზიტაფე დო ბირაფაფე უღუნანი მეგრელეფეს?  

გივი გ. ქარჩავა: ჟილე ნა ფთქვი სთერი, ღორმოთეფე ოფშუ ტუ ანთარი ნა ვუწომერთ ონდი, სქინდინაფეში ღორმოთი რტუ. ზებერდე, ჩხომიში ნუნკუ ნა უღუტუ ღორმოთი რტუ დო ჩხომეფე დო მაჩხომეფეს ოწკედუ. მესეფი ტარონიში ღორმოთი რტუ, მზოღას სქიდუტუ. ჯგერაგუნა მებუტკუჯეფეში, წყარიშ დიდა წკარეფეში; როკაპი, შეჲთანეფეში უმჩანე ოხორჯა, ტაბაკონაში რაკანის ქოხენ; აგუნა - ღვინი დო ბინეხიში, ტყაში მაფა - გალენი სქინდინაფეშ ეგემჩინადვე ოხორჯა დო ჩქვაფე. ანდღათი დიდო მუთუ ქოდოსქიდუ. მისალი, ქომოლეფეში კულტი. ენნი ჭიტა ბიჭი ბერეშენი, ოხორიში გვარი ნა ოგინძანასინონ ბერე შენი ბაზი ოფუტეფეს „ჸვაჯიში ოხვამერი“ ზოპონან აწითი. ხოლო, თუთა ჩხანდღაფიმფილეფე დო ბღაფუჲასაღი რენ, ფარა მეჩამუ, ობგარუშა ოხთიმუ დო აშო მუთხანეფე.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწი თქვანთი გინონანნა, მარგალ-ლაზეფეში მითოლოჟიური პარამითეფეშა ქომოფთათ, იყვენი?! კართა ხალკის მითოლოჟიური პარამითეფე ქუღუნან. ლაზეფესთი ქუღუნან. ლაზეფესთი გეხვამერი ვანა გენჭკერი  მითოლოჟიური კარაკტერეფე, ჶიგურეფე, ობჟეფე დო ორგანეფე ქუღუნან: გერმაკოჩი, დუნდუ, კონჯოლოზი, ჯაზი, შანა, ჭინკა, დიდა მანგისა, ყონა დიდა, გალენიში, კიკინა, მჭკონი, ოხვამე, ოლე, ყვაჯი, მჟორა, თუთა,მურუცხი,  რუნცხი დო ჩქვაფე. მარგალეფესთი ანთეფე სთერი მითოლოჟიური კარაკტერეფე, ჶიგურეფე, ობჟეფე დო ორგანეფე უღუნანი?!

გივი გ. ქარჩავა: მორო, ქომიღუნან. გალენიში ჩქინთი ქომიყონუნან, გალენიში ორთა ვუწუმერთ. ტაბაკონიში როკაპი რენ, ჭინკე (ჭიჭკე) რენ, ნდიი || ნდემი რენ, ტყაშ მაფა რენ, ოჩოკოჩი რენ, წყარიში დიდა რენ, მესეფი რენ, დიხაშ კოჩი რენ, არამხუტუ რენ (მარგალი პრომეთეოსი), ანთარი რენ, ზებერდე რენ, ჯგერაგუნა რენ, ოსურ-ტოფუ რენ, თოროსანი რენ, ძივავა რენ, სოლომო რენ, ჯეგე მისარონი რენ, ჯეგე ხანგარამი რენ, კაპუნია რენ, ალიშკინტირი რენ დო ჩქვაფექორენ. მჭკონიში ნჯაში ტოტემითი ქორტუ, მორო. მარტვილის, ჭყონდიდი ნა ჯოხონსჲერის, პაგანისტური არ ოხვამერტუ დო მჭკონიში დიდი ჯას ახვემრტესია იჩქინენ. ამკათა ონდეფეშენი დიდი ჩქინერი კოჩის, ნუგზარ ანთელავას არ სვარა ქუღუნ, „კავკასიაში ხალქეფეში მითოლოგია“ გჲოძინ დო ექ ირი ხოლო ნჭარელი რენ.

ალი იჰსან აქსამაზი:   კართა კულტურის ნარტუ სთერი, წოხლენი ორაფეს, ონწელი, დიდო ბეჯითი რტუ ლაზური კულტურიში დოლოხე. ონწელიში უსტაფე ქორტუ. ონწელიში კულტური დიდო ბეჯითი რტუ. ანდღანერი გლობალური კულტურის ონწელიშ კულტური ვა დომისქიდეს მარა დიდო ბეჯითი რტუ ეჲა კულტური. ფიცარი მუშითენ, მოტიჶეფე მუშიტენ, ხეშნოხვენობა მუშითენ, ნანეფე მუშითენ დიდო ბეჯითი რტუ. ონწელის ნენა ვა უღუტუ მარა მჯვეში კართა ონწელიქ ჩქინ მიღარღალაფან დო კულტურიში თარიხიშენ ამბაეფე მომჩაფან. არმციქათი მარგალური ონწელიში მჯვეში დო აწინერი ხალიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!

გივი გ. ქარჩავა: ონწელი მარგალური კულტურაში დიდო ბეჯითი არ სიმგე რენ. მჯვეში ორას ირიხოლო ონწელის ვირდეტით, მათი ნჯაში ონწელის ვირდი დო ანდღათი შინახერი ქომიღუნ. მარგალეფეს დო ლაზეფეს ონწელიში ორთაღი არ ბაჲრამითი ქომიღუნან: ონწეშმე ჸუნაფა / ონწელიში ჭანდა: ბერე ნა აყუ კულანიში ოჯაღიქ სიჯაში ოხორიშა ონწელი ნიმერტუ დო დოდგიფტუ. ხოლო, ონწელიში ჲასთუღიში თუდე მაკასი ვანა ხამი დუდუმერტეს ბერეს, ონწელიში ონგურესთი მზოღაში ქვალეფე, კოხლიდეფე ნა მოლახენან ქვალეფე გოწობაფტეს. ონწელის ჩქიმის ენთეფე გოწობუტუ, ქომშუნს. აწი, ონწელიში კულტურა ჩქინისთი მოისელუ, მითიქ ვა დოლონჯირაფს ბერე. არ-ჟურ წანა იყვენ, სოთხანი ოფუტეს ქომაძირუ, ბერე ონწელიშა დულუჯანტეს დო ვიხელი, ქომშუნს.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გინონან ნა, აწითი ნენაშა, ლაზური დო მეგრული ნენაფეშა ქომომოფთათ! წოხლეშენთი მიჩქიტეს, აწითი კაიხეშა მიჩქინან; ლაზური დო მეგრული ნენაფე დიდო ხოლოს რენ ართიმაჟურაშა. მარგალური ალბონის მუკო ბონჯა უღუნ? მუკო სერსონი დო მუკო უსერსელი ბონჯა უღუნ მეგრული ნენას? აწიშაქის  ნამუ ალბონეფეთენ იჭარინუ დო იჭარინენ  მეგრული ნენა? ოჭარუს აწიშაქ ნამუ ალბონი იხმარინუ? ედო ნამუ ალბონი მოხვა რენ მეგრული ნენა ოჭარუს დო მუშენი?

გივი გ. ქარჩავა: მარგალური ნენას 36 ბონჯა რენ. ბაზი ნენამჩქინუფექ მჯვეში ქითაბეფეს მარგალური ნენაში ბაზი დიალექტეფეს ნა უღუნ გინძე “ა, ე, ი” დო “უ” გამაკათერი ბონჯაფეთენ ჭარუფტეს, ამა ანდღა ემ ბონჯაფეში ჲერინე ჟურ ბონჯა იჭარინენ დო მუთუ ვარ. მარგალური დო ლაზური ბონჯაფეში ოშქენდას ამკათა ჩქვა ნერობა მიღუნან: მარგალურის ვა უღუნ ლაზური “ჶ”, ედო ლაზურის ვა უღუნ მარგალური “ჸ” დო “ჷ”. მარგალური ნენა ქორთული ალბონითენ იჭარინეტუ დო იჭარინენ. არ-ჟურ ჶარა რუსული დო ლათინური ალბონეფეთენთი ინჭარუ ბაზი ქითაბეფეს, ამა მა მკითხათ-ნა,მარგალური შენი ენნი მოხვა ქორთული ალბონი რენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: რაზისტობა აღანი დოდი დო პატი ხარმალობა რენ. მა ეშო მიჩქინ. დუნჲას ჭეშიდიდოჭეშიდი რაისტობა ქორენ კართა სფეროს. ნენაფეში სფეროსთი ეშო. გინონ თურქული ნენა, გინონ რუსული ნენა, გინონ ქორთული ნენა, გინონ მეგრული ნენა, გინონ აბაზური ნენა; კართა ნენა მსქვა რენ. კართა ნენა თარიხიში შაჰიდი რენ. ეშო მიჩქინ. ჩქინებური ოთხო ნენა ქორენ ამ დუნჲას: ქორთული ნენა, მეგრული ნენა, ლაზური ნენა დო სვანური ნენა. მარა მეგრული ნენა დო ლაზური ნენა ირიშენ ხოლოს რენ ართიმაჟურაშა. ნამთინი ლინგვისტეფექ “მეგრული დო ლაზური არ ნენაში ჟურ დიალექტი რენჲა” ზოპონან. მაჟურა ნამთინი ლინგვისტეფექ “არ, ვარ, ეშო ვა რენჲა, წოხლეშენ ბექი ეშო რტუჲა, აწი ეშო ვა რენჲა, ანდღანერი ნდღას ლაზური დო მეგრული ჩქვაჩქვა ნენაფე რენანჲა” ზოპონან. ნამთინი ლინგვისტეფექთი “ეშო შეი იყვენიჲა, შილჲა წანა წოხლეთი აწითი მეგრული დო ლაზური, ქორთული ნენაში ჟურ დიალექტი რტუჲა” ზოპონან. თქვან აჲა ხალი შენი მუ ზოპონთ?

გივი გ. ქარჩავა: მა ნა მიჩქინ ნენამჩქინაჯობას ჟურ თეორი რენ: 1. ოთხო მძახალი ნენა ქორენ, ქორთული, მარგალური, ლაზური დო შონური; 2. სუმ მძახალი ნენა ქორენ, ქორთული, შონური დო ზანური (კოლხური). კოლხურიში დიალექტეფე რენან მარგალური დო ლაზური. ამ ვერსიონეფეში ჟურითი ნორმალი რენ, ჲანი აკადემიური ვერსიონეფე რენ დო ნენამჩქინაჯეფეს მუთეფეში დელილი უღუნან. მა მკითხათ, ნა მარგალური ნენა რენ, ლაზურიშა ენნი ხოლოს ნა დგინ, დიდო ნა ნუნგაფს, ამა ხოლოთი ნენა რენ. მაჟურანი ვერსიონი მსქვა რენ, დაჰა რომანტიკული იძირენ, მჯვეში ორაფეს არ ნენა ნა მიღუტესეჲა გომოშინაფან, ამა ლაზური დო მარგალური შენი არ ნენაში დიალექტი თქვაში, ემ ნენაში ანდღანერი ნდღას ოყოფინუ დიჭირს, ჲანი, არ სოთხანი ემ ნენა რტასინონ, იღარღალინეტასინონ. ნენა ვა რენ-ნა, დიალექტური კონტინუუმი რტასინონ. დიალექტური კონტინუუმიმუ რენ: ათინური ქოხოწონაფს არტაშენული ლაზური, არტაშენულიქ ვიწური, ვიწურიქ არქაბური, არქაბურიქ ხოფური, ხოფურიქ ჩხალური დო ჩხალურიქ მარგალურიში არ დიალექტი კაიხეშა ოხოწონაში, ემ ორას არ ნენა იყვენ. ამა აშო ვა რენ. ჩხალური კალანიკვათენ ნენაში მეგნაფუ. ჩხალური მარგალურიშა ენნი ხოლოს ნა დგინ დიალექტი ქორენ, ამა ხოლოთი მარგალური დო ჩხალურიში დოლოხე მეგნაფუ ვა რენ. ჩხალურიში დო ხოფურიში უკულე სამარგალოშა აჭარა დო გურია გოშაძინ, ქორთული ნენა ნა იღარღალინენ ლეტაფე. მჯვეში ორაფეს, ანდღანერი მარგალური დო ლაზურიში ოშქარული დიალექტეფე ჩქიმი ოდუშუნეთენ ამ ლეტაფეს იღარღალინეტუ, დიალექტური კონტინუუმითი ქორტუ. ამა, კოლხური ნენაში ხურა ამ ლეტაფეს ქანიკვათუშკულე დიალექტური კონტინუუმითი ქანიკვათუ დო კოლხური ნენაშენ ჟურ ბერე ნენა, ლაზური დო მარგალური ქეშიჩანუ.
მასუმანი ვერსიონიში მუ ფთქვა - ეჲა აკადემიური ვერსიონი ვა რენ. ეჲა რენ სიასეთური პროჟე, მარგალურიქ სტატუ ვარ ეჭოფასჲადო ძაბუნი კოჩეფეში ძაბუნი თის მონგონერი პროჟე. ემ ვერსჲონის ვა გიაჯგინენ, ეშო მუთუ ვა იყვენ.

ალი იჰსან აქსამაზი:  ეჩი წანა იყვენ, აქონი ქორთუფეში/  ჩვენებურეფეში ჟურნალის, “ჩვენებური” ჯოხონი ჟურნალის არ მაკალე ვიკითხერეტი.  ლაზური ნენაქ ქორთული ნენაში დიჲალექტეფეშენ აჭარა-გურიაში ქორთულის მუკო თესირი ოღოდერენ, ეჲა ამბაიშენ მოლაშინაფტუ მაკალექ. მარა მაკალეში მჭარუქ აჭარა-გურიას წოხლეშენ მარგალ-ლაზური ნაიღარღალინეტუშენ ჩქარ ვა მოლაშინაფტუ. ნამთინი ქორთუ მათარიხეფეს დო ლინგვისტეფეს მუშენი მცხადეში მოლაშინუშენ აშქურინენან? მუჭოში იყვას-ნა,  ჩქინ ჯუმა ვა ვორეთი?!

გივი გ. ქარჩავა: ჰო, ზორი ამბარი რენ ეჲა. ანთეფე ნა ვარ მოლაშინაფან კოჩეფეში თის დო ქუნის პრობლემი უღუნ, გოქთერი უღუნან ნოსი. ქორთული ისტორიოგრაფიაში ენნი გამანთანერი დო დიდი მატარიხეფექ, დიდი ლინგვისტეფექ ანთეფე მცხადე ნჭარუფან. ვა ნჭარანში, ვა იყვენ, მუშენი დო მცხადე რენ - არ ლეტას, არ ოფუტეს წოხლენერი ორაფეს ლაზურ-მარგალური ნა ღარღალაფტუ ხალქი ვა ხეტუ-ნა, ექონაშის მარგალური ჯოხოფე სოლენ ჲეჩქინდუ? ენთეფეში დიალექტეფეს მარგალური ლექსიკა დო მარგალური სენტაქსი სოლენ გამახთუ? მცხადე რენ ქი, ამ ლეტაფეს ლაზურ-მარგალური ნა ღარღალაფტუ ხალქისქიდუტუ, ქორთული ნა ღარღალაფტეს ხალკიქ უკაჩხე დო თამო-თამო ქომოხთუ, ნა დოხვადუ ხალქი კალა თამო-თამო ოკონდღულეს დო ჰიბრიდი ქომომჩეს - ანდღანერი გურულეფე, აჭარალეფე, იმერელეფე. თქვა ნა თქვით კოჩეფეს ირაციონალური შქურინა უღუნან, ჩქინ ამ ლეტაფეშა მოხთიმერი ნა ვორეთეჲა მოთ იძირას ჲადო დო მუჭოთი იყვენ ვა მოლაშინაფან, ომფულუდაჰა კაი აწონენან. ამა აჲა წორი ვა რენ. ენთეფეშა “მოხთიმერითი” ვარ ითქვენ. ენთეფეში პაპულეფე მოხთესში, აქთი ლაზ-მარგალეფე დოხვადეს, ნა დოხვადეს ლაზ-მარგალეფეთი ენთეფეში პაპულეფე ვა რენანი? ამ ამბარეფე ღომა დო ტოქსერი ვარ იყუ-ქი, შილჲა წანა წოხლე იყუ, არ თარიხიში ნოწილე დიყვეს ენთეფექ, ექონარი დიყვეს, ემ ლეტაფეში ბერეფე დიყვეს. თარიხის აშო რენ - მილეთეფე ქულუნან დო მულუნან, მიგრასიონი იქიფან. ლაზისტანიში ხემშინეფეთი მოხთიმერი რენან, მაჯარისთანიში მაჯარეფეთი მოხთიმერი რენან, ავრუპაში მილეთეფე, ალმანეფეთი მოხთიმერი რენან, თურქეფეთი მოხთიმერი რენან. ედო მუ პათ? აჲა რენ თარიხი. თარიხის აშო მუთხანეფე იყვეტუ დო ნორმალი რენ.

ემ კოჩეფე შენი ნა ფთქვამინონანთეფე რენ: ჩქინ, კოჩეფეს ნოსი ოსიმადუ შენი მიღუნან, ჩქვა ფუნქსიონი ეჲას ვარ უღუნ. კაი ნისიმადით, თოლეფეშენ გამიწკედით - გალე XXI. ოშწანურა რენ, კოჩიქ მარსიშა ფუთხასინონ, თქვათი უღნოსე ეგო თქვანითენ ონჯღორონი მუთხანეფე იქიფთ. დუბაღუნ არჩქვა, XXI. ოშწანურაშ მცხადე თარიხიში ომფულუ მითის ვარ ახვენენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მარგალურ-ლაზური რენ სოვჲეთური პერიოდიში ირიშენ უბედინერი ნენა. მარგალ-ლაზი ხალკი რენ სოვჲეთური პერიოდიში ირიშენ უბედინერი ხალკი. ნუჶუსითენთი ჭიტა ვარ ტეს. სოვჲეთური ხეცალაქ მარგალ- ლაზეფეშენ დიდო ჭიტა ხალკაფეს კულტურული ავტონომი ქომეჩუ დო მარგალ- ლაზეფეს ვარ. ამკათა უბედინერი ხალკი მთელ დუნჲასთი ვა იძირენ. მუშენი აშო რტუ აჲა დულჲა?

გივი გ. ქარჩავა: მუ ფთქვა. არ მჯვე ნოთქვამე რენ - “იკვანდი დო მეგჩასენია.” ჩქინ, ლაზეფე დო მარგალეფექ ნენა ჩქინიში დო იდენტობა ჩქინიში კიმეთი ვა მიჩქინან, დიდო ფერფუ გოვნდინუფთ. ანდღა სოვჲეთური ორა ვა რენ, დემოკრატიაში ორა რენ, ირი ხოლო გონწკიმერი რენ, ამა ნენაში ოსქედინუ ნა გორუფან ნაკო კოჩი გიჩქინან ლაზეფეში დო მარგალეფეში ოშქენდას? დიდო ჭიტა. პრობლემი აჲა რენ. თი სქანიში კიმეთი სი გიჩქიტასინონ, ემორას ირიქ საჲგი გოღოდასინონ.

ალი იჰსან აქსამაზი:  ჩქიმი შენი დუნჲაში ხალკეფე ართნერი რენ. ედო ენთეფეში ნენაფეთ იარკარელი კიმეტონი რენ. კაჶკასჲაში მთელი ხალკეფეთი ეშო. კაჶქასჲაში კართა ხალკი დო ენთეფეში კართა ნენა არკარელი კიმეტონი რენ. ენთეფეთი, ნენაფე მუთეფეშითი კიმოტონი რენ ჩქიმდა. ემუშენიქი კართა ნენა კოჩინობაში შაჰიდი რენ. ედო არ ნენა ღურაში, კოჩინობათი ღურუნ. მა ეშო მიჩქინ. “თარიხიში შილჲაფეთენ მჯვეში ორაფეს, აწინერი ქორთუფეს, მეგრელეფეს, ლაზეფეს დო სვანეფეს არ ნენა უღუტესჲა, არ ხალკი რტესჲა” ზოპონან ნამთინი მათარიხეფექ? პოლიტიკური გაგნაფათენ ვარ, კოჩინობაში გაგნაფათენ გკითხუფთ მა: ეშორ ტუი? თქვან მუ იზმონთ? აჲა ნენაფე მუნდეს უკუიწკეს? დიდო მჯვეში ორაფეშენ ამბარონი არ ქეთაბი ქორენ. ეშო მიჩქინ: “ქართლის ცხოვრება/ ქართლიში სქიდალა”. აჲა ქეთაბიქ ამკათა თარიხეფეშენ ამბაეფე მომჩაფანი? ნენაფე ჩქინიშენთი ამბაეფე მომჩაფანი?!

გივი გ. ქარჩავა: “ქართლის ცხოვრებაქ” ამ ნენაფეში ოკოწკიმუ შენი მუთუ ვა ზოპონს, მუშენი დო, ამ ქითაბი ნა იჭარუ ორას, ნენაფე ოკოწკიმერი ქორტუ აჩქვა. ოთხი ხოლო ნენა არ ნენაშე ნა გამულუნ, ეჲა მცუდი ვა რენ. ეშო რენ. ოქორთურაში დო დუნჲაში დიდი ნენამჩქინაჯეფექ აშო გამაჩხიკეს, დიგურეს დო სოღუნი აშო დოჭარეს. ხვალა ჩქინი ნენაფე ვარ დო, კართა ნენა ეშო ვა რენი? მისალი, ანდღა თურქული, თურქმენული, აზერბაიჯანული, გაგავუზური, უზბეკური დო ჩქვა ნენაფე ოში დო ოში წანაფეში წოხლე არ ნენა ვა რტესი? ხოლო, რუსული, ბულგარული, სერბული, ჩეხური დო ჩქვა სლავური ნენაფე? მთელი ნენაფე ეშო რენან. აშოქი, ამ თეორი წორი რენ დო მა ეჲა შივიჯერ.

ალი იჰსან აქსამაზი: კართა ნენას დიალექტეფე ქუღუნ. თურქული ნენასთი დიალექტეფე ქუღუნ. რუსული ნენასთი დიალექტეფე ქუღუნ. ქოორთული ნენასთი დიალექტეფე  ქუღუნ. ლაზური ნენასთი დიალექტეფე  ქუღუნ. აჲა დიდო ნორმალი რენ. თქვან აჲა თემაშენ მუეფე გათქვენან? აჲა რენ მაართანი. მაჟურათი ქორენ: კართა ნენას მაჟურა ნენაფეშენ ეცხერი ზიტაფე ქუღუნ. ანდღანერი ნდღას დუნჲაში კართა ნენას მაჟურა ნენაფეშენ ეცხერი ზიტაფე ქუღუნ. აჲათი დიდო ნორმალი რენ. თქვან მუ იზმონთ?

გივი გ . ქარჩავა: მორო მუ! აჲა დიდო ნორმალი რენ. ბაზი კოჩეფეს, ნოსი ნა ვარ უღუნან კოჩეფეს აჲა ონჯღორონი მუთხანი დაწონენან, მარა აშო ვა რენ. მისალი, ბაზი მარგალეფე ქომიჩქინ, თის ჟურ მჯიხი ნოსი ვარ უღუნან დო ეტიმოლოგიაშენ “იჩალიშეფან”. მარგალური ნენას ეცხერი ზიტაფე მოთ უღუტასია დო, აღანი ზიტაფე მოინგონაფან, ვანა-თი, დაჰა მენდრა ნა ულუნანფეთი ქორენ დო მარგალურის ჩქარ ეცხერი ზიტაფე ვარ უღუნ, ჩქვა ნენაფექ მარგალურიშენ ეჭოფესია ზოპონან. წოხლე დო წოხლე ენთეფე კალა ოკოვაკიდეტით, აშო მო იქიფთ მა ვუწუმერტი, მარა აწი მევაშქვი დო მუთუ ვარ.
ამ ონდი აშო გამამასვარენან: არ ნენას მანძაგერი ნენაფეშენ ეცხერი დიდო ზიტაფე უღუნ-ნა, აჲა მოწირამან-ქი, ამ ნენა ნა ღარღალაფს ხალქის მანძაგერეფე კალა დიდო აქტიური კონტაქტი უღუტუ: გამაჩამუ-ეჭოფინუ, ოხთიმუ-მოხთიმუ, კიკინაფე, ართიკართი კალა ოჩილუ დო ოქომოჯუ. ამაზონიში ღალიში მტკაფეს ნა მეშახენან ჭიტა ხალქეფე ქორენ, ენთეფეს uncontacted peoples უწუმენან, მუშენიქი, ანდღაშაქის ტეტელი გულუნან, გოღო სქიდალათენ სქიდუნან, მითიკალა კონტაქტი ვარ იქიფან დო დუნჲას მუფე იყვერენ, ეჲაში ჩქარ ამბარი ვარ უღუნან. ენთეფეში ნენაფე რენ სტერილური ნენაფე - ეცხერი ზიტაფე ჩქარ ვარ უღუნან დო ქუღუნანნათი-ნა - დიდო მციქა. ამუთენ მუ ფთქვამინონ: ნენას მუკოთი ეცხერი ზიტაფე უღუნ, ეკოთი ხამფა დო მჯვეში, კულტურული ნენა ნა რენ მაძირენან. მარგალური ნენა დიდო მჯვეში დო ზენგინი ნენა ნა რენ, ამუთენთი ბძიროფთ: ნენა ჩქინიში დოლოხე არ კელე სუმეხურიშენ, არაბულიშენ, ჶარსულიშენ, ბერძემულიშენ, ქორთულიშენ, ოსურიშენ, თურქულიშენ, აფხაზურიშენ, სვანურიშენ ეცხერი ზიტაფე დიდო იძირენ დო მაჟურა კელე მარგალურიშენ ეცხერი ზიტაფე ოფშუნ ქორთული, აფხაზური, სვანური, ჭერკეზული დო ჩქვანენაფეს. მისალი: სუმეხური ճանճ (ჭანჭ) მჯვეში ორას, მარგალურ-ლაზურიში პაპული ნენაშენ ეცხერი რენ: მარგალეფექ ანდღათი ჭანჯი ვუწომერთ, ლაზეფექ მჭაჯი. მარა, მარგალური გორდ-ი, (მაყაყი), სუმეხური գորտ-შენ (გორტ) ეჭოფინერი რენ. აფხაზური დო სვანური ნენაფეშა ხრისტიანული ტერმინოლოგიაში დიდო მარგალურიშენ ამახთეენ, მუშენი დო ამ ლეტაფეს მჯვეში ორას მარგალური ჰეგემონი ნენა ორტუ დო ხრისტიანობა დო ხრისტიანული ტერმინოლოგია მარგალურიშენ ულუტუ მანძაგერი ჭიტა ხალკეფეშა.

ალი იჰსან აქსამაზი: სოვჲეთური ხეცალაში იფთინერი წანაფეს, ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, მეგრელეფესთი, ლაზეფესთი ამციქა ნარტუ ნათი კულტურული ავტონომია ქუღუტეს. აჲა ხილაჶი ვარ, წორი რტუ. გაზეთაფე ქუღუტეს. ნწოფულაფე ქუღუტეს. აჲა რენ მცხადე. აჲა რენ მცხადე თარიხი. აჲა კაიხეშა მიჩქინან. მარა ეჲა თარიხიშენ მუთუ ვა გკითხამინონან. აჩქვა გლობალიზასჲონიში ოშწანურა რენ. ინტერნეტიქ სინორი ვა იჩინოფს. თქვან მუ იზმონთ? 21. ოშწანურას ლაზური ნენა სქიდასიონი? მეგრული ნენა სქიდასინონი? აღანი სინორეფეშენ დო სეპარატიზმიშენ მუთუ ვა გკითხუფთ. ხოლო ოთქვალუში ვორე. ხოლოთი გკითხათ: ექონი- აქონი ნამთინი გამანთანერეფექ “მეგრელი დო ლაზი ნანა- ბაბაფექ ბერეფე მუთეფეშის მეგრული/ ლაზური   ვა ოგურეს დო ემუშენი მეგრული/ ლაზური ნენაფე  ღურუნჲა” ზოპონან. აჲა ხილაჶი ვა რენი?  ნანა- ბაბაფე კაბაეტონი რენან. ეშოი?! ემორაფეში პოლიტიკური იკლიმი კაბაოტონი ვა რენი? ასიმილასჲონისტური პოლიტიკაფე კაბაეტონი ვა რენი? ნანა- ბაბას კაბაეტი მოკიდუ ონჯღორე ვა რენი? ბუნჯინალური ენტეგრასჲონიშენ ვარ,  ექონი- აქონი ოხანცალეფეში ხილაფი პოლიტიკაფეშენ მოლაფშინაფ.

გივი გ. ქარჩავა: მორო. ნანა დო ბაბაშა ხვალა კაბაეტი ვარ მუიკიდენ. ენთეფეში კაბაეტითი ქორენ, მორო, მარა ხვალა ენთეფეში კაბაეტი ვა რენ. ენთეფეში კაბაეტი მუ რენ ეჲა ფთქვამინონ აწი: ჩქიმი გომთის დიდო კოჩი ვიჩინოფ, მარგალეფე დო ლაზეფე, ნენა შენი გური ნა აწკუნენან, ლაზური დო მარგალური შენი მაღალა ნენაფე ნა თქუმენან დო ბაზი ნენაში აქტივისტითი ქორენ. მარა, ამ კოჩეფეშენ დიდოფექ ბერეფეს ხოლოთი ვარ უღარღალნან მარგალური. სებები მუ რენ? სებები რენ თქვან ნა თქვით ონდეფე: პოლიტიკური იკლიმი, ასიმილასჲონისტური პოლიტიკაფე. აჲა ხვალა ჩქინი დევლეთეფეში პრობლემი ვა რენ, დუნჲაში პრობლემი რენ. მარა, ავრუპაში დევლეთეფექ დო ხალკეფექ ქოხოწონეს-ქი, ლინგვისტური დო ეთნიკური ზენგინობა ოშქურინონი ონდი ვა რენ, კაი ონდი რენ, ედო ეჲალეთლუღი დევლეთიში დოლოხე ნა სქიდუნ ხალკეფეს დო ნენაფეს, კულტურაფეში ჭეშიდობას გჲამპონენ. ემუშენი რენ ქი, ავრუპაში დევლეთეფექ დიდო ფარა ხარჯუფან დო მო გონდინუტას ჲადო, ჭიტა ნენაფეს ნუშველაფან. ოქორთურას ანდღაშაქის სოვჲეტური ოსიმადუში გალე ვა გამალუ, ნენა შენი კოჩიქ მუთუ თქვას-ნა, ემედენი სეპარატიზმი დო დუშმანობა დაწონენან, რუსჲაშკელე კითი მეგიღირაფან დო რუსიში კოჩი რეჲა გიწომენან, აფხაზეთიში დო ცხინვალიში ამბარეფე გოგოშინაფან, ბაზეფექ, მარგალური, შონური დო ლაზური ნენა ნა ჯოხონს ეშო მუთუ ვა რენ, ხვალა ქორთული ნენა რენ დო ირი ემუში დიალექტი რენია ზოპონან. ამუთენ მუ იქთირენ? ნენა ჩქიმის გინონ დიალექტი უჯოხი, მუთუ გინონ უჯოხი, ეჲა ჩქიმი შენი ხოლოთი ნენა რენ დო შური დო გური ჩქიმიში დოლოხე დაჩხირი სთერი გზუნ დო იჭვენ. ედო მა ვა ბღურაშა, ემ დაჩხირი მუთუს დო მითის ვა ასქურინენ. თურქიესთი ამციქა ჩქვანერი ხალი უღუნ. თურქიე ანატოლიას ნა სქიდუნან ხალკეფეში დევლეთი ვარ დო ეთნიკური თურქეფეში დევლეთი რენ. სერტი სისტემი ნა უღუნ არ დევლეთი რენ. თურქი ემ ლეტაფეშა მოხთიმერი ნა რენ, ემუში ისტორიული გონოშინე ქუღუნ მილლეთის დო ემუშენი აშქურინენან, ლაზეფეს, ქურდეფეს, ქორთუფეს, სუმეხეფეს, სურიანურეფეს, ბერძემეფეს ნენაში ჰაკეფე მეფჩათ-ნა, ჭუმანი ოტონომი მაკვანდასუნონან, გენდღანითი გამახთასუნონან დო თურქიე ოკიფაშასუნონიაი დუშუნნან. ემუშენი, დემოკრატიული გონწკიმერობა იადო, არ ხეთენ ჭიტა-ჭიტა დიკაში კაკალეფე დუბღაფან მილეთის კვინჩეფე სთერი, მაჟურა ხეთენ ასიმჲლასიონიში თუფეღი ნოღირამან დო ისთომერნან. ვარ უჩქინანქი, ინტერნეტიში ორას კოჩიშა მუთუ ვა გამფულენ. ხოლო არ მუთხანი ქორენ. სისტემა დო სისტემას მხუჯი ნა მეჩაფს კოჩეფეს გური ჩქინიში ჭვინი ვარ უჩქინან. მითიქ ნენა მუშიშენი მღორაფს დო ბეჯღუფს ნა, ნენაში ჭვინი ნა ობეჯღაფაფსეჲა ვარ ისიმადეფან, დუშმანური დევლეთეფექ ფარა მეჩამს დო ემუშენი ბეჯღუფსია ზოპონან. რუსჲას არ უდმურტი კოჩი ქორტუ, ალბერტ რაზინი. ამ ბადი კოჩიქ, ნენა ჩქინი ღურუნ ედო ვუშველათენ ჲადო, ჭეშიდი მუთხანეფე იქიფტუ: ჭარუფტუ, იკითხუფტუ, ეთქინლუღეფე დოდგიფტუ, ჲანი ნენაში აქტივისტიქ ნა ყვასუნონ დულჲაფე იქიფტუ. ამერიკაქ დო ავრუპაქ ფარა მეჩაფს, დიზენგინუ, დუშმანი რენ, რუსჲაში ოკოფაშუგორუფს ჲადო მუ დო მუ ვა ზოპონტეს ამ კოჩიშენი. არ ნდღასთი, 2019 წანაში 10 სტაროშინას, უდმურტიაში ნანანოღაში, იჟევსკიში მეჲდანიშა გამახთუ, ხეს პანკარტი ოქაჩუტუ რასულ ჰამ ზათოვიში ზიტაფეთენ: “ჭუმანი ნენა ჩქიმი ღურასუნონ-ნა, მა ანდღა ოღურუშენ ხაზირი ვორე” ჲადო დო რუსიფიკასჲონიში კარში, ნენა ჩქიმი ღურუნ-ნა, მათი ბღურამინონ ჲადო, ბენზინი გოიბუ დო თი მუში ოიჭუ. ჲანი, სისტემას აშო მუთხანი ვა ადუშუნენ, ნენაში წკუნა მუკო მონკა რენ მითიქ ვა ნაგნეფს. კოჩიქთი მუშო ვარ ოიჭუშაქის, მითიქ ვა იჯერტუ ჭვინი მუში.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი კაიხეშა გიჩქინან, ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, 1921 წანაშენ 1991 წანაშაქ გურჯისთანი სოვჲეთური ოხენცალეში დოლოხერ ტუ. აფხაზეთითი გურჯისთანიში დოლოხე რტუ აჲა პერიოდის. ლაზური გაზეთა-ქეთაბეფე  1928 წანაშენ 1938 წანაშაქ ისქენდერ წითაშიში ჯოხოთენ ნოღა სოხუმის გამიჩქვინუ. ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ხოლო ართნერი პერიოდის, ლაზური ქეთაბეფე გამიჩქვინუ გურჯისთანიში ნანანოღა თბილისისთი: არნოლდ ჩიქობავაში “ჭანური ტექსტები” 1929 წანას დო იოსებ ყიფშიძეში “ლაზური ტექსტეფე” 1939 წანას  თბილისის გამიჩქვინუ. ბექი ართნერი პერიოის გამიჩქვინერი მაჟურა ლაზური ქეთაბეფეთი ქორენ მარა მა ვა მიჩქინ. მარა მა ქაიხეშა ქომიჩქინ 1940-ონი წანაფეშენ 1970-ონი წანაფეშაქ გურჯისთანისთი, აფხაზეთისთი ლაზური ქეთაბეფე ვა გამიჩქვინუ. აკადემიური  ნოჩალიშეფეშენ ვა მალაფშინაფ. “ლაზური ტექსტეფე” სთერი ნოჩალიშეფეშენ მოლაგიშინაფთ.  ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა,1940 წანაშენ 1970 წანაშაქ ლაზური ქეთაბეფე მუშენი ვა გამიჩქვინუ გურჯისთანის? მი რენ ვანა მიეფე რენან აჲა დულჲაში ჯოღაბინამეჩაფსკოჩი? 1970 წანაშკულე ხოლო ლაზური ქეთაბეფე გამიჩქვინუ გურჯისთანის: გურამ კარტოზიაში “ლაზური ტექსტეფე- 1” 1972 წანას, ირინე ასათიანიში “ლაზური ტექსტეფე” 1974 წანას, “ლაზური პარამიტეფ”" 1982 წანას  დო გურამ კარტოზიაში “ლაზური ტექსტეფე- 2” 1993 წანას გამიჩქვინუ ნანანოღა თბილისის.  მაჟურაფეთი რენ ნა, მა ვა მიჩქინ. ხეს ვა მიღუნ. მარა დიდოფეთენ 1940 წანაშენ 1970 წანაშაქ ლაზური ქეთაბი ვა გამიჩქვინუ გურჯისთანის. მუშენი?

გივი გ. ქარჩავა: მუ გიწვათ, თქვა კაი ხეშა ნა ძირით სტატისტიღი შენი მა ჩქარ ვა ვიდუშუნი. მა ნა ბძირი დოსჲაფე ჩქიმის, 1946, 1947, 1948 დო 1949 წანაფეს გამახთიმერი მარგალური ბირაფაფეში ნოტეფე ქორენ. ჲანი მარგალური ბირაფაში ტექსტეფე მარგალური ნენათენ დო ნოტეფე რენ, ემუშენ ჩქვა დაჰა ვა მაძირუ. მუ ფთქვა, ამბარი ვა მიღუნ. ემორაფეს, აკადემიური ოხანდუფე ქორტუ: მისალი, სერგი ჟღენტიში “ჭანურ-მარგალურიში ფონეტიღი” გამახთუ 1953, აწი ნა გომაშინუ. ჩქვაფეთი ქორენ, ამა წანაფე დო ჯოხოფე ვა მშუნს აწი დო, აკადემიური ნოჩალიშეფე გამოშქვით დო ტექსტეფე მო გამოშქუმერთჲაში მუთუ ემრი გამიჩქვინუი, ეშო პოლიტიკა უღუტესი ამ 30 წანას, ამუში ჩქარ ამბარი ვა მიღუნ. აკადემიური გამოჩქვატეს-ნა, ტექსტიში გამაჩქვინუთი აკადემიური დულჲა რენ, მორო მუ რენ - არ ნენამჩქინაჯექ ოფუტეშა ულუნ დო ტექსტეფე კორობუფს, უკაჩხე ქიტაბის დიდი არ გოწოთქვალა უხვენუფს დო ამ ტექსტეფე გედუმერს. ყიფშიძეში, კარტოზიაში, მარიში, ჟღენტიში, ხუბუაში ტექსტეფე ირი აკადემიური ნოჩალიშეფე რენ, მა აშო დომაწონენ. დო 1940-1970 ჲასაღი იწოფხინუჲაში ნე ამბარი მიღუნ დო მთინი გიწვათ-ნა, ნე ვიდუშუნ. მარგალური დო ლაზური კაზეტაფეში ჲასაღი ოწოფხინუ დო მარგალური დო ლაზური ტექსტეფეში ჲასაღი ოწოფხინუ არ ვა რენ. აშო რტუკო-ნა, ამბარი დომაყვეეტეს. ედო, ამბარი ნა ვა მიღუნ ონდი შენი მუთუ ვა მათქვენ, სპეკულასჲონი ვა მახვენენ.

ალი იჰსან აქსამაზი:   ბალტიკური ჯუმჰურიჲეთეფეშენ  ამბარი ვა მიღუნ; აწი აქ ბეჯითითი ვა რენ. კაჶკასჲაშენ მოლაფშინაფთ დო ემუშენი. მარა, 1991 წანაშა, მთელი სოვჲეთური ჯუმჰურიჲეთეფეში ნენაფე კირილური ალბონითენ იჭარინუ. მარა ქორთული, ქორთული ალბონითენ დო სუმეხურითი, სუმეხური ალბონითენ იჭარინუ. კრემლინი ხეცალაქ აჲა სიჲასეთითენ მუ ნოღირა უღუტუ. აჲა რენ მაართანი კითხალა. მაჟურანითი ქომიღუნ ართნერი პერიოდიშენ: ქორთული ნენა ართნერი პერიოდის იფუქირუ. 1918 წანაშენ 1921 წანაშა დო 1921 წანაშენ 1992 წანაშა მუკო ქორთული ნწოფულა ქორტუ გურჯისთანის? 1938 წანაშაქის აფხაზური ნენა ლათინური ალბონითენ იჭარინეტუ.  1938 წანაშენ 1954 წანაშაქის აფხაზური ნენა მუშენი ქორთული ალბონითენ იჭარინუ. ედო ხოლო აფხაზური ნენა მუშენი კირილური ალბონითენ იჭარინუ 1954 წანაშენ ანდღანერი ნდღაშა? კრემლინიში ხეცალაქ აჲა სიჲასეთითენთი მუ ნოღირა უღუტუ. თქვან ამუშენი მუ იზმონთ?

გივი გ. ქარჩავა: ქორთული დო სუმეხური ნენაფე სოვჲეტური პერიოდიშა 15 ოშწანურა ქორთული დო სუმეხური ალბონითენ იჭარინეტუ დო სოვჲეტური ორას ჩქვა ნამ ალბონითენ იჭარინასუნტუ? ამ ნენაფეს ოჭარუში დიდი ადეთი ქუღუტეს, მუში ალბონეფეთი ქუღუტეს დო ემუშენი ამ ალბონეფეთენ იჭარინუ. ოჭარუში დიდი კულტურა ვანა ჩქარ ნა ვარ უღუტეს ხალკეფესთი აღანი ალბონეფე უხვენეს. მა მკითხათ-ნა, არ ნენაქმჭარალობას გჲოჭკაფს-ნა, ნამ ალბონი ემუშენი მოხვა იყვენ, ეჲაში კარარი ნენამჩქინაჯეფექ დო ხალკიქ ბერაბერი მეჩასუნონან. ნენამჩქინაჯეფეს ქუჩქინან, არ ნენაშენი ნამ ალბონი დაჰა მემსქვანერი დო მოხვა იყვენ, ხალკისთი არ ვარა მაჟურანი ალბონითენ ონჭარუში პრაქტიღი ქუღუნ, ეჲა ალბონის გეგაფერი რენ. სოვჲეტური ორას, ბაზი ნენამჩქინაჯეფექ ობიექტური მეწკომილუთენ გოშაცხუნუფტეს ჭიტა ნენაფე შენი აღანი ალბონეფე, ბაზეფექთი სიჲასეტური მეწკომილუთენ. ხოლო, ნამ კულტურაში, ნამ კულტურული კონჟონქტურიში დოლოხე რენ არ ნენა, ემუში გჲორა დიდგენ ონჭარონი სისტემი. მისალი გიწვათ: ნენამჩქინაჯეფეს უჩქიტეს-ქი ჩეჩენური ნენას ანდღაშაქის სუმ ალბონი ქიხმარინუ: არაპური, ლათინური დო კირილური. ამა, 2020 წანაში წილვას, ჩეჩნეთის, არ ჯამეში დოლოქვერეფეში თუდე მჯვეში არ ქვა ქიძირუ, ქვას მჯვეში ქორთული ალბონითენ მუთხანეფე ნონჭარს. ნა ნონჭარს მეთინი ჩეჩენური ნენათენ ნჭარელი რენ, ამა ბონჯაფე ასომთავრული უღუნ. აჲაქ მუ მიწომენან - ჩეჩენეფე ხრისტიანი რტესში, ონჭარუ შენი ასომთავრული ალბონი იხმარტეენან. ამა, უკაჩხე ჩეჩენეფე დიმუსლიმანეს დო ემუშენი არაფური ალბონი უღუტეს, სოვჲეტური ხეცალა მოხთუში, აშო ჭიტა ნენაფე შენი კირილური ალბონეფეში ოხვენუში კარარი ნიჩინუ დო ჩეჩენურისთი კირილური ალბონი დუხაზირეს. აფხაზური ალბონიში მუ გიწვათ: მა ნა მიჩქინ 1938 წანას სოვიეტეფს არ კანონი ქოგამახთუ, ამ კანონიქ ზოპონტუქი, ავტონომიაფეს ნა სქიდუნან ჭიტა ნენაფე შენი დევლეთიში ნენაშენი ნა იხმარინენ ალბონი ვიხმარათმინონანია. აშოფეთენ, აფხაზური ნენა შენი ქორთული ალბონიში სისტემიში ოხაზირუ ქოგჲოჭკუ. ნაკოთხანი პროჟექორტუ: აკაკი შანიძეში, სიმონ ჯანაშიაში დო აფხაზეფეშიკელე დიმიტრი გულიაში დო მუშნიჰაშბაში პროჟეფე. ირი ქორთული ალბონიში სისტემიში ჟინ ხვენერი. სოღუნი, დიმიტრი გულიაქ, სიმონ ჯანაშიაქ დო აკაკი შანიძექ ორთაღი პროჟე დოთეშქილეს დო ეჲაში ოხმარუს ქოგჲოჭკეს. 1954 წანას, დიმიტრი გულიაქ, მუში დო ქორთუ პაპაზი, დავით მაჭავარიანიშ ხეშენ 1892 წანას ხვენერი კირილური ალბონი გოქთინუ. ზოპონანქი, ქორთული ალბონითენ ონჭარუ ბერიაში ემრი რტუ დო ბერიაქ ვა ღურუშაქის, აფხაზეფექ ზორითენ ქორთული ალბონი იხმარესია.

ნწოფულაფეში ამბარი ვა მიჩქინ, მუთუ ვა მათქვენ. ნა მათქვენეჲა რენ-ქი, ანდღა ნა მიღუნან ნწოფულაფეშენ დიდოფე სოვიეტური ორაფეს გეიდგინუ. სოვიეტური ორაფეშა ეკო ნწოფულა ვა რტუ. 1918-1921 წანაფესთი, ოქორთურაში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიქ მუკო ნწოფულა გედგასუნტუ, სერი დო ნდღალერი გალენი დო დოლოხენი პრობლემეფე კალა იბოდერტუ.

ალი იჰსან აქსამაზი: დიდო მჯვეში თარიხი არ კელე დიდო ბეჯითი რენ მაჟურა კელეთი  ეკონარი ბეჯითი ვა რენ. მა აშო მიჩქინ დო აშო მათქვენ. აჲა ბექითი პარადოქსული ხალი რენ; მუ მიჩქინ?! მთინი გიწვათნა, ხოლოთი თარიხი ბეჯითი რენ; აშო მიჩქინ მა. აწი არ კითხალა ქომიღუნ თქვანდა: მთინი გიწვათ ნა, აჲა კითხალა აწიშა აქონი ჩვენებური/ გურჯი გამანთანერეფესთი არ- ჟურ ჶარა პკითხი მარა ენთეფექ ნენა ვა გემიქთირეს. მუშენი, ვა მიჩქინ. აწი ეჲა კითხალა გკითხათ: “ქართველი”, აჲა თქვალა მუნდეს ჲეჩქინდუ?

გივი გ. ქარჩავა: მა თარიხიში დიდი პროფესიონელი ვა ვორე, ჩქიმი შენი ვიკითხუფ დო ბაზი მუთხანეფეშე მიგნაფუნ. “ქართველი” ჲანო ნა მოხთუ არ ეთნონიმი რენ. ედო, ვიდუშუნეფ-ქი, ეჲა ოქორთურაში ოშქენანი პროვინცია ქართლიშენ დო ქართლიში მილეთიშენ მულუნ. “ქართველი” დო “საქართველო”  X. ოშწანურაში უკულე, ბექითი XI- XII. ოშწანურაფეს ჲეჩქინდუნ დო ექოლენდო ანდღაშაქ ისმულუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თურქული დუდკანონიში მა-66 მადდეთენ, თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთი კართა დობადონარი თურქი რენ. აჲა ეთნიკური ვარ, პოლიტიკური თარიჶი რენ. თურქული ოხენცალექ წოხლეშენ მაჟურა ნენაფე ვა იჩინოფთუ. მარა აწი ეშო ვა რენ. დობაღინე რენ, ვა ენ, მაჟურა ნანანეფეთი მენოცხუნე დესი რენ თურქული ოხენცალეს. გურჯისთანისთი დობადონარობა ართნერი რენი? გურჯისთანიში კართა დობადონარის ქართველი უჯოხუფანი? გიჩქინან, გურჯისთანის სომეხეფე, აზერბაჲჯანიში თურქეფე, სურჲანეფე, აბხაზ- აბაზეფეთი სქიდუნან . ანთეფესთი ქართველი უჯოხუფანი?  ვანა ხვალა ლაზი, მარგალი,  სვანი დო ქორთუფეს ქართველი უჯოხუფანი? გურჯისთანიქ აფხაზური ნენა, სომხური ნენა, სურჲანური ნენა, აზერბაჲჯანური თურქული იჩინოფს, ეშო მიჩქინ. ედო აჲა ნენანენაფეშენ გურჯისთანიში დობადონარეფეს კულტურული ნამთინი ჰაკეფე ქუღუნან, ეშო მიჩქინ.  გურჯისთანიში ოხენცალექ მარგალური, ლაზური დო სვანური ნენაფესთი კულტურული ჰაკეფე მეჩაფსი? იმენდი გიღუნანი? თქვან მუ იზმონთ?

გივი გ. ქარჩავა: ოქორთურას თქვანი სთერი ვა რენ. სოვიჲეტური ორაფეშენდონი 1999 წანაშაქის (ვანა 2000 წანაშაქის, აწი კაი ვა მშუნს) პასაპორტის ირის ეთნისიტე მუში ქუნჭარუტუ. სომეხის სომეხი უნჭარუტუ, აზერის აზერი დო აშო. უკაჩხე    მოსელეს. აწი, ხვალა “საქართველოს მოქალაქე” ნონჭარს, ჲანი „ოქორთურაში დობადონამშინე“/ “Gürcistan Vatandaşı”. ამ კანონი აშო გამამოგნაფეს: “დევლეთიში დოლოხე ჩქვა დო ჩქვა ეთნისიტე იყვენ, ამა ირიქ ხოლო არ დევლეთიში დობადონამშინე ვორეთ”. მა მკითხათ-ნა, აჲა ნორმალური კანონი რენ. ამ კანონიქ მცუდი მუთუ ვა ზოპონს - სი სუმეხი რე ნა, ორტი, ამა ოქორთურაში დობადონამშინე რე. აჲა ფაქტი რენ. თურქიესთერი, “აქ ნა სქიდუნ ირი თურქი რენ” ოხვენუ მორო დიდო პატი იყვასინტუ.

ამ კანონიში კარში 20 წანაშე დიდო რენ, ქორთუ ნაციონალისტეფე გამულუნან - პასაპორტიშენ ეთნისიტე ჩქინი მო ეზდეს, ქორთუ ნა ვორეთ მოთ ვა ნჭარუფან, მჯვეში ადეთი გოვოქთინათ დო ხოლოთი ვონჭარაფათ ჲადო გამულუნან.

ქართველი ხვალა ქორთუ, ლაზი, მეგრელი, სვანი დო წოვა-თუშეფეშა იჯოხინენ. ჩქვაფეშა ვარ. ჩქვაფექ კებული ვარ იქიფან, ქართველი ვორეთჲა ვა ზოპონან, მუ ნა რენან ეჲა ზოპონან. ედო სუმეხი ქართველი რენ, აფხაზი ქართველი რენ, აზერბაიჯანელი ქართველი რენ ჲადო მითიქ ვა ნოქაჩაფს.

ოქორთურაში ანაჲასას ჟურ დევლეთური ნენა იშინენ: ქორთული დო აფხაზური (აფხაზეთიში ლეტაფეს). ჩქვა ნენაფეს - სუმეხური, აზერბაიჯანული დო ოსური ნენაფეს ჩქვა ჰაკკეფე ქუღუნან. მესელა, გაზეთაფე, მექთებეფე, თიატროფე, დევლეთიში ტელევიზიონის პროგრამეფე. ჩქარ ჰაკკი ნა ვარ უღუნ ნენაფე რენან მარგალური, შონური, ლაზური. ჲანი, დევლეთიქ ამ ნენაფეთენ ნე გაზეთა გამაჩქვინუს, ნე რადიოს, ნე თიატროს, ნე მექთების, ნე ტელევიზიონის მხუჯი ვა მეჩაფს. ამ ნენაფეთენ მუთუ იხვენენ-ნა, ირიხოლო პრივატული ინისიატიჶი რენ. დევლეთიქ მხუჯი ნა მეჩაფს ხვალა ამ ნენაფეში აკადემიური დოგურუ რენ.

ამა, წოხლეთი ფთქვი დო აწითი ბზოპონ - ორა გოლულუნ დო კოჩეფე იქთირენან. ოქორთურასთი აღანი ნესილი მულუნ დო ენთეფეში ოსიმადუ იქთირენ. ანდღა, ხვალა მარგალი ვარ დო, დიდო ქორთუ კოჩი მიჩქინ, მარგალური, შონური, ლაზური ნენაფეშა სტატუ მეჩამუ შენი, მექთებეფეს ამ ნენაფეში დერსი მეჩამუ შენი მხუჯი ნა მომჩაფან, გამულუნან დო დევლეთისთი ნობაძგაფან, ამ ნენაფე გონდინუნ დო ვა გონდინან შენი, ჩქინ მუთხანეფე პათმინონანია. 15-20 წანა წოხლე მა დიდო პესიმისტი ვორტი, მუშენი-დო, 15-20 წანა წოხლე ეშო კოჩეფე დიდო ვა რტეს, ანდღა დაჰა გონთანერი თოლეფეთ მევოხოსარ ჭუმანდელი ნდღა ჩქინის.

ალი იჰსან აქსამაზი: “მარგალი”, აჲა თქვალა სოლენ მულუნ? სოლენ ჲეჩქინდუ? ვოგნიქი, “ორგუ”-შენ მულუნ. ეშო რენი?!  ხოლო ვოგნიქი, “მარგალი”-თი “ნაორგაფს კოჩი”-ში ჯოხოშენ მულუნ. ეშოი? “მა- რგ(-ვ)ალი”,” ნაორგაფს კოჩი”-რენ მულუნ, ეშო რენი?

გივი გ. ქარჩავა: “მარგალი” ორგუშენ ნა მულუნ, ეჲა პრიმიტიჶი ეტიმოლოჟი რენ. მარგალი ეგრისიშენ მულუნ. მარგალიში ქორთული ჯოხო “მ-ეგრ-ელ-ი”, ეგრ-ის ნა სქიდუნ, ეგრ-იში მილეთის ოხოწონაფაფს. მარგალითი აჲნი დომაწონენ: მ-არგ-ალ-ი. ჲანი, არგ-ის ნა სქიდუნფე. მჯვეში ორაფეს მარგალეფექ ლეტა მუთეფეშის არგ- უწომერტეს-ნა, მ-არგ-ალ-ი, 100 % ექოლენდო მულუნ. აფხაზეფექ ანდღათი агыруа ||агруа (აგჷრუა|| აგრუა) მიწომენან. სუმეხეფექ ეგრისის եգեր (ეგერ) უჯოხოფტეენან დო ეგრისის ნა სქიდუტუ მეგრელ-ლაზეფეში პაპულეფე სեգերաց (ეგერაც). ჲანი, მ-ეგრ-ელ-ი, მ-არგ-ალ-ი, აგრუა დო ეგერ-აც-იში სემანტიკა აჲნი რენ, აჲნი კონსტრუქცია უღუნან. ამა შონეფექ მარგალიშენ იმჷზან ზოპონან, მარგალეფე შენი ზანარ, მარგალური ნენას ლუზნუ უწომენან. ნენამჩქინაჯეფექთი აქოლენ დოეჭოფეს ლაზური დო მარგალური შენი აჲნი ჰიპოთეტური ჯოხო: ზანური.

ალი იჰსან აქსამაზი:   ირიშენ დიდი ქორთული ზიტაფუნას “ქართველისტი” ჲადო არ ზიტა რენი? რენნა, აია ზიტაქ მუ ამბაი მომჩაფან? ედო სოლენ ჲეჩქინდერენ აჲა ზიტა? მარგალური, ლაზური, სვანური დო ქორთული ნენაფე შენი აჲა ზიტა, “ქართველური ნენაფე”,  ოხმარუ მოხვა რენი? წორი რენნა, მუშენი, ვა რენნა, მუშენი? თქვან მუ იზმონთ?

გივი გ. ქარჩავა: ამ ზიტა ჩქარ სოთი არ ზიტაფუნას ვარ იძირენ. აჲა რენ თურქიენური ლაზი აქტივისტეფეში მონგონერი ზიტა, მა აშო მიჩქინ.

“ქართველური ნენაფე”-შენი მუ გიწვათ - მომწონდუნანი, ვა მომწონდუნანი, აჲა ანდღა რენ აკადემიური ტერიმი. ხვალა ოქორთურას ვარ დო, დუნჲაში ნენამჩქინაჯეფექ აჲა ზიტა იხმარან. ქართველოლოგია (Kartvelology, Kartvelian Studies) ჲადო არ დისიპლინითი ქორენ, ამერიკაში, ავრუპაში, აზიაში ჩქვა დო ჩქვა უნივერსიტეფეს აშო ფაკულტეფე ქორენ დო ქორთული, მარგალური, ლაზური დო შონური ნენაფე დოგურაფს.

წორი რენი, ვა რენი - ზორი კითხალა რენ. მა მკითხათ ნა, ეთნონიმი მარგალი დო მარგალური, ეთნონიმი ლაზი დო ლაზური, ვანა ეთნონიმი შონი დო შონური ტერიმი ქართველიშენ დაჰა მჯვეში რენ. ტერიმი ქართველი ჲეჩქინდუშა ანთეფე იხმარინეტუ, ამ ნენაფეს დო ხალკეფეს აშო უჯოხოფტეს. ამა, ნენამჩქინაჯობას ამ ნენაფეში კლასიფიკასიონიში ორა მოხთუში, არ კარარი მეჩასუნტეს. დიდო ვერსიონეფე ქორტუ: იაფეტური ნენაფე, ომჟორე-კავკასიური ნენაფე, ქორთულიშა რომატული ნენანფე, იბერიულ-კავკასიური ნენაფე, პალეო-კავკასიური ნენაფე დო ჩქვა. ედო, ანთეფეშენ “ქართველური ნენაფე” ირიშენ მოხვა გოშიცხუნუ, მძახალური ნენაფეშა ნა ღარღალაფტეს მძახალი ხალკეფექთი მუშის ორთაღი ჯოხო ქართველი ნა უჯოხოფტეს შენი. მითის მოწონსი, ვა მოწონსი, აჲა ანდღათი აშო რენ. მა ამ კითხალაში ჯიჯი დო გური ოხოვოწონაფ, ლაზი გამანთანერეფეში პროტესტოთი კაიხეშა ოხოვოწონაფ, “ქართველური ნენაფე” ნა ვარ იხმარნანეჲათი ოხოვოწონაფ, ამა ნა რენ სთერი ბზოპონ - აჲა ანდღა აკადემიური ტერიმი დიყუ. მისალი, Turkic Language-სთი აკადემიური ტერიმი რენ, ედო დიდო მითიფექ პროტესტო იქიფან, ჩქინ თურქეფე ვა ვორეთ დო ნენაფე ჩქინის აშო ჯოხო მოთ გჲოდვესია. მა ნა მიჩქინ უზბეკეფექ, ყაზახეფექ, ნოღაურეფექ, ყალმუხეფექ დო მითხანეფექ პროტესტო იქიფან. ედო, ხვალა ამ ნენაფე ვარ დო ჩქვა ნენაფეში ოჯაღეფესთი ეშო რენ. მისალი, დანიურეფექ დო შოტლანდიურეფე შენი მიგნაფუნ, ნენა ჩქინი ნა ამულუნ ოჯახის გერმანული მოთ ჯოხონსია. ბირმულეფექ დო ტიბეტურეფექთი, Sino-Tibetan მოთ გჲოძინოჯაღიჩქინის, Sino მოსელითია. აშო მიგნაფუნ. ედო, მუ ფთქვამინონ - აჲა ხვალა ჩქინი პრობლემი ვა რენ, ირი კელე ქორენ აშო პრობლემეფე. გოლოჭკივიდუში გზაფეთი ქორენ, დუნჲა ნენამჩქინაჯეფექ დოხედასუნონან დო ღარღალასუნონან, ნა რენ პროტესტო დო ნა რენ დელილეფე ბეჯითი დო წორი აწონან-ნა, ქთირასუნონან, მოთ ვარ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწითი კაზიმ კოჲუნჯიშენ მოლაფშინათ. კაზიმ კოჲუნჯი ჰემი თურქიჲეში ჰემი გურჯისთანიში ხალკეფე შენი დიდო ბეჯითი კულტურული ხინჯი რტუ. აწითი ეშო. 33 წანერი რტუ, დაა დიდო გენჯი რტუ, მარა პატი ძაბუნობაშენ დომიღურეს. ღორმოთიქ შური უჩხანას! კაზიმ კოჲუნჯი მკულე სქიდუ მარა ლაზეფე შენი, მეგრელეფე შენი, ქორთუფე შენი, მთელი ხალკეფეში ჯუმალობა შენი დიდო  კაი დულჲაფე დოყუ. ედო ყოროფაში ნენათენ მსქვა მესაჟეფე ქომეჩუ. მა აშო მიჩქინ. თქვანთი კაზიმ კოჲუნჯიში ჯენაზეში მერასიმის აკათით. ეშო მიჩქინ. მუეფე გათქვენან ჰემი კაზიმ კოჲუნჯიში მისჲონი ჰემითი ჯენაზე მერასიმი მუშიშენ?

გივი გ. ქარჩავა: კაზიმი ჩქინი შენი ეკო ითქუ დო იჭარუ-ქი, მა დიდო მუთუ ვა მათქვენ. კაზიმი მაბირალე არ კოჩი ხვალა ვა რტუ. კაზიმი კულტურული რევოლუცია ნა ყუ არ კოჩი რტუ. ლაზეფეში გოკუნცხინუში დულჲას დიდი არ ტუღულა ნა მეშადუ კოჩი რტუ. კაზიმიქ, მემედალი ბარჷშ ბეშლი კალა ართოთ, წოხლე ოფუტეფეს ბადეფე დო ხჩინეფექ ნა იბირტეს დო აჩქვა ნაგოიჭკონდინეტუ ლაზური ბირაფაფეს შური ქოდოლუბარეს დო აღანი სქიდალა ქომეჩეს, აღნე მორდალეფეს ნა მოწონან როკიში დო პოპიში ნენათენ უღარღალეს, მილლეთი კულტურა მუშიშა გოქთინეს. კაზიმი არ დიდი სიმგე რენ, მოწყვინაში, კულტურული ჭეშიდობაში, ნენაში მსქვანობაში, იდენტობაშენი რევოლუცია ოხვენუში სიმგე რენ. კაზიმი ვა ღურატუ-ნა, დაჰა დიდი დულჲაფე ახვენასუნტუ, მა ეშო მაჯერენ.

კაზიმ კოინჯიში ჯენაზეს ვორტი. 21 წანერი ბერე ვორტი ემორას, ედო ჰარბიე დო ტაქსიმის ჯენაზე გოლულუტუში, დუქანეფექ ჰოპარლორეფე გალე გამიმერტეს დო მარგალური ბირაფაფე ნა ოჭანდინაფტეს ბძირიში, შოკი მიღუტუ. შილჲა დო შილჲა კოჩიქ გამახთუ დო კაზიმი მილლეთიქ მუჭო ყოროპტეენ ბძირიში, კაზიმიში კიმეთი დაჰა დიდო ემორას ოხოვოწონი.

ალი იჰსან აქსამაზი: 1990-ონი  წანაფეში ჩოდინაშაქის აქონი ლაზი გამანთანერეფეს ჰელიმიში ხასანიში რენობაშენ, სქიდალაშენ დო ნოჩალიშეფეშენ ამბაი ვა უღუტეს. მელენი სარფიში უმჩანეფექ აქონი ლაზეფეს ჰელიმიში ხასანი ოჩინაფეს. მუშენი ბეჯითი რენ ჰელიმიში ხასანი?

გივი გ. ქარჩავა: ლაზური ნა ნჭარუფს ირი კოჩი ბეჯითი რენ. მარა ხასან ხელიმიში, თურქიეშენ ნა იმტუ, ოქორთურას ნა დიბარგუ, აქთი დიდო ნა ნწირუ არ ლაზი რტუ. ედო ხოლოთი, კულტურა მუში შენი უდოდგინუ ნა იჩალიშეფტუ შენი ბეჯითი რენ. ლაზური ლექსი, დრამატურგია, ნოღარეფე - აღანი ნა გოკუნცხუტუ ლაზური ჰარექეთიქ, ჩქვა დევლეთის აშო არ ხაზინე ძირუში, მორო კიმეთითი ქომეჩუ. მაჟურა კელე, ხასანიში ლაზური დიდო მსქვა რენ, მსქვა ლაზურითენ ლაზიში სქიდალაშენი მიღარღალნან. მა მკითხათ-ნა, ლაზიში სქიდალა შენი ეკო მსქვა ანდღაშაქის მითის ვა აღარღალუ. ნოღარეფე მუშითი დიდო კიმეთლი რენ. ენთეფეთენთი ლაზეფეში ამბარი მცხადე სთერი მოწირაფან.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გიჩქინან, სტალინიში ხეცალაქ ჰელიმიში ხასანი ჟურ ჶარა უჩვუ. მარა ჰელიმიში ხასანიქ ხურუშჩოვი შენი პატი ჭარუფს დო სტალინი შენი კაი. ამკათა არ შიირითი ქუღუნ. მუშენი? თქვან მუ იზმონთ?

გივი გ. ქარჩავა: მთინი გიწვათში, მა ემ შიირი ვა ვიჩინოფ. ბექი მიკითხაფუნ - ჰელიმიშიში ქითაბი “მუ პათ ესქირი” 2006 წანას გამახთუში, ქეპჭოფი დო თიშენ კუდელიშა დოვიკითხი, ამა ირი ლექსი ვა მშუნს. ეშო ლექსი რტას ნათი, ვა გომაკვირენ. მუშენი-დო, სტალინიში ორას ჩქვა დო ჩქვა კელე ნაუჩვეს, ნაონწორინეს დო ხოლო სტალინის ნაუბირტეს კოჩეფე დიდო რენან. ამუში სებები დიდო ფერფუ მათქვენან - სტალინიში ბოლშევიკური რეჟიმიქ კოჩეფეს შური ეშუმერტუ, ზლიპუფტუ, ჭინახუფტუ დო ონწორინამტუ. კოჩეფეს შქურინა უღუტეს, სქიდალა ჩქინი მოვოშლეთინათ ჲადო სისტემის ხარაჩი მეჩაფტეს. სოვჲეტური ორაფეს ნასქიდუტუ დო ეშო ნაიქიფტუ დიდო შაირი დო მჭარალე იჩქინენ. ანდღა ამ კოჩეფეს ბაზეფექ დიდი კრიტიღი ოღოდაფან, მოთ აშქურინეტესია, სისტემიში კარში მოთ ვარ ულუტესია.  მუჭო იდატეს? ღურაშა ნავარაშქურინენ კოჩი მა ვა მიჩქინ. ედო, კრიტიღი ნაოღოდამანფე ენთეფეში სვას დოხუნაში, მუნთეფექ მუ ყვატეს მითის ვარ უჩქინ.

ხრუშჩოვის მუშენი გჲოკითხაფს დო მუჭო გჲოკითხაფს, ვა მიჩქინ, ამა ოქორთურას ხრუშჩოვი ნა ვა ყოროფტესეჲა კაი მიჩქინ. 1961 წანას თიჶლისის ხრუშჩოვიში ოღურინუ შენი არ ტერორისტული ეჲლემი იხაზირუ, ამა KGB-ქ ქოგნუ დო კოჩეფე მეჭოფუ. ხრუშჩოვიქთი ოქორთურა დო ხალკი მუში ვა ყოროფტუ, მორო. ხელიმიშისთი მუთხანი ამკათა სებები უღუტასინტუ, ემუშენი გჲოკითხუკოთი იყვენ, მა ეშო ვიჯერ.  ამა მჭიფაშაში ამუში სებები მა ვა მიჩქინ.

ალი იჰსან აქსამაზი: ხოლო გკითხათ; არ შიირი ქორენ: “ლაზი ვორე, ლაზი- ქართველი, ჭანი!” აჲა, ჰელიმიში ხასანიში შიირი რენი? ვარნა ღურა მუშიშკულე მუში ჯოხოთენ ჭარერლი რენი?

გივი გ. ქარჩავა: ხელიმიშიში ლექსი შენი მუ ფთქვა. აქონეფექ ზოპონან-ქი, მთინიში ჰელიმიშიშ ნჭარელი რენია, მელენი ლაზეფექ ზოპონან, ეშო მუთუ ჰელიმიშიქ ვა ნჭარასუნტუ, მონგონერი რენია. მა აჲა სპეკულასჲონი დომაწონენ. ჰელიმიშიქ მუ ნჭარასუნტუ დო მუ ვა ნჭარასუნტუ, ეჲა ჩქი ვა მიჩქინან, ეჲა ხვალა ჩხონაფერი ხასანის ქუჩქინ. ამ პრობლემიში გოლოჭკვიდუში არ გზა ქორენ - ჰელიმიშიში ხეშნოჭარე ქაღიტეფე ქორენ, ექ გოწკედან დო აძირსაუნონან. ამუთენ სპეკულასჲონი დიჩოდენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მჯვეში ლაზეფეს დიდო მჯვეში დო დიდო მსქვა არ ნოთქვამე ქუღუტეს: “ღომანერი მჟორათენ ანდღანერი დოლოქუნუ ვა ისქურინენ!” მარა ხოლოთი  გკითხათ დო თქვანთი მკულე- მკულე ნენა გემიქთირით. ამციქათი ისაკი ჟვანია დო ისქენდერ წითაშიშენ; ენთეფეში კულტურული ნოჩალიშეფეშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!

გივი გ. ქარჩავა: ისქენდერ წითაში დო ისაკი ჟვანია ლაზური დო მარგალური ნენაფეში ისტორიას დიდი მონკანობა ნა უღუნან კოჩეფე რენან. ისქენდერ წითაშიქ ლაზური ნენაში ოფუქირუ შენი, ოფუტეში ნენაში ხალიშენ მოდერნული ნენაში ხალიშა მოყონუ შენი დიდი დულჲაფე ყუ. ისაკი ჟვანიაშენითი აშო მუთხანი მათქვენან - 1930-ონი წანაფეს მარგალური ნენას პრესა ქომეჩუ, ნენაში სტანდარტიზაცია დო ხალიში ოქთირუ შენი დიდო იჩალიშუ. ისაკი ჟვანია კალა, მუჭოთი ჩქვა ბოლშევიკეფე კალა მა ჩქიმი დავა მიღუნ - ბოლშევიკეფე დო ენთეფეში ნოხვენე დულჲაფე კოჩინობა შენი დიდო პატი დომაწონენ. 1918-1921 წანაფეს ქორტუ ოქორთურაში მაართანი სოციალ-დემოკრატიული რესპუბლიკა, ეკო დემოკრატიული ქი, ანდღანერი ბაზი ავრუპული დევლეთეფესთი ეკო დემოკრატიული ანაჲასა დო კანონეფე ვარ უღუნან. ამ დევლეთი მარგალეფექთი დოდგეს დო ამ დევლეთი შენი მარგალეფექთი კიკინა იქიფტეს. მისალი, დანიელ ფიფია, ჩქიმი შენი ენნი დიდი მარგალი შაირი, ამ დევლეთი შენი ბოლშევიკური რუსჲაში კარში ჩქვაფე კალა რევოლუცია იქიფტუ დო დოღურინეს, საფულე მუში სო რენ ანდღათი ვა მიჩქინან. ნა ფთქვი სთერი აჲა რტუ მთინიში დემოკრატიული, ხალკიში დევლეთი. არ ამბარი დოგიწვათმინონ ამ დევლეთის მარგალური ნენაში ჰაკეფეშენი. 1918 წანას დევლეთი ქოდოიდგუ. ამ ორაფეს, არ გურუბი ქორტუ, მარგალეფეში კულტურული გურუბი, “მაფალუ“ ჯოხონტუ. არ კოჩიქ, ემ ორაში კაზეთაფეს “მაფალუ“-ში კარში არ მაქალე დონჭარუ, ენთეფე მარგალური ნენაში ჰაკეფეშენ იჩალიშეფან დო სეპარატისტეფე რენანია, მცუდიში კაბაეტი მოკიდუ ჲანი. 1919 წანას ოქორთურაში დემოკრატიული რესპუბლიკაში ადლიექ ამ დულჲა შენი დურუშმა დოყუ დო ქოდოდგინუ-ქი, “მაფალუ“ მარგალური ნენა შენი ნა იქიფტუ დულჲა სეპარატისტობა ვა რტუ დო “მაფალუ“-ში კოჩეფეს კაბაეტი ქამოწკუ. ჲანი, ირიკელე, ირი კატეგორითენ დიდო დემოკრატიული დო მსქვა ნა ორტუ დევლეთი 1921 წანაში 25 კუნდურას (100 წანა წოხლე) ბოლშევიკური რუსჲაქ იშგალითენ ქაეჭოფუ დო დიდო კოჩეფე დოღურინუ. რუსი ბოლშევიკეფეს ჲერლი ბოლშევიკეფექთი მხუჯი მეჩაფტეს დო ისაკი ჟვანია ართეღი რტუ, დემოკრატიული დევლეთიში კარში პარტიზანობა იქიფტუ. აჲა რენ დიდი ლექე ისაკი ჟვანიაში ბიოგრაფის, ნა ვარ იჩხენ არ ლექე. ბოლშევიკური ხეცალაქ ეჲა კაიხეშა დოხმარუ დულჲაფე მუში შენი დო 1937 წანას, შურითენ დო გურითენ ბოლშევიკი ნა რტუ კოჩი, მემაძგვანეფეში ტერორისტული ორგანიზასჲონის მფულერი იჩალიშეფსია დო მუთუ ნა უღუტუ ქეჲუჭოფეს დო  დოღურინეს. ბოლშევიზმი აჲა რტუ იშტე - კოჩეფე ოხმარაფტუ დო უკაჩხე ოღურინაფტუ. მარა, ნა ფთქვი სთერი, აჲა ისაკი ჟვანიაში პოლიტიკური ტარაჶი რენ, მუთუ ვა მახვენენან, მარა მარგალური ნენაშენ ნა უხვენაფუნ დულჲაფე შენი კიმეთი მუში ვა მაწონენასთერი მონკა რენ. დიდი დულჲა ყუ დო დიდი მირასი მემიშკვეს.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწი გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიშენ კითხალაფე ქომიღუნ თქვანდა. გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთი სქიდატუკონნა, მარგალეფესთი, ლაზეფესთი, სვანეფესთი, აფხაზეფესთი დო მაჟურა ხალკეფესთი ნენაფე მუთეფეშითენ კულტურული ავტონომია მეჩასუნტუ, ეშოი?! გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიში დიხა სო გეიჭკეტუ სო იჩოდეტუ? ნამუ ოხენცალეფექ დიჩინუ გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთი?

გივი გ. ქარჩავა: გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთი სქიდატუკონნა, მის მუ მეჩასინტუ მითის ვარ უჩქინ, ნა ვა სქიდუ დევლეთი შენი დო ნა ვარ იხვენინუ დულჲაფე შენი სპეკულასიონი ვა მახვენენ. ამა, ამ დევლეთი მთინიში დემოკრატიული დევლეთი რტუ, ანდღანერი გჲულვა ავრუპას ნა რენან დევლეთეფე სთერი. 1921 წანაში ანაჲასა სთერი დემოკრატიული ანაჲასა აწითი დიდო დევლეთეფეს ვარ უღუნან. მისალი, ამ ანაჲასაში 129-ანი დუდიქ აშო მუთხანი ზოპონტუ: “ნანანენა მუშითენ ონჭარუში, ოღარღალუში დო გამოჩქვინუში ჰაკი ირის ქუღუნ”. ამუში გალე, ნანაში ნენა შენი დიდო მუთუ ზოპონტუ 1921 წანაში ანაჲასაქ დო გინძე დო დიდი ჰაკეფე მეჩაფტუ კოჩეფეს. ნაფთქვი სთერი, 1919 წანას, გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიში ადლიექ დურუშმა დოყუ დო მარგალეფეში კულტურული გრუბი “მაფალუ” შენი თქუ-ქი, ამ გრუბი ნაიქიფს კულტურული დულჲაფე დევლეთი შენი პატი დო ოშქურინონი ვა რენია. აჲა რტუ დემონსტრაციული პრეცედენტი, ემ ჯუმჰურიჲეთიში შური ნამოწირაფან არ ორნეღი.

აფხაზეფეს გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიში დოლოხე ავტონომია ქუღუტეს. წოხლე, ბოლშევიკი აფხაზეფეში არ გრუბიქ ჩქინ გავამიკათათმინონანჲა დო დო სილახითენ გამახთეს დევლეთიში კარში, ამა გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიქ ენთეფეს გჲოჯგინუ დო ომტინუ. ამა ავტონომია შენი “ვარ“ ვარ უთქვალუნ. 1920 წანას აფხაზეფეს მჩირე ავტონომია ქომეჩეს. აფხაზეფეში გალე ავტონომია უღუტუ “ზაქათალაში ოკრუგი”-ს, ხრისტიანი დო მუსლიმანი ქორთუფე ნასქიდუნან დო ეთნოგრაფიული  ჯოხო ჰერეთი დო საინგილო ნაჯოხონს ლეტას. ამ ლეტა სტალინიქ აზერბაიჯანის ქომეჩუ დო ანდღა აზერბაიჯანიში დოლოხე რენ. ნასქიდუნან ხალკეფეს (ქორთუფე, ავარეფე, წახურეფე, თაბასარანურეფე, უდეფე, ლეკეფე დო ჩქვაფე) ავტონომია ვარ უღუნან. ხოლო არ ავტონომია  ქორტუ: სამუსლიმანო საქართველო“ (მუსლიმური გურჯისთანი). ეჲაში დოლოხე მესხეთი, აჭარა, ანდღანერი ართვინი, ყარსი დო არდაჰანი დო ლაზისტანიში არ ფარჩა ამულუტეს. ჩქვა ნდღალეფეს მუ დო მუჭო იყვატუ, მითის ვარ უჩქინ. ამ დევლეთიქ ხვალა 3 წანა სქიდუ,  უკულე  ბოლშევიკური რუსჲაქ იშგალითენ ქეჭოფუ, სოციალ-დემოკრატეფეში ჰუქუმეთი გეტკოჩუ, ნადოსქიდუფე ხაფისეფეს ქომოლახუნუ, ვანა დოღურინუ დო აშოფეთენ დოჩოდინუ აღანი დევლეთი. ამა, მა მკითხათ-ნა, ამ დევლეთიქ სქიდატუკონა, დევლეთიში დოლოხე ნარტუ ნენაფე დო კულტურაფე შენი კაი იყვასინტუ, მა აშო ვიჯერ.

დევლეთიში ლეტა ხარიტას ნაგაძირენან სთერი რტუ. ჲანი, მილლეთეფეში ლიგაქ ამ ხარიტას ნარტუ სთერი იჩინუ გურჯისთანი. ამა, გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიში ონძღონაფე შენი დიდო ქითაბეფე დო მაქალეფე ნჭარელი რენ, მის მუს იდდია დო დავა უღუტუ, ონძღონა სო გოლულუტუ დო სო გოლახთასუნტუ შენი. 1921 წანას დევლეთიქ ნიკარბუშკულე, ბოლშევიკეფექ ხარიტას ნაიძირენ ლეტაფეში დიდოფე ერმენისტანის, აზერბაიჯანის, თურქიეს დო რუსეფეს ოკურთეს დო გურჯისთანი ანდღა ნამიჩქინან ონძღონაში დოლოხე ქონაშქვეს.

ალი იჰსან აქსამაზი: 1918 წანაშენ 1921 წანაშაქის გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთის არ ბანდარა ქუღუტუ. აჲა ბანდარა 1990 წანაშენ 2004 წანაშაქისთი იხმარინუ.  ეშო მიჩქინ. აჲა ბანდარა იფთი ლენინიში ბოლშევიკური ხეცალაქ გოქთირუ, უკულეთი სააკაშვილიში ხეცალაქ. აშო მიჩქინ. მუშენი?

გივი გ. ქარჩავა:ბანდარაფეში დულჲა აშო რენ: 1918 წანას იაკობ ნიკოლაძეში დო იოსებ შარლემანიში დიზაინითენ გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთიში ბანდარა იღარინუ დო ითეშქილუ. 1921 წანას, გურჯისთანიში დევლეთი ბოლშევიკეფეში ხეშენ ნიკარბინუშკულე, ბოლშვეკიფექ დევლეთეფეში დო ხალკეფეში ნაციონალისტური სემბოლეფე ჲასაღი დოწოფხეს დო ირი ჯუმჰურიჲეთის აღნე ბანდარაფე დუხვენეს. 1991 წანას, სოვიეთეფე ქაკიხვუ დო გურჯისთანი ხოლო თიმოშლეთინერი იყუშკულე, 1918 წანაში ბანდარა იხმარინუ. 2003 წანაში “დადალეფეში რევოლუციაშკულე”, სააკაშვილიში ჰუქუმეთიქ თქუ-ქი, აღანი ფორმასიონიში დევლეთი ვორეთ დო აღანი სემბოლეფე დომაჭირენანია. ეშოფეთენ, ქეშაცხუნეს დიდო მჯვეში, ისტორიული არ ბანდარა. ამ ბანდარა ანჯელინო დულჩერიში 1339 წანაში ხარიტას დო ფრანჩესკო დო დომენიკო პიციგანეფეში 1367 წანაში ხარიტას იძირენ ოქორთურაში ომაფეში სვას. მა ნამიჩქინ აკონარი რენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა თარიხიში მამგურაფალე ვა ვორე მარა თარიხიშენ კაიხეშა ამბაი ქომიღუნ. არ ხალკიში თარიხი ხვალა ემ ხალკიში თარიხი ვა რენ. მაჟურაფეში თარიხითი რენ. მაჟურაფეში თარიხითი ემ ხალკიში თარიხი რენ. არმციქა გინძე იყვასუნონ, მიხარსუვით! თქვანთი გიჩქინან, მაართანი დიდი ლიმაში ორას, დიდი ოხენცალეფე ჟურ დუშმან-პაქტიში დოლოხე რტეს. დიდი ბრიტანჲა, ცარობაში რუსჲა, ჶრანსა დო იტალიაში ომაფე რტუ მაართანი პაქტიში დოლოხე. ალამანიჲაში იმპერია, ავუსტურჲა-მაჯარისთანი დო ოსმანეთიშ ოხენცალეთი მაჟურანი პაქტიში დოლოხე რტუ. დიდო დიცხირონი ლიმა რტუ. მილჲონეფეთენ კოჩი დოღურუ. ჩქვადოჩქვა სებებეფეთენ რუსჲაში მილლეთიქ თი-ეწაზდუ. ედო 1917-კუნდურაში გექთალათენთი რუსჲაში ცარობა დილიხვუ. კერენსკიქ ხეცალას ხე გეხვუ. კერენსკიში ხეცალაქთი ცარობაში ხეცალაში ლიმაში პოლიტიკაფეს ნაყონუფტუ. ხალკითი, ასქერეფეთი ჩქარ მემნუნი ვარ ტეს. მილლეთი უგჲარელი, უწკარელი დო ხარმელი რტუ.  მილლეთი უდოდგინუ ღურუტუ. ოხენცალეში ოტორიტე ვა რტუ. ქაოსი ჲეჩქინდუ კართა სფეროს. ემორას ლენინი უჩვას ტუ, ისვიჩრეს სქიდუტუ. მოწყვაში პოლიტიკაფეს ნუმხვაჯუფტუ ლენინიქ. მოწყვაში პროგრამი ქუღუტუ ლენინის. ლენინიქ, “ჰელე, დობადონა ჩქიმის არ ამაფთა, მილლეთი ჩქიმი უგჲარელობა, უწკარობა, ხარმალობაშენ; დობადონა ჩქიმითი ლიმაშენ ქამუჩითას. ჩქინ რუსჲაში ხეცალას ხე გებდვათში, აჲა ლიმაშენ გამაფთათმინონანჲა,” თქუმერტუ. კართა დღას აშო ჭარუფტუ დო ეშოთი ზოპონტუ. ლიმაში ორა რტუ ემუშენითი მთელი გზალეფე გენკილერი რტუ. რუსჲაშა მეხთიმუში მენჯელი ვა უღუტუ. ალამანჲაში იმპერიაში მფულერი კოჩეფექთი ლენინის ტკობაშა ნუსიმინტეს.  ალამანჲაში იმპერატორიქ მოწყვაში ნენა ქოგნუში, დიდო იხელუ.  ედო ალამანიჲაში იმპერიაში შველათენ ლენინი ტკობაშა რუსჲაშა ქომეხთუ. მარა ლელინის აჲა შველაშენ ჩქარ ამბარი ვა უღუტუ. ედო ხეცალას ხე გედვუ. კერენსკი რუსჲაშენ იმტუ. აწითი დოლოხონი ოკოკიდინუ ჲეჩქინდერეტუ რუსჲას. აჲა ჶურსატითენ, ოჩილდრე კაჶკასჲას ოჩილდრე კაჶკასჲაში ჯუმჰურიჲეთი, ომჟორე კაჶკასჲასთი ომჟორე კაჶკასჲა დემეოკრატიული ჶედერალური ჯუმჰურიჲეთი/ ომჟორე კაჶკასჲაში სეჲმი გეიდგინუ.  აწინერი რუსჲაში ჶედერასჲონიში ჯუმჰურიჲეთეფეშენ კარაჩაჲ-ჩერქესჲა, კაბარდეჲ-ბალკარჲა, ჩეჩენისთანი, ინგუშეთი, ოჩილდრე ოსეთი დო დაღისთანი ოჩილდრე კაჶკასჲაში ჯუმჰურიჲეთიში დოლოხერ ტუ. აწინერი გურჯისთანი, ერმენისთანი დო აზერბაჲჯანითი ომჟორე კაჶკასჲა დემეოკრატიული ჶედერალური ჯუმჰურიჲეთი/ ომჟორე კაჶკასჲაში სეჲმიში დოლოხე რტუ. იფთი ომჟორე კაჶკასჲა დემოკრატიული ჶედერალური ჯუმჰურიჲეთი/ ომჟორე კაჶკასჲაში სეჲმი გოშიბღუ. ედო ექოლენ სუმ ოხენცალე ქოგამახთუ: გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთი, ერმენისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთი დო აზერბაჲჯანიში დემოკრათიული ჯუმჰურიჲეთი. უკულეთი სვალჲარი ბოლშევიკეფეში შველათენ, მოსკოვაშა მეკირელი მჭითა არმიაქ ოჩილდრე კაჶკასჲასთი, ომჟორე კაჶკასჲასთი ხე გედვუ. ედო ლენინიში ხეცალაქ დო მუსთაჶა ქემალ ფაშაში ხეცალაქ ანდღანერი სინორეფე დოღარუ. ლენინიქ ნათქუ სთერი დოყუ. ლენინის ჟეოპოლიტიკაშენ ამბაი ქუღუტუ. მუსთაჶა ქემალ ფაშასთი ჟეოპოლიტიკაშენ ამბაი ქუღუტუ. ნაუნტუ სთერი დოყუ. აჲა აწინერი მცხადე რენ. ოჩილდრე კაჶკასჲაში ჯუმჰურიჲეთითი, ომჟორეკაჶკასჲა დემეოკრატიული ჶედერალური ჯუმჰურიჲეთითი/ ომჟორე კაჶკასჲაში სეჲმითი,   უკულეთი გურჯისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთითი, ერმენისთანიში დემოკრატიული ჯუმჰურიჲეთითი დო აზერბაჲჯანიში დემოკრათიული ჯუმჰურიჲეთითი ენტერნასჲონალური პოლიტიკური კონჟოქტურიქ ჲოჩქინდუ. მარა აჲა ოხენცალეფე ნოსერი ლენინიქ დო ნოსერი მუსთაჶა ქემალ ფაშაქ ხე ოკოკლიმერი ქეჭკვიდეს. აჲათი მცხადე რენ. დიდო გინძე იყუ, მიხარსუვით! აწითი გკითხათ: ომჟორე კაჶკასჲა დემეოკრატიული ჶედერალური ჯუმჰურიჲეთი/ ომჟორე კაჶკასჲაში სეჲმი მუშენი გოშიბღუ?  ომჟორე კაჶკასჲაში სეჲმი სქიდატუკონნა, აწინერი ოჩილდრე დო ომჟორე კაჶკასჲა მუ ხალის იყვასუნტუ? თქვან მუ იზმონთ?

გივი გ. ქარჩავა:ლენინი დო ათათურქის დიდი ჟეოპოლიტიკური დულჲაფეში დოლოხე დიდი როლი ნა უღუტეს, ეჲა ქომიჩქინან დო ენთეფექთი ჩქვადოჩქვა პროცესეფეს ხე ნა ნუწყვაფტეს, ეთი მცხადე რენ. ამა, ომჟორე კავკასიური დევლეთეფე შენი ლენინი დო ათათურქიში ენოჩქინდე რენ იაო თქვალუ, მთინი ვარენ მა მკითხათნა.

ომჟორე კაჶკასიაში სეიმი მუშენი გოშიბღუ - მა ამ თარიხი კაი მიჩქინ დო სებებეფე მუშითი მათქვენ მა გიწვათში, მცუდი იყვენ. ამ დულჲაფეს მუში ექსპერტეფე უყონუნ, არშივეფეს ნამოლახენან დო ნადიგურაფან კოჩეფე. ანთეფე ჩქიმი სფერო ვარენ, მა ეკონარი ვამიჩქინ-ქი, ამა ნამიჩქინ დო ნავისიმადეფ, აჲა რენ: ოქორთურაში, აზერბაიჯანიში დო ერმენისთანიში მამჯღონალე პარტიაფექ დიდუშუნეს-ქი, 1917 მჭითა რევოლუციაშკულე, მჭითა რუსჲაში კარში ართოთ დოდგინუ დაჰა პრაგმატიღი იყვასინტუ - დუნჲაში თოლისთი დიდი წონა უღუტასინტუ ამ ართობას. ხვალა რუსჲა ვარდო, თურქჲესთი თოლი უღუტუ ისტორიული სუმეხური დო ქორთული ლეტაფეშა, ბრესტ-ლიტოვსკიში ოკოთქვალუთენთი ლენინიქ ყარსიში, ბათუმიში დო არდაჰანიში პროვინციაფე თურქჲეს მეჩასუნტუ, ამა, ომჟორე კავკასიაში კომისარიატი კალა აჲა ოკოთქვერი ვარ ტუ დო ენთეფექ კებული ვარ იქიფტეს. თურქიექთი ასკერითენ ამახთუ დო ბათუმი, მესხეთი დო გურიას ქოდოდგითუ.

ჲანი, მა მკითხათ-ნა, ოკოდგინერი დევლეთიში გედგალუში ირიშენ წოხლენი სებები აჲა რტუ. მუშენი გოშიბღუ? მუშენიდო, ეჲაში გედგალუშენი ჩქვა დიდი პრაგმატული, პოლიტიკური დო კულტურული სებებეფე ვარ ტუ. მისალი, ავრუპაში ართობას დევლეთეფექ ნაოკითქვეს დო ამ ართობაში დოლოხე მუშენი სქიდასუნონან ნაუჩქინან, კავკასიას ეშო მუთუ ვარტუ. ომჟორე კავკასიაში დევლეთეფექ ართო ვორტათ ჲადო  დოქოკიჭაბეს, ჟილე რუსჲაქ დო წალე თურქჲექ მემზლიპასუნონან ჲადო ართოთ ქოდოდგითეს, მარა ხვალა აჲა სებები ვარ უბაღუტუ. ენთეფეს ართიკართიშ კალათი ლეტაში პრეტენზიაფე უღუტეს, მისალი, 1918 წანას, ოქორთურა, აზერბაიჯანი დო ერმენისთანიქთი მოშლეთინერი დიყვეშკულე, ერმენისთანიქ სუმეხეფე ნასქიდუნან ოქორთურაში ლეტაფე ეპჭოფარე ჲადო, ოქორთურაში იშგალი დოლინგონუ დო ასკერეფე ოჩქუ, ამა იჯგინუ დო უკუნიქთუ. ხოლო, აჲნი სებებითენ 1918-1920 წანაფეს აზერბაიჯანი დო ერმენისთანის დიდი კაბღა უღუტეს, სოღუნი, რუსიში მჭითა ასკერიქ ქამახთუ დო ჟურითი ქეჭოფუ.

ჩქვა ხოლო, ამ დევლეთეფეში დოლოხე ნაციონალური ჰარეკეტეფე მენჯელონი ტუ დო ირის ნაციონალური დევლეთიში გედგალუშა თოლი უღუტუ, ჰემუშენი არ დიდი დევლეთიში დოლოხე ოსქედინუ უტოპია რტუ.

მა მკითხათნა, ომჟორე კავკასიაში დევლეთეფეშენ არ დევლეთი ოხვენუ კაი ვამიწონს. პოლიტიკური ართობა იყვენ, ავრუპაში ართობა სთერი, ვანა ემუშა მენგაფერი. ირის მუში ეჲალეთი უღუტასინონ, ირიქ მუში კულტურა დო ნენა ჩვასინონ, დო დიდი მანძაგერეფეში დო ენთეფეში ენტერესეფეში კარში არ შემსიეში თუდე დოდგითუნან-ნა, ეჲა კაი იყვასინონ. ემორას ოჩილდრე კავკასიაში ხალკეფესთი უმუდი ნაჩასუნონან. ოჩილდრე კავკასიური მილეთეფეშითი მოშლეთინუში არ თეღი გზა ოქორთურა რენ, მა ეშო დომაწონენ. ოქორთურაქ მენჯელონი დო დემოკრატიული დევლეთი იყვას-ნა, ავროპაში ართობას აკათას-ნა, ნატო-ში ასკერი ოქორთურას დოდგითას-ნა, ოჩილდრე კავკასიური ხალკეფესთი მოშლეთინუში შანსი უღუნან. გორუფანნა, თაბი. ვაგორუფან-ნა, რუსჲაში დოლოხე იყვასუნონან, ანდღანერი სთერი. ედო, ხვალა ენთეფეში ვარ დო მთელი კავკასიური მილეთეფე შენი მოწყვინაში, კაბღაფე ოჩოდინუში გზა მა აშო დომაწონენ - რუსული შემსიეშენ გამახთიმუ, რუსული ოსთერუფეშენ გამახთიმუ დო ართიკართი კალა თოლი თოლის დოლოწკომილერი ოღარღალუ. კავკასიაში რეგიონის ნარენ კონფლიქტეფე ხვალა არ აქტორი შენი, რუსჲა შენი კაი რენ. ამ რეგიონის კონფლიქტეფე იყვაშა, ამ რეგიონის დევლეთეფექ დო ხალკეფექ ართიმაჟურა კალა იჭკომანშა, აქ მოწყვინა ვა იყვენ, ედო მოწყვინა ნავარ იყვენსვას, ეკონომითი ვაფუქირაფს. ნამათქვენ კონარი  აჲა რენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გინონან ნა, არ მციქათი ნუგზარ ძოძუაშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ. 1989 წანას ტუ, ნუგზარ ძოძუაქ აფხაზეთიში ტელევიზჲონიშენ მეგრელეფეში ნენა ოშინახუშენ დოღარღალუ. მარა ემორას ემუს დიდო რეაქსიჲონი ქომეჩეს ჩქინებური ნამთინი უღნოსეფექ. აჲა რტუ აფხაზეთიში კატასროჶიშენ წოხლე, გიჩქინან. 

გივი გ. ქარჩავა: ნუგზარ ჯოჯუა შენი თქვანდენ ვოგნი წანაფე წოხლე. ეჲა კოჩიქ მუ თქუ, მუჭო თქუ, მუთუ ვა მიჩქინ. ვიდეოში კაიდი ვა მაძირუ, კოჩითი ვა ვიჩინოფ. საღი რენი, ვა რენი, ეთი ვა მიჩქინ დო ნა ვა მიჩქინ ონდი შენი მუთუ ვა მათქვენ. სოთი ვიდეო მუში რენ-ნა, ვანა აფხაზეთიშ ტელევიზიონის ნა გამახთუ დო ღარღალუში სტენოგრამა რენ-ნა, ქომომინჯღონით, მუ იყვენ დო მათი მიღუტას დო ვიკითხა.

ალი იჰსან აქსამაზი: ამციქათი გურჯისთანიში მეგრელეფეშენ მოლაფშინათ, იყვენი?! გურჯისთანიში ნამუ მუხურეფეს სქიდუნან? ჰო, მეგრელეფე გურჯისთანიში კართა ნოღას სქიდუნან. აჲა ვა გკითხუფთ. თარიხურო ოკობღერი სო სქიდუნან? აჲა გკითხუფთ. ლაზეფეთი ეშო. ლაზეფეთი გურჯისთანიში კართა ნოღას სქიდუნან. ეშო მიჩქინ. მარა ლაზეფე გურჯისთანიში არ ოფუტეს ოკობღერი სქიდუნან, ხვალა მელენი სარფის ოკობღერი სქიდუნან. დიდო წანაფე წოხლე, 150- 200 წანა წოხლე ფთქვა, აქონი ლაზეფე აწინერი აფხაზეთიშა, ემორაში რუსჲაში დიხაშა, ფარა მოგაფუ შენი ნულუტეს. ეშო მიჩქინ. 19. ოშწანურას აქოლენ აფხაზეთიშა მეხთიმერი დო დობარგერი მუჰაჯირი ლაზი მადულჲაფეში 20. ოშწანურაში გეჭკალას მუკონობა მციქა ვარ, დიდო რტუ. ეშო მიჩქინ. აფხაზეთიში ლაზეფეს ოფუტეფეთი ქუღუტეს ექ. აჲა ოფუტეფეშენ ამბაი გიღუნანი? ექონიში ლაზეფეში წოხლენი დო აწინერი მუკონობაშენ ამბაი გიღუნანი? ექონი ლაზეფეში გვარეფე გიჩქინანი? სტალინიში ხილაჶი პოლიტიკაფეთენ აფხაზეთის დიდო ლაზი ვა დო სქიდერეტუ. ექოლენ ხოლო თურქიჲეშა მოხთიმერი ლაზეფეს აფხაზეთის დიხა- ოხორი- ბაღი ქუღუტეს. ენთეფეშენ ნამთინეფეს ექონი დიხა- ოხორი- ბაღეფეში თაფუფე- დოკუმენტეფე ხოლოთი ხეს ქუღუნან. ედო აფხაზეთიში ლაზეფეშენთი ამბაი ქომომჩით, მუ იყვენ!

გივი გ. ქარჩავა: მარგალეფე მჯვეში ორას დაჰა დიდი ლეტაფეს სქიდუტეს. ანდღანერი გჲულვა გურჯისტანიში ზენი ბირთუმი მარგალეფეში, ჲანი, მარგალ-ლაზეფეში რტუ. აჲას მოწირაფან ამ ლეტაფეში მჯვეში ტოპონიმიკა: ანდღა ექ მარგალეფე ვა სქიდუნან, ამა ოფუტეში, მაჰალეში, ღალიში, რაკანიში, ყონაში ჯოხოფე ხოლო მარგალური რენ. გურია, იმერეთი დო აჭარა შენი ბზოპონ. ამ პროვინციაფეს ანდღაშაქის ნა ოფშუნ მარგალურ-ლაზური ტოპონიმეფე შენი ბაზიფეაქთი გელფასვარუფ: ჯიხაიში, დიდი ჯიხაიში, ყუმური, დიხაშხო, ორაგვე, ორაგვეთი, ოხოჯე, ოჩხამური, კინტრიში, ოღასქურა, ჩხენიში, ნოღა, ობუჯი, რონდიში, კინჩხა, კინჩხაფერდი, ლეფილიე, სუხჩა, კონტუათი, დობირო, ქვაყუდე, ოჭოფა, ონჭეიში, გეგუთი, ოფურჩხეთი, ოფშკვითი, ჯიმასტარო, ტყაჩირი, ქვილიშორი, გადიდი, ონჯოხეთი, ჭყვიში, ტობანიერი, მიქელეფონი, სკანდა, ჭანჭათი, ჭინათი, ჭანიეთი, ჭყონაგორა, ხაჯალია, ჯიხეთი, ჩქუნი, ომფარეთი, ორმეთი, ჯიხანჯირი, კვაჭალათი, მელექედური, ძიმითი, ჯუმათი, ქაქუთი, ონჭიქეთი, ტობახჩა, ქვაბღა, ზენითი, ჭახათი, კონდიდი, სკურა, კირნათი, მარადიდი, სკურდიდი დო ჩქვაფე. ირი ვა გომაშინენ, მარა აქ ნა ჲეპჭარი ხვალა 1% იყვენ. ამა, ანდღა ექ მარგალეფე ვა სქიდუნან. მარგალეფექ ხოლო სქიდუტეს აფხაზეთის. აფხაზეფეში ნასოჲნალისტური იდეოლოჟიქ ზოპონს-ქი, ამ ლეტაფეს მარგალეფე ჩქარ ვა რტეს დო ენთეფე ბერიაქ დობარგუჲა ექ. აჲა რენ მცუდი. დო თურქჲეში ლაზეფესთი აჲა უჩქიტან, ხვალა აფხაზური პროპაგანდას ყუჯი მო მეჩაფან. ბერიაში ორას ექ ნა დიბარგეს მარგალეფეთი ქორენ, მორო, მარა, თარიხის მარგალეფე იროთენ სქიდუტეს აფხაზეთის, აფხაზეფე დო შონეფე კალა. აფხაზეფე დო შონეფე დაღის სქიდუტეს, აფხაზეთიში ზენი დო მზოღა პიჯი მარგალეფეში რტუ. 1864-1867 წანაფეს რუსეფექ თურქიეშა დო სურიეშა ნა უჩვეს აფხაზეფეში ოშქენდას, მეგრელეფეთი ქორტეს - ბაზი გოაფხაზერი, ბაზი გომუსლიმანერი, ბაზითი აფხაზეფეში ოფუტეფეს ნა სქიდუტუ. ქორთუფეთი, ექ ქორტეს  დო ლაზეფეთი. მუჰაჯირეფეში ლისტე ქორენ დო ამ ლისტეფეშენ ბაზი მარგალური, ქორთული დო ლაზური ჯოხოფე გიკითხათმინონ: ჭითანავა, ლომია, კიკნაძე, თინთოღლი, ლაზოღლი, საბეკია, ხალვაში, ჭკადუა, გაბელია, გერგალია, თორდუა, ბედია, ფაჩულია, ლაგვილავა, რგვალია, ქუთელია, ჩხაჩხალია, ლაზარია, ფილია, ბაგათელია, გვარამია, ჯოჯუა, ჯინჯია, კობახია, კვეკვესკირი, მალანია, ხახუბია, გუნია, თორია, ჭოლოკუა, ქირია, ჯინჯოლია, ბამბურაძე, ლოგუა, ქარდავა, სექანია, ცაცუა, პაპავა, ვარდანია, ხორავა, ჩქოტუა, ჩანგელია, ბოჯგუა, არკარიძე, ქორიძე, ყურდგელია, კუკავა, სარია, უჩანა(ვა), მიხელია, მარხოლია, მატუა, ქანთარაია, საჩინაია, ქვაჩახია დო ჩქვაფე. ანთეფე თურქიეშა, სურიეშა, ურდუნიშა დო ჩქვა ჲერეფეშა ნა უჩვეს მუჰაჯირეფეში გვარეფე რენ. ქარჩავაფეთი ქორენან თურქიეს, ეშო მიგნაფუნ. ედო აშო. ნა ფთქვი სთერი, აფხაზეთის ჩქინი ხალქეფე ართოთ სქიდუტეს. მარა, 1993-შკულე აფხაზეთიშენ მეგრელეფე ქაგეტკოჩეს დო, 1998 წანას ხვალე გალიში რაიონიშა გოქთინეს. აშოფეთენ, არ ორას, დიდო ლეტაფეს მოფინერი ნა რტუ მეგრელეფე, ანდღა ჟურ ღალიში, ინგირი დო ცხენწყარიში ოშქენდას სქიდუნან.  აფხაზეთის ლაზეფეთი ქორტეს, მორო. ცხარა, შუბარა, ფშალთილუღი ჯოხონი ოფუტეფეს, ოჩამჩირეს დო სოხუმის სქიდუტეს. უკაჩხე, სტალინიში პოლიტიკათენ, ჩქვა ხალკეფე კალა უჩვეს ოშქენანი აზიაშა. ეჲა პოლიტიკური აქტი რტუ, დიდო პეჲატი აქტი - სინორიში ხოლოს ნა სქიდუტეს დო თურქული ნა ისინაფამტეს, ვანა ნა უჩქიტეს მილეთეფე 1944 წანას ეზდეს დო ოშქენანი აზიას დობარგეს: ახალციხური თურქეფე, მუსლიმანი ქორთუფე, ხემშინეფე, ქურდეფე, თარაქამაფე დო ბაზი ლაზეფეთი. ხოლო ჩეჩენეფე დო ინგუშეფე. ლაზეფე, ჩეჩენეფე დო ინგუშეფე სტალინიქ დოღურუშკულე, გოქთინეს დობადონა მუშიშა. ახალციხური თურქეფე დო მუსლიმანი ქორთუფე ექ ქოდოსქიდეს.
აფხაზეთიში ლაზეფეში ბაზი ჯოხოფე ქომიჩქინ, მორო: თამაზოღლი, იაკუბოღლი, ჭანოღლი, ფოცხოროღლი, ხაზირიში, კალატალოღლი დო ჩქვაფე. ანთეფე ანდღათი ქორენან აფხაზეთის, მარა დიდოფექ ლაზობა მუში ვა იჩინოფან, ლაზური ვა უჩქინან დო აფხაზეფე ვორეთია ზოპონან.

ჩქვა, ლაზეფექ ზუგდიდიში არ ოფუტეს, ანაკლიას, მზოღაპიჯის სქიდუნან. ენთეფესთი ლაზური გოჭკონდეს- 1900-ონი წანაფეს ნა დიბადერეტესფეს ქუჩქიტეს, ამა ანდღა მითის ვარ უჩქინ. მარგალური ღარღალაფან დო თიმუში მარგალი შინოფან. ენთეფეში ჯოხოფე რენ: რეიზოღლი, თიკანოღლი, მაჭახელოღლი, ოდაბაშოღლი, ქვახულოღლი დო ჩქვა.

ალი იჰსან აქსამაზი: აფხაზეთიში ნამთინი აფხაზი დო მარგალი ოჯაღეფეს ართნერი გვარეფე ქუღუნან. ბექითი ართნერი გვარონი აფხაზეფე დო მარგალეფე გურჯისთანიში მაჟურა მუხურეფესთი სქიდუნან. ვა მიჩქინ.  მუ მიჩქინ?! მარა ნამთინი აფხაზი დო მარგალი ოჯაღეფეს ართნერი გვარეფე ქუღუნან. აჲა ქომიჩქინ. მუნდეს დო სოლენ ჲეჩქინდერენ აჲა ხალი? პაპუ დო ბაბა ჩქიმი ნადიბადუ ოფუტეს შანგული ჯოხონს. შანგულია გვარონი აფხაზი დო მარგალი ოჯაღეფეთი ქორენ აფხაზეთის. ეშო მიჩქინ. სოლენ ჲეჩქინდერენ აჲა? გიჩქინანი?

გივი გ. ქარჩავა: შანგულიაში ამბარი ვა მიჩქინ კაი. “შანგუ” მარგალური ბინეხიში ჯინსის გჲოძინ. “შანგუა” დო “შანგულია” უჩა ფერიში კოჩი შენი ითქვენ მარგალური ნენას. აფხაზური ნენას მუთუ ოხოწონაფაფსი ვა მიჩქინ.

მარგალეფეს დო აფხაზეფეს აჲნი გვარეფე უღუნან, ქო. მარგალეფეში დოლოხე აფხაზური გვარი ნაუღუნ კოჩეფე იძირენ, ჲანი გომარგალერი აფხაზეფე: შხვაცაბაია, ლაცუზბაია, ხინტკბაია, ბუთბაია დო ჩქვა. ამა, აფხაზეფეში დოლოხე გოაფხაზერი მარგალეფე დაჰა დიდო რენან. მა ნამიჩქინ, ანდღანერი აფხაზი ნაციაში 60% მარგალური გვარი ნაუღუნ აფხაზეფე რენან. გოაფხაზუ დო გომარგალუ მჯვეში ორას ნორმალი ამბარი რტუ: ჩქინ მანძაგერეფე ვორტით, არ ლეტას ფსქიდუტით, ართიკართიკალა ვიჩილეტით დო ვიქომოჯეტით, ართიკართის ბერეფე ვორდაფამტით (ამ ადეთის “მორდუობა” უწომერტეს), ედო აშოფეთენ ვიაფხაზერტით დო ვიმარგალერტით. აშო მუთხანეფე ხვალე აფხაზეფე დო მარგალეფეში დოლოხე ვარ დო, ჩქვაფე კალათი იყვეტუ. მისალი, სამარგალოს გომარგალერი შონეფე ოფშუნან. სიჯა ჩქიმი შონი რენ, პაპუ მუში გეხთეენ ოფუტე მუშიშენ სამარგალოშა დო ბერე მუში დიმარგალეენ. სამარგალოს გურულეფე, იმერელეფე, აჭარალეფეთი სქიდუნან, ირი გომარგალერი. ჲანი, მჯვეში ორას კოჩეფე ქართიკართი უცხუ ვა შინუფტეს, ჯუმალური, კულტურული სქიდალა ქორტუ ენთეფეში დოლოხე დო ემუშენი, მარგალიქ, ბერე ჩქიმიქ აფხაზური მოთ დიგურაფტას, მოთ იაფხაზერტასია ვა იდუშუნაფტუ, აფხაზიქთი ეშო. ჩქიმი გვარიში აფხაზეეფეთი ქორენან, ქარჩავაფე. ინტერნეტიშენ ვიჩინი ართეღი, ვუღარღალი. აფხაზი ვორეია ზოპონტუ, ამა აფხაზური კაი ვა უჩქიტუ, მარგალურითი კაი ვა უჩქიტუ, რუსული მიღარღალია მიწვეეტუ. უკაჩხე დავეთი მოღოდუ, სინორი მოკაგალასნა მოხთი, მუსაჶირი მაყვი იადო. პაპუ ჩქიმიქ დიდო იხელასუნონია, აშო მიწვერეტუ. მათი, პაპუ სქანისთი რუსული ვუღარღალამინონი მა პკითხეეტი. ვარია. მორო აფხაზური მა ვა მიჩქინ მა. პაპუ ჩქიმისთი ვარ უჩქინ აფხაზურია. ეჲა მარგალი რენია, ხვალა მარგალური ღარღალაფსია. გოვიშაში დო, პაპუ სქანი მარგალი რენ დო სი აფხაზი, აშო ონდი მუჭო იყვენ მა ვუწვი. ჩქვა აშო დიყუ დო მუ პათია, მკულე ნენა გემიქთირუ. მა ეშო კოჩეფეთი მიჩქინ, მარგალიში გვარი უღუნ დო არ ჯუმაქ აფხაზი შინოფს თი-მუში, მაჟურანიქ მარგალი ვორეია ზოპონს. თამო-თამო, სოვჲეტური ორას გოაფხაზუ სიჲასეთური არ დულია დიყუ, არკელეთი მცუდი პროპაგანდა იხვენეტუ დო მარგალი დო აფხაზის ართიკართის ნომღეზინაფტეს, ოკორთუფტეს, ჩქვადოჩქვა რეთ, მტერი რეთია უწუმერტეს. მცუდი თარიხიში ონჭარუს გჲოჭკეს, ჟური კელეთი, ხვალე აფხაზეფექ ვარ, ჩქინი კელეთი მცუდი ნაჭარუფტესფე ქორენან. ედო პროპაგანდაქ დულჲა მუში დოყუ, კოჩეფე კაიხეშა დოხმარუ.

აწი, აფხაზეფექ გვარი მუში მარგალური ნარენ ემუში ოთქუშა რაზი ვარ იყვენან, ონჯღორე აყვენან, მარგალიშენ ნაგამახთეს ეჲა კაი ვა უწონან. ემუშენი, გვარი ჩქინი მარგალური ვა რენ ვოწირათ ჲადო, მუთხანეფე მოინგონაფან დო ნჭარუფან. აჲა ოძიცინონი რენ. 2021 წანა რენ, ჩქვა ორა რენ, ჩქვა დუნჲას ფსქიდუთ, ნაციონალისტური დო შოვენისტური ოდუშუნუშენ გამახთიმუში ვახთი რენ აჩქვა. კოჩიში გვარი რენ ჭითანავა, ჭკადუა, პაპასქირი, კუტალია ედო გვარი ჩქიმი მარგალური ვა რენჲა მუჭო თქვასინონ? მუფერი ეტიმოლოჟი უგორასინონ ჭკადუაში გვარის? ჭკადუ, ლაზური მჭკადუ ქოგიჩქინან და. ჭკადუ[ვ]ა მჯვეში გვარი რენ, შონეფეთი ქორენან, ამა მარგალეფე ნარტეს ქუჩქინან დო ვა მუივარაფან. ხოფას, პერონითისთი ქორტეენ ამ გვარი, მჭკადუფე, მჭკადუოღლი უწომერტეენან. ედო, აფხაზი ჭკადუაფეთი ქორენან, ამა, გვარი ჩქინის ნარენ “ჭკადუ” დო მარგალური „ჭკადუ“ ჩქვადოჩქვა რენია ზოპონან ბაზეფექ. აჲა ონჯღორე რენ, აჲაში ოჩოდინუში ორა ქომოხთუ ჩქვა. სი აფხაზი ორტაგინონ, პრობლემი ვა რენ, მითი გინონ ორტაგინონ, ამა სქანი ისტორიაში  მოვარუ კაი დულჲა ვა რენ. ზუგდიდის ნაკოთხანი ბერძენი ოჯახი სქიდუნ, ხოლო უკრაინულეფე რენან, ჭერკეზეფეთი მიჩქინ. ენთეფე მარგალი რენან, ბექიდა ჩქიმდენ კაი მარგალეფეთი. ამა, სოლენ მულუნან ირის ქუჩქინ, ისტორია მუში შენი ჩქარ ონჯღორე ვარ აყვენან.

აფხაზური გვარეფე შენი ხოლო აშო ონდი დომათქვენ: აფხაზური გვარეფეში ტრადიციული დო დუდი სუფიქსეფე რენ -ბა (თარბა, ჭანბა, კაპბა), -ფშ (ბაგაფშ, ტრაფშ), -იფა (ინალ-იფა). მარგალური გვარეფეში ტრადიციული დო დუდი სუფიქსეფე რენ -ია (ფილია, გუნია, ბარამია), -აია (სანაია, ხელაია, გერგაია), -ავა (ქარჩავა, ლუკავა, პაპავა), -უ[ვ]ა (ქორთუ[ვ]ა, ჩუხუ[ვ]ა, ტიბუ[ვ]ა), -სქირი (პაპასქირი, კვეკვესქირი, წულეისქირი), -ჭკორი (გეგეჭკორი, პაჭკორია, ვადაჭკორია). ედო, ირი მარგალური გვარის სამარგალოში არ ოფუტეს „ჯინჯიხატი“ ქუღუნ. “ჯინჯიხატი” უწუმენან გვარიში იქონი ნა ოლაძიტუ ოხვამე ნადგინ სვას, ამ გვარიში ოხვამეს. კართა წანას ექ ულუნან დო იხვამუფან. გვარი ჩქიმიში „ჯინჯიხატი“ რენ სამარგალოში გერმაფუნას, “ლექარჩე” ჯოხონი არ ოფუტეს. ემ ოფუტეშა მარგალი ქარჩავაფე, გურული დო მესხი ქარჩავაფე მულუნან დო ხვამაში პაგანისტური რიტუელეფე იქიფან. აფხაზი ქარჩავაფესთი გური უღუნან, მა ნამიჩქინ, ამა ენთეფეში დოლოხე ბაზეფექ ზოპონან-ქი, ჩქინ მეგრელეფე ვა ვორეთ, ჩქინ ქარჩავა ვარ დო “ქარაჩაჲ”-შენ გეხთიმერი ვორეთ, “ქარაჩაჲ”-ში თურქეფეშენ ვორეთ დო ენთეფე კალა ჩქარ მძახალობა ვა მიღუნანია. ჲანი, სიასეთური პროპაგანდიში ნოხვენე აშო იყვენ - კოჩიქ ჯიჯი მუში მოივარაფს დო პაპუ ჩქიმი მარგალი ორტუ იაში ოთქუშა, პაპუ ჩქიმი თურქი ორტუჲაში ოთქუ დაჰა კაი უწონს.

მუ ფთქვა, გინძე მუთხანეფე დომანჭარუ, ამა ამ პრობლემი დიდო ნამაწკუნენ შენი აშო იყუ. მა აფხაზეფე დიდო პყოროფ. აფხაზური ნენა დო კულტურათი დიდო პყოროფ. ჩქინი თარიხი დო ჯუმალობა პყოროფ დო აჲა ჯუმალობაში ოსაღუ, ხინჯიში გოლოდვალუ ბგორუფ. ნოსი ნაგამამიჩხეს, გამამიქოსეს დო ართიკართი ნამოღურინაფეს წანაფე აჩქვა მიკილუ, აწი მოწყვინაში, ყოროფაში, ართიკართიშა ყუჯი მეჩამუში, ართიკართიში ჭვინიში გორთუში, ართიკართიში ენტერესეფეში არ სვაშა მოყონაფუში ორა ქომოხთუ. აფხაზური ირი ნდღალური ოყოფინუ  კულტურა, ჭანდა, მგარა, ოხაჩქუ, ოსთერუ, სოჶრა აჲნი მარგალური სთერი რენ, აფხაზეფეს ჩქინდენ ხოლოს ნარენ მითი ვარ უყონან, ჩქინთი აჲნი აშო ვიდუშუნთ.

ალი იჰსან აქსამაზი: 2008 წანა რტუი, 2009 წანა რტუი, აწი კაიხეშა ვა მშუნს. მაჟურა კოჩეფე კალა თქვან არ ჟურნალი გამოჩქვერეტით. თიშენ კუდელიშა მარგალური რტუ. ეჲა ჟურნალის ჯოხონტუ “მაფშალია”. ექონი ნამთინი კოჩეფექ რეაქსიჲონი მექჩეს. “სეპარატისტობა მო იქიფთჲა” გიწვეს. ეშო ქომშუნს აწი. მურტუ? მუშენი რეაქსიჲონი მექჩეს? აწითი არ ჟურნალი გამოჩქუმერთ: “სქანი”. აჲა ჟურნალითი თიშენ კუდელიშა მარგალურირენ. ხოლოთი რეაქსიჲონი ძიროფთი?

გივი გ. ქარჩავა: ემ ნდღალეფე კაი მშუნს, მორო. აფხაზეთიშენ გეტკომილერი არ მარგალი შაირი ქორტუ,  რამაზ კუპრავა. 2010 წანას დოღურუ დო შური მუში ჩხონაფერი იყვას. დიდო კაი კოჩი რტუ, დიდო მსქვა მარგალური ლექსეფე დო მაქალეფე მემიშქვეს. მა ნა მშუნს, 2005 წანას ვიჩინით ართიკართი დო კაი მანებრაფე დოვიყვით. უკაჩხე, რამაზიქ მარგალური არ კაზეთა გამავიღათია მიწვეეტუ დო მათი კებული დოვიყვი, მორო. ფარა ვა მიღუტეს, ბილგისაჲარი ვა მიღუტეს, მუთუ ვა მიღუტეს - მა მაგურე ვორტი, რამაზი ოკოკათერი მილეთეფეში ორგანიზასჲონიქ მტინერეფეს ნა უხვენუ არ ჭიჭიტა ოხორის სქიდუტუ, ჶუკარა რტუ. არ კოროცხალიში გამაღმალუ შენი 200 ლარი დომაჭირეტეს, ემინდორას ეჲა რტუ 100-120 დოლარი კონარი. აკო ფარათი ვა მიღუტეს. დოფხედით დო ხეთენ დოპჭარით მაქალეფე, ქოკობდვით. რამაზიქ მითხანი კულანი იჩინოფტუ დო ეჲას ქომეჩუ, დიჟიტალი დომიხვენია უწუ. კულანიქთი ნუშველუ. მაჟურანი მითხანიქთი მიზანპაჟი დუხვენუ, უფარელი. მატბაას ქომეჩუ დო 100 ორტუი 200 ვა მშუნს, ქოგამახთუ. პატი რეაქსჲონი ნა უღუტეს დიდო კოჩეფექ ორტეს. 1930-ონი წანაფეს ნა გამულუტუ კაზეთაფეშენ დონი, აჲა მაართანი მარგალური კაზეთა რტუ. 21-ანი ოშწანურაში მაართანი მარგალური კაზეთაი შინეტუ. დო ულტრა ნასჲონალისტეფექ, ანთეფე სეპარატისტი რენან, ოქორთურაში დუშმანი რენან, რუსიში დულჲა იქიფან ჲადო, გემოკითხაფტეს. რამაზიქ აშო მუთხა ნიყვეენ - ემ კოჩეფე კალა თქვეენ-ქი, ამ ჟურნალიში იდეა ჩქიმი რტუ, ირითული მა პი, გივი გ. ქარჩავას, ბილგისაჲარი ნა უჩქიტუ შენი ოშველუ ვაკვანდი დო მემიშველუ, ჩქვა ემ ბერეს ნაწკით დო მუთუ მო კითხუფთია. ამ ამბარი შევიგნიში, გური მომიხთუ დო აშო მუშენი თქვი მა პკითხი. მაია, ბადი კოჩი ვორეჲა, სქიდალა ჩქიმი აჩქვა ქოგოლახთუ დო მუთუ იყვას ნა იყვას, მუთუშა მა ვა მაშქურინენია. ამა, სი აღნემორდალე რე, უნივერსიტეს იკითხუფ დო გეგოკითხან დო სეპარატისტი გიჯოხან-ნა, ამკათა ონდი დულჲა დო სქიდალა სქანი შენი პატი მოგიხთასუნონ, ნა იდაგინონ გზას გოწოგაღობასენია დო აშოფეთენ, მუში გაგნაფათენ მომოშლეთინუ. 2010 წანას რამაზის ოხორი დვაჭუ, ჟურ ჭიტა ბერე გალე ქუდუსქიდუ, გური მუშის ვა ნახონდინუ დო დოღურუ. ამკათა დიდი კოჩი რტუ რამაზი.

ანდღა დუდიშენ კუდელიშა მარგალური სვარული, “სქანი” გავამოშქუმერთ დო პატი რეაქსჲონი ქორენ, მორო, მარა ეკო ვარ. კოჩეფექ დიმორდეს, აღანი ჟენერასიონი მულუნ, ენთეფექ ჩქვა თოლითენ ოწკენან დუნჲას. მისალი, 2005 წანას, მარგალური კაზეთაშენი ჲორუმეფეში 100-შენ 80 ნეგატიჶი ორტუ-ნა, ანდღა ჲორუმეფეში 100-შენ 80 პოზიტიჶი რენ. მარგალური კაზეთაფეშა ნა აშქურინეტეს კოჩეფეშენ დიდოფექთი ქოხოწონეს-ქი, აჲა პრობლემი ვა რენ დო არ დევლეთიში დოლოხე არ ნენას ოსქედინუში ირი ჰაკკი ქუღუნ. ულტრა ნასჲონალისტეფეთი ქორენან მორო, ენთეფე სოთი ვა იდეს, მარა ეკო ვა რენან დო ეკო მენჯელითი ვარ უღუნან.

ალი იჰსან აქსამაზი: 1930-ონი წანეფესთი, სოვჲეთური პერიოდისთი, თიშენ კუდელიშა მარგალური გაზეთეფე ქორტუ გურჯისთანის. მარგალური ქეთაბეფე დო ბროშურეფეთი გამიჩქვინერეტუ ემორაფეს. მარა ოჭარუ დო გამოჩქუ იჲასაღინუ. ეშო ქომშუნს. სოვჲეთური ხეცალაქ მუშენი იფთი მარგალური ნენას ნუმხვაჯუ, უკულეთი მუშენი გენკილუ მარგალური ნენაში მთელი გზალეფე. მუკო წანას ნაყონუ ეჲა პატი ხალი? სოვჲეთური ხეცალაქ აფხაზეთიში ლაზეფესთი იფთი ნუმხვაჯუ კულტურული სფეროს, უკულეთი ენთეფეში კულტურული ნოჩალიშეფეთი იჲასაღინუ. ეკულეთი სოვჲეთური ხეცალაქ ლაზეფე ომტინუ აფხაზეთიშენ თურქიჲეშა. ნამთინი ლაზეფეთი კაზახისთანიშა ვანა სიბირჲაშა უჩვუ ხოლო სოჲვეთური ხეცალაქ. მუშენი? მუ კაბაეტი უღუტეს. მუსლიმანი რტეს დოემუშენიი? თქვან ეჲა უჩა დღალეფე შენი მუ იზმონთ?   

გივი გ. ქარჩავა: მჯვეში ამბარეფეში მუ გიწვათ. მა ნა მიჩქინ, ემორასთი ეშო რტუ - წოხლე ჰაკკი მეჩეს დო უკაჩხე, აჲაქ სეპარატისტობა მოღასენ ჲადო, მოსელეს მარგალური კაზეთაფე. ლაზური კაზეთაფეთი. ისაკი ჟვანია, შური დო გურითენ ბოლშევიკი კოჩი, კაიხეშა დოხმარეს დო უკულე მემაძგვანე დიყუ დო ტერორისტეფე კალა იჩალიშეფსია დო დოღურინეს. სოვჲეთური, ბოლშევიკური ხეცალა ამ კათა ონდი რტუ იშტე - დალკავუღი, სახტე დო პარაზიტი, ოტორიტარული დევლეთი.

ალი იჰსან აქსამაზი: მარგალური ნენაში ოსქიდუ, ხვალა მარგალური ნენა შენი ვარ, ლაზური ნენა შენითი დიდო ბეჯითი რენ. მარგალური ნენა ღურაში, ლაზური ნენათი ღურუნ; ლაზური ნენა ღურაში, მარგალური ნენათი ღურუნ. აშოთენთი ხვალა ჯუმალობა ჩქინი ვარ, კოჩინობათი ღურუნ. ემუშენითი მარგალურიში ოსქიდუ დიდო ბეჯითი რენ. ამციქათი “მარგალური ვიკიპედიაშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! აჲა პროჟე მუნდეს, სოლენ ჲეჩქინდუ?

გივი გ. ქარჩავა: მთინი ზოპონთ. მარგალური დო ლაზური ართიკართიშა მეკირელი დო მენცახერი ვორეთ, არ გური ნა უღუნან სიჲამიში ტკუბეფე სთერი ვორეთ: არიში ხურაქ დოღურასნა, მაჟურათი ემედენი დოღურუნ. ემუშენი, ჩქინ ართიკართის მედიში თოლეფეთენ მევოწკერთ, ლაზეფეში გეჯგინობა ჩქინი გეჯგინობა რენ, ჩქინი გეჯგინობა, ლაზეფეში.

მარგალური ვიკიპედიაში პროჟე 2007 წანას დიბადუ. ქორთული ვიკიპედიაში ედიტორეფეშენ ართეღიქ მა მენდრალე მიჩინოფტუ, მარგალური ნენაში აქტივისტი ნა ვორტი ქუჩქიტუ დო მინჭარუ, აშო დო აშო დოპათ, მარგალური ვიკიპედიაში პროჟეს სქიდალა ქომეფჩათია. აშოფეთენ ქოგევოჭკით. წოხლე მარგალური ვიკიპედია ინკუბატორიში დოლოხე ორტუ, ექ ინწურანეტუ, იხვენეტუ. უკაჩხე, მა ხვალა ვა მახვენეტუში, ნა ვიჩინოფტი დო ნა ვა ვიჩინოფტი კოჩეფეს ვუწვი დო არ გრუბი ქოდიდგუ. გიგა ქავთარაძე, გიორგი გახარია, დათა მანია, გიორგი ქანთარია დო ჩქვაფექ დიდო იჩალიშეს, დიდო მაქალეფე ნჭარეს დო სოღუნი 2011 წანას ვიკიპედიაში მერქეზიქ მარგალური რედაქსიონი დოთეშქილუ დო ინკუბატორიშენ გალე გამიყონუ.

ანდღა მარგალური ვიკიპედია კავკასიური ნენაფეში ვიკიპედიაფეში ლისტეს მახუთანი სვას გედგინ: დევლეთური ნენაფე ნა რენ აზერბაიჯანული, სუმეხური, ქორთული დო ჩეჩენურიში უკაჩხე მარგალური მულუნ. ამ ნენაფე დევლეთიში ნენაფე რენ დო ენთეფეში ვიკიპედიაფეს 50-100 კოჩითი იჩალიშფეს, მარგალური ვიკიპედია 2-3 კოჩიქ იქიფს დო ხოლოთი აკო მენჯელონი რენ.
მა ემ წანაფეს ლაზური ვიკიპედიში პროჟეთი დობდვი ინკუბატორის, ლაზი გამანთანერეფესთი მუკო ჶარა ვუწვი მის უჩქინ, პროჟე ხაზირი რენ, ქამახთით დო იჩალიშით, პროჟე მაქალეფეთენ გოფშით დო უკაჩხე დოვოთეშქილაფათ მა, მარა მითიქ მუთუ ვარ ყუ დო ამუშენი ანდღათი გური მეჭვერი მიღუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწითი “სქანი”-შენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! “მეგრული ნენაში დერნეღი”-შენ მოლამიშინით? კორონავირუსიში ნდღალეფეს მუეფე იქიფთ მარგალური ნენაში ოსქიდუშენი?

გივი გ. ქარჩავა: 2020 წანაში 20 მარტის, მა დო გიგა ქავთარაძექ დიდო ორაშენდონი ნა მიღუტუ გურიშნოდვალე დოპით - “მარგალური ნენაში დერნეღი” ქოდობდგით. ანდღალეფეს კულტურული დულჲაფე იქიფტაში, დერნეღი დოგაჭირენ. ჩქინ დერნეღი ქოდობდგით დო მარგალური ნა ყოროფს, მარგალური ნენა შენი მუთუ ნა ყვასუნონ კოჩეფეს ამბარი ქომეფჩით, დერნეღის ქოკოვიკორობით ენთეფე. იფთი ნა პით დულჲათი ჟურნალი “სქანი” რტუ - დუდიშენ კუდელიშა მარგალური სვარული, მარგალური ნენაში ოსქედინუ შენი, მარგალეფეშა ნანა ნენათენ ამბარი მეჩამუ შენი. გიგა ქავთარაძეში ლექსეფეში ქითაბი ქოგამავოშქვით, ჯორჯ ორუელიში “ორინჯეფიშ ფერმა” გამავიღით დო ჩქვა პროჟეფეთი მიღუნან, მორო. ამა, კორონავირუსიში ნდღალეფექ დიდო ეზიჲეტი მომჩეს, დულჲაფე გომნდინით დო აწითი პატი ხალი მიღუნან, ემუშენი გურის ნა მიღუტეს ჩქვა ქითაბეფეში დო ონდეფეში გამაჩქვინუ შენი ამციქა მენდრა დობდგითუთ, ამა ამ პატი ხალი გუიქთირაშკულე, დერნეღიქ აღანი მენჯელითენ, აღანი შურითენ იჩალიშასუნონ, ეშო ვიჯერ.

ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ნდღას თურქიჲეშენ არ ქოჩიქ ლაზეფეშენ მოლაშინაში, გურჯისთანიში მარგალეფე ვარდო აქონი ლაზეფე დო ექონი ლაზეფე ოხოიწონენ. ჩქინ მიჩქინან, რომა-ბიზანსური მათარიხეფექ მჯვეში ლაზეფეშენ მოლაშინაფტეს ქეთაბეფე მუთეფეში დოლოხე. მარა ეჲა ლაზეფე ანდღანერი ლაზეფე ვარდო, ემორაფეში მარგალეფე რტეს. ხოლო მიჩქინანქი, ემორაფეში, მა-6 ოშწანურაში  მარგალეფე დო ლაზეფე არ ჯინჯონი დო არ ნენალონი ხალკი ტეს. თარიხიში დოლოხე ლაზეფეს დო მარგალეფეს მთელო არ პოლიტიკური ირადე ვა უღუტეს. მარა ქორტეს. ხოლოთი ქორენან. მარგალ-ლაზი- ჭანეფეში დიდო მჯვეში ოშქარული თარიხიშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ!

გივი გ. ქარჩავა: აჲა დიდო ნორმალი მუთხანი რენ. მეგრელ-ლაზეფეს თარიხის ჩქვადოჩქვა ჯოხოფე უღუტეს. ბაზი კოლხეფე გემოძიტეს, ბაზი ეგრისულეფე, ბაზი ლაზი დო ბაზითი მარგალი. უკაჩხე ოკოვირთით დო მელე დო მოლე ქოდოფსქიდით, მარა ამ ეთნონიმეფეში თარიხური გონოშინე, ხოლოთი ქოდომისქიდეს. მისალი, მარგალეფეს ლაზიში ჯოხო უწვა-ნა, მი რენ დო მუ რენ გამოგოგნფაფს. არ კოჩიქ მიწვეეტუ, აჲა თარიხური გონოშინე ვა რენ, ანთეფე ოქორთურაში მექთებეფეს ნა დოგურაფან შენი უჩქინანია მარგალეფეს. ქო, ჩქინი მექთებეფეს კოლხეფე მი რტეს, ლაზეფე დო მარგალეფე მი რტეს დო მი რენან, სო სქიდუტეს, მუფერი დევლეთეფე უღუტეს ენთეფე დოგურაფან, ამა თურქიეში მექთებეფეს ანთეფე მითიქ ვა დოგურაფს, ვა დოგურაფტეს დო ლაზეფეს ხოლოთი ქუჩქინან მარგალიში ჯოხო. მა ლაზისტანის დიდო გოფთი, თქვათი ქოგიჩქინან დო ბადეფე დო ხჩინეფე კალა დიდო ბღარღალი, ენთეფეშენ ეთნოგრაფიული მატერიალეფე დოლოვიჭარი. მარგალი მი რე მა ვუკითხუფტიში, ირის ამბარი ქუღუტუ. ჩქინ მარგალიშენ მოფთით, ჩქინი მჯვეშის მარგალ იჯოხონტუ, აქონაშის მარგალეფე ხეტესჲა დო ამკათა ამბარი მომჩაფტეს. ანდღათი ეშო რენ. აჲა რენ თარიხური გონოშინე. ამუქ მუ მოწირაფან? არ ხალქი ნა ვორტით დო ოკორთალუშე უკულეთი არ ხალქი ნა დოფსქიდით ეჲა მოწირაფან.

ალი იჰსან აქსამაზი: მეგრელეფექ ხვალა აფხაზეთის ვარ, სამარგალოსთი დიდო დიდო ეზიჲეტი ნწორეს. ედვარდ შევარდნაძეში ხეცალაქთი მეგრელეფეს ეზიჲეტი დიდო ონწორინაფტუ. მუ რტუ ეჲა ბარბარიზმიში სებები? არ კელე  მეგრელეფე ჶიზიკურო მეკარბუფტეს მაჟურა კელეთი მარგარული ნენა მეკარბუფტეს. მუშენი?! ემკათა უმანჯელი დო უბედინერი ხალკი მთელ დუნჲას იძირენი პეა?

გივი გ. ქარჩავა: დიდო ზორი ამბარი რენ. აჲა რტუ რუსული პროვოკაციული პლანი. შევარდნაძე ოქორთურაშა რუსიქ მოშქუ. გამსახურდია ომტინესშკულე, რუსიქ მხუჯი მეჩაფტუ შევარდნაძეს - მისალი, 1993 წანას რუსი ადმირალიში, ბალტინიში ასქერეფექ ფაში ქეჭოფეს დო სამარგალოშა ამახთეს შევარდნაძეში მეშველუ შენი. არკელე, ხაფისხანეშენ ბადნიტეფე გამოჩქვეს დო აფხაზეთი დო სამარგალოშა მენდოჩქვეს. ზვიად გამსახურდია მარგალი რტუ დო მთელი მარგალეფექ ემუს მხუჯი მეჩაფტეს შენი, სამარგალოს ენნი დიდი ეზიჲეთი ონწორინაფეს. ემორაფეში რიტორიკა ამკათა რტუ: ზვიადი მარგალი რენ, მარგალეფექ ზვიადის მხუჯი მეჩაფან, ზვიადი მუთეფეში ოფუტეფეს ონტკობინაფან, მერქეზიში კარში გამულუნან დო ენთეფეს კაიშა ჯოღაპი ნაჩასუნონია. ამ სებებეფეთენ ქამახთეს დო მილლეთის დიდო ეზიჲეთი ონწორინაფეს. ენთეფეში დოლოხე ბაზი მარგალეფეთი ქორტეს, აჲა ილლა ფთქვათმინონან. აჲა რტუ ჩქინი ხალკიში, ჩქინი დევლეთიში ონჯღორე. ოქორთურაში თარიხის ენნი დიდი უჩა ლექე. უკაჩხე ამ კოჩეფეშენ დიდო ხაფისხანეს ქომოლაბღეს ხოლოთი, დიდოფე დოღურინეს ვანა დოღურუ, ბაზიფექთი უკაჩხენი წანაფეს გამახთეს დო ჩქინ ამ პატი შეჲ დომაღოდეს, ამ უჩა დულჲაფე ხილაჶჲთენ დოპით დო მემიხარსუვითია დოთქვეს.
პატი ნდღალეფე რტუ მთინიში. მა ბერე ვორტი დო ქომშუნს. მარგალეფე დო სამარგალო მუშენი გამაკათუფტეს, ვა ოხოვოწონაფტი. ჩქინდენ მუ გორუფტეს ვა მიჩქიტუ. აფხაზეთიშა ჯენგიშა ულუტეშაქის, სამარგალოს მუშენი ონწორინაფტეს, მუშენი ჭუფტეს დო ოღურინაფტეს კოჩეფე, ვა ოხოვოწონაფტი. დიდი ჯინაჲეთი რტუ, დიდი.

ალი იჰსან აქსამაზი:   ქორთული კილისექ ლაზი ქრისტიანი შეჰიდეფე შენი არ იკონი ქოგამიღუ. ედო ხოლო ქორთული კილისექ  12 მაისითი ლაზი ქრისტიანი შეჰიდეფეში ნდღა ჲადო გამოგნაფუ. კართა 12 მაისის,  ექონი მილლეთიქ ლაზი ქრისტიანი შეჰიდეფეს ხვამუფან გურჯისთანიში კართა კილისეს. მამულა ოსმანიძე თანდილავაქთი აჲა დინური მერასიმუ აშო გამაგნაფუფს არ ქეთაბის.  ნამთინი ლაზი გამანთანერეფექთი დიდი რეაქსიჲონი მეჩაფან აჲა ამბარიშა; “აჲა მცუდი ამბარი რენ. ქოთული კილისექ მცუდი ზოპონს,  დო ქართველიტობა იქიფს. დუდი კვათა ვარ, მთუთი კვათა რენჲა” თქუმერნან.  აჲა ამბაი მუ რენ? თქვან გიჩქინანი?

გივი გ. ქარჩავა: ამ ამბარი მათი თქვანდენ, ლაზეფეშენ დომაგურუ. ხოფურეფეს ნა პკითხი, ირიქ ემ სვაშენი “მთუთიკვათა”ჲა ზოპონს, ჩქარ “დუდიკვათა” ვარ შემიგნეფუნანია. ლაზი შეჰიდეფე შენი ქორთული ეკლესიაქ ზოპონსქი, ბაზი ლაზეფექ ხრისტიანი დიყვესშკულე, მუთხანი მჯვეში ქაღითეფე დო ბელგეფე მომიღესია დო ექ ნონჭარსია ქი, 300 ლაზის თურქეფექ ისლამიეთი ეჭოფინუშა უჯოხეს დო ანთეფექ ვარ ეჭოფესში, ირის ხოლო თი ნოკვათეს დო ღალის დოლობღესია. ემ ღალისთი “დუდიკვათა” ჯოხონსია. ემ ბელგეფე მა ვა მიძირუნ, ნა ძირუთი მითი ვა მიჩქინ. ქორთული ეკლესიაში ანდღანერი ადმინისტრაციაქ პროპაგანდა იქიფტაში, ეთი იყვენ, ენთეფე პროპაგანდა ოხვენუში დო მცუდი ოღარღალუში მასტერი რენან ზათენ. ამა, აშო ბელგეფე მთინიში უღუნანი, ვარ უღუნანი, ვა მიჩქინ. ჩქიმი სუბიექტური მეწკომილუთენ, აშო ბელგეფე რტაში, აქშაქის გამიღასუნტეს დო ირი კელე გამოფინასუნტეს.

მა ნა მიჩქინ, არ ამბარი ქორენ: დიდი ნენამჩქინაჯექ, მარგალური დო ლაზური ნენაფეში დიდი მანებრაქ, იოსებ ყიფშიძექ 1917 წანას ლაზისტანის ლაზეფეშენ ამბარეფე, ტექსტეფე დილიჭარეენ. აზლაღური ლაზი, 45 წანერი აბდულლააშიქ ხასანოღლიშენთი “ლაზისთანიშ თარიხი” ჯოხონი არ მეთინი დილიჭარეენ 1917 წანაში 22 მარჲაშინას, ორთა ხოფას. ემ მეთინის, აბდულაქარ ლაზი პალიკარი შენი, პეტრო ხეციაშენი ამბარი მეჩაფს, თურქიში ფაშა ნა მულუნ დო მუსლიმანი დიყვითია ნა უწუმერს, პაპაზეფეს ჯეზა ნა მეჩაფს დო ნა მოსელაფს, ამასიაშე ხოჯაფე მოშქუმერს დო ჩქვა დო ჩქვა. აჲნი ქითაბის, არ არქაბური ბადიქთი ზოპონს არ ამბარი, 80 წანერი ხჩინი ტკობაშა ოხვამეშა ნა ულუნ, მუსლიმანი ბერე მუშიქ ნა მეჭოფუფს დო ნა უვარაფს. ჲანი, მუ ფთქვამინონ - ირის ქუჩქინქი, ლაზეფე ხრისტჲანეფე რტეს დო ამ ლეტაფე თურქიქ ეჭოფუშკულე, დიმუსლიმანეს. თარიხის დიდო პატი ონდეფე მოხვადეეტუ დო ისლამიეთიშა გოლოყონუ შენი მითხანეფეს თი ნოჭკირეს დო ონწორინაფეს-ნა, ეთი ვა გომაკვირენ - დინი, რელიგია დიდო მენჯელონი პოლიტიკური სილახი რტუ დო რენ ანდღათი, ღორმოთიში ჯოხოთენ ენნი პატი დო ენნი ოშქურინონი დულჲაფე იქიფტეენან ზამანის. ამა, არ მუთხა თქვაში, დელილი გიღუტასინონ, ვანა ვა იყვენ. ლაზეფე კალათი, პაპულეფე მუშიში დინითენ სპეკულასიონი მა კაი ვა მიწონს. ჰო, ხრისტიანი რტეს დო ანდღა მუსლიმანი რენან. ედო მუ პათ? პრობლემი სო რენ? პრობლემი ვა რენ. პრობლემი ხრისტიანობა დო მუსლიმანობა ვა რენ, მუს ნა გინონ ახვამი, მი ნა გინონ იყვი, ჩქარ მუთუ ვა იქთირენ. ენნი ბეჯითი კოჩინობა რენ, ნოსი რენ, კულტურა დო ნენა რენ. აკონარი.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში ჩქვა ნენაფე გიღუნანნა, ენთეფეთი მიწვით, მუ იყვენ! ფიმფილი დიხაშა!

გივი გ. ქარჩავა: მათი დიდო შუქური გიწომერთ. ამ როპორტაჟი ნა იკითხასენ ირის გური ჩქიმიშენ სელამი მევუმჩინაფ. ლაზეფე ჩქიმის გოვუხთი, გოვაჭარი დო გოვაღარი. თქვათი ამ კაი დულჲას ნაყონით, მო დოდგითურთ.

+

(Önerilen okumalar:“Abhazya Parlamentosu’nun Açıklaması”, Kafkasya Yazıları, Sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Adile Abbasoğlu (Çeviren: Oktay Çkotua), “Unutulmaz Anılar”, As Yayın, İstanbul, 2008; A. İ. Kiziria (Çeviren: Candan Badem), “Zan Dili”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı, 4, İstanbul, 1994; Ahmet Mican Zehiroğlu, “Antik Çağlarda Doğu Karadeniz”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Kafkasya’dan Karadeniz’e Lazların Tarihsel Yolculuğu”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997; Ali İhsan Aksamaz, “Dil-Tarih-Kültür- Gelenekleriyle Lazlar, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2000; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2014; Ali İhsan Aksamaz, “Doğu Karadeniz’de Resmî İdeolojiler Kuşatması”, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2012; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Aydınları ve Sorumluluk”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Lazlar- Lazca/ Laz Kimliği”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2013;  : Ali İhsan Aksamaz, “Lazuri Nenaşi Geç̆k̆apuli Dersepe/ Laz Dili Temel Dersleri”, 1. Baskı, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2013; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2016; Ali İhsan Aksamaz, “Şangulişi Skiri/ Şanguli’nin Evlâdı: Faik Aksamaz”, Çıkrık Yayınları, İstanbul, 2020; Ali İhsan Aksamaz (/Faik Ateş), “Lazca ve Megrelce Arasındaki İlişki”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 1, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz (/Lot̆i K̆olxurişi, “Gürcü Aydınlarına (!) Kolay Sorular”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 4, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org; Ali İhsan Aksamaz, “(23- 28 Temmuz) 1994 Abkhazya- (21- 28 Ağustos ) 2005 Gürcistan Notları”, (Yayınlanacak); Ali İhsan Aksamaz, “Peacock’un Karşılaştırmalı Kafkas Dilleri Sözlüğü/1887”, Alaşara Dergisi, sayı 4, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995;  Ali İhsan Aksamaz, “Lazlar”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi Birikim, Sayı 71- 72, Birikim Yayıncılık,İstanbul, 1995/ birikimdergisi.com; Ali İhsan Aksamaz, “Türkiye’de Bir Kafkasya Dili: Lazca”, Alaşara Dergisi, Sayı 7-8, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995/ Sima Dergisi, Sayı 1, Sima Laz Vakfı Yayını, Ofset Hazırlık: Nart Yayıncılık, Baskı: Livane, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Aynı Tarih ve Aynı Kültürün Dili Zanca’nın Günümüzdeki İki Diyalekti: Lazca ve Megrelce”, Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Ali İhsan Aksamaz (/ Fehime Yazıcı), “Gürcü Alfabesi ve Gürcü Edebiyatının Kaynakları ve Gürcüce’ye Akraba Dillerin Durumu”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000/ sonhaber.ch, 5 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kültürel Kimliğini Yaşatma Çabaları” (Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4, Milliyetçilik (s. 924-926), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002; Ali İhsan Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı Öldürmek mi? (Birinci ve ikinci bölüm), Sima Dergisi, Sayılar 5- 6, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2003; Ali İhsan Aksamaz, “Anadili Yönetmelikleri ve Gerçek”, Sima Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Ali İhsan Aksamaz, “Şu Bizim Sahipsiz Lazca”, 29 V 2009, circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Yazılı Laz Edebiyatının Öncüsü İskender Tzitaşi”, demokrathaber.com, 26 VIII 2011; ალი იჰსან აქსამაზ, "ლაზური ლექსები (და ზღაპრები)", აია, 2(17),  გამომცემლობა "ეგრისი", თბილისი, 2013; Ali İhsan Aksamaz, “Misak-ı Millî’nin Lazları”, (5 I 2017)/ “Lazlar”, circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”, sonhaber.ch, 28 II 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”; sonhaber.ch, 16 V 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Kazimişi Oropa/ Kazım’ın Sevdası”, sonhaber.ch, 24 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Sovyetler Birliği’nin Milliyetler Politikası ve Kafkasya”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000/ sonhaber.ch, 31 V 2020;  Ali İhsan Aksamaz, “İçindekilerle Ogni Dergisi (1993- 1994)”, sonhaber.ch, 12 XI 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, ‘Hayvan Çiftliği’ Megrelce olarak yayınlandı”, sonhaber.ch, 16 XI 2020/ circassiancenter.com ; Ali İhsan Aksamaz, ‘სქანი’/ Skani’nin 3. sayısı yayınlandı, sonhaber.ch/ circassiancenter.com, 30 XI 2020; Ali İhsan Aksamaz, “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, sonhaber.ch, 11 I 2021/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “8 Mart’ı Hatırlarken…”, sonhaber.ch, 11 III 2021; Ali Fuat Cebesoy, “Moskova Hatıraları (21 11 1920- 2 6 1922), Vatan Neşriyatı, İstanbul, 1955; “Atatürk’ün Bütün Eserleri (30 Cilt)”, Kaynak Yayınları, İstanbul; “Atatürk’ün Millî Dış Politikası (1919- 1923)- 1”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981; Bakhur Gogokhia, “Kimliğin en büyük nişanesi dildir!”, sonhaber.ch, 8 II 2021/ gurcuhaber.com; “Bakü 1920/ Birinci Doğu Halkları Kurultayı”, Koral Yayınları, İstanbul, 1975;  Bayram Ali Özşahin, “Kapitalizm her şeyi aşındırıyor, öğütüyor, eritiyor ve kaybediyor”, 14 VIII 2019, circassiancenter.com; B. G. Hewitt ve Z. K. Khiba (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “ Megrelce Bir Masal: Kuzey Rüzgârı ve Güneş”, Kafkasya Yazıları, sayı 5, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Çağlayan Şişman/ Ali İhsan Aksamaz, “M. Recai Özgün: Okulda Lazca Konuşanlarla Mücadele kolundaydım”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 8, İstanbul, 2003; Datua Biskaia, “Kartvelist Nedir?”, chkineburi.wordpress.com, 11 XI 2014; “Demokratik Gürcüler Platformu’ndan Nevzat Kaya’nın Röportajı”, (Ali İhsan Aksamaz, “Laz Aydınları ve Sorumluluk”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011); Emre Ata Lyoizişi, “Megreller ve Megrelya Sorunu”, kolkhoba.org; Erkan Karagöz, “Güneybatı Kafkas Demokratik Cumhuriyeti/ Kelebek Ömürlü Cumhuriyet 1917- 1919”, Kişisel Yayınlar, İstanbul, 2020; Erol Kılıç Kutelia, “Her Anadili Kutsaldır!”, sonhaber.ch, 6 III 2021; Faruk Benli, “Mamoylar Aile Tarihi”, Kendi Yayını, Gurup Matbaacılık, Ankara, 2005; Fuat Dündar, “Nüfus Sayımlarında Laz, Gürcü Çerkes ve Abaza”, Kafkasya Yazıları, Sayı 1, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997; Fuat Dündar, “Kafkasya Hakkındaki Yasaklı Yayınlar (1920- 1944)”, Kafkasya Yazıları, Sayı 2, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997; Fuat Dündar, “Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Gazi Mustafa Kemal, “Nutuk/ Gazi Mustafa Kemal tarafından 1927”,  11. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012; Gençağa Karafazlı/ H. Fehmi Demir, “Lazlardan, Laz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı istemi”, evrensel.net, 30 VIII 2012; George Hewitt (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Güney Kafkasya ve Megrel- Lazlar’ın Kültürel Hakları”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi Birikim, Sayı 85, Birikim Yayıncılık, İstanbul, 1996; Giga Kavtaradze, “Hayat yalnızca para ve yemek değil!”, sonhaber.ch, 16 I 2021/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com; Givi Karçava, “Gomʒxaderi İzmoce I- II- III”, Skani Nena, sayılar 2, 3, 4, Laz Kültür Derneği Yayını, İstanbul, 2009- 2010; Givi G. Karçava, “Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”, sonhaber.ch, 27 IV  2021/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava, ““Bir dilde başka dillerden ne kadar çok ödünç kelime varsa, o dilin o kadar eski,  zengin  ve bir kültür dili olduğunu anlayabiliriz!”, 6 V 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava, “Kâzım, kültür devrimi yapan bir insandı!”,13 V 2012, sonhaber.ch/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava, “Kardeşliği canlandırmak istiyorum,” ???????, sonhaber.ch/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Gülcan Yüksel Asılyazıcı, “Dört elle Lazca için savaşan biri olup çıktım!”, sonhaber.ch, 29 III 2021/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com;  Güngör Şenkal, “Halk Ekini İçinde VIII/ Bölünmüş Aşklar Toplamı”, Kurşun Kalem Dergisi, Sayı 26, İstanbul, 2013; Haldun Özkan, “Erkan Temel: “Ortak Paydamız Lazcadır”, Jineps Gazetesi, İstanbul, 1 VII 2006; Hasan Oral, “Sima Laz Kültür ve Dayanışma Vakfı Anayasa Teklifi Metni”, slideshare.net; Hasan Uzunhasanoğlu, “Lazca, bir diyalekt (ağız, şive) değil, bir dildir!”, sonhaber.ch, 8 I 2021/ circassiancenter.com; Hüsnü Gürbey- Mahsuni Gül, “Millî Emniyet Hizmeti’nin Ekalliyetler Raporu”, Kürt Tarihi Dergisi, Sayı 39, İsmail Beşikçi Vakfı Yayını, İstanbul, 2020; İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Savaş Yarası- 1, 2 (Anı)”, Kendi Yayını, Güryay Matbaası, İzmir, 1975;  İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Türkiye’de İlk Sendika Sarıkışla’da/ 1932”, Öncü Kitapevi, İstanbul, 1975; İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Neden 2 Sosyalist Partisi-1946/ TKP Kuruluşu ve Mücadelesinin Tarihi- 1, 2, 3”, Kendi Yayını, İstanbul, 1976; İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Savaş ve Dostluk/ Türk- Sovyet İlişkileri”, Kendi Yayını, İstanbul, 1979;  İsmail Avcı Bucaklişi, “Lazlar Üzerine Kartvelist Tezler”, kolkhoba.org; İsmet Bozbağ, “Atatürk’ün Sofrası”, Emre Yayınları, İstanbul, 1995; İsmet Konak, “Mustafa Suphi’nin Rus İç Savaşındaki Rolü”, ayrintidergi.com.tr, 1 XI 2017; Joakim Enwall (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Qazakişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul/ 1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996;  Josef Stalin (Çeviri: Muzaffer Erdost), “Marksizm ve Ulusal Sorun ve Sömürge Sorunu”, Sol Yayınlar, Ankara, 1994; Kâzım Karabekir, “İstiklâl Harbimiz”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2019; “Kolkhuri Podkast Editörü ,“Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!”, sonhaber.ch, 28 I 2021/ circassiancenter.com; Laşa K̆odua, “Biz Megreller de Lazız!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 27 IX 2019/ circassiancenter.com; “Lazlar da anadilde eğitim istiyor”, hurriyet.com.tr, 9 IX 2002; Lord Kinross, “Atatürk: Rebirth of a nation”, Weidenfeld and Nicolson, 1965; “Mahkemeye göre ‘Laz’ kelimesi amaç dışı”, demokrathaber.org, 23 XII 2012;  Mamula Osmanisže Tandilava, “Dudik̆vata” (Tea K̆alandia, “Lazuri T̆ekst̆ebi, Tbilisi, 2008; “მაფშალია/ Mapşalia” (Megrelce Dergi), sayı 1, Zugdidi; M. Mahzun Doğan, “Faruk Benli: Lazca, celiyrum demek değil!”, Siyah Beyaz Gazetesi, 19 II 1997; Mecit Çakırusta, “Dilini, kültürünü, kimliğini kaybettikten sonra geriye korkacak ne kalır?”, Laz Kültür Dergisi Tanura, Sayı 1, Lazika Yayıncılık, İstanbul, 2011; Melahat Bul, “Lazca ile Mücadele Kolu Başkanlığından Laz Kültürünün Araştırılmasına Uzanan Bir Yol: M. Recai Özgün”, Mjora Dergisi, Sayı 1, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2000; Murat Ersoy, “İki Dünyalı Köy: Sarp& Sarpi”, Sima Dergisi,  Sayı 3, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit,  2001; Murat Ersoy, “Sarpi’de K̆olxoba Festivali Sima Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Murat Murğulişi, “Lazcayı Sahiplenmek”, Papirus Edebiyat Dergisi, sayı 14, İstanbul, 2015; Musa Oğuz Cedeşi, “Anadilimiz Lazca Kayboluyor”, akcakocatv.com, 30 XII 2015; Musa Karaalioğlu, “Ağlamayana Süt Vermezler!”, sonhaber.ch, 29 IV 2020/ circassiancenter.com; Mustafa Kolat, “Kimliğimiz Ölüyor, Dillerimiz Ölüyor!”, gurcuhaber.com, 23 IV 2020/ circassiancenter.com; M.I. Isayev, “National Languages in the U.S.S.R/  Problems and Solutions”, Progress Publishers, Moscow, 1977; Nâsır Yüceer, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 1996; Nikita Kruşçev, “Kruşçev’in Anıları- 1 ve 2” (Çeviren: Mehmet Harmancı), Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971; Nikita Sergeevich Khrushchev/ Edward Crankshaw, “Khrushchev Remembers”, Book Club Associates, London, 1971; Nodar Lomouri (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Egrisi/ Lazika Krallığı’nın Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994; M. V. Glenny, “The Anglo- Soviet Trade Agreement, March 1921”, Journal of Contemporary History, Vol. 5, No 2, Sage Publications, Inc.,  London, 1970;  Nugzar Dzhodzhua (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Ben Bir Megrel’im”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 6, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org/ circassiancenter.com; Nursel Tozkoparan, “Birol Topaloğlu: “Lazlar hep yok sayıldı”, haber7.com,  3 II 2011; Orhan Bayramin, “Laz Edebiyatı 1996’dan fersah fersah ileride!”, sonhaberch, 16 III 2021/ circassiancenter.com; Osman Kuyumcu P̆izma, “Dil Ölürse İnsanlık Ölür”, lazca.org, 19 VII 2013; Önder Acar, “Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem!”, gurcuhaber.com, 9 IV 2020/ circassiancenter.com; Paul Dumont, “Bolşevizm ve Doğu”,  Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, Sayı 61, Birikim Yayınları, İstanbul, 1980; Ronald Wixman (Çeviri: Ali İhsan Aksamaz), “Sovyetler Birliği’nde Etnik Kimlik”, Kafkasya Yazıları, Sayı 7, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; “Radio Kolha’nın Redaktörü Mişa Numanişi, Tbilisi’de Ali İhsan Aksamaz İle Bir Söyleşi Yaptı”, Çveneburi Kültürel Dergi, Sayı 58- 59, İstanbul, 2006; Rasim Yılmaz, “Türkiye Lazları ve Laz Kültürü”, 08haber.com, 19 V 2017; Ruşen Çakır, “Laz Kültürel Rönesansının eşiğinde”, Cumhuriyet Kitap Eki, Sayı 131, İstanbul, 1992; Sabri Gürses- Özgür Erdem, “Sultan Galiyev/ Bütün Eserleri”, İleri Yayınları, İstanbul, 2006; Sami Avcı,  “Atalarımızın Yaşadığı Topraklar ve Soyağacımız”, Kendi Yayını, Ankara, 2013; Selma Koçiva (/ Bedia Leba), “Halkbilimci Wolfgang Feurstein’la Söyleşi”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994; Sefer E. Berzeg, “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti/ 1917- 1922 1-2-3”, Birleşik Kafkasya Derneği Yayını, İstanbul, 2003, 2004, 2006;  “Sima Laz Vakfı Lazca eğitim istedi”, kocaeligazetesi.com.tr, 30 IV 2016;“Sima Vakfından Lazca eğitim talebi”, marmaragazetesi.com, 2 V 2016; Stefanos Yerasimos, “Milliyetler ve Sınırlar”, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994; Stefanos Yerasimos, “Kurtuluş Savaşı’nda Türk- Sovyet İlişkileri (1917- 1923)”, Boyut Yayın Grubu, İstanbul, 2000; Selçuk Duman, “Güney Azerbaycan Türklerinin Demokratik Hak ve Özgürlük Mücadelesi,” Berikan Yayınları, İstanbul, 2017; Süleyman Nuri, “Uyanan Esirler/ Çanakkale Siperlerinden TKP Yönetimine”, Tüstav Yayınları, İstanbul, 2002;  Süleyman Sefer Cihan, “Balkan Savaşı ve 1913 Batı Trakya Türk Cumhuriyeti”, Yeni Batı Trakya Dergisi Yayınları, İstanbul, 2012; Şehzat Ayartepe, “Lazların Tarihçesi”, Karadeniz Haber Gazetesi, İstanbul, 1 XII 1976/ “Lazların Etnik Kökeni”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 4, İstanbul, 1994; Şemseddin Sami (Çevriyazı: Fahrettin Çiloğlu), “Kâmüs- ul Alâm’da Lazlar ve Lazistan”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 2, İstanbul, 1994; Tirebolulu H. Alparslan, “Trabzon İli Laz mı? Türk mü?”, 1. Baskı, Başak Matbaası, Giresun, 1923/  Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 138, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995/ (Yayına Hazırlayan: İrfan Ç.Aleksiva), “İki Osmanlı Aydınının Kaleminden Lazlar ve Lazistan”, Heyamola Yayınları, İstanbul, 2020; Tanıl Bora, “Mustafa Suphi”, birikimdergisi.com, 27 I 2021; Tariel Putkaradze, “Türkiye’de Okullarda Seçmeli Ders Olan Lazca Hangi Alfabe Kullanılarak Öğretilmelidir?”, gurcu.org; 31 V 2013; Tayfur Sökmen, “Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992; Tedo Sakhokia (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrel-Laz Kültüründe Akrabalık, Evlenme ve Cenaze”, Tarih ve Toplum Dergisi, sayı 140, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995; Teodar Swietochowski (Çeviren: Nuray Mert), “Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı/ 1905-1920”, Bağlam Yayınları, İstanbul,  1988; Turhan Öztürk,“Rizeli Aksamaz’ın Dilekçesi İşleme Kodu/ TBMM Lazca Yazılan Dilekçeyi Ek Olarak Kabul Etti”, Star Gazetesi, 16 XII 2006; Ümit Bayazoğlu, “Sıkıcı bir Laz fıkrası”, EP/ Ekonomi Politika, Sayı 31, İstanbul, 1993; Vercihan Ziflioğlu, “Üniversitede Lazca talebi”, aljazeera.com.tr, 17 IV 2014;Yaşa Tandilava, “Müze tarihtir!”, sonhaber.ch, 24 I 2021/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Yılmaz Avcı, “Türkçe’yi Nasıl Öğrendik?”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 3, İstanbul, 2002; Yılmaz Avcı ve Ali İhsan Aksamaz, “Navamiçkinan Tere K̆olxeti/ Bilmediğimiz Ülke: K̆olxeti (Anı)”, Sima Dergisi, sayı 8, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2009; Vladimir İlyiç Lenin (Çeviri: Muzaffer Erdost), “Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı”, Sol Yayınlar, Ankara, 1992; William Eagleton Jr., “The Kurdish Republic of 1946”, Oxford University Press, 1963)

 

aksamaz@gmail.com