Givi G. Karçava k̆ala int̆erviu

 

Türkçe- Turkuli- თურქული:  https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/givi-g-karcava-ile-soylesi.html

 

Lazca- Lazuri- ლაზური: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/givi-g-karcava-kala-interviu.html

 

Lazca- Lazuri- ლაზური: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2021/05/blog-post.html

 

Givi G. Karçava k̆ala int̆erviu

 

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Givi G. Karçava ren. Givi G. Karçava Gurcistanişi gamantanerepeşen ren. Ma eya 2005 ʒ̆anaşen doni viçinop. Artikarti int̆ernetişi gzaten viçinit. Turkiyes, ar- jur farati çkvadodoçkva vesilepeten, çkvadoçkva svalepes komomxvadu. Mara didopetenti mak̆alepe muşişen do k̆onferansepe muşişen viçinop. Givi G. Karçavak akoni Lazepeşi noçalişepes şur do guriten numxvacups. Emuşeniki Lazuri nenasti, Lazepesti dido qorops. Eşo ižiren. Mati eşo miçkin. Xvala akoni Lazepe k̆ala va iboden, ekoni Lazuri k̆alati iboden. Meleni Sarpişi Lazuri k̆alati iboden. Meleni Sarpişi xçinepe do badepeşenti Lazurişi birapape do p̆aşurepe dok̆orobu. Ma eşo miçkin. 2006 ʒ̆anaşi yazi rt̆u, eksale çkimi k̆ala meleni Sarpis vort̆i. Meleni Sarpişi badepe k̆ala ar K̆axvexanes dolopxert̆it do ekolen- akolen bğarğalapt̆it. Ekoni badepek Givi G. Karçavaşen sit̆ayişiten molaşinapt̆es. Ar badik majurapes eşo k̆itxu: “Çkin muşeni amk̆ata genci va miqounan?” Meleni- moleni Sarpulepekti, mteli Lazepekti Givi G. Karçava k̆aixeşa içinopan. Muşi k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Lazepeşen, Margalepeşen, nenape mutepeşişen tişen k̆udelişa bğarğalit. Lazepe do Margalepeşi oşkaruli oşumonepe, oç̆k̆omalepeşenti bğarğalit. dido-sersoni musik̆aluri adetepeşenti, muzik̆aluri k̆ult̆uri mutepeşişenti bğarğalit. oşkaruli muzik̆aluri inst̆rument̆epeşenti bğarğalit. çkini dobadonapeşi doloxeni-galeni p̆olit̆ik̆apeşen, int̆ernasyonaluri p̆olit̆ik̆apeşen va molapşinit. Xvala k̆ult̆uruli, k̆oçinuri do tarixuri temapeşen molapşinit, bğarğalit. Ma, Givi G. Karçavas mskvaşa p̆k̆itxi do emukti k̆aixeşa nena gemiktiru. Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle biyografi tkvanişen molamişinit do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! So do mundes yeçkindit? Sonuri ret? Miepeşen, mi oğlepeşen ret? Namu nʒ̆opulape so igurit? Aʒ̆i mu dulya ikipt? So içalişept? So skidut? Çileri reti? Berepe giqounani? Kortuli, Margaluri do Lazuri nenapeş gale namu çkva nenape giçkinan? Gamiçkvineri ketabepe giğunani?

Givi G. Karçava: Xela do k̆aoba Ali begi! Çkimi şeni oğarğalus gevoç̆k̆apt̆aşakis, Lazuri şeni nagixvenapunan do aʒ̆iti naikipt dulyape şeni tkva didi mardi giʒ̆vatminon. ʒ̆anapeşen doni giçinopt do tkvani noç̆are kitabepe, mak̆alepe vik̆itxup, Lazuri şeni do Lazepe şeni didi emeki giğunan, aya domatkven. Aʒ̆iti, Lazuri dijit̆aluri media k̆ala ibodert do ayati dido beciti dulya ren. Ğormotik xe megiʒ̆qvan.

Ma 1984 ʒ̆anaş 4 St̆aroşinas Zugdidiş İngiri coxoni oput̆es yepçkindi. Çkimi gvari Karçava ren. Karçavape Lak̆adas, golaşi Samargalos skidunan, cici ek miğunan, dido ʒxovari naokaçapan do ʒxovariten naskidunan ar gvari ren. Dadyanişi oras çkimi p̆ap̆ulepeşi ar noʒ̆ilek golaşen rzenişa kogexteenan do Oireme coxoni ç̆it̆a ar oput̆es kodibargeenan. Oireme andğa İngirişi didi oput̆eşa amulun, emuşi noʒ̆ile ren, mahale steri. 1950 ʒ̆anas p̆ap̆u çkimi Givi Karçavak oxori muşişen gamik̆ateen do Zugdidi- Anak̆liaşi gzaşi kenaris oxori dok̆odeen, ek kodibargeen. Am oxoris yepçkindi ma. Beroba çkimiti oput̆e çkimis kogolaxtu, mektebişati ek vidi. Mektebişi 10 do 11 k̆lasepe Tiflisis dovoçodini do uk̆ule Uçamzuğaşi İnt̆ernasyonaluri Universit̆eşa amapti, ek Amerik̆anist̆ik̆aşi Fak̆ult̆eşen mezuni viqvi. Uk̆açxe 10 ʒ̆ana Tiflisişi havaalanis doviçalişi do aʒ̆i manebra çkimi k̆ala ç̆it̆a ar şirketi miğunan, nak̆liatişi, mali vtirupt kianaşen kianaşa.

Margaluri nena çkimi nananena ren. Kortuli komiçkin, moro. Lazuriti kodoviguri. Çkva İnglisuri miçkin, Rusuli do ok̆oxveri Turkuliti. Turkuli k̆ai va mağağalen, ama mutu mint̆aşi, gamovognapap Turki k̆oçis. Ok̆itxuten k̆ai mak̆itxen, onç̆aruti eşo- aşo. Ma aʒ̆i Tiflisis pskidur do oxorca do ar bere miqonun.

Kitabepe komiğun: Ant̆uan Sent̆-egziup̆erişi „Le Petit Prince“ govokteet̆i Margalurişa 2013 ʒ̆anas do “Lazuri K̆ult̆uraşi derneğik” gamoçkveet̆u Mp̆olis. Andğalepes Corc Oruelişi Animal Farm-işi Margaluri gamaxtu. Xolo çkvadoçkva kitabepebes çkimi mak̆alepe do meşaç̆arun, ʒ̆ili na meşamižin kitabepe koren. Aʒ̆i na gamaxtu Margaluri nenaşi doguroni Kitabişi audio versiyoni Natia Poniava do çkimi xomate nixvenu, çkin vik̆itxupt do dersi mepçapt.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan Margaluri do ekoni- akoni Lazuri oç̆k̆omale do oşumonepeşen k̆aixeşa ambai giğunan. Eşo miçkin. Aʒ̆iti Margaluri do Lazuri oşkaruli oç̆k̆omale do oşumonepeşen molamişinit, mu iqven! Bekiti Lazepes do Margalepes artneri oç̆k̆omalepe uğunan. Bekiti artneri coxoten uğunan aya oç̆k̆omalepe, bekiti goçkvaneri coxopeten, artneri oç̆k̆omalepe uğunan?! Mu miçkin?!

Givi G. Karçava: K̆aixeşa ambari miğun ma do eşo mutu va matkven. Sp̆eʒialist̆i va vore. Ama mutxanepe komiçkin. Ma viduşunapki, Lazepes Xrist̆ianuli oras daha dido ç̆eşidi oç̆k̆omalepe kuğut̆es, ama Muslimani diqveşk̆ule mutvaği mutepeşişen mutxanepe kagondunu. misali, ğecişi xorʒişen xveneri ondepe çkar va ižiren Lazuri mutvağis. çkin eya dido miğunan. Xolo ğvini naşums miletişi mutvağis sp̆eʒialuri gyarepe iqven, ğvinişi k̆ult̆uras nanomskun gyarepe. Lazuri mutvağis entepe açkva va ren. Ama, ortaği mutxanepe kodomiskides xoloti: Mç̆k̆idi (Margaluri ç̆k̆idi), lobyaşi ç̆eşidepe, luquşi ç̆eşit̆epe, papa do gent̆uʒeri nauʒ̆umert ondi - çkin emus dido na nungaps ğumu komiğunan. Ğumu Margaluri sofraşi şuri do guri ren. Azlağurepek naikipan acik̆ati koren çkinis, Margalepek eias k̆aç̆abe vuʒ̆omert. Tkvaneburi kyume do p̆et̆mezişi analogepeti komiğunan. Margalepes k̆valişi ç̆eşidepe miğunan, bazis mk̆oma mepçamt do voxombinamt. Xombineri k̆vali t̆uʒa papas dolobdumert do yaği va muidvaşakis pçumert. Uk̆açxe papa k̆ala vimxort. Xolo, xarço miğunan, pucişi do kotumeşi xorʒiten ixenen - neži oxovuktapt do emusti ğumu k̆ala vimxort. Çkva mu ptkva, Margaluri mutvaği dunya mutvağepeşi doloxe dido zengini naren arteği mutvaği ren, ek̆onari gyari renki, yek̆oroʒxu şeni ar ndğa va dubağun.

Ali  İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti oşkaruli oşumonepeşa komoptat, iqveni?! Dido ʒ̆anepe ʒ̆oxle, eşo ptkvat na, aşo ptkvat na,  xut oş ʒ̆ana ʒ̆oxle mu oşkaruli oşumonepe uğut̆es Lazepes do Margalepes? Aʒ̆iti eya oşumonepe artneri varna goçkvaneri coxopeten uğunani Lazepes do Margalepes? 

Givi G. Karçava: Jile naptkvi steri, Lazepe do Margalepe, K̆olxepe yani, ğvinişi k̆ult̆ura nauğut̆u ar milleti kort̆u. Ğvini akolen do beržemepek imert̆es. Ğvinişi ç̆eşidepeti kort̆u. Samargalos ğvini do qurženişi ç̆eşidepe andğati kodoskidu: Çeç̆ipeşi, t̆orok̆uçxi, ç̆itaşi, çeşi, uçaşi, şxuçeşi, ç̆vit̆iluri, k̆oloşi do çkvape. Lazist̆anis İslamieti moxtuşk̆ule ğvinişi k̆ult̆ura moiselu, mutu va doskidu, ama Lazist̆anişi oput̆epes irik̆ele na mažirenan ğvinişi lamgvanepe (kupepe) ma naptkvi ondişi delilepe renan.

Ali İhsan Aksamazi: Margaluri coxoten dunyas çinoneri skindinapeti uqounani Margalepes? Eşo mignapun, mara k̆aixeşa va miçkin. mesela: Margaluri ʒxeni... Amk̆ata çkva skindinapeti uqounani Margalepes? Emk̆ata skindinapeşi çinoberi Margaluri ç̆eşidepeşenti molamişinit, mu iqven! Emk̆ata çinoberi ak̆rep̆epeti, ʒ̆iʒ̆ilapeti giqounani?

Givi G. Karçava: Ko, moro. Eşo mutu dido ren. Samargalo dido endemuri skindinapeşi do mçanarepeşi dobadona ren. bazepe tude p̆ç̆araminon: Margaluri ʒxeni , Margaluri mç̆itapuci, Margaluri txa, Margaluri but̆k̆uci, Margaluri ak̆rep̆i (euscorpius mingrelicus),  Margaluri ncaşimt̆i (cyamophila Margalica), Margaluri foraminifera (sigmoilina margalica), Margaluri penʒ̆o (poiretia mingrelica), Margaluri bobonç̆va (pterostichus margalicus do leistus margalicus) , Margaluri molusk̆i (unio mengrelicus), Margaluri k̆ark̆alamt̆axu (calopteryx mingrelia), Margaluri moşi (betula margalica),  Margaluri t̆uk̆şi (campanula margalica), Margaluri mç̆k̆oni (quercus margalica), do çkva dido mutupe. Am list̆e daha didi iqven.

Ali İhsan Aksamazi: Lazepes adeturo jur çinoberi muzik̆aluri inst̆rument̆i k̆uğunan: kemençe do guda. Margalepesti adeturo guda do kemençe uğunani, uğut̆esi? Margalepes namu lok̆alur muzik̆aluri inst̆rument̆i uğut̆es do uğunan?

Givi G. Karçava: Margalepes guda do kemençe var uğunan. Guda uğut̆esia zop̆onan, ama delili muşi daha var ižiru. Margalepeşi cinci enst̆rumanepe ren: Çonguri, panduri, larç̆emi. Çonguri do panduri artik̆artis nungapan, sazi steri ren. Larç̆emi mutxani iqven, verʒ̆amişi (kargı) ğerepeşen milepe ikipan, artot ok̆odgipan do dolost̆vinupan. Larç̆emi naaxvenen do naast̆vinen jur k̆oçi domiskides xvala.

Ali İhsan Aksamazi: Margalepes p̆aganist̆uri orapeşen genomskide adetepeti kuğunan. Eşo mignipun. Aʒ̆i coxo muşi k̆aixeşa va mşuns. Beki “ç̆aç̆atoba” ren, mu miçkin?! Mariaşinaşi ar serişi gverdis daçxiriten ixvaminen. Eşo vogni. Giçkinan na, aya p̆aganuri adetişen varna Margalepeşi majura p̆aganuri adetepeşenti molamişinit, mu iqven!

Givi G. Karçava: Margalepes p̆aganist̆uri oraşen genomskide dido adetepe kuğunan. Aşoti domatkvenan: Margalepeşi doloxe xrist̆ianoba do k̆olxuri p̆aganist̆oba kok̆ondğulu do emuşi hibridi steri diqveren. Ç̆eç̆etoba ar teği muşi koren - Mariaşinaşi tutas, 28 Mariaşinas, Nana Meryemişi ndğas daçxiri dogzapan do am daçxiris mejoʒxont̆unan ekole do akole, şeytanepe gamaviç̆vat do gamavit̆k̆omilatya do. Beroba çkimis dido ixvenet̆u, aʒ̆i ek̆onari var ixvenen. Xolo mu giʒ̆vat. Misali, oxori çkimis pucik geni dorinaşi, sum ndğaşuk̆ule, am pucişi mja tenk̆varepe xazirupan, lukunape do loʒigapan, pucişi krapesti lukunape doʒigapan do am k̆varepete nuxvamupan. K̆vari var ixaziraşa, em pucişi mja oxori şeni var ixmarinen. Nana do baba çkimik andğati noqupan am adetis. Xolo mu giʒ̆vat, dido ren, mara iri va gomaşinen aʒ̆i. Margaluri p̆aganist̆uri sist̆emi dido zengini rt̆u, doloxe muşi dido Ğormotepe do çkva skindinape kort̆es: jini antari, mesepi, zeberde, aguna, galenişi, cgeraguna, mirsa, oçok̆oçi, t̆qaş mapa, ʒ̆qariş dida do çkva.

Ali İhsan Aksamazi: Musevoba, Krist̆ianoba, İslamoba steri dinepeşen dido ʒ̆oxleni orapes, dido mcveşi orapes, k̆arta xalk̆is ar vardo, arişen dido Ğormoti uqount̆es/ uğut̆es. Eşo miçkin. Emoras adeti eşo rt̆u. Edo eşo uçkit̆es. Emuşeniki buncinaşi doloxe ti-moşletineri skidut̆es. Galenepeşen ambai va uğut̆es. Galenepesti entepeşen ambai va uğutes. Muç̆o Amerik̆aşi svalyarepeşi xali steri. Edo k̆arta xalk̆is umçanepe uqount̆es, mara aʒ̆ineri steri var.  Oşkenda mutepeşis xolo p̆olit̆ik̆uri idarepe uğut̆es mara aʒ̆ineri steri gverdi globaluri varna mtelo globaluri steri var. Mtini ptkvat na, emoras dini aʒ̆ineri steri p̆olit̆ik̆uri inst̆rument̆i- ap̆arat̆i var rt̆u. Eşo miçkin. Mu p̆a?! Edo Margalepesti çkvadoçkva Ğormotepe uqount̆esi/ uğut̆esi? Mu miçkin?! İxişi Ğormoti, Zoğaşi Ğormoti, Dixaşi Ğormoti, Nʒaşi Ğormoti, amk̆ata Ğormotepe?!  Emorapeşen genomskide notkvamepe, zit̆ape do birapape uğunani Margalepes?  

Givi G. Karçava: jile naptkvi steri, Ğormotepe opşu t̆u Antari na vuʒ̆omert ondi, skindinapeşi Ğormoti rt̆u. Zeberde, Çxomişi nunk̆u nauğut̆u Ğormoti rt̆u do çxomepe do maçxomepes oʒ̆k̆edu. Mesepi t̆aronişi Ğormoti rt̆u, mzoğas skidut̆u. Cgeraguna mebut̆k̆ucepeşi, ʒ̆qariş dida ʒ̆k̆arepeşi; Rok̆ap̆i, Şeytanepeşi umçane oxorca, t̆abak̆onaşi rak̆anis koxen; Aguna - Ğvini do binexişi, t̆qaşi mapa - galeni skindinapeş egemçinadve oxorca do çkvape. andğati dido mutu kodoskidu. misali, komolepeşi k̆ult̆i. Enni ç̆it̆a biç̆i bereşeni, oxorişi gvari naoginžanasinon bere şeni bazi oput̆epes “ჸvacişi oxvameri” zop̆onan aʒ̆iti. Xolo, tuta çxandğa pimpilepe do bğapu yasaği ren, para meçamu, obgaruşa oxtimu do aşo mutxanepe.

Ali ihsan Aksamazi: Aʒ̆i tkvanti ginonanna, Margal-Lazepeşi mitolojiuri p̆aramitepeşa komoptat, iqveni?! K̆arta xalk̆is mitolojiuri p̆aramitepe kuğunan. Lazepesti kuğunan. Lazepesti gexvameri vana genç̆k̆eri  mitolojiuri k̆arak̆t̆erepe, figurepe, objepe do organepe kuğunan: Germak̆oçi, dundu, k̆oncolozi, cazi, şana, ç̆ink̆a, dida mangisa, qona dida, galenişi, k̆ik̆ina, mç̆k̆oni, oxvame, ole, qvaci, mjora, tuta, muruʒxi,  runʒxi do çkvape. Margalepesti antepe steri mitolojiuri k̆arak̆t̆erepe, figurepe, objepe do organepe uğunani?!

Givi G. Karçava: Moro, komiğunan. Galenişi çkinti komiqonunan, Galenişi Orta vuʒ̆umert. T̆abak̆onişi rok̆ap̆i ren, ç̆ink̆e (ç̆iç̆k̆e) ren, ndii || ndemi ren, t̆qaş mapa ren, oçok̆oçi ren, ʒ̆qarişi dida ren, mesepi ren, dixaş k̆oçi ren, Aramxut̆u ren (Margali P̆rometeosi), Antari ren, zeberde ren, cgeraguna ren, osur-t̆opu ren, torosani ren, živava ren, solomo ren, cege misaroni ren, cege xangarami ren, k̆ap̆unia ren, alişk̆int̆iri ren do çkvapekoren. Mç̆k̆onişi nca şit̆ot̆emiti kort̆u, moro. Mart̆vilis, Ç̆qondidi nacoxons yeris, p̆aganist̆uri ar oxvame rt̆u do mç̆k̆onişi didi cas axvemrt̆esia içkinen. Amk̆ata ondepeşeni didi çkineri k̆oçis, Nugzar Antelavas ar svara kuğun, “K̆avk̆asiaşi xalkepeşi mitologia” gyožin do ek iri xolo nç̆areli ren.

Ali ihsan Aksamazi:   K̆arta k̆ult̆uris nart̆u steri, ʒ̆oxleni orapes, onʒ̆eli, dido beciti rt̆u Lazuri k̆ult̆urişi doloxe. Onʒ̆elişi ust̆ape kort̆u. Onʒ̆elişi k̆ult̆uri dido beciti rt̆u. Andğaneri globaluri k̆ult̆uris onʒ̆eliş k̆ult̆uri va domiskides mara dido beciti rt̆u eya k̆ult̆uri. Piʒari muşiten, mot̆ifepe muşit̆en, xeşnoxvenoba muşiten, nanepe muşiten dido beciti rt̆u. Onʒ̆elis nena va uğut̆u mara mcveşi k̆arta onʒ̆elik çkin miğarğalapan do k̆ult̆urişi tarixişen ambaepe momçapan. Armʒikati Margaluri onʒ̆elişi mcveşi do aʒ̆ineri xalişen molamişinit, mu iqven!

Givi G. Karçava: Onʒ̆eli Margaluri k̆ult̆uraşi dido beciti ar simge ren. Mcveşi oras irixolo onʒ̆elis virdet̆it, Mati ncaşi onʒ̆elis virdi do andğati şinaxeri komiğun. Margalepes do Lazepes onʒ̆elişi ortaği ar bayramiti komiğunan: Onʒ̆eş meჸunapa / onʒ̆elişi ç̆anda: Bere naaqu k̆ulanişi ocağik sicaşi oxorişa onʒ̆eli nimert̆u do dodgipt̆u. Xolo, onʒ̆elişi yastuğişi tude mak̆asi vana xami dudumert̆es beres, onʒ̆elişi onguresti mzoğaşi kvalepe, k̆oxlidepe namolaxenan kvalepe goʒ̆obapt̆es. Onʒ̆elis çkimis entepe goʒ̆obut̆u, komşuns. Aʒ̆i, onʒ̆elişi k̆ult̆ura çkinisti moiselu, mitik va dolonciraps bere. Ar-jur ʒ̆ana iqven, sotxani oput̆es komažiru, bere onʒ̆elişa dulucant̆es do vixeli, komşuns.

Ali İhsan Aksamazi: tkvanti ginonan na, aʒ̆iti nenaşa, Lazuri do Margaluri nenapeşa komomoptat! ʒ̆oxleşenti miçkit̆es, aʒ̆iti k̆aixeşa miçkinan; Lazuri do Margaluri nenape dido xolos ren artimajuraşa. Margaluri albonis muk̆o bonca uğun? muk̆o sersoni do muk̆o userseli bonca uğun Margaluri nenas? Aʒ̆işakis namu albonepeten iç̆arinu do iç̆arinen Margaluri nena? Oç̆arus aʒ̆işak namu alboni ixmarinu? Edo namu alboni moxva ren Margaluri nena oç̆arus do muşeni?

Givi G. Karçava: Margaluri nenas 36 bonca ren. Bazi nenamçkinupek mcveşi kitabepes Margaluri nenaşi bazi dialekt̆epes na uğun ginže “a, e, i” do “u” gamak̆ateri boncapeten ç̆arupt̆es, ama andğa em boncapeşi yerine jur bonca iç̆arinen do mutu var. Margaluri do Lazuri boncapeşi oşkendas amk̆ata çkvaneroba miğunan: Margaluris va uğun Lazuri “f”, edo Lazuris va uğun Margaluri “ჸ” do “ჷ”. Margaluri nena Kortuli alboniten iç̆arinet̆u do iç̆arinen. Ar-jur fara Rusuli do Latinuri albonepetenti inç̆aru bazi kitabepes, ama ma mk̆itxat-na, Margaluri şeni enni moxva Kortuli alboni ren.

Ali İhsan Aksamazi: Razist̆oba ağani do dido p̆at̆i xarmaloba ren. Ma eşo miçkin. Dunyas ç̆eşididoç̆eşidi razist̆oba koren k̆arta speros. Nenapeşi sperosti eşo. Ginon Turkuli nena, ginon Rusuli nena, ginon Kortuli nena, ginon Margaluri nena, ginon Abazuri nena; k̆arta nena mskva ren. K̆arta nena tarixişi şahidi ren. Eşo miçkin. Çkineburi otxo nena koren am dunyas: Kortuli nena, Margaluri nena, Lazuri nena do Svanuri/ Şonuri nena. Mara Margaluri nena do Lazuri nena irişen xolos ren artimajuraşa. Namtini lingvist̆epek “Margaluri do Lazuri ar nenaşi jur dialekt̆i renya” zop̆onan. Majura namtini lingvist̆epek “var, var, eşo va renya, ʒ̆oxleşen beki eşo rt̆uya, aʒ̆i eşo va renya, andğaneri ndğas Lazuri do Margaluri çkvaçkva nenape renanya” zop̆onan. Namtini lingvist̆epekti “eşo şei iqveniya, şilya ʒ̆ana ʒ̆oxleti aʒ̆iti Margaluri do Lazuri, Kortulinenaşi jur dialekt̆i rt̆uya” zop̆onan. Tkvan aya xali şeni mu zop̆ont?

Givi G. Karçava: Ma na miçkin nenamçkinacobas jur teori ren: 1. Otxo mžaxali nena koren, Kortuli, Margaluri, Lazuri do Şonuri; 2. Sum mžaxali nena koren, Kortuli, Şonuri do Zanuri (K̆olxuri). K̆olxurişi dialekt̆epe renan Margaluri do Lazuri. Am versionepeşi juriti normali ren, yani ak̆ademiuri versionepe ren do nenamçkinacepes mutepeşi delili uğunan. Ma mk̆itxat, na Margaluri nena ren, Lazurişa enni xolos nadgin, dido nanungaps, ama xoloti nena ren. Majurani versioni mskva ren, daha romant̆ik̆uli ižiren, mcveşi orapes ar nena namiğut̆esya gomoşinapan, ama Lazuri do Margaluri şeni ar nenaşi dialekt̆i tkvaşi, em nenaşi andğaneri ndğas oqopinu diç̆irs, yani, ar sotxani em nena rt̆asinon, iğarğalinet̆asinon. nena va ren-na, dialekt̆uri k̆ont̆inuumi rt̆asinon. Dialekt̆uri k̆ont̆inuumimu ren: Atinuri koxoʒ̆onaps Art̆aşenuli Lazuri, Art̆aşenulik Viʒ̆uri, Viʒ̆urik Arkaburi, Arkaburik Xopuri, Xopurik Çxaluri do Çxalurik Margalurişi ar dialekt̆i k̆aixeşa oxoʒ̆onaşi, em oras ar nena iqven. Ama aşo va ren. Çxaluri k̆ala nik̆vaten nenaşi megnapu. Çxaluri Margalurişa enni xolos nadgin dialekt̆i koren, ama xoloti Margaluri do Çxalurişi doloxe megnapu va ren. Çxalurişi do Xopurişi uk̆ule Samargaloşa Aç̆ara do Guria goşažin, Kortuli nena naiğarğalinen let̆ape. Mcveşi orapes, andğaneri Margaluri do Lazurişi oşkaruli dialekt̆epe çkimi oduşuneten am let̆apes iğarğalinet̆u, dialekt̆uri k̆ont̆inuumiti kort̆u. Ama, K̆olxuri nenaşi xura am let̆apes kanik̆vatuşk̆ule dialekt̆uri k̆ont̆inuumiti kanik̆vatu do K̆olxuri nenaşen jur bere nena, Lazuri do Margaluri keşiçanu. Masumani versionişi mu ptkva - eya ak̆ademiuri versioni va ren. Eya ren siaseturi p̆roje, Margalurik st̆at̆u var eç̆opasya do žabuni k̆oçepeşi žabuni tis mongoneri p̆roje. em versyonis va giacginen, eşo mutu va iqven.

Ali ihsan Aksamazi:  Eçi ʒ̆ana iqven, akoni Kortupeşi/  Çveneburepeşi jurnalis, “Çveneburi” coxoni jurnalis ar mak̆ale vik̆itxeret̆i.  Lazuri nenak Kortuli nenaşi diyalekt̆epeşen Aç̆ara-Guriaşi Kortulis muk̆o tesiri oğoderen, eya ambaişen molaşinapt̆u mak̆alek. Mara mak̆aleşi mç̆aruk Aç̆ara-Gurias ʒ̆oxleşen Margal-Lazuri naiğarğalinet̆uşen çkar va molaşinapt̆u. Namtini Kortu matarixepek do lingvist̆epek muşeni mʒxadeşi molaşinuşen aşkurinenan? Muç̆oşi iqvas-na,  çkin cuma va voreti?!

Givi G. Karçava: Ho, zori ambari ren eya. Antepe navarmolaşinapan k̆oçepeşi tis do kunis p̆roblemi uğun, gokteri uğunan nosi. Kortuli ist̆oriograpiaşi enni gamantaneri do didi mat̆arixepek, didi lingvist̆epek antepe mʒxaden ç̆arupan. Va nç̆aranşi, va iqven, muşeni do mʒxade ren - ar let̆as, ar oput̆es ʒ̆oxleneri orapes Lazur-Margaluri na ğarğalapt̆u xalki va xet̆u-na, ekonaşis Margaluri coxope solen yeçkindu? Entepeşi dialekt̆epes Margaluri leksik̆a do Margaluri sent̆aksi solen gamaxtu? Mʒxade ren ki, am let̆apes Lazur-Margaluri nağarğalapt̆u xalki skidut̆u, Kortuli nağarğalapt̆es xalk̆ik uk̆açxe do tamo-tamo komoxtu, nadoxvadu xalki k̆ala tamo-tamo ok̆ondğules do hibridi komomçes – andğaneri Gurulepe, Aç̆aralepe, İmerelepe. Tkva natkvit k̆oçepes iraʒionaluri şkurina uğunan, Çkin am let̆apeşa moxtimeri navoreteya mot ižiras yado do muç̆oti iqven va molaşinapan, ompulu daha k̆ai aʒ̆onenan. Ama aya ʒ̆ori va ren. Entepeşa “moxtimeriti” var itkven. Entepeşi p̆ap̆ulepe moxtesşi, akti Laz-Margalepe doxvades, nadoxvades Laz-Margalepeti entepeşi p̆ap̆ulepe va renani? Am ambarepe ğoma do t̆okseri var iqu-ki, şilya ʒ̆ana ʒ̆oxle iqu, ar tarixişi noʒ̆ile diqves entepek, ekonari diqves, em let̆apeşi berepe diqves. Tarixis aşo ren – miletepek ulunan do mulunan, migrasioni ikipan. Lazist̆anişi Xemşinepeti moxtimeri renan, Macaristanişi Macarepeti moxtimeri renan, Avrup̆aşi miletepe, Almanepeti moxtimeri renan, Turkepeti moxtimeri renan. Edo mu p̆at? Aya ren tarixi. Tarixis aşo mutxanepe iqvet̆u do normali ren.

Em k̆oçepeşeni naptkvaminon antepe ren: Çkin, k̆oçepes nosi osimadu şeni miğunan, çkva punksioni eyas var uğun. K̆ai nisimadit, tolepeşen gamiʒ̆k̆edit - gale XXI. oşʒ̆anura ren, k̆oçik Marsişa putxasinon, tkvati uğnose ego tkvaniten oncğoroni mutxanepe ikipt. Dubağun arçkva, XXI. oşʒ̆anuraş mʒxade tarixişi ompulu mitis var axvenen.

Ali İhsan Aksamazi: Margalur-Lazuri ren Sovyeturi p̆eriodişi irişen ubedineri nena. Margal-Lazi xalk̆i ren Sovyeturi p̆eriodişi irişen ubedineri xalk̆i. Nufusitenti ç̆it̆a var t̆es. Sovyeturi xeʒalak Margal- Lazepeşen dido ç̆it̆a xalk̆epes k̆ult̆uruli avt̆onomi komeçu do Margal- Lazepes var. Amk̆ata ubedineri xalk̆i mtel dunyasti va ižiren. Muşeni aşo rt̆u aya dulya?

Givi G. Karçava: Mu ptkva. Ar mcve notkvame ren - “ik̆vandi do megçasenia.” Çkin, Lazepe do Margalepek nena çkinişi do ident̆oba çkinişi k̆imeti va miçkinan, dido perpu govndinupt. Andğa Sovyeturi ora va ren, demok̆rat̆iaşi ora ren, iri xolo gonʒ̆k̆imeri ren, ama nenaşi oskedinu na gorupan nak̆o k̆oçi giçkinan Lazepeşi do Margalepeşi oşkendas? Dido ç̆it̆a. P̆roblemi aya ren. Ti skanişi k̆imeti si giçkit̆asinon, emoras irik saygi goğodasinon.

Ali İhsan Aksamazi: Çkimi şeni dunyaşi xalk̆epe artneri ren. Edo entepeşi nenapeti ark̆areli k̆imet̆oni ren. K̆afk̆asyaşi mteli xalk̆epeti eşo. K̆afkasyaşi k̆arta xalk̆i do entepeşi k̆arta nena ark̆areli k̆imet̆oni ren. Entepeti, nenape mutepeşiti k̆imot̆oni ren çkimda. Emuşeniki k̆arta nena k̆oçinobaşi şahidi ren. Edo ar nena ğuraşi, k̆oçinobati ğurun. Ma eşo miçkin. “Tarixişi şilyapeten mcveşi orapes, aʒ̆ineri Kortupes, Margalepes, Lazepes do Svanepes ar nena uğut̆esya, ar xalk̆i rt̆esya” zop̆onan namtini matarixepek? P̆olit̆ik̆uri gagnapaten var, k̆oçinobaşi gagnapaten gk̆itxupt ma: eşo rt̆ui? Tkvan mu izmont? Aya nenape mundes uk̆uiʒ̆k̆es? Dido mcveşi orapeşen ambaroni ar ketabi koren. Eşo miçkin: “Kartlis ʒxovreba/ Kartlişi skidala”. Aya ketabik amk̆ata tarixepeşen ambaepe momçapani? Nenape çkinişenti ambaepe momçapani?!

Givi G. Karçava: “Kartlis ʒxovrebak” am nenapeşi ok̆oʒ̆k̆imu şeni mutu va zop̆ons, muşeni do, am kitabi na iç̆aru oras, nenape ok̆oʒ̆k̆imeri kort̆u açkva. Otxi xolo nena ar nenaşe nagamulun, eya mʒudi va ren. Eşo ren. Okorturaşi do dunyaşi didi nenamçkinacepek aşo gamaçxik̆es, digures do soğuni aşo doç̆ares. Xvala çkini nenape var do, k̆arta nena eşo va reni? Misali, andğa Turkuli, Turkmenuli, Azerbaicanuli, Gagavuzuri, Uzbek̆uri do çkva nenape oşi do oşi ʒ̆anapeşi ʒ̆oxle ar nena va rt̆esi? Xolo, Rusuli, Bulgaruli, Serbuli, Çexuri do çkva Slavuri nenape? Mteli nenape eşo renan. Aşoki, am teori ʒ̆ori ren do ma eyaşi vicer.

Ali İhsan Aksamazi: K̆arta nenas dialekt̆epe kuğun. Turkuli nenasti dialekt̆epe kuğun. Rusuli nenasti dialekt̆epe kuğun. Kortuli nenasti dialekt̆epe kuğun. Lazuri nenasti dialekt̆epe kuğun. Aya dido normali ren. Tkvan aya temaşen muepe gatkvenan? Aya ren maartani. Majurati koren: k̆arta nenas majura nenapeşen eʒxeri zit̆ape kuğun. Andğaneri ndğas dunyaşi k̆arta nenas majura nenapeşen eʒxeri zit̆ape kuğun. Ayati dido normali ren. Tkvan mu izmont?

Givi G. Karçava: Moro mu! Aya dido normali ren. Bazi k̆oçepes, nosi navar uğunan k̆oçepes aya oncğoroni mutxani daʒ̆onenan, mara aşo va ren. Misali, bazi Margalepe komiçkin, tis jur mcixi nosi var uğunan do et̆imologiaşen “içalişepan”. Margaluri nenas eʒxeri zit̆ape mot uğut̆asia do, ağani zit̆ape moingonapan, vana-ti, daha mendra naulunanpeti koren do Margaluris çkar eʒxeri zit̆ape var uğun, çkva nenapek Margalurişen eç̆opesia zop̆onan. ʒ̆oxle do ʒ̆oxle entepe k̆ala ok̆ovak̆idet̆it, aşo mo ikipt ma vuʒ̆umert̆i, mara aʒ̆i mevaşkvi do mutu var. Am ondi aşo gamamasvarenan: Ar nenas manžageri nenapeşen eʒxeri dido zit̆ape uğun-na, aya moʒ̆iramanki, am nena nağarğalaps xalkis manžagerepe k̆ala dido akt̆iuri k̆ont̆akt̆i uğut̆u: Gamaçamu- eç̆opinu, oxtimu- moxtimu, k̆ik̆inape, artik̆arti k̆ala oçilu do okomocu. Amazonişi ğalişi mt̆k̆apes nameşaxenan ç̆it̆a xalkepe koren, entepes “uncontacted peoples” uʒ̆umenan, muşeniki, andğaşakis t̆et̆eli gulunan, goğo skidalaten skidunan, miti k̆ala k̆ont̆akt̆i var ikipan do dunyas mupe iqveren, eyaşi çkar ambari var uğunan. Entepeşi nenape ren st̆eriluri nenape - eʒxeri zit̆ape çkar var uğunan do kuğunannati-na - dido mʒika. Amuten mu ptkvaminon: Nenas muk̆oti eʒxeri zit̆ape uğun, ek̆oti xampa do mcveşi, k̆ult̆uruli nena naren mažirenan. Margaluri nena dido mcveşi do zengini nena naren, amutenti bžiropt: Nena çkinişi doloxe ar k̆ele Sumexurişen, Arabulişen, Farsulişen, Berženulişen, Kortulişen, Osurişen, Turkulişen, Apxazurişen, Svanurişen eʒxeri zit̆ape dido ižiren do majura k̆ele Margalurişen eʒxeri zit̆ape opşun Kortuli, Apxazuri, Svanuri, Ç̆erk̆ezuli do çkva nenapes. Misali: Sumexuri ճանճ (ç̆anç̆) mcveşi oras, Margalur-Lazurişi p̆ap̆uli nenaşen eʒxeri ren: Margalepek andğati ç̆anci vuʒ̆omert, Lazepek mç̆aci. Mara, Margaluri gord-i, (maqaqi), Sumexuri գորտ-şen (gort̆) eç̆opineri ren. Apxazuri do Svanuri nenapeşa Xrist̆ianuli t̆erminologiaşi dido Margalurişen amaxteen, muşeni do am let̆apes mcveşi oras Margaluri hegemoni nena ort̆u do Xrist̆ianoba do Xrist̆ianuli t̆erminologia Margalurişen ulut̆u manžageri ç̆it̆a xalk̆epeşa.

Ali İhsan Aksamazi: Sovyeturi xeʒalaşi iptineri ʒ̆anapes, eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, Margalepesti, Lazepesti amʒika nart̆u nati k̆ult̆uruli avt̆onomia kuğut̆es. Aya xilafi var, ʒ̆ori rt̆u. Gazetape kuğut̆es. Nʒ̆opulape kuğut̆es. Aya ren mʒxade. Aya ren mʒxade tarixi. Aya k̆aixeşa miçkinan. Mara eya tarixişen mutu va gk̆itxaminonan. Açkva globalizasyonişi oşʒ̆anura ren. İnt̆ernet̆ik sinori va içinops. Tkvan mu izmont? Ma-21 oşʒ̆anuras Lazuri nena skidasioni? Margaluri nena skidasinoni? Ağani sinorepeşen do sep̆arat̆izmişen mutu va gk̆itxupt. Xolo otkvaluşi vore. Xoloti gk̆itxat: Ekoni- akoni namtini gamantanerepek “Margali do Lazi nana- babapek berepe mutepeşis Margaluri/ Lazuri va dogures do emuşeni Margaluri/ Lazuri nenape ğurunya” zop̆onan. Aya xilafi va reni?  Nana- babape k̆abaet̆oni renan. Eşoi?! Emorapeşi p̆olit̆ik̆uri ik̆limi k̆abaot̆oni va reni? Asimilasyonist̆uri p̆olit̆ik̆ape k̆abaet̆oni va reni? Nana- babas k̆abaet̆i mok̆idu oncğore va reni? Buncinaluri ent̆egrasyonişen var,  ekoni- akoni oxanʒalepeşi xilafi p̆olit̆ik̆apeşen molapşinap.

Givi G. Karçava: Moro. Nana do babaşa xvala k̆abaet̆i var muik̆iden. Entepeşi k̆abaet̆iti koren, moro, mara xvala entepeşi k̆abaet̆i va ren. Entepeşi k̆abaet̆i mu ren eya ptkvaminon aʒ̆i: Çkimi gomtis dido k̆oçi viçinop, Margalepe do Lazepe, nena şeni guri naaʒ̆k̆unenan, Lazuri do Margaluri şeni mağala nenape natkumenan do bazi nenaşi akt̆ivist̆iti koren. Mara, am k̆oçepeşen didopek berepes xoloti var uğarğalnan Margaluri. Sebebi mu ren? Sebebi ren tkvan natkvit ondepe: P̆olit̆ik̆uri ik̆limi, asimilasyonist̆uri p̆olit̆ik̆ape. Aya xvala çkini devletepeşi p̆roblemi va ren, dunyaşi p̆roblemi ren. Mara, Avrup̆aşi devletepek do xalk̆epek koxoʒ̆ones-ki, lingvist̆uri do etnik̆uri zenginoba oşkurinoni ondi va ren, k̆ai ondi ren, edo eyaletluği devletişi doloxe naskidun xalk̆epes do nenapes, k̆ult̆urapeşi ç̆eşidobas gyamp̆onen. Emuşeni renki, Avrup̆aşi devletepek dido para xarcupan do mo gondinut̆as yado, ç̆it̆a nenapes nuşvelapan. Okorturas andğaşakis Sovyet̆uri osimaduşi gale va gamalu, nena şeni k̆oçik mutu tkvas-na, emedeni sep̆arat̆izmi do duşmanoba daʒ̆onenan, Rusyaşk̆ele k̆iti megiğirapan do Rusişi k̆oçi reya giʒ̆omenan, Apxazetişi do ʒxinvalişi ambarepe gogoşinapan, bazepek, Margaluri, Şonuri do Lazuri nena nacoxons eşo mutu va ren, xvala Kortuli nena ren do iri emuşi dialekt̆i renia zop̆onan. Amuten mu iktiren? Nena çkimis ginon dialekt̆i ucoxi, mutu ginon ucoxi, eya çkimi şeni xoloti nena ren do şuri do guri çkimişi doloxe daçxiri steri gzun do iç̆ven. Edo ma va bğuraşa, em daçxiri mutus do mitis va askurinen. Turkiesti amʒika çkvaneri xali uğun. Turkie Anat̆olias naskidunan xalk̆epeşi devleti var do etnik̆uri Turkepeşi devleti ren. Sert̆i sist̆emi nauğun ar devleti ren. Turki em let̆apeşa moxtimeri naren, emuşi ist̆oriuli gonoşine kuğun milletis do emuşeni aşkurinenan, Lazepes, Kurdepes, Kortupes, Sumexepes, Surianurepes, Beržemepes nenaşi hak̆epe mepçat-na, ç̆umani ot̆onomi mak̆vandasunonan, gendğaniti gamaxtasunonan do Turkie ok̆ipaşasunonia duşunan. emuşeni, demok̆rat̆iuli gonʒ̆k̆imeroba iado, ar xeten ç̆it̆a-ç̆it̆a dik̆aşi k̆ak̆alepe dubğapan miletis k̆vinçepe steri, majura xeten asimilasionişi tupeği noğiraman do istomernan. Var uçkinanki, int̆ernet̆işi oras k̆oçişa mutu va gampulen.
Xolo ar mutxani koren. Sist̆ema do sist̆emas mxuci nameçaps k̆oçepes guri çkinişi ç̆vini var uçkinan. Mitik nena muşi şeni mğoraps do becğups na, nenaşi ç̆vini na obecğapapseya var isimadepan, duşmanuri devletepek para meçams do emuşeni becğupsia zop̆onan. Rusyas ar Udmurt̆i k̆oçi kort̆u, Albert̆ Razini. Am badi k̆oçik, nena çkini ğurun edo vuşvelaten yado, ç̆eşidi mutxanepe ikipt̆u: ç̆arupt̆u, ik̆itxupt̆u, etkinluğepe dodgipt̆u, yani nenaşi akt̆ivist̆ik naqvasunon dulyape ikipt̆u. Amerik̆ak do Avrup̆ak para meçaps, dizenginu, duşmani ren, Rusyaşi ok̆opaşu gorups yado mu do mu va zop̆ont̆es am k̆oçi şeni. Ar ndğasti, 2019 ʒ̆anaşi 10 St̆aroşinas, Udmurt̆iaşi nananoğaşi, İjevsk̆işi meydanişa gamaxtu, xes p̆ank̆art̆i okaçut̆u rasul ham Zatovişi zit̆apeten: “Ç̆umen nena çkimi ğurasunon-na, ma andğa oğuruşen xaziri vore“ yado do Rusifik̆asyonişi k̆arşi, nena çkimi ğurun-na, mati bğuraminon yado, benzini goibu do ti muşi oiç̆u. Yani, sist̆emas aşo mutxani va aduşunen, nenaşi ʒ̆k̆una muk̆o monk̆a ren mitik va nagneps. K̆oçik ti muşi var oiç̆uşakis, mitik va icert̆u ç̆vini muşi.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti k̆aixeşa giçkinan, eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, 1921 ʒ̆anaşen 1991 ʒ̆anaşak Gurcistani Sovyeturi oxenʒaleşi doloxe rt̆u. Apxazetiti Gurcistanişi doloxe rt̆u aya p̆eriodis. Lazuri gazeta-ketabepe 1928 ʒ̆anaşen 1938 ʒ̆anaşak İskender ʒ̆it̆aşişi coxoten noğa Soxumis gamiçkvinu. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, xolo artneri p̆eriodis, Lazuri ketabepe gamiçkvinu Gurcistanişi nananoğa Tbilisisti: Arnold Çikobavaşi “Ç̆anuri T̆ekst̆ebi” 1929 ʒ̆anas do İoseb Qipşižeşi “Lazuri t̆ekst̆epe” 1939 ʒ̆anas nananoğa Tbilisis gamiçkvinu. Beki artneri p̆eriodis gamiçkvineri majura Lazuri ketabepeti koren mara ma va miçkin. Mara ma k̆aixeşa komiçkin 1940-oni ʒ̆anapeşen 1970-oni ʒ̆anapeşak Gurcistanisti, Apxazetisti Lazuri ketabepe va gamiçkvinu. Ak̆ademiuri noçalişepeşen va molapşinap. “Lazuri T̆ekst̆epe” steri noçalişepeşen molagişinapt.  Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na,1940 ʒ̆anaşen 1970 ʒ̆anaşak Lazuri ketabepe muşeni va gamiçkvinu Gurcistanis? Mi ren vana miepe renan aya dulyaşi coğabinameçaps k̆oçi? 1970 ʒ̆anaşk̆ule xolo Lazuri ketabepe gamiçkvinu Gurcistanis: Guram K̆art̆oziaşi “Lazuri T̆ekst̆epe- 1” 1972 ʒ̆anas, İrine Asatianişi “Lazuri T̆ekst̆epe” 1974 ʒ̆anas, “Lazuri P̆aramit̆epe” 1982 ʒ̆anas do Guram K̆art̆oziaşi “Lazuri T̆ekst̆epe- 2” 1993 ʒ̆anas gamiçkvinu nananoğa Tbilisis.  Majurapeti ren na, ma va miçkin. Xes va miğun. Mara didopeten 1940 ʒ̆anaşen 1970 ʒ̆anaşak Lazuri ketabi va gamiçkvinu Gurcistanis. Muşeni?

Givi G. Karçava: Mu giʒ̆vat, tkva k̆aixeşa na žirit st̆at̆ist̆iği şeni ma çkar va viduşuni. Ma na bžiri dosyape çkimis, 1946, 1947, 1948 do 1949 ʒ̆anapes gamaxtimeri Margaluri birapapeşi not̆epe koren. Yani Margaluri birapaşi t̆ekst̆epe Margaluri nenaten do not̆epe ren, emuşen çkva daha va mažiru. Mu ptkva, ambari va miğun. Emorapes, ak̆ademiuri oxandupe kort̆u: Misali, Sergi Jğent̆işi “Ç̆anur- Margalurişi fonet̆iği” gamaxtu 1953-s, aʒ̆i nagomaşinu. Çkvapeti koren, ama ʒ̆anape do coxope va mşuns aʒ̆i do, ak̆ademiuri noçalişepe gamoşkvit do t̆ekst̆epe mo gamoşkumertyaşi mutu emri gamiçkvinui, eşo p̆olit̆ik̆a uğut̆esi am 30 ʒ̆anas, amuşi çkar ambari va miğun. Ak̆ademiuri gamoçkvat̆es-na, t̆ekst̆işi gamaçkvinuti ak̆ademiuri dulya ren, moro mu ren - ar nenamçkinacek oput̆eşa ulun do t̆ekst̆epe k̆orobups, uk̆açxe kit̆abis didi ar goʒ̆otkvala uxvenups do am t̆ekst̆epe gedumers. Qipşižeşi, K̆art̆oziaşi, Marişi, Jğent̆işi, Xubuaşi t̆ekst̆epe iri ak̆ademiuri noçalişepe ren, ma aşo domaʒ̆onen. Do 1940-1970 yasaği iʒ̆opxinuyaşi ne ambari miğun do mtini giʒ̆vat-na, ne viduşun. Margaluri do Lazuri k̆azet̆apeşi yasaği oʒ̆opxinu do Margaluri do Lazuri t̆ekst̆epeşi yasaği oʒ̆opxinu ar va ren. Aşo rt̆uk̆o-na, ambari domaqveet̆es. Edo, ambari navamiğun ondi şeni mutu va matkven, sp̆ek̆ulasyoni va maxvenen.

Ali ihsan Aksamazi:   Balt̆ik̆uri cumhuriyetepeşen ambari va miğun; aʒ̆i ak becititi va ren. K̆afk̆asyaşen molapşinapt do emuşeni. Mara, 1991 ʒ̆anaşa, mteli Sovyeturi cumhuriyetepeşi nenape K̆iriluri alboniten iç̆arinu. Mara Kortuli, Kortuli alboniten do Sumexuriti, Sumexuri alboniten iç̆arinu. K̆remlini xeʒalak aya siyasetiten mu noğira uğut̆u? Aya ren maartani k̆itxala. Majuraniti komiğun artneri p̆eriodişen: Kortuli nena artneri p̆eriodis ipukiru. 1918 ʒ̆anaşen 1921 ʒ̆anaşa do 1921 ʒ̆anaşen 1992 ʒ̆anaşa muk̆o Kortuli nʒ̆opula kort̆u Gurcistanis? 1938 ʒ̆anaşakis Apxazuri nena Latinuri alboniten iç̆arinet̆u.  1938 ʒ̆anaşen 1954 ʒ̆anaşakis Apxazuri nena muşeni Kortuli alboniten iç̆arinu. Edo xolo Apxazuri nena muşeni K̆iriluri alboniten iç̆arinu 1954 ʒ̆anaşen andğaneri ndğaşa? K̆remlini xeʒalak aya siyasetitenti mu noğira uğut̆u. Tkvan amuşeni mu izmont?

Givi G. Karçava: Kortuli do Sumexuri nenape Sovyet̆uri p̆eriodişa 15 oşʒ̆anura Kortuli do Sumexuri alboniten iç̆arinet̆u do Sovyet̆uri oras çkva nam alboniten iç̆arinasunt̆u? Am nenapes oç̆aruşi didi adeti kuğut̆es, muşi albonepeti kuğut̆es do emuşeni am albonepeten iç̆arinu. Oç̆aruşi didi k̆ult̆ura vana çkar navaruğut̆es xalk̆epesti ağani albonepe uxvenes. Ma mk̆itxatna, ar nenak mç̆aralobas gyoç̆k̆aps-na, nam alboni emuşeni moxva iqven, eyaşi k̆arari nenamçkinacepek do xalk̆ik beraberi meçasunonan. Nenamçkinacepes kuçkinan, ar nenaşeni nam alboni daha memskvaneri do moxva iqven, xalk̆isti ar vara majurani alboniten onç̆aruşi p̆rakt̆iği kuğun, eya albonis gegaperi ren. Sovyet̆uri oras, bazi nenamçkinacepek obiekt̆uri meʒ̆k̆omiluten goşaʒxunupt̆es ç̆it̆a nenape şeni ağani albonepe, bazepekti siyaset̆uri meʒ̆k̆omiluten. Xolo, nam k̆ult̆uraşi, nam k̆ult̆uruli k̆onjonkt̆urişi doloxe ren ar nena, emuşi gyora didgenon ç̆aroni sist̆emi. Misali giʒ̆vat: Nenamçkinacepes uçkit̆es-ki Çeçenuri nenas andğaşakis sum alboni kixmarinu: Arap̆uri, Latinuri do K̆iriluri. Ama, 2020 ʒ̆anaşi ʒ̆ilvas, Çeçnetis, ar cameşi dolokverepeşi tude mcveşi ar kva kižiru, kvas mcveşi Kortuli alboniten mutxanepe nonç̆ars. Na nonç̆ars metini Çeçenuri nenaten nç̆areli ren, ama boncape Asomtavruli uğun. Ayak mu miʒ̆omenan – Çeçenepe Xrist̆iani rt̆esşi, onç̆aruşeni Asomtavruli alboni ixmart̆eenan. Ama, uk̆açxe Çeçenepe dimuslimanes do emuşeni Arapuri alboni uğut̆es, Sovyet̆uri xeʒala moxtuşi, aşo ç̆it̆a nenape şeni k̆iriluri albonepeşi oxvenuşi k̆arari niçinu do Çeçenuristi K̆iriluri alboni duxazires. Apxazuri albonişi mu giʒ̆vat: Ma namiçkin 1938 ʒ̆anas Soviet̆epes ar k̆anoni kogamaxtu, am k̆anonik zop̆ont̆uki, avt̆onomiapes naskidunan ç̆it̆a nenape şeni devletişi nena şeni naixmarinen alboni vixmarat minonania. Aşopeten, Apxazuri nena şeni Kortuli albonişi sist̆emişi oxaziru kogyoç̆k̆u. Nak̆otxani p̆roje kort̆u: Ak̆ak̆i Şanižeşi, Simon Canaşiaşi do Apxazepeşik̆ele Dimit̆ri Guliaşi do muş nihaşbaşi p̆rojepe. İri Kortuli albonişi sist̆emişi jin xveneri. Soğuni, Dimit̆ri Guliak, Simon Canaşiak do Ak̆ak̆i Şanižek ortaği p̆roje doteşkiles do eyaşi oxmarus kogyoç̆k̆es. 1954 ʒ̆anas, Dimit̆ri Guliak, muşi do Kortu p̆ap̆azi, Davit maç̆avarianiş xeşen 1892 ʒ̆anas xveneri K̆iriluri alboni goktinu. Zop̆onanki, Kortuli alboniten onç̆aru Beriaşi emri rt̆u do Beriak va ğuruşakis, Apxazepek zoriten Kortuli alboni ixmaresia. Nʒ̆opulapeşi ambari va miçkin, mutu va matkven. Namatkven eya ren-ki, andğa namiğunan nʒ̆opulapeşen didope Soviet̆uri orapes geidginu. Soviet̆uri orapeşa ek̆o nʒ̆opula va rt̆u. 1918-1921 ʒ̆anapesti, Okorturaşi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetik muk̆o nʒ̆opula gedgasunt̆u, seri do ndğaleri galeni do doloxeni p̆roblemepe k̆ala ibodert̆u.

Ali İhsan Aksamazi: Dido mcveşi tarixi ar k̆ele dido beciti ren majura k̆eleti ek̆onari beciti va ren. Ma aşo miçkin do aşo matkven. Aya bekiti p̆aradoksuli xali ren; mu miçkin?! Mtini giʒ̆vat na, xoloti tarixi beciti ren; aşo miçkin ma. Aʒ̆i ar k̆itxala komiğun tkvanda: Mtini giʒ̆vat na, aya k̆itxala aʒ̆işa akoni Çveneburi/ Gurci gamantanerepesti ar- jur fara p̆k̆itxi mara entepek nena va gemiktires. Muşeni, va miçkin. Aʒ̆i eya k̆itxala gk̆itxat: “Kartveli”, aya tkvala mundes yeçkindu?

Givi G. Karçava: Ma tarixişi didi p̆ropesioneli va vore, çkimi şeni vik̆itxup do bazi mutxanepeşe mignapun. “Kartveli” yano namoxtu ar etnonimi ren. Edo, viduşunep-ki, eya Okorturaşi oşkenani p̆rovinʒia Kartlişen do Kartlişi miletişen mulun. “Kartveli” do “Sakartvelo“  10. oşʒ̆anuraşi uk̆ule, bekiti XI- XII oşʒ̆anurapes yeçkindun do ekolendo andğaşakis mulun.

Ali ihsan Aksamazi:   Turkuli dudk̆anonişi ma-66 maddeten, Turkiyeşi Cumhuriyetişi k̆arta dobadonari Turki ren. Aya etnik̆uri var, p̆olit̆ik̆uri tarifi ren. Turkuli oxenʒalek ʒ̆oxleşen majura nenape va içinoptu. Mara aʒ̆i eşo va ren. Dobağine ren, va ren, majura nananepeti menoʒxune dersi ren Turkuli oxenʒales. Gurcistanisti dobadonaroba artneri reni? Gurcistanişi k̆arta dobadonaris Kartveli ucoxupani? Giçkinan, Gurcistanis Somexepe, Azerbaycanişi Turkepe, Suryanepe, Abxaz- Abazepeti skidunan. Antepesti Kartveli ucoxupani?  Vana xvala Lazi, Margali,  Svani do Kortupes Kartveli ucoxupani? Gurcistanik Apxazuri nena, Somxuri nena, Suryanuri nena, Azerbaycanuri Turkuli içinops, eşo miçkin. Edo aya nenanenapeşen Gurcistanişi dobadonarepes k̆ult̆uruli namtini hak̆epe kuğunan, eşo miçkin.  Gurcistanişi oxenʒalek Margaluri, Lazuri do Svanuri nenapesti k̆ult̆uruli hak̆epe meçapsi? İmendi giğunani? Tkvan mu izmont?

Givi G. Karçava: Okorturas tkvanisteri va ren. Soviyet̆uri orapeşen doni 1999 ʒ̆anaşakis (vana 2000 ʒ̆anaşakis, aʒ̆i k̆ai va mşuns) p̆asap̆ort̆is iris etnisit̆e muşi kunç̆arut̆u. Somexis Somexi unç̆arut̆u, Azeris Azeri do aşo. Uk̆açxe moseles. Aʒ̆i, xvala “Sakartvelos Mokalake” nonç̆ars, yani “Okorturaşi Dobadonamşine“/ “Gürcistan Vatandaşı“. Am k̆anoni aşo gamamognapes: Devletişi doloxe çkva do çkva etnisit̆e iqven, ama irik xolo ar devletişi dobadonamşine voret. Ma mk̆itxat-na, aya normaluri k̆anoni ren. Am k̆anonik mʒudi mutu va zop̆ons - Si sumexi rena, ort̆i, ama Okorturaşi dobadonamşine re. Aya pakt̆i ren. Turkie steri, “ak naskidun iri Turki ren” oxvenu moro dido p̆at̆i iqvasint̆u.

Am k̆anonişi k̆arşi 20 ʒ̆anaşe dido ren, Kortu naʒionalist̆epe gamulunan - p̆asap̆ort̆işen etnisit̆e çkini mo ezdes, Kortu navoret mot va nç̆arupan, mcveşi adeti govoktinat do xoloti vonç̆arapat yado gamulunan.

Kartveli xvala Kortu, Lazi, Megreli, Svani do ʒ̆ova-Tuşepeşa icoxinen. Çkvapeşa var. Çkvapek K̆ebuli var ikipan, Kartveli voretya va zop̆onan, Mu na renan eya zop̆onan. Edo Sumexi Kartveli ren, Apxazi Kartveli ren, Azerbaicaneli Kartveli ren yado mitik va nokaçaps.

Okorturaşi anayasas jur devleturi nena işinen: Kortuli do Apxazuri (Apxazetişi let̆apes). Çkvanenapes - Sumexuri, Azerbaicanuli do Osuri nenapes çkva hak̆k̆epe kuğunan. Mesela, gazetape, mektebepe, tiat̆rope, devletişi t̆elevizionis p̆rogramepe. Çkar hak̆k̆i navaruğun nenape renan Margaluri, Şonuri, Lazuri. Yani, devletik am nenapeten ne gazeta gamaçkvinus, ne radios, ne tiat̆ros, ne mektebis, ne t̆elevizionis mxuci va meçaps. Am nenapeten mutu ixvenen-na, irixolo p̆rivat̆uli inisiat̆ifi ren. Devletik mxuci nameçaps xvala am nenapeşi ak̆ademiuri doguru ren.

Ama, ʒ̆oxleti ptkvi do aʒ̆iti bzop̆on - ora golulun do k̆oçepe iktirenan. Okorturasti ağani nesili mulun do entepeşi osimadu iktiren. Andğa, xvala Margali var do, dido Kortu k̆oçi miçkin, Margaluri, Şonuri, Lazuri nenapeşa st̆at̆u meçamu şeni, mektebepes am nenapeşi dersi meçamu şeni mxuci namomçapan, gamulunan do devletisti nobažgapan, am nenape gondinun do va gondinan şeni, çkin mutxanepe p̆atminonania. 15-20 ʒ̆ana ʒ̆oxle ma dido p̆esimist̆i vort̆i, muşeni-do, 15-20 ʒ̆anaʒ̆oxle eşo k̆oçepe dido va rt̆es, andğa daha gontaneri tolepet mevoxosar ç̆umandeli ndğa çkinis.

Ali İhsan Aksamazi: “Margali”, aya tkvala solen mulun? solen yeçkindu? Vogniki, “orgu”şen mulun. Eşo reni?!  Xolo vogniki, “Margali”ti naorgaps k̆oçişi coxoşen mulun. Eşoi? “Ma- rg(-v)ali", naorgaps k̆oçişen mulun, eşo reni?

Givi G. Karçava: “Margali” orguşen namulun, eya p̆rimit̆ifi et̆imoloji ren. Margali Egrisişen mulun. Margalişi Kortuli coxo “M-egr-el-i”, Egr-is na skidun, Egr-işi miletis oxoʒ̆onapaps. Margaliti ayni domaʒ̆onen: M-arg-al-i. yani, “Arg-is” na skidunpe. Mcveşi orapes Margalepek let̆a mutepeşis “Arg-“ uʒ̆omert̆es-na, M-arg-al-i, 100 % ekolendo mulun. Apxazepek andğati агыруа || Aгруа(Agჷrua || Agrua) miʒ̆omenan. Sumexepek Egrisis եգեր (Eger) ucoxopt̆eenan do Egrisis naskidut̆u Margal-Lazepeşi p̆ap̆ulepe sեգերաց (Egeraʒ). Yani, M-egr-el-i, M-arg-al-i, Agrua do Eger-aʒ-işi semant̆ik̆a ayni ren, ayni k̆onst̆rukʒia uğunan.
Ama Şonepek Margalişen “imızan” zop̆onan, Margalepe şeni “Zanar”, Margaluri nenas “Luznu” uʒ̆omenan. Nenamçkinacepekti akolendo eç̆opes Lazuri do Margaluri şeni ayni hip̆otet̆uri coxo: “Zanuri”.

Ali ihsan Aksamazi:   İrişen didi Kortuli zit̆apunas Kartvelist̆i yado ar zit̆a reni? Renna aya zit̆ak mu ambai momçapan? Edo solen yeçkinderen aya zit̆a? Margaluri, Lazuri, Svanuri do Kortuli nena şeni, aya zit̆a, ‘Kartveluri nenape’,  oxmaru moxva reni? ʒ̆ori renna, muşeni, ʒ̆ori va renna, muşeni? Tkvan mu izmont?

Givi G. Karçava: Am zit̆a çkar soti ar zit̆apunas var ižiren. Aya ren Turkienuri Lazi akt̆ivist̆epeşi mongoneri zit̆a, ma aşo miçkin.

“Kartveluri nenape”- şeni mu giʒ̆vat - momʒ̆ondunani, va momʒ̆ondunani, aya andğa ren ak̆ademiuri t̆erimi. Xvala Okorturas var do, dunyaşi nenamçkinacepek aya zit̆a ixmaran. Kartvelologia (Kartvelology, Kartvelian Studies) yado ar disip̆liniti koren, Amerik̆aşi, Avrup̆aşi, Aziaşi çkva do çkva universit̆epes aşo pak̆ult̆epe koren do Kortuli, Margaluri, Lazuri do Şonuri nenape doguraps.

ʒ̆ori reni, va reni -zori k̆itxala ren. Ma mk̆itxat na, etnonimi Margali do Margaluri, etnonimi Lazi do Lazuri, vana etnonimi Şoni do Şonuri t̆erimi Kartvelişen daha mcveşi ren. T̆erimi Kartveli yeçkinduşa antepe ixmarinet̆u, am nenapes do xalk̆epes aşo ucoxopt̆es. Ama, nenamçkinacobak am nenapeşi k̆lasipik̆asionişi ora moxtuşi, ar k̆arari meçasunt̆es. Dido versionepe kort̆u: İapet̆uri nenape, Omjore-K̆avk̆asiuri nenape, Kortulişa romat̆uli nenape, İberiul-K̆avk̆asiuri nenape, p̆aleo-k̆avk̆asiuri nenape do çkva. Edo, antepeşen “Kartveluri nenape” irişen moxva goşiʒxunu, mžaxaluri nenapeşa nağarğalapt̆es mžaxali xalk̆epekti muşis ortaği coxo Kartveli naucoxopt̆es şeni. Mitis moʒ̆onsi, va moʒ̆onsi, aya andğati aşo ren. Ma am k̆itxalaşi cici do guri oxovoʒ̆onap, Lazi gamantanerepeşi p̆rot̆est̆oti k̆aixeşa oxovoʒ̆onap, “Kartveluri nenape” navarixmarnan eyati oxovoʒ̆onap, ama narensteri bzop̆on – aya andğa ak̆ademiuri t̆erimi diqu. Misali, “Turkic Language”-sti ak̆ademiuri t̆erimi ren, edo dido mitipek p̆rot̆est̆o ikipan, ‘çkin Turkepe va voret do nenape çkinis aşo coxo mot gyodvesia’. Ma na miçkin Uzbek̆epek, Qazaxepek, Noğaurepek, Qalmuxepek do mitxanepek p̆rot̆est̆o ikipan. Edo, xvala am nenape var do çkva nenapeşi ocağepesti eşo ren. Misali, Daniurepek do Şot̆landiurepe şeni mignapun, ‘nena çkini naamulun ocaxis Germanuli mot coxonsia’. Birmulepek do T̆ibet̆urepekti, ‘Sino-Tibetan’ mot gyožin ocaği çkinis, Sino moselitia. Aşo mignapun. Edo, mu ptkvaminon - aya xvala çkini p̆roblemi va ren, irik̆ele koren aşo p̆roblemepe. Goloç̆k̆ividuşi gzapeti koren, dunya-nenamçkinacepek doxedasunonan do ğarğalasunonan, naren p̆rot̆est̆o do naren delilepe beciti do ʒ̆ori aʒ̆onan-na, ktirasunonan, mot var.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti K̆azim K̆oyuncişen molapşinat. K̆azim K̆oyunci hemi Turkiyeşi hemi Gurcistanişi xalk̆epe şeni dido beciti k̆ult̆uruli xinci rt̆u. Aʒ̆iti eşo. 33 ʒ̆aneri rt̆u, daa dido genci rt̆u, mara p̆at̆i zabunobaşen domiğures. Ğormotik şuri uçxanas! K̆azim K̆oyunci mk̆ule skidu mara Lazepe şeni, Margalepe şeni, Kortupe şeni, mteli xalk̆epeşi cumaloba şeni dido k̆ai dulyape doqu. Edo qoropaşi nenaten mskva mesajepe komeçu. Ma aşo miçkin. Tkvanti K̆azim K̆oyuncişi cenazeşi merasimis ak̆atit. Eşo miçkin. Muepe gatkvenan hemi K̆azim K̆oyuncişi misyoni hemiti cenaze merasimi muşişen?

Givi G. Karçava: K̆azimi çkini şeni ek̆o itku do iç̆aru-ki, ma dido mutu va matkven. K̆azimi mabirale ar k̆oçi xvala va rt̆u. K̆azimi k̆ult̆uruli revoluʒia naqu ar k̆oçi rt̆u. Lazepeşi gok̆unʒxinuşi dulyas didi ar t̆uğula nameşadu k̆oçi rt̆u. K̆azimik, Memedali Bariş Beşli k̆ala artot, ʒ̆oxle oput̆epes badepe do xçinepek naibirt̆es do açkva nagoiç̆k̆ondinet̆u Lazuri birapapes şuri kodolubares do ağani skidala komeçes, ağne mordalepes namoʒ̆onan rok̆işi do p̆op̆işi nenaten uğarğales, milleti k̆ult̆ura muşişa goktines. K̆azimi ar didi simge ren, moʒ̆qvinaşi, k̆ult̆uruli ç̆eşidobaşi, nenaşi mskvanobaşi, ident̆obaşeni revoluʒia oxvenuşi simge ren. K̆azimi va ğurat̆u-na, daha didi dulyape axvenasunt̆u, ma eşo maceren. K̆azim K̆oincişi cenazes vort̆i. 21 ʒ̆aneri bere vort̆i emoras, edo Harbiye do T̆aksimis cenaze golulut̆uşi, dukanepek hop̆arlorepe gale gamimert̆es do Margaluri birapape naoç̆andinapt̆es bžirişi, şok̆i miğut̆u. Şilya do şilya k̆oçik gamaxtu do K̆azimi milletik muç̆o qorop̆t̆een bžirişi, K̆azimişi k̆imeti daha dido emoras oxovoʒ̆oni.

Ali İhsan Aksamazi: 1990-oni  ʒ̆anapeşi çodinaşakis akoni Lazi gamantanerepes Helimişi Xasanişi renobaşen, skidalaşen do noçalişepeşen ambai va uğut̆es. Meleni Sarpişi umçanepek akoni Lazepes Helimişi Xasani oçinapes. Muşeni beciti ren Helimişi Xasani?

Givi G. Karçava: Lazuri nanç̆arups iri k̆oçi beciti ren. Mara Xasan Helimişi, Turkieşen naimt̆u, Okorturas nadibargu, akti dido nanʒ̆iru ar Lazi rt̆u. Edo xoloti, k̆ult̆ura muşi şeni udodginu naiçalişept̆u şeni beciti ren. Lazuri leksi, dramat̆urgia, noğarepe - ağani nagok̆unʒxut̆u Lazuri hareketik, çkva devletis aşo ar xazine žiruşi, moro k̆imetiti komeçu. Majura k̆ele, Xasanişi Lazuri dido mskva ren, mskva Lazuriten Lazişi skidalaşeni miğarğalnan. Ma mk̆itxat-na, Lazişi skidala şeni ek̆o mskva andğaşakis mitis va ağarğalu. Noğarepe muşiti dido k̆imetli ren. Entepetenti Lazepeşi ambari mʒxade steri moʒ̆irapan.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti giçkinan, St̆alinişi xeʒalak Helimişi Xasani jur fara uçvu. Mara Helimişi Xasanik Xuruşçovi şeni p̆at̆i ç̆arups do St̆alini şeni k̆ai. Amk̆ata ar şiiriti kuğun. muşeni? Tkvan mu izmont?

Givi G. Karçava: Mtini giʒ̆vatşi, ma em şiiri va viçinop. Beki mik̆itxapun - Helimişişi kitabi “Mu p̆at e skiri“ 2006 ʒ̆anas gamaxtuşi, kep̆ç̆opi do tişen k̆udelişa dovik̆itxi, ama iri leksi va mşuns. Eşo leksi rt̆as nati, va gomak̆viren. Muşeni-do, St̆alinişi oras çkva do çkva k̆ele nauçves, naonʒ̆orines do xolo St̆alinis naubirt̆es k̆oçepe dido renan. Amuşi sebebi dido perpu matkvenan - St̆alinişi Bolşevik̆uri rejimik k̆oçepes şuri eşumert̆u, zlip̆upt̆u, ç̆inaxupt̆u do onʒ̆orinamt̆u. K̆oçepes şkurina uğut̆es, skidala çkini movoşletinat yado sist̆emis xaraçi meçapt̆es. Sovyet̆uri orapes naskidut̆u do eşo naikipt̆u dido şairi do mç̆arale içkinen. Andğa am k̆oçepes bazepek didi k̆rit̆iği oğodapan, mot aşkurinet̆esia, sist̆emişi k̆arşi mot var ulut̆esia.  Muç̆o idat̆es? Ğuraşa navaraşkurinen k̆oçi ma va miçkin. Edo, k̆rit̆iği naoğodamanpe entepeşi svas doxunaşi, muntepek mu qvat̆es mitis var uçkin.

Xruşçovis muşeni gyok̆itxaps do muç̆o gyok̆itxaps, va miçkin, ama Okorturas Xruşçovi navaqoropt̆es eya k̆ai miçkin. 1961 ʒ̆anas Tiflisis Xruşçovişi oğurinu şeni ar t̆erorist̆uli eylemi ixaziru, ama KGB-k kognu do k̆oçepe keç̆opu. Xruşçovikti Okortura do xalki muşi va qoropt̆u, moro. Helimişisti mutxani amk̆ata sebebi uğut̆asint̆u, emuşeni gyok̆itxuk̆oti iqven, ma eşo vicer.  Ama mç̆ipaşaşi amuşi sebebi ma va miçkin.

Ali İhsan Aksamazi: Xolo gk̆itxat; ar şiiri koren: “Lazi vore, Lazi- Kartveli, Ç̆ani!” Aya, Helimişi Xasanişi şiiri reni? Varna ğura muşişk̆ule muşi coxoten ç̆areli reni?

Givi G. Karçava: Helimişişi leksi şeni mu ptkva. Akonepek zop̆onan-ki, mtinişi Helimişiş nç̆areli renia, meleni Lazepek zop̆onan, eşo mutu Helimişik va nç̆arasunt̆u, mongoneri renia. Ma aya sp̆ek̆ulasyoni domaʒ̆onen. Helimişik mu nç̆arasunt̆u do mu va nç̆arasunt̆u, eya çki va miçkinan, eya xvala çxonaperi Xasanis kuçkin. Am p̆roblemişi goloç̆k̆viduşi ar gza koren - Helimişişi xeşnoç̆are kağit̆epe koren, ek goʒ̆k̆edan do ažirasunonan. Amuten sp̆ek̆ulasyoni diçoden.

Ali İhsan Aksamazi: Mcveşi Lazepes dido mcveşi do dido mskva ar notkvame kuğut̆es: “Ğomaneri mjoraten andğaneri dolokunu va iskurinen!” Mara xoloti gk̆itxat do tkvanti mk̆ule- mk̆ule nena gemiktirit. Aʒ̆ikati İsak̆i Jvania do İskender ʒ̆itaşişen; entepeşi k̆ult̆uruli noçalişepeşen molamişinit, mu iqven!

Givi G. Karçava: İskender ʒ̆itaşi do İsak̆i Jvania Lazuri do Margaluri nenapeşi ist̆orias didi monk̆anoba nauğunan k̆oçepe renan. İskender ʒ̆itaşik Lazuri nenaşi opukiru şeni, oput̆eşi nenaşi xalişen modernuli nenaşi xalişa moqonu şeni didi dulyape qu. İsak̆i Jvania şeniti aşo mutxani matkvenan - 1930-oni ʒ̆anapes Margaluri nenas p̆resa komeçu, nenaşi st̆andart̆izaʒia do xalişi oktiru şeni dido içalişu. İsak̆i Jvania k̆ala, muç̆oti çkva Bolşevik̆epe k̆ala ma çkimi dava miğun - Bolşevik̆epe do entepeşi noxvene dulyape k̆oçinoba şeni dido p̆at̆i domaʒ̆onen. 1918-1921 ʒ̆anapes kort̆u Okorturaşi maartani Soʒial-demok̆rat̆iuli Resp̆ublik̆a, ek̆o demok̆rat̆iuli ki, andğaneri bazi Avrup̆uli devletepesti ek̆o demok̆rat̆iuli anayasa do k̆anonepe var uğunan. Am devleti Margalepekti dodges do am devleti şeni Margalepekti k̆ik̆ina ikipt̆es. Misali, Daniel Pipia, çkimi şeni enni didi Margali şairi, am devleti şeni Bolşevik̆uri Rusyaşi k̆arşi çkvape k̆ala revoluʒia ikipt̆u do doğurines, sapule muşi so ren andğati va miçkinan. Naptkvi steri aya rt̆u mtinişi demok̆rat̆iuli, xalk̆işi devleti. Ar ambari dogiʒ̆vatminon am devletis Margaluri nenaşi hak̆epe şeni. 1918 ʒ̆anas devleti kodoidgu. Am orapes, ar grubi kort̆u, Margalepeşi k̆ult̆uruli grubi, “Mapalu” coxont̆u. Ar k̆oçik, em oraşi k̆azetapes “Mapalu”-şi k̆arşi ar makale donç̆aru, entepe Margaluri nenaşi hak̆epeşen içalişepan do sep̆arat̆ist̆epe renania, mʒudişi k̆abaet̆i mok̆idu yani. 1919 ʒ̆anas Okorturaşi Demok̆rat̆iuli Resp̆ublik̆aşi adliek am dulya şeni duruşma doqu do kododginu-ki, “Mapalu” Margaluri nena şeni naikipt̆u dulya sep̆arat̆ist̆oba va rt̆u do “Mapalu”-şi k̆oçepes k̆abaet̆i kamoʒ̆k̆u. Yani, irik̆ele, iri k̆at̆egoriten dido demok̆rat̆iuli do mskva naort̆u devleti 1921 ʒ̆anaşi 25 k̆unduras (100 ʒ̆ana ʒ̆oxle) Bolşevik̆uri Rusyak işgaliten kaeç̆opu do dido k̆oçepe doğurinu. Rusi Bolşevik̆epes yerli Bolşevik̆epekti mxuci meçapt̆es do İsak̆i Jvania arteği rt̆u, demok̆rat̆iuli devletişi k̆arşi p̆art̆izanoba ikipt̆u. Aya ren didi leke İsak̆i Jvaniaşi biografis, navar içxen ar leke. Bolşevik̆uri xeʒalak eya k̆aixeşa doxmaru dulyape muşi şeni do 1937 ʒ̆anas, şuriten do guriten Bolşevik̆i nart̆u k̆oçi, memažgvanepeşi t̆erorist̆uli organizasyonis mpuleri içalişepsia do mutu nauğut̆u keyuç̆opes do doğurines. Bolşevizmi aya rt̆u işt̆e - k̆oçepe oxmarapt̆u do uk̆açxe oğurinapt̆u. Mara, naptkvi steri, aya İsak̆i Jvaniaşi p̆olit̆ik̆uri t̆arafi ren, mutu va maxvenenan, mara Margaluri nenaşen na uxvenapun dulyape şeni k̆imeti muşi va maʒ̆onenasteri monk̆a ren. Didi dulya qu do didi mirasi memişk̆ves.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆i Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetişen k̆itxalape komiğun tkvanda. Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyeti skidat̆uk̆onna, Margalepesti, Lazepesti, Svanepesti, Apxazepesti do majura xalk̆epesti nenape mutepeşiten k̆ult̆uruli avt̆onomia meçasunt̆u, eşoi?! Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetişi dixa so geiç̆k̆et̆u so içodet̆u? Namu oxenʒalepek diçinu Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyeti?

Givi G. Karçava: Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyeti skidat̆uk̆onna, mis mu meçasint̆u mitis var uçkin, navaskidu devleti şeni do navarixveninu dulyape şeni sp̆ek̆ulasioni va maxvenen. Ama, am devleti mtinişi Demok̆rat̆iuli devleti rt̆u, andğaneri Gyulva Avrup̆as narenan devletepe steri. 1921 ʒ̆anaşi anayasa steri demok̆rat̆iuli anayasa aʒ̆iti dido devletepes var uğunan. Misali, am anayasaşi 129-ani dudik aşo mutxani zop̆ont̆u: “Nananena muşiten onç̆aruşi, oğarğaluşi do gamoçkvinuşi hak̆i iris kuğun”. Amuşi gale, nanaşi nena şeni dido mutu zop̆ont̆u 1921 ʒ̆anaşi anayasak do ginže do didi hak̆epe meçapt̆u k̆oçepes. Naptkvi steri, 1919 ʒ̆anas, Gurcistanişi demok̆rat̆iuli Cumhuriyetişi adliek duruşma doqu do Margalepeşi k̆ult̆uruli grubi “Mapalu” şeni tku-ki, am grubi naikips k̆ult̆uruli dulyape devleti şeni p̆at̆i do oşkurinoni va renia. Aya rt̆u demonst̆raʒiuli p̆reʒedent̆i, em cumhuriyetişi şuri namoʒ̆irapan ar orneği.

Apxazepes Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetişi doloxe avt̆onomia kuğut̆es. ʒ̆oxle, Bolşevik̆i Apxazepeşi ar grubik çkin gamavik̆atatminonanya do silaxiten gamaxtes devletişi k̆arşi. Ama Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetik entepes gyocginu do omt̆inu. Ama avt̆onomia şeni “var” var utkvalun. 1920 ʒ̆anas Apxazepes mçire avt̆onomia komeçes. Apxazepeşi gale avt̆onomia uğut̆u “Zakatalaşi ok̆rugi”-s, Xrist̆iani do Muslimani Kortupe naskidunan do etnograpiuli coxo Hereti do Saingilo nacoxons let̆as. Am let̆a St̆alinik Azerbaicanis komeçu do andğa Azerbaicanişi doloxe ren. Naskidunan xalk̆epes (Kortupe, Avarepe, ʒ̆axurepe, Tabasaranurepe, Udepe, lek̆epe do çkvape) avt̆onomia var uğunan. Xolo ar avt̆onomia kort̆u: Samuslimano Sakartvelo“ (Muslimuri Gurcistani). Eyaşi doloxe Mesxeti, Aç̆ara, andğaneri Artvini, Qarsi do Ardahani do Lazist̆anişi ar parça amulut̆es. Çkva ndğalepes mu do muç̆o iqvat̆u, mitis var uçkin. Am devletik xvala sum ʒ̆ana skidu,  uk̆ule Bolşevik̆uri Rusyak işgaliten keç̆opu, soʒial-demok̆rat̆epeşi hukumeti get̆k̆oçu, nadoskidupe xapisepes komolaxunu, vana doğurinu do aşopeten doçodinu ağani devleti. Ama, ma mk̆itxat-na, am devletik skidat̆uk̆ona, devletişi doloxe nart̆u nenape do k̆ult̆urape şeni k̆ai iqvasint̆u, ma aşo vicer.

Devletişi let̆a xarit̆as nagažirenan steri rt̆u. Yani, milletepeşi ligak am xarit̆as nart̆u steri içinu Gurcistani. Ama, Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetişi onžğonape şeni dido kitabepe do makalepe nç̆areli ren, mis mus iddia do dava uğut̆u, onžğona so golulut̆u do so golaxtasunt̆u şeni. 1921 ʒ̆anas devletik nik̆arbuşk̆ule, Bolşevik̆epek xarit̆as naižiren let̆apeşi didope Ermenist̆anis, Azerbaicanis, Turkies do Rusepes ok̆urtes do Gurcistani andğa namiçkinan onžğonaşi doloxe konaşkves.

Ali İhsan Aksamazi: 1918 ʒ̆anaşen 1921 ʒ̆anaşakis Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetis ar bandara kuğut̆u. Aya bandara 1990 ʒ̆anaşen 2004 ʒ̆anaşakisti ixmarinu.  Eşo miçkin. Aya bandara ipti Leninişi Bolşevik̆uri xeʒalak goktiru, uk̆uleti Saak̆aşvilişi xeʒalak. Aşo miçkin. Muşeni?

Givi G. Karçava: Bandarapeşi dulya aşo ren: 1918 ʒ̆anas İak̆ob Nik̆olažeşi do İoseb Şarlemanişi dizainiten Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetişi bandara iğarinu do iteşkilu. 1921 ʒ̆anas, Gurcistanişi devleti Bolşevik̆epeşi xeşen nik̆arbinuşk̆ule, Bolşevik̆ipek devletepeşi do xalk̆epeşi naʒionalist̆uri sembolepe yasaği doʒ̆opxes do iri cumhuriyetis ağne bandarape duxvenes. 1991 ʒ̆anas, Sovietepe kak̆ixvu do Gurcistani xolo timoşletineri iquşk̆ule, 1918 ʒ̆anaşi bandara ixmarinu. 2003 ʒ̆anaşi “Dadalepeşi Revoluʒiaşk̆ule”, Saak̆aşvilişi hukumetik tku-ki, ağani pormasionişi devleti voret do ağani sembolepe domaç̆irenania. Eşopeten, keşaʒxunes dido mcveşi, ist̆oriuli ar bandara. Am bandara Ancelino Dulçerişi 1339 ʒ̆anaşi xarit̆as do Prançesk̆o do Domenik̆o p̆iʒiganepeşi 1367 ʒ̆anaşi xarit̆as ižiren Okorturaşi omapeşi svas. Ma namiçkin ak̆onari ren.

Ali İhsan Aksamazi: Ma tarixişi mamgurapale va vore mara tarixişen k̆aixeşa ambai komiğun. Ar xalk̆işi tarixi xvala em xalk̆işi tarixi va ren. Majurapeşi tarixiti ren. Majurapeşi tarixiti em xalk̆işi tarixi ren. Armʒika ginže iqvasunon, mixarsuvit! Tkvanti giçkinan, Maartani Didi Limaşi oras, didi oxenʒalepe jur duşman-p̆akt̆işi doloxe rt̆es. Didi Brit̆anya, ʒarobaşi Rusya, Fransa do İt̆aliaşi omape rt̆u maartani p̆akt̆işi doloxe. Alamaniyaşi İmp̆eria, Avust̆urya-Macaristani do Osmanetiş oxenʒaleti majurani p̆akt̆işi doloxe rt̆u. Dido diʒxironi lima rt̆u. Milyonepeten k̆oçi doğuru. Çkvadoçkva sebebepeten Rusyaşi Milletik ti-eʒ̆azdu. Edo 1917-K̆unduraşi gektalatenti Rusyaşi ʒaroba dilixvu. K̆erensk̆ik xeʒalas xe gexvu. K̆erensk̆işi xeʒalakti ʒarobaşi xeʒalaşi limaşi p̆olit̆ik̆apes naqonupt̆u. Xalk̆iti, askerepeti çkar memnuni var t̆es. Milleti ugyareli, uʒ̆k̆areli do xarmeli rt̆u.  Milleti udodginu ğurut̆u. Oxenʒaleşi ot̆orit̆e va rt̆u. Kaosi yeçkindu k̆arta speros. Emoras Lenini uçvas t̆u, İsviçres skidut̆u. Moʒ̆qvaşi p̆olit̆ik̆apes numxvacupt̆u Leninik. Moʒ̆qvaşi p̆rogrami kuğut̆u Leninis. Leninik, “Hele, dobadona çkimis ar amapta, milleti çkimi ugyareloba, uʒ̆k̆aroba, xarmalobaşen; dobadona çkimiti limaşen kamuçitas. Çkin Rusyaşi xeʒalas xe gebdvatşi, aya limaşen gamaptatminonanya,” tkumert̆u. K̆arta dğas aşo ç̆arupt̆u do eşoti zop̆ont̆u. Limaşi ora rt̆u emuşeniti mteli gzalepe genk̆ileri rt̆u. Rusyaşa mextimuşi menceli va uğut̆u. Alamanyaşi İmp̆eriaşi mpuleri k̆oçepekti Leninis t̆k̆obaşa nusimint̆es.  Alamanyaşi imp̆erat̆orik moʒ̆qvaşi nena kognuşi, dido ixelu.  Edo Alamaniyaşi İmp̆eriaşi şvelaten Lenini t̆k̆obaşa Rusyaşa komextu. Mara Leninis aya şvelaşen çkar ambari va uğut̆u. Edo xeʒalas xe gedvu. K̆erensk̆i Rusyaşen imt̆u. Aʒ̆iti doloxeni ok̆ok̆idinu yeçkinderet̆u Rusyas. Aya fursat̆iten, Oçildre K̆afk̆asyas Oçildre K̆afk̆asyaşi Cumhuriyeti, Omjore K̆afk̆asyasti Omjore K̆afk̆asya Demok̆rat̆iuli Federaluri Cumhuriyeti/ Omjore K̆afk̆asyaşi Seymi geidginu.  Aʒ̆ineri Rusyaşi Federasyonişi cumhuriyetepeşen K̆araçay-Çerkesya, K̆abardey-Balk̆arya, Çeçenistani, İnguşeti, Oçildre Oseti do Dağistani Oçildre K̆afk̆asyaşi Cumhuriyetişi doloxe rt̆u. Aʒ̆ineri Gurcistani, Ermenistani do Azerbaycaniti Omjore K̆afk̆asya Demok̆rat̆iuli Federaluri Cumhuriyetişi/ Omjore K̆afk̆asyaşi Seymişi doloxe rt̆u. İpti Omjore K̆afk̆asya Demok̆rat̆iuli Federaluri Cumhuriyeti/ Omjore K̆afk̆asyaşi Seymi goşibğu. Edo ekolen sum oxenʒale kogamaxtu: Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyeti, Ermenistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyeti do Azerbaycanişi Demok̆ratiuli Cumhuriyeti. Uk̆uleti svalyari Bolşevik̆epeşi şvelaten, Mosk̆ovaşa mek̆ireli Mç̆ita Armiak Oçildre K̆afk̆asyasti, Omjore K̆afk̆asyasti xe gedvu. Edo Leninişi xeʒalak do Mustafa Kemal Paşaşi xeʒalak andğaneri sinorepe doğaru. Leninik natkusteri doqu. Leninis jeop̆olit̆ik̆aşen ambai kuğut̆u. Mustafa Kemal Paşasti jeop̆olit̆ik̆aşen ambai kuğut̆u; naunt̆u steri doqu. Aya aʒ̆ineri mʒxade ren. Oçildre K̆afk̆asyaşi Cumhuriyetiti, Omjore K̆afk̆asyaşi Demok̆rat̆iuli Federaluri Cumhuriyetiti/ Omjore K̆afk̆asyaşi Seymiti,   uk̆uleti Gurcistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetiti, Ermenistanişi Demok̆rat̆iuli Cumhuriyetiti do Azerbaycanişi Demok̆ratiuli Cumhuriyetiti ent̆ernasyonaluri p̆olit̆ik̆uri k̆onjokt̆urik yoçkindu. Mara aya oxenʒalepe noseri Leninik do noseri Mustafa Kemal Paşak xe ok̆ok̆limeri keç̆k̆vides. Ayati mʒxade ren. Dido ginže iqu, mixarsuvit! Aʒ̆iti gk̆itxat: Omjore K̆afk̆asya Demok̆rat̆iuli Federaluri Cumhuriyeti/ Omjore K̆afk̆asyaşi Seymi muşeni goşibğu?  Omjore K̆afk̆asyaşi Seymi skidat̆uk̆onna, aʒ̆ineri Oçildre do Omjore K̆afk̆asya mu xalis iqvasunt̆u? Tkvan mu izmont?

Givi G. Karçava: Lenini do Ataturkis didi jeop̆olit̆ik̆uri dulyapeşi doloxe didi roli nauğut̆es, eya komiçkinan do entepekti çkvadoçkva p̆roʒesepes xe na nuʒ̆qvapt̆es, eti mʒxade ren. Ama, Omjore K̆avk̆asiuri devletepe şeni Lenini do Ataturkişi enoçkinde ren iao tkvalu, mtini varen ma mk̆itxatna. Omjore K̆afk̆asiaşi Seimi muşeni goşibğu - ma am tarixi k̆ai miçkin do sebebepe muşiti matkven ma giʒ̆vatşi, mʒudi iqven. Am dulyapes muşi eksp̆ert̆epe uqonun, arşivepes namolaxenan do nadigurapan k̆oçepe. Antepe çkimi spero varen, ma ek̆onari vamiçkin-ki, ama namiçkin do navisimadep, aya ren: Okorturaşi, Azerbaicanişi do Ermenistanişi mamcğonale p̆art̆iapek diduşunes-ki, 1917 Mç̆ita Revoluʒiaşk̆ule, Mç̆ita Rusyaşi k̆arşi artot dodginu daha p̆ragmat̆iği iqvasint̆u - dunyaşi tolisti didi ʒ̆ona uğut̆asint̆u am artobas. Xvala Rusya vardo, Turkiesti toli uğut̆u ist̆oriuli Sumexuri do Kortuli let̆apeşa, Brest̆-Lit̆ovsk̆işi ok̆otkvalutenti Leninik Qarsişi, Batumişi do Ardahanişi p̆rovinʒiape Turkies meçasunt̆u, ama, Omjore K̆avk̆asiaşi k̆omisariat̆i k̆ala aya ok̆otkveri var t̆u do entepek k̆abuli var ikipt̆es. Turkiekti ask̆eriten amaxtu do Batumi, Mesxeti do Gurias kododgitu. Yani, ma mk̆itxat-na, ok̆odgineri devletişi gedgaluşi irişen ʒ̆oxleni sebebi aya rt̆u. Muşeni goşibğu? Muşenido, eyaşi gedgaluşeni çkva didi p̆ragmat̆uli, p̆olit̆ik̆uri do k̆ult̆uruli sebebepe var t̆u. Misali, Avrup̆aşi Artobas devletepek naok̆itkves do am artobaşi doloxe muşeni skidasunonan nauçkinan, K̆avk̆asias eşo mutu vart̆u. Omjore K̆avk̆asiaşi devletepek arto vort̆at yado dokok̆iç̆abes, jile Rusyak do ʒ̆ale Turkiek memzlip̆asunonan yado artot kododgites, mara xvala aya sebebi var ubağut̆u. Entepes artik̆artiş k̆alati let̆aşi p̆ret̆enziape uğut̆es, misali, 1918 ʒ̆anas, Okortura, Azerbaicani do Ermenistanikti moşletineri diqveşk̆ule, Ermenistanik Sumexepe naskidunan Okorturaşi let̆ape ep̆ç̆opare yado, Okorturaşi işgali dolingonu do ask̆erepe oçku, ama icginu do uk̆uniktu. Xolo, ayni sebebiten 1918-1920 ʒ̆anapes Azerbaicani do Ermenistanis didi k̆abğa uğut̆es, soğuni, Rusişi mç̆ita ask̆erik kamaxtu do juriti keç̆opu. Çkva xolo, am devletepeşi doloxe naʒionaluri harek̆et̆epe menceloni t̆u do iris naʒionaluri devletişi gedgaluşa toli uğut̆u, hemuşeni ar didi devletişi doloxe oskedinu ut̆op̆ia rt̆u.  Ma mk̆itxatna, Omjore K̆avk̆asiaşi devletepeşen ar devleti oxvenu k̆ai va miʒ̆ons. P̆olit̆ik̆uri artoba iqven, Avrup̆aşi Artoba steri, vana emuşa mengaperi. İris muşi eyaleti uğut̆asinon, irik muşi k̆ult̆ura do nena çvasinon, do didi manžagerepeşi do entepeşi ent̆eresepeşi k̆arşi ar şemsieşi tude dodgitunan-na, eya k̆ai iqvasinon. Emoras Oçildre K̆avk̆asiaşi xalk̆epesti umudi naçasunonan. Oçildre K̆avk̆asiuri miletepeşiti moşletinuşi ar teği gza Okortura ren, ma eşo domaʒ̆onen. Okorturak menceloni do demok̆rat̆iuli devleti iqvas-na, Avrop̆aşi artobas ak̆atas-na, NAT̆O-şi ask̆eri Okorturas dodgitas-na, Oçildre K̆avk̆asiuri xalk̆epesti moşletinuşi şansi uğunan. Gorupanna, tabi. Vagorupan-na, Rusyaşi doloxe iqvasunonan, andğaneri steri. Edo, xvala entepeşi var do mteli K̆avk̆asiuri miletepe şeni moʒ̆qvinaşi, k̆abğape oçodinuşi gza ma aşo domaʒ̆onen – Rusuli şemsieşen gamaxtimu, Rusuli osterupeşen gamaxtimu do artik̆arti k̆ala toli tolis doloʒ̆k̆omileri oğarğalu. K̆avk̆asiaşi regionis naren k̆onplikt̆epe xvala ar akt̆ori şeni, Rusya şeni k̆ai ren. Am regionis k̆onplikt̆epe iqvaşa, am regionis devletepek do xalk̆epek artimajura k̆ala iç̆k̆omanşa, ak moʒ̆qvina va iqven, edo moʒ̆qvina navariqven svas, ek̆onomiti va pukiraps. namatkven k̆onari aya ren.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, ar mʒikati Nugzar Žožuaşen molamişinit, mu iqven. 1989 ʒ̆anas t̆u, Nugzar Žožuak Apxazetişi t̆elevizyonişen Megrelepeşi nena oşinaxuşen doğarğalu. Mara emoras emus dido reaksiyoni komeçes çkineburi namtini uğnosepek. Aya rt̆u Apxazetişi k̆at̆asropişen ʒ̆oxle, giçkinan. 

Givi G. Karçava: Nugzar Žožua şeni tkvanden vogni ʒ̆anape ʒ̆oxle. Eya k̆oçik mu tku, muç̆o tku, mutu va miçkin. Videoşi k̆aidi va mažiru, k̆oçiti va viçinop. Saği reni, va reni, eti va miçkin do navamiçkin ondi şeni mutu va matkven. Soti video muşi ren-na, vana Apxazetiş t̆elevizionis nagamaxtu do ğarğaluşi st̆enograma ren-na, komomincğonit, mu iqven do mati miğut̆as do vik̆itxa.

Ali İhsan Aksamazi: Amʒikati Gurcistanişi Margalepeşen molapşinat, iqveni?! Gurcistanişi namu muxurepes skidunan? Ho, Margalepe Gurcistanişi k̆arta noğas skidunan. Aya va gk̆itxupt. Tarixuro ok̆obğeri so skidunan? Aya gk̆itxupt? Lazepeti eşo. Lazepeti Gurcistanişi k̆arta noğas skidunan. Eşo miçkin. Mara Lazepe Gurcistanişi ar oput̆es ok̆obğeri skidunan, xvala meleni Sarpis ok̆obğeri skidunan. Dido ʒ̆anape ʒ̆oxle, 150- 200 ʒ̆ana ʒ̆oxle ptkva, akoni Lazepe aʒ̆ineri Apxazetişa, emoraşi Rusyaşi dixaşa, para mogapu şeni nulut̆es. Eşo miçkin. 19. oşʒ̆anuras akolen Apxazetişa mextimeri do dobargeri mohaciri Lazi madulyapeşi 20. oşʒ̆anuraşi geç’k’alas muk̆onoba mʒika var, dido rt̆u. Eşo miçkin. Apxazetişi Lazepes oput̆epeti kuğut̆es ek. Aya oput̆epeşen ambai giğunani? Ekonişi Lazepeşi ʒ̆oxleni do aʒ̆ineri muk̆onobaşen ambai giğunani? Ekoni Lazepeşi gvarepe giçkinani? St̆alinişi xilafi p̆olit̆ik̆apeten Apxazetis dido Lazi va doskideret̆u. Ekolen xolo Turkiyeşa moxtimeri Lazepes Apxazetis dixa- oxori- baği kuğut̆es. Entepeşen namtinepes ekoni dixa- oxori- bağepeşi tapupe- dok̆ument̆epe xoloti xes kuğunan. Edo Apxazetişi Lazepeşenti ambai komomçit, mu iqven!

Givi G. Karçava: Margalepe mcveşi oras daha didi let̆apes skidut̆es. Andğaneri Gyulva Gurcist̆anişi zeni birtumi Margalepeşi, yani, Margal-Lazepeşi rt̆u. Aya moʒ̆irapan am let̆apeşi mcveşi t̆op̆onimik̆a: Andğa ek Margalepe va skidunan, ama oput̆eşi, mahaleşi, ğalişi, rak̆anişi, qonaşi coxope xolo Margaluri ren. Guria, İmereti do Aç̆ara şeni bzop̆on. Am p̆rovinʒiapes andğaşakis naopşun Margalur- Lazuri t̆op̆onimepe şeni bazipe akti gelpasvarup: Cixaişi, Didi Cixaişi, Qumuri, Dixaşxo, Oragve, Oragveti, Oxoce, Oçxamuri, K̆int̆rişi, Oğaskura, Çxenişi, Noğa, Obuci, Rondişi, K̆inçxa, K̆inçxaperdi, Lepilie, Suxça, K̆ont̆uati, Dobiro, Kvaqude, Oç̆opa, Onç̆eişi, Geguti, Opurçxeti, Opşk̆viti, Cimast̆aro, T̆qaçiri, Kvilişori, Gadidi, Oncoxeti, Ç̆qvişi, T̆obanieri, Mikeleponi, Sk̆anda, Ç̆anç̆ati, Ç̆inati, Ç̆anieti, Ç̆qonagora, Xacalia, Cixeti, Çkuni, Ompareti, Ormeti, Cixanciri, K̆vaç̆alati, Melekeduri, Žimiti, Cumati, Kakuti, Onç̆iketi, T̆obaxça, K̆vabğa, Zeniti, Ç̆axati, K̆ondidi, Sk̆ura, K̆irnati, Maradidi, Sk̆urdidi do çkvape. İri va gomaşinen, mara ak nayep̆ç̆ari xvala 1 % iqven. Ama, andğa ek Margalepe va skidunan. Margalepek xolo skidut̆es Apxazetis. Apxazepeşi nasyonalist̆uri ideolojik zop̆ons-ki, am let̆apes Margalepe çkar va rt̆es do entepe Beriak dobarguya ek. Aya ren mʒudi. Do Turkieşi Lazepesti aya uçkit̆an, xvala Apxazuri p̆rop̆agandas quci mo meçapan. Beriaşi oras ek na dibarges Margalepeti koren, moro, mara, tarixis Margalepe iroten skidut̆es Apxazetis, Apxazepe do Şonepe k̆ala. Apxazepe do Şonepe dağis skidut̆es, Apxazetişi zeni do mzoğap̆ici Margalepeşi rt̆u. 1864-1867 ʒ̆anapes Rusepek Turkieşa do Surieşa nauçves Apxazepeşi oşkendas, Margalepeti kort̆es - bazi goapxazeri, bazi gomuslimaneri, baziti Apxazepeşi oput̆epes naskidut̆u. Kortupeti, ek kort̆es do Lazepeti. Muhacirepeşi list̆e koren do am list̆epeşen bazi Margaluri, Kortuli do Lazuri coxope gik̆itxatminon: Ç̆itanava, Lomia, K̆ik̆naže, Tintoğli, Lazoğli, Sabek̆ia, Xalvaşi, Ç̆k̆adua, Gabelia, Gergalia, Tordua, Bedia, Paçulia, Lagvilava, Rgvalia, Kutelia, Çxaçxalia, Lazaria, Pilia, Bagatelia, Gvaramia, Cocua, Cincia, K̆obaxia, K̆vek̆vesk̆iri, Malania, Xaxubia, Gunia, Toria, Ç̆olok̆ua, K̆iria, Cincolia, Bamburaže, Logua, Kardava, Sekania, ʒaʒua, P̆ap̆ava, Vardania, Xorava, Çkot̆ua, Çangelia, Bocgua, Ark̆ariže, Koriže, Qurdgelia, K̆uk̆ava, Saria, Uçana(va), Mixelia, Marxolia, Mat̆ua, Kantaraia, Saçinaia, Kvaçaxia do çkvape. Antepe Turkieşa, Surieşa, Urdunişa do çkva yerepeşa nauçves muhacirepeşi gvarepe ren. Karçavapeti korenan Turkies, eşo mignapun.  Edo aşo. Naptkvi steri, Apxazetis çkini xalk̆epe artot skidut̆es. Mara, 1993-şk̆ule Apxazetişen Margalepe kaget̆k̆oçes do, 1998 ʒ̆anas xvala Galişi raionişa goktines. Aşopeten, ar oras, dido let̆apes mopineri nart̆u Margalepe, andğa jur ğalişi, İngiri do ʒxenʒ̆qarişi oşkendas skidunan.  Apxazetis Lazepeti kort̆es, moro. ʒxara, Şubara, Pşaltiluği coxoni oput̆epes, Oçamçires do Soxumis skidut̆es. Uk̆açxe, St̆alinişi p̆olit̆ik̆aten, çkva xalk̆epe k̆ala uçves oşkenani Aziaşa. Eya p̆olit̆ik̆uri akt̆i rt̆u, dido p̆eyat̆i akt̆i - sinorişi xolos naskidut̆es do Turkuli naisinapamt̆es, vana nauçkit̆es miletepe 1944 ʒ̆anas ezdes do oşkenani Azias dobarges: Axalʒixuri Turkepe,  Muslimani Kortupe, Xemşinepe, Kurdepe, Tarakamape do bazi Lazepeti. Xolo Çeçenepe do İnguşepe. Lazepe, Çeçenepe do İnguşepe St̆alinik doğuruşk̆ule, goktines dobadona muşişa. Axalʒixuri Turkepe do Muslimani Kortupek kodoskides.  Apxazetişi Lazepeşi bazi coxope komiçkin, moro: Tamazoğli, İak̆uboğli, Ç̆anoğli, Poʒxoroğli, Xazirişi, K̆alat̆aloğli do çkvape. Antepe andğati korenan Apxazetis, mara didopek Lazoba muşi va içinopan, Lazuri va uçkinan do Apxazepe voretia zop̆onan.

Çkva, Lazepek Zugdidişi ar oput̆es, Anak̆lias, mzoğap̆icis skidunan. Entepesti Lazuri goç̆k̆ondes- 1900-oni ʒ̆anapes na dibaderet̆espes kuçkit̆es, ama andğa mitis var uçkin. Margaluri ğarğalapan do timuşi Margali şinopan. Entepeşi coxope ren: Reizoğli, Tik̆anoğli, Maç̆axeloğli, Odabaşoğli, Kvaxuloğli do çkva.

Ali İhsan Aksamazi: Apxazetişi namtini Apxazi do Margali ocağepes artneri gvarepe kuğunan. Bekiti artneri gvaroni Apxazepe do Margalepe Gurcistanişi majura muxurepesti skidunan. Va miçkin.  Mu miçkin?! Mara namtini Apxazi do Margali ocağepes artneri gvarepe kuğunan. Aya komiçkin. Mundes do solen yeçkinderen aya xali? P̆ap̆u do baba çkimi nadibadu oput̆es Şanguli coxons. Şangulia gvaroni Apxazi do Margali ocağepeti koren Apxazetis. Eşo miçkin. Solen yeçkinderen aya? Giçkinani?

Givi G. Karçava: Şanguliaşi ambari va miçkin k̆ai. “Şangu” Margaluri binexişi cinsis gyožin. “Şangua” do “Şangulia” uça perişi k̆oçi şeni itkven Margaluri nenas. Apxazuri nenas mutu oxoʒ̆onapapsi va miçkin.

Margalepes do Apxazepes ayni gvarepe uğunan, ko. Margalepeşi doloxe Apxazuri gvari nauğun k̆oçepe ižiren, yani gomargaleri Apxazepe: Şxvaʒabaia, Laʒuzbaia, Xint̆k̆baia, Butbaia do çkva. Ama, Apxazepeşi doloxe goapxazeri Margalepe daha dido renan. Ma namiçkin, andğaneri Apxazi naʒiaşi 60 % Margaluri gvari nauğun Apxazepe renan. Goapxazu do gomargalu mcveşi oras normali ambari rt̆u: Çkin manžagerepe vort̆it, ar let̆as pskidut̆it, artik̆artik̆ala viçilet̆it do vikomocet̆it, artik̆artis berepe vordapamt̆it (am adetis “morduoba” uʒ̆omert̆es), edo aşopeten viapxazert̆it do vimargalert̆it. Aşo mutxanepe xvale Apxazepe do Margalepeşi doloxe var do, çkvape k̆alati iqvet̆u. Misali, Samargalos gomargaleri Şonepe opşunan. Sica çkimi Şoni ren, p̆ap̆umuşi gexteen oput̆e muşişen Samargaloşa do bere muşi dimargaleen. Samargalos Gurulepe, İmerelepe, Aç̆aralepeti skidunan, iri gomargaleri. Yani, mcveşi oras k̆oçepe kartik̆arti uʒxu va şinupt̆es, Cumaluri, k̆ult̆uruli skidala kort̆u entepeşi doloxe do emuşeni, Margalik, bere çkimik Apxazuri mot digurapt̆as, mot iapxazert̆asia va iduşunapt̆u, Apxazikti eşo. Çkimi gvarişi Apxazepeti korenan, Karçavape. İnt̆ernet̆işen viçini arteği, vuğarğali. Apxazi voreia zop̆ont̆u, ama Apxazuri k̆ai va uçkit̆u, Margaluriti k̆ai va uçkit̆u, Rusuli miğarğalia miʒ̆veet̆u. Uk̆açxe daveti moğodu, sinori mok̆agalas na moxti, musafiri maqvi iado. P̆ap̆u çkimik dido ixelasunonia, aşo miʒ̆veret̆u. Mati, p̆ap̆u skanisti Rusuli vuğarğalaminoni ma p̆k̆itxeet̆i. Varia. Moro Apxazuri va miçkin ma. P̆ap̆u çkimisti var uçkin Apxazuria. Eya Margali renia, xvala Margaluri ğarğalapsia. Govişaşi do, p̆ap̆u skani Margali ren do si Apxazi, aşo ondi muç̆o iqven ma vuʒ̆vi. Çkva aşo diqu do mu p̆atia, mk̆ule nena gemiktiru. Ma eşo k̆oçepeti miçkin, Margalişi gvari uğun do ar cumak Apxazi şinops ti-muşi, majuranik Margali voreia zop̆ons. Tamo- tamo, Sovyet̆uri oras goapxazu siyaseturi ar dulia diqu, ark̆eleti mʒudi p̆rop̆aganda ixvenet̆u do Margali do Apxazis artik̆artis nomğezinapt̆es, ok̆ortupt̆es, çkvadoçkva ret, mt̆eri retia uʒ̆umert̆es. Mʒudi tarixişi onç̆arus gyoç̆k̆es, juri k̆eleti, xvale Apxazepek var, çkini k̆eleti mʒudi naç̆arupt̆espe korenan. Edo p̆rop̆agandak dulya muşi doqu, k̆oçepe k̆aixeşa doxmaru.

Aʒ̆i, Apxazepek gvari muşi Margaluri naren emuşi otkuşa razi var iqvenan, oncğore aqvenan, Margalişen nagamaxtes eya k̆ai va uʒ̆onan. Emuşeni, gvari çkini Margaluri va ren voʒ̆irat yado, mutxanepe moingonapan do nç̆arupan. Aya ožiʒinoni ren. 2021 ʒ̆ana ren, çkva ora ren, çkva dunyas pskidut, naʒionalist̆uri do şovenist̆uri oduşunuşen gamaxtimuşi vaxti ren açkva. K̆oçişi gvari ren Ç̆itanava, Ç̆k̆adua, P̆ap̆askiri, K̆ut̆alia edo gvari çkimi Margaluri va renya muç̆o tkvasinon? Muperi et̆imoloji ugorasinon Ç̆k̆aduaşi gvaris? Ç̆k̆adu, Lazuri mç̆k̆adu kogiçkinan da. Ç̆k̆adu[v]a mcveşi gvari ren, Şonepeti korenan, ama Margalepe nart̆es kuçkinan do va muivarapan. Xopas, P̆eronitisti kort̆een am gvari, Mç̆k̆adupe, Mç̆k̆aduoğli uʒ̆omert̆eenan. Edo, Apxazi Ç̆k̆aduapeti korenan, ama, gvari çkinis naren “ç̆k̆adu” do Margaluri “ç̆k̆adu” çkvadoçkva renia zop̆onan bazepek. Aya oncğore ren, ayaşi oçodinuşi ora komoxtu çkva. Si Apxazi ort̆aginon, p̆roblemi va ren, miti ginon ort̆aginon, ama skani ist̆oriaşi  movaru k̆ai dulya va ren. Zugdidis nak̆otxani Beržemi ocaxi skidun, xolo Uk̆rainulepe renan, Ç̆erk̆ezepeti miçkin. Entepe Margali renan, bekida çkimden k̆ai Margalepeti. Ama, solen mulunan iris kuçkin, ist̆oria muşi şeni çkar oncğore var aqvenan.

Apxazuri gvarepe şeni xolo aşo ondi domatkven: Apxazuri gvarepeşi t̆radiʒiuli do dudisupiksepe ren “-ba” (Tarba, Ç̆anba, K̆ap̆ba), “-pş” (Bagapş, T̆rapş), “-ipa” (İnal-ipa). Margaluri gvarepeşi t̆radiʒiuli do dudisupiksepe ren “-ia” (Pilia, Gunia, Baramia), “-aia” (Sanaia, Xelaia, Gergaia), “-ava” (Karçava, Luk̆ava, P̆ap̆ava), “-u[v]a” (Kortu[v]a, Çuxu[v]a, T̆ibu[v]a), “-skiri” (P̆ap̆askiri, K̆vek̆veskiri, ʒ̆uleiskiri), “-ç̆k̆ori (Gegeç̆k̆ori, P̆aç̆k̆oria, Vadaç̆k̆oria). Edo, iri Margaluri gvaris Samargaloşi ar oput̆es “Cincixat̆i” kuğun. “Cincixat̆i” uʒ̆umenan gvarişi ikoni naolažit̆u oxvame nadgin svas, am gvarişi oxvames. K̆arta ʒ̆anas ek ulunan do ixvamupan. Gvari çkimişi “Cincixat̆i” ren Samargaloşi germapunas, “Lekarçe” coxoni ar oput̆es. Em oput̆eşa Margali Karçavape, Guruli do Mesxi Karçavape mulunan do xvamaşi p̆aganist̆uri rit̆uelepe ikipan. Apxazi Karçavapesti guri uğunan, ma namiçkin, ama entepeşi doloxe bazepek zop̆onan-ki, çkin Megrelepe va voret, çkin Karçava var do “Karaçay”-şen gextimeri voret, “Karaçay”-şi Turkepeşen voret do entepe k̆ala çkar mžaxaloba va miğunania. Yani, siaseturi p̆rop̆agandişi noxvene aşo iqven - k̆oçik cici muşi moivaraps do p̆ap̆u çkimi Margali ort̆u iaşi otkuşa, p̆ap̆u çkimi Turki ort̆uyaşi otku daha k̆ai uʒ̆ons.

Mu ptkva, ginže mutxanepe domanç̆aru, ama am p̆roblemi dido namaʒ̆k̆unen şeni aşo iqu. Ma Apxazepe dido p̆qorop. Apxazuri nena do k̆ult̆urati dido p̆qorop. Çkini tarixi do cumaloba p̆qorop do aya cumalobaşi osağu, xincişi golodvalu bgorup. Nosi nagamamiçxes, gamamikoses do artik̆arti namoğurinapes ʒ̆anape açkva mik̆ilu, Aʒ̆i moʒ̆qvinaşi, qoropaşi, artik̆artişa quci meçamuşi, artik̆artişi ç̆vinişi gortuşi, artik̆artişi ent̆eresepeşi ar svaşa moqonapuşi ora komoxtu. Apxazuri iri ndğaluri oqopinu k̆ult̆ura, ç̆anda, mgara, oxaçku, osteru, sofra ayni Margaluri steri ren, Apxazepes çkinden xolos naren miti var uqonan, çkinti ayni aşo viduşunt.

Ali İhsan Aksamazi: 2008 ʒ̆ana rt̆ui, 2009 ʒ̆ana rt̆ui, aʒ̆i k̆aixeşa va mşuns. Majura k̆oçepe k̆ala tkvan ar jurnali gamoçkveret̆it. Tişen k̆udelişa Margaluri rt̆u. Eya jurnalis coxont̆u “Mapşalia”. Ekoni namtini k̆oçepek reaksiyoni mekçes. “Sep̆arat̆ist̆oba mo ikiptya” giʒ̆ves. Eşo komşuns aʒ̆i. Mu rt̆u? Muşeni reaksiyoni mekçes? Aʒ̆iti ar jurnali gamoçkumert: “Skani”. Aya jurnaliti tişen k̆udelişa Margaluri ren. Xoloti reaksiyoni žiropti?

Givi G. Karçava: Em ndğalepe k̆ai mşuns, moro. Apxazetişen get̆k̆omileri ar Margali şairi kort̆u,  Ramaz K̆up̆rava. 2010 ʒ̆anas doğuru do şuri muşi çxonaperi iqvas. Dido k̆ai k̆oçi rt̆u, dido mskva Margaluri leksepe do makalepe memişkves. Ma namşuns, 2005 ʒ̆anas viçinit artik̆arti do k̆ai manebrape doviqvit. Uk̆açxe, Ramazik Margaluri ar k̆azeta gamaviğatia miʒ̆veet̆u do mati k̆ebuli doviqvi, moro. Para va miğut̆es, bilgisayari va miğut̆es, mutu va miğut̆es - ma magure vort̆i, Ramazi ok̆ok̆ateri miletepeşi organizasyonik mt̆inerepes nauxvenu ar ç̆iç̆it̆a oxoris skidut̆u, fuk̆ara rt̆u. Ar k̆oroʒxalişi gamağmalu şeni 200 Lari domaç̆iret̆es, emindoras eya rt̆u 100- 120 dolari k̆onari. Ak̆o parati va miğut̆es. Dopxedit do xeten dop̆ç̆arit makalepe, kok̆obdvit. Ramazik mitxani k̆ulani içinopt̆u do eyas komeçu, dijit̆ali domixvenia uʒ̆u. K̆ulanikti nuşvelu. Majurani mitxanikti mizanp̆aji duxvenu, upareli. Mat̆baas komeçu do 100 ort̆ui 200 va mşuns, kogamaxtu. P̆at̆i reaksyoni nauğut̆es dido k̆oçepe ort̆es. 1930-oni ʒ̆anapes nagamulut̆u k̆azetapeşen doni, aya maartani Margaluri k̆azeta rt̆u. 21-ani oşʒ̆anuraşi maartani Margaluri k̆azeta işinet̆u. Do ult̆ranasyonalist̆epek, antepe sep̆arat̆ist̆i renan, Okorturaşi duşmani renan, Rusişi dulya ikipan yado, gemok̆itxapt̆es. Ramazik aşo mutxa niqveen - em k̆oçepe k̆ala tkveen-ki, am jurnalişi idea çkimi rt̆u, irituli ma p̆i, Givi G. Karçavas, bilgisayari nauçkit̆u şeni oşvelu vak̆vandi do memişvelu, çkva em beres naʒ̆k̆it do mutu mok̆itxuptia. Am ambari şevignişi, guri momixtu do aşo mu şeni tkvi ma p̆k̆itxi. Maia, badi k̆oçi voreya, skidala çkimi açkva kogolaxtu do mutu iqvas na iqvas, mutuşa ma va maşkurinenia. Ama, si ağnemordale re, universit̆es ik̆itxup do gegok̆itxan do sep̆arat̆ist̆i gicoxan-na, amk̆ata ondi dulya do skidala skani şeni p̆at̆i mogixtasunon, na idaginon gzas goʒ̆ogağobasenia do aşopeten, muşi gagnapaten momoşletinu. 2010 ʒ̆anas Ramazis oxori dvaç̆u, jur ç̆it̆a bere gale kuduskidu, guri muşis va naxondinu do doğuru. Amk̆ata didi k̆oçi rt̆u Ramazi.

Andğa dudişen k̆udelişa Margaluri svaruli, “Skani” gavamoşkumert do p̆at̆i reaksyoni koren, moro, mara ek̆o var. K̆oçepek dimordes, ağani jenerasioni mulun, entepek çkva toliten oʒ̆k̆enan dunyas. Misali, 2005 ʒ̆anas, Margaluri k̆azeta şeni yorumepeşi 100-şen 80 negat̆ifi ort̆u-na, andğa yorumepeşi 100-şen 80 p̆ozit̆ifi ren. Margaluri k̆azetapeşa naaşkurinet̆es k̆oçepeşen didopekti koxoʒ̆ones-ki, aya p̆roblemi va ren do ar devletişi doloxe ar nenas oskedinuşi iri hak̆k̆i kuğun. Ult̆ranasyonalist̆epeti korenan moro, entepe soti va ides, mara ek̆o va renan do ek̆o menceliti var uğunan.

Ali İhsan Aksamazi: 1930-oni ʒ̆anepesti, Sovyeturi p̆eriodisti, tişen k̆udelişa Margaluri gazetepe kort̆u Gurcistanis. Margaluri ketabepe do broşurepeti gamiçkvineret̆u emorapes. Mara oç̆aru do gamoçku iyasağinu. Eşo komşuns. Sovyeturi xeʒalak muşeni ipti Margaluri nenas numxvacu, uk̆uleti muşeni genk̆ilu Margaluri nenaşi mteli gzalepe. Muk̆o ʒ̆anas naqonu eya p̆at̆i xali? Sovyeturi xeʒalak Apxazetişi Lazepesti ipti numxvacu k̆ult̆uruli speros, uk̆uleti entepeşi k̆ult̆uruli noçalişepeti iyasağinu. Ek̆uleti Sovyeturi xeʒalak Lazepe omt̆inu Apxazetişen Turkiyeşa. Namtini Lazepeti K̆azaxistanişa vana Sibiryaşa uçvu xolo Soyveturi xeʒalak. Muşeni? Mu k̆abaet̆i uğut̆es? Muslimani rt̆es do emuşenii? Tkvan eya uça dğalepe şeni mu izmont?   

Givi G. Karçava: Mcveşi ambarepeşi mu giʒ̆vat. Ma na miçkin, emorasti eşo rt̆u - ʒ̆oxle hak̆k̆i meçes do uk̆açxe, ayak sep̆arat̆ist̆oba moğasen yado, moseles Margaluri k̆azetape. Lazuri k̆azetapeti. İsak̆i Jvania, şuri do guriten Bolşevik̆i k̆oçi, k̆aixeşa doxmares do uk̆ule memažgvane diqu do t̆erorist̆epe k̆ala içalişepsia do doğurines. Sovyeturi, Bolşevik̆uri xeʒala amk̆ata ondi rt̆u işt̆e - dalk̆avuği, saxt̆e do p̆arazit̆i, ot̆orit̆aruli devleti.

Ali İhsan Aksamazi: Margaluri nenaşi oskidu, xvala Margaluri nena şeni var, Lazuri nena şeniti dido beciti ren. Margaluri nena ğuraşi, Lazuri nenati ğurun; Lazuri nena ğuraşi, Margaluri nenati ğurun. Aşotenti xvala cumaloba çkini var, k̆oçinobati ğurun. Emuşeniti Margalurişi oskidu dido beciti ren. Amʒikati “Margaluri Vik̆ip̆edia”-şen molamişinit, mu iqven! Aya p̆roje mundes, solen yeçkindu?

Givi G. Karçava: Mtini zop̆ont. Margaluri do Lazuri artik̆artişa mek̆ireli do menʒaxeri voret, ar guri nauğunan Siyamişi t̆k̆ubepe steri voret: Arişi xura doğuras na, majurati emedeni doğurun. Emuşeni, çkin artik̆artis medişi tolepeten mevoʒ̆k̆ert, Lazepeşi gecginoba çkini gecginoba ren, çkini gecginoba, Lazepeşi. Margaluri Vik̆ip̆ediaşi p̆roje 2007 ʒ̆anas dibadu. Kortuli vik̆ip̆ediaşi edit̆orepeşen arteğik ma mendrale miçinopt̆u, Margaluri nenaşi akt̆ivist̆i navort̆i kuçkit̆u do minç̆aru, aşo do aşo dop̆at, Margaluri Vik̆ip̆ediaşi p̆rojes skidala komepçatia. Aşopeten kogevoç̆k̆it. ʒ̆oxle Margaluri Vik̆ip̆edia ink̆ubat̆orişi doloxe ort̆u, ek inʒ̆uranet̆u, ixvenet̆u. Uk̆açxe, ma xvala va maxvenet̆uşi, na viçinopt̆i do navaviçinopt̆i k̆oçepes vuʒ̆vi do ar grubi kodidgu. Giga Kavtaraže, Giorgi Gaxaria, Data Mania, Giorgi Kantaria do çkvapek dido içalişes, dido makalepe nç̆ares do soğuni 2011 ʒ̆anas Vik̆ip̆ediaşi merkezik Margaluri redaksioni doteşkilu do ink̆ubat̆orişen gale gamiqonu.
Andğa Margaluri Vik̆ip̆edia K̆avk̆asiuri nenapeşi Vik̆ip̆ediapeşi list̆es maxutani svas gedgin: Devleturi nenape naren Azerbaicanuli, Sumexuri, Kortuli do Çeçenurişi uk̆açxe Margaluri mulun. Am nenape devletişi nenape ren do entepeşi Vik̆ip̆ediapes 50-100 k̆oçiti içalişeps, Margaluri Vik̆ip̆edia 2- 3 k̆oçik ikips do xoloti ak̆o menceloni ren.
Ma em ʒ̆anapes Lazuri Vik̆ip̆edişi p̆rojeti dobdvi ink̆ubat̆oris, Lazi gamantanerepesti muk̆o fara vuʒ̆vi mis uçkin, p̆roje xaziri ren, kamaxtit do içalişit, p̆roje makalepeten gopşit do uk̆açxe dovoteşkilapat ma, mara mitik mutu var qu do amuşeni andğati guri meç̆veri miğun.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti “Skani”-şen molamişinit, mu iqven! “Margaluri nenaşi Derneği”-şen molamişinit! K̆oronavirusişi ndğalepes muepe ikipt Margaluri nenaşi oskiduşeni?

Givi G. Karçava: 2020 ʒ̆anaşi 20 Mart̆is, ma do Giga Kavtaražek dido oraşendoni namiğut̆u gurişnodvale dop̆it – “Margaluri Nenaşi Derneği“ kodobdgit. Andğalepes k̆ult̆uruli dulyape ikipt̆aşi, derneği dogaç̆iren. Çkin derneği kodobdgit do Margaluri naqorops, Margaluri nenaşeni mutu naqvasunon k̆oçepes ambari komepçit, derneğis kok̆ovik̆orobit entepe. İpti nap̆it dulyati jurnali “Skani” rt̆u - dudişen k̆udelişa Margaluri svaruli, Margaluri nenaşi oskedinu şeni, Margalepeşa nana nenaten ambari meçamu şeni. Giga Kavtaražeşi leksepeşi kitabi kogamavoşkvit, Corc Oruelişi “Orincepiş Perma” gamaviğit do çkva p̆rojepeti miğunan, moro. Ama, K̆oronavirusişi ndğalepek dido eziyet̆i momçes, dulyape gomndinit do aʒ̆iti p̆at̆i xali miğunan, emuşeni guris namiğut̆es çkva kitabepeşi do ondepeşi gamaçkvinu şeni amʒika mendra dobdgitut, ama am p̆at̆i xali guiktiraşk̆ule, derneğik ağani menceliten, ağani şuriten içalişasunon, eşo vicer.

Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas Turkiyeşen ar koçik Lazepeşen molaşinaşi, Gurcistanişi Margalepe vardo akoni Lazepe do ekoni Lazepe oxoiʒ̆onen. Çkin miçkinan, Roma-Bizansuri matarixepek mcveşi Lazepeşen molaşinapt̆es ketabepe mutepeşi doloxe. Mara eya Lazepe andğaneri Lazepe vardo, emorapeşi Margalepe rt̆es.  Xolo miçkinanki, emorapeşi, ma-6 oşʒ̆anuraşi Margalepe do Lazepe ar cinconi do ar nenaloni xalk̆i t̆es. Tarixişi doloxe Lazepes do Margalepes mtelo ar p̆olit̆ik̆uri irade va uğut̆es. Mara kort̆es. Xoloti korenan. Margal- Lazi- Ç̆anepeşi dido mcveşi oşkaruli tarixişenti molamişinit, mu iqven!

Givi G. Karçava: Aya dido normali mutxani ren. Margal-Lazepes tarixis çkvadoçkva coxope uğut̆es. Bazi K̆olxepe gemožit̆es, bazi Egrisulepe, bazi Lazi do baziti Margali. Uk̆açxe ok̆ovirtit do mele do mole kodopskidit, mara am etnonimepeşi tarixuri gonoşine, xoloti kodomiskides. Misali, Margalepes Lazişi coxo uʒ̆va-na, mi ren do mu ren gamogogpaps. Ar k̆oçik miʒ̆veet̆u, aya tarixuri gonoşine va ren, antepe Okorturaşi mektebepes nadogurapan şeni uçkinania Margalepes. Ko, çkini mektebepes K̆olxepe mi rt̆es, Lazepe do Margalepe mi rt̆es do mi renan, so skidut̆es, muperi devletepe uğut̆es entepe dogurapan, ama Turkieşi mektebepes antepe mitik va doguraps, va dogurapt̆es do Lazepes xoloti kuçkinan Margalişi coxo. Ma Lazist̆anis dido gopti, tkvati kogiçkinan do badepe do xçinepe k̆ala dido bğarğali, entepeşen etnografiuli mat̆erialepe doloviç̆ari. Margali mi re ma vuk̆itxupt̆işi, iris ambari kuğut̆u. Çkin Margalişen moptit, çkini mcveşis Margal icoxont̆u, akonaşis Margalepe xet̆esya do amk̆ata ambari momçapt̆es. Andğati eşo ren. Aya ren tarixuri gonoşine. Amuk mu moʒ̆irapan? Ar xalki navort̆it do ok̆ortaluşe uk̆uleti ar xalki nadopskidit eya moʒ̆irapan.

Ali İhsan Aksamazi: Margalepek xvala Apxazetis var, Samargalosti dido dido eziyet̆i nʒ̆ores. Edvard Şevardnažeşi xeʒalakti Margalepes eziyet̆i dido onʒ̆orinapt̆u. Mu rt̆u eya barbarizmişi sebebi? Ar k̆ele Margalepe Fizik̆uro mek̆arbupt̆es majura k̆eleti Margaluri nena mek̆arbupt̆es. Muşeni?! Emk̆ata umanceli do ubedineri xalk̆i mtel dunyas ižireni p̆ea?

Givi G. Karçava: Dido zori ambari ren. Aya rt̆u Rusuli p̆rovok̆aʒiuli p̆lani. Şevardnaže Okorturaşa Rusik moşku. Gamsaxurdia omt̆inesşk̆ule, Rusik mxuci meçapt̆u Şevardnažes - misali, 1993 ʒ̆anas Rusi admiralişi, Balt̆inişi askerepek Paşi keç̆opes do Samargaloşa amaxtes Şevardnažeşi meşvelu şeni. Ark̆ele, xapisxaneşen bandit̆epe gamoçkves do Apxazeti do Samargaloşa mendoçkves. Zviad Gamsaxurdia Margali rt̆u do mteli Margalepek emus mxuci meçapt̆es şeni, Samargalos enni didi eziyeti onʒ̆orinapes. Emorapeşi rit̆orik̆a amk̆ata rt̆u: Zviadi Margali ren, Margalepek Zviadis mxuci meçapan, Zviadi mutepeşi oput̆epes ont̆k̆obinapan, merkezişi k̆arşi gamulunan do entepes k̆aişa coğap̆i naçasunonia. Am sebebepeten kamaxtes do milletis dido eziyeti onʒ̆orinapes. Entepeşi doloxe bazi Margalepeti kort̆es, aya illa ptkvatminonan. Aya rt̆u çkini xalkişi, çkini devletişi oncğore. Okorturaşi tarixis enni didi uça leke. Uk̆açxe am k̆oçepeşen dido xapisxanes komolabğes xoloti, didope doğurines vana doğuru, bazipekti uk̆açxeni ʒ̆anapes gamaxtes do çkin am p̆at̆i şey domağodes, am uça dulyape xilafiten dop̆it do memixarsuvitia dotkves. P̆at̆i ndğalepe rt̆u mtinişi. Ma bere vort̆i do komşuns. Margalepe do Samargalo muşeni gamak̆atupt̆es, va oxovoʒ̆onapt̆i. Çkinden mu gorupt̆es va miçkit̆u. Apxazetişa cengişa ulut̆eşakis, Samargalos muşeni onʒ̆orinapt̆es, muşeni ç̆upt̆es do oğurinapt̆es k̆oçepe, va oxovoʒ̆onapt̆i. Didi cinayeti rt̆u, didi.

Ali ihsan Aksamazi:   Kortuli k̆ilisek Lazi Krist̆iani şehidepe şeni ar ik̆oni kogamiğu. Edo xolo Kortuli k̆ilisek 12 Maisiti Lazi Krist̆iani şehidepeşi ndğa yado gamognapu. K̆arta 12 Maisis,  ekoni milletik Lazi Krist̆iani şehidepes xvamupan Gurcistanişi k̆arta k̆ilises. Mamula Osmaniže Tandilavakti aya dinuri merasimu aşo gamagnapups ar ketabis.  Namtini Lazi gamantanerepekti didi reaksiyoni meçapan aya ambarişa; “Aya mʒudi ambari ren. Kortuli k̆ilisek mʒudi zop̆ons,  do Kartvelist̆oba ikips. Dudi k̆vata var, mtuti k̆vata renya” tkumernan.  Aya ambai mu ren? Tkvan giçkinani?

Givi G. Karçava: Am ambari mati tkvanden, Lazepeşen domaguru. Xopurepes nap̆k̆itxi, irik em svaşeni “Mtutik̆vata”ya zop̆ons, çkar “dudik̆vata” var şemignepunania. Lazi şehidepe şeni Kortuli ek̆lesiak zop̆onski, bazi Lazepek Xrist̆iani diqvesşk̆ule, mutxani mcveşi kağitepe do belgepe momiğesia do ek nonç̆arsiaki, 300 Lazis Turkepek İslamieti eç̆opinuşa ucoxes do antepek var eç̆opesşi, iris xolo ti nok̆vates do ğalis dolobğesia. Em ğalisti “dudik̆vata” coxonsia. Em belgepe ma va mižirun, nažiruti miti va miçkin. Kortuli ek̆lesiaşi andğaneri administ̆raʒiak p̆rop̆aganda ikipt̆aşi, eti iqven, entepe p̆rop̆aganda oxvenuşi do mʒudi oğarğaluşi mast̆eri renan zaten. Ama, aşo belgepe mtinişi uğunani, var uğunani, va miçkin. Çkimi subiekt̆uri meʒ̆k̆omiluten, aşo belgepe rt̆aşi, akşakis gamiğasunt̆es do irik̆ele gamopinasunt̆es.

Ma namiçkin, ar ambari koren: Didi nenamçkinacek, Margaluri do Lazuri nenapeşi didi manebrak, İoseb Qipşižek 1917 ʒ̆anas Lazist̆anis Lazepeşen ambarepe, t̆ekst̆epe diliç̆areen. Azlağuri Lazi, 45 ʒ̆aneri Abdulla Aşikxasanoğlişenti “Lazistaniş Tarixi” coxoni ar metini diliç̆areen 1917 ʒ̆anaşi 22 Maryaşinas, Orta Xopas. Em metinis, Abdulak ar Lazi p̆alik̆ari şeni, P̆et̆ro Xeʒia şeni ambari meçaps, Turkişi paşa namulun do Muslimani diqvitia na uʒ̆umers, p̆ap̆azepes ceza nameçaps do namoselaps, Amasiaşe xocape moşkumers do çkva do çkva. Ayni kitabis, ar Arkaburi badikti zop̆ons ar ambari, 80 ʒ̆aneri xçini t̆k̆obaşa oxvameşa naulun, Muslimani bere muşik nameç̆opups do nauvaraps. Yani, mu ptkvaminon - iris kuçkinki, Lazepe Xrist̆yanepe rt̆es do am let̆ape Turkik eç̆opuşk̆ule, dimuslimanes. Tarixis dido p̆at̆i ondepe moxvadeet̆u do İslamietişa goloqonu şeni mitxanepes ti noç̆k̆ires do onʒ̆orinapes-na, eti va gomak̆viren - dini, religia dido menceloni p̆olit̆ik̆uri silaxi rt̆u do ren andğati, Ğormotişi coxoten enni p̆at̆i do enni oşkurinoni dulyape ikipt̆eenan zamanis. Ama, ar mutxa tkvaşi, delili giğut̆asinon, vana va iqven. Lazepe k̆alati, p̆ap̆ulepe muşişi diniten sp̆ek̆ulasioni ma k̆ai va miʒ̆ons. Ho, Xrist̆iani rt̆es do andğa Muslimani renan. Edo mu p̆at? P̆roblemi so ren? P̆roblemi va ren. P̆roblemi Xrist̆ianoba do Muslimanoba va ren, mus na ginon axvami, mi naginon iqvi, çkar mutu va iktiren. Enni beciti k̆oçinoba ren, nosi ren, k̆ult̆ura do nena ren. Ak̆onari.

Ali İhsan Aksamazi: Ma dido şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi çkva nenape giğunanna, entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Pimpili dixaşa!

Givi G. Karçava: Mati dido şukuri giʒ̆omert. Am rop̆ort̆aji naik̆itxasen iris guri çkimişen selami mevumçinap. Lazepe çkimis govuxti, govaç̆ari do govağari. Tkvati am k̆ai dulyas naqonit, mo dodgiturt.

+

(Önerilen okumalar:“Abhazya Parlamentosu’nun Açıklaması”, Kafkasya Yazıları, Sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Adile Abbasoğlu (Çeviren: Oktay Çkotua), “Unutulmaz Anılar”, As Yayın, İstanbul, 2008; A. İ. Kiziria (Çeviren: Candan Badem), “Zan Dili”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı, 4, İstanbul, 1994; Ahmet Mican Zehiroğlu, “Antik Çağlarda Doğu Karadeniz”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Kafkasya’dan Karadeniz’e Lazların Tarihsel Yolculuğu”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997; Ali İhsan Aksamaz, “Dil-Tarih-Kültür- Gelenekleriyle Lazlar, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2000; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2014; Ali İhsan Aksamaz, “Doğu Karadeniz’de Resmî İdeolojiler Kuşatması”, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2012; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Aydınları ve Sorumluluk”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Lazlar- Lazca/ Laz Kimliği”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2013;  : Ali İhsan Aksamaz, “Lazuri Nenaşi Geç̆k̆apuli Dersepe/ Laz Dili Temel Dersleri”, 1. Baskı, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2013; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2016; Ali İhsan Aksamaz, “Şangulişi Skiri/ Şanguli’nin Evlâdı: Faik Aksamaz”, Çıkrık Yayınları, İstanbul, 2020; Ali İhsan Aksamaz (/Faik Ateş), “Lazca ve Megrelce Arasındaki İlişki”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 1, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz (/Lot̆i K̆olxurişi, “Gürcü Aydınlarına (!) Kolay Sorular”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 4, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org; Ali İhsan Aksamaz, “(23- 28 Temmuz) 1994 Abkhazya- (21- 28 Ağustos ) 2005 Gürcistan Notları”, (Yayınlanacak); Ali İhsan Aksamaz, “Peacock’un Karşılaştırmalı Kafkas Dilleri Sözlüğü/1887”, Alaşara Dergisi, sayı 4, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995;  Ali İhsan Aksamaz, “Lazlar”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi Birikim, Sayı 71- 72, Birikim Yayıncılık,İstanbul, 1995/ birikimdergisi.com; Ali İhsan Aksamaz, “Türkiye’de Bir Kafkasya Dili: Lazca”, Alaşara Dergisi, Sayı 7-8, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995/ Sima Dergisi, Sayı 1, Sima Laz Vakfı Yayını, Ofset Hazırlık: Nart Yayıncılık, Baskı: Livane, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Aynı Tarih ve Aynı Kültürün Dili Zanca’nın Günümüzdeki İki Diyalekti: Lazca ve Megrelce”, Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Ali İhsan Aksamaz (/ Fehime Yazıcı), “Gürcü Alfabesi ve Gürcü Edebiyatının Kaynakları ve Gürcüce’ye Akraba Dillerin Durumu”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000/ sonhaber.ch, 5 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kültürel Kimliğini Yaşatma Çabaları” (Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4, Milliyetçilik (s. 924-926), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002; Ali İhsan Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı Öldürmek mi? (Birinci ve ikinci bölüm), Sima Dergisi, Sayılar 5- 6, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2003; Ali İhsan Aksamaz, “Anadili Yönetmelikleri ve Gerçek”, Sima Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Ali İhsan Aksamaz, “Şu Bizim Sahipsiz Lazca”, 29 V 2009, circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Yazılı Laz Edebiyatının Öncüsü İskender Tzitaşi”, demokrathaber.com, 26 VIII 2011; ალი იჰსან აქსამაზ, "ლაზური ლექსები (და ზღაპრები)", აია, 2(17),  გამომცემლობა "ეგრისი", თბილისი, 2013; Ali İhsan Aksamaz, “Misak-ı Millî’nin Lazları”, (5 I 2017)/ “Lazlar”, circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”, sonhaber.ch, 28 II 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”; sonhaber.ch, 16 V 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Kazimişi Oropa/ Kazım’ın Sevdası”, sonhaber.ch, 24 V 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Sovyetler Birliği’nin Milliyetler Politikası ve Kafkasya”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000/ sonhaber.ch, 31 V 2020;  Ali İhsan Aksamaz, “İçindekilerle Ogni Dergisi (1993- 1994)”, sonhaber.ch, 12 XI 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, ‘Hayvan Çiftliği’ Megrelce olarak yayınlandı”, sonhaber.ch, 16 XI 2020/ circassiancenter.com ; Ali İhsan Aksamaz, ‘სქანი’/ Skani’nin 3. sayısı yayınlandı, sonhaber.ch/ circassiancenter.com, 30 XI 2020; Ali İhsan Aksamaz, “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, sonhaber.ch, 11 I 2021/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “8 Mart’ı Hatırlarken…”, sonhaber.ch, 11 III 2021; Ali Fuat Cebesoy, “Moskova Hatıraları (21 11 1920- 2 6 1922), Vatan Neşriyatı, İstanbul, 1955; “Atatürk’ün Bütün Eserleri (30 Cilt)”, Kaynak Yayınları, İstanbul; “Atatürk’ün Millî Dış Politikası (1919- 1923)- 1”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981; Bakhur Gogokhia, “Kimliğin en büyük nişanesi dildir!”, sonhaber.ch, 8 II 2021/ gurcuhaber.com; “Bakü 1920/ Birinci Doğu Halkları Kurultayı”, Koral Yayınları, İstanbul, 1975;  Bayram Ali Özşahin, “Kapitalizm her şeyi aşındırıyor, öğütüyor, eritiyor ve kaybediyor”, 14 VIII 2019, circassiancenter.com; B. G. Hewitt ve Z. K. Khiba (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “ Megrelce Bir Masal: Kuzey Rüzgârı ve Güneş”, Kafkasya Yazıları, sayı 5, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Çağlayan Şişman/ Ali İhsan Aksamaz, “M. Recai Özgün: Okulda Lazca Konuşanlarla Mücadele kolundaydım”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 8, İstanbul, 2003; Datua Biskaia, “Kartvelist Nedir?”, chkineburi.wordpress.com, 11 XI 2014; “Demokratik Gürcüler Platformu’ndan Nevzat Kaya’nın Röportajı”, (Ali İhsan Aksamaz, “Laz Aydınları ve Sorumluluk”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011); Emre Ata Lyoizişi, “Megreller ve Megrelya Sorunu”, kolkhoba.org; Erkan Karagöz, “Güneybatı Kafkas Demokratik Cumhuriyeti/ Kelebek Ömürlü Cumhuriyet 1917- 1919”, Kişisel Yayınlar, İstanbul, 2020; Erol Kılıç Kutelia, “Her Anadili Kutsaldır!”, sonhaber.ch, 6 III 2021; Faruk Benli, “Mamoylar Aile Tarihi”, Kendi Yayını, Gurup Matbaacılık, Ankara, 2005; Fuat Dündar, “Nüfus Sayımlarında Laz, Gürcü Çerkes ve Abaza”, Kafkasya Yazıları, Sayı 1, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997; Fuat Dündar, “Kafkasya Hakkındaki Yasaklı Yayınlar (1920- 1944)”, Kafkasya Yazıları, Sayı 2, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997; Fuat Dündar, “Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Gazi Mustafa Kemal, “Nutuk/ Gazi Mustafa Kemal tarafından 1927”,  11. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012; Gençağa Karafazlı/ H. Fehmi Demir, “Lazlardan, Laz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı istemi”, evrensel.net, 30 VIII 2012; George Hewitt (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Güney Kafkasya ve Megrel- Lazlar’ın Kültürel Hakları”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi Birikim, Sayı 85, Birikim Yayıncılık, İstanbul, 1996; Giga Kavtaradze, “Hayat yalnızca para ve yemek değil!”, sonhaber.ch, 16 I 2021/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com; Givi Karçava, “Gomʒxaderi İzmoce I- II- III”, Skani Nena, sayılar 2, 3, 4, Laz Kültür Derneği Yayını, İstanbul, 2009- 2010; Givi G. Karçava, “Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”, sonhaber.ch, 27 IV  2021/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava, ““Bir dilde başka dillerden ne kadar çok ödünç kelime varsa, o dilin o kadar eski,  zengin  ve bir kültür dili olduğunu anlayabiliriz!”, 6 V 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava, “Kâzım, kültür devrimi yapan bir insandı!”,13 V 2012, sonhaber.ch/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava, “Kardeşliği canlandırmak istiyorum,” ???????, sonhaber.ch/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Gülcan Yüksel Asılyazıcı, “Dört elle Lazca için savaşan biri olup çıktım!”, sonhaber.ch, 29 III 2021/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com;  Güngör Şenkal, “Halk Ekini İçinde VIII/ Bölünmüş Aşklar Toplamı”, Kurşun Kalem Dergisi, Sayı 26, İstanbul, 2013; Haldun Özkan, “Erkan Temel: “Ortak Paydamız Lazcadır”, Jineps Gazetesi, İstanbul, 1 VII 2006; Hasan Oral, “Sima Laz Kültür ve Dayanışma Vakfı Anayasa Teklifi Metni”, slideshare.net; Hasan Uzunhasanoğlu, “Lazca, bir diyalekt (ağız, şive) değil, bir dildir!”, sonhaber.ch, 8 I 2021/ circassiancenter.com; Hüsnü Gürbey- Mahsuni Gül, “Millî Emniyet Hizmeti’nin Ekalliyetler Raporu”, Kürt Tarihi Dergisi, Sayı 39, İsmail Beşikçi Vakfı Yayını, İstanbul, 2020; İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Savaş Yarası- 1, 2 (Anı)”, Kendi Yayını, Güryay Matbaası, İzmir, 1975;  İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Türkiye’de İlk Sendika Sarıkışla’da/ 1932”, Öncü Kitapevi, İstanbul, 1975; İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Neden 2 Sosyalist Partisi-1946/ TKP Kuruluşu ve Mücadelesinin Tarihi- 1, 2, 3”, Kendi Yayını, İstanbul, 1976; İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Savaş ve Dostluk/ Türk- Sovyet İlişkileri”, Kendi Yayını, İstanbul, 1979;  İsmail Avcı Bucaklişi, “Lazlar Üzerine Kartvelist Tezler”, kolkhoba.org; İsmet Bozbağ, “Atatürk’ün Sofrası”, Emre Yayınları, İstanbul, 1995; İsmet Konak, “Mustafa Suphi’nin Rus İç Savaşındaki Rolü”, ayrintidergi.com.tr, 1 XI 2017; Joakim Enwall (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Qazakişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul/ 1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996;  Josef Stalin (Çeviri: Muzaffer Erdost), “Marksizm ve Ulusal Sorun ve Sömürge Sorunu”, Sol Yayınlar, Ankara, 1994; Kâzım Karabekir, “İstiklâl Harbimiz”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2019; “Kolkhuri Podkast Editörü ,“Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!”, sonhaber.ch, 28 I 2021/ circassiancenter.com; Laşa K̆odua, “Biz Megreller de Lazız!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 27 IX 2019/ circassiancenter.com; “Lazlar da anadilde eğitim istiyor”, hurriyet.com.tr, 9 IX 2002; Lord Kinross, “Atatürk: Rebirth of a nation”, Weidenfeld and Nicolson, 1965; “Mahkemeye göre ‘Laz’ kelimesi amaç dışı”, demokrathaber.org, 23 XII 2012;  Mamula Osmanisže Tandilava, “Dudik̆vata” (Tea K̆alandia, “Lazuri T̆ekst̆ebi, Tbilisi, 2008; “მაფშალია/ Mapşalia” (Megrelce Dergi), sayı 1, Zugdidi; M. Mahzun Doğan, “Faruk Benli: Lazca, celiyrum demek değil!”, Siyah Beyaz Gazetesi, 19 II 1997; Mecit Çakırusta, “Dilini, kültürünü, kimliğini kaybettikten sonra geriye korkacak ne kalır?”, Laz Kültür Dergisi Tanura, Sayı 1, Lazika Yayıncılık, İstanbul, 2011; Melahat Bul, “Lazca ile Mücadele Kolu Başkanlığından Laz Kültürünün Araştırılmasına Uzanan Bir Yol: M. Recai Özgün”, Mjora Dergisi, Sayı 1, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2000; Murat Ersoy, “İki Dünyalı Köy: Sarp& Sarpi”, Sima Dergisi,  Sayı 3, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit,  2001; Murat Ersoy, “Sarpi’de K̆olxoba Festivali Sima Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Murat Murğulişi, “Lazcayı Sahiplenmek”, Papirus Edebiyat Dergisi, sayı 14, İstanbul, 2015; Musa Oğuz Cedeşi, “Anadilimiz Lazca Kayboluyor”, akcakocatv.com, 30 XII 2015; Musa Karaalioğlu, “Ağlamayana Süt Vermezler!”, sonhaber.ch, 29 IV 2020/ circassiancenter.com; Mustafa Kolat, “Kimliğimiz Ölüyor, Dillerimiz Ölüyor!”, gurcuhaber.com, 23 IV 2020/ circassiancenter.com; M.I. Isayev, “National Languages in the U.S.S.R/  Problems and Solutions”, Progress Publishers, Moscow, 1977; Nâsır Yüceer, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 1996; Nikita Kruşçev, “Kruşçev’in Anıları- 1 ve 2” (Çeviren: Mehmet Harmancı), Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971; Nikita Sergeevich Khrushchev/ Edward Crankshaw, “Khrushchev Remembers”, Book Club Associates, London, 1971; Nodar Lomouri (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Egrisi/ Lazika Krallığı’nın Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994; M. V. Glenny, “The Anglo- Soviet Trade Agreement, March 1921”, Journal of Contemporary History, Vol. 5, No 2, Sage Publications, Inc.,  London, 1970;  Nugzar Dzhodzhua (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Ben Bir Megrel’im”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 6, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org/ circassiancenter.com; Nursel Tozkoparan, “Birol Topaloğlu: “Lazlar hep yok sayıldı”, haber7.com,  3 II 2011; Orhan Bayramin, “Laz Edebiyatı 1996’dan fersah fersah ileride!”, sonhaberch, 16 III 2021/ circassiancenter.com; Osman Kuyumcu P̆izma, “Dil Ölürse İnsanlık Ölür”, lazca.org, 19 VII 2013; Önder Acar, “Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem!”, gurcuhaber.com, 9 IV 2020/ circassiancenter.com; Paul Dumont, “Bolşevizm ve Doğu”,  Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, Sayı 61, Birikim Yayınları, İstanbul, 1980; Ronald Wixman (Çeviri: Ali İhsan Aksamaz), “Sovyetler Birliği’nde Etnik Kimlik”, Kafkasya Yazıları, Sayı 7, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; “Radio Kolha’nın Redaktörü Mişa Numanişi, Tbilisi’de Ali İhsan Aksamaz İle Bir Söyleşi Yaptı”, Çveneburi Kültürel Dergi, Sayı 58- 59, İstanbul, 2006; Rasim Yılmaz, “Türkiye Lazları ve Laz Kültürü”, 08haber.com, 19 V 2017; Ruşen Çakır, “Laz Kültürel Rönesansının eşiğinde”, Cumhuriyet Kitap Eki, Sayı 131, İstanbul, 1992; Sabri Gürses- Özgür Erdem, “Sultan Galiyev/ Bütün Eserleri”, İleri Yayınları, İstanbul, 2006; Sami Avcı,  “Atalarımızın Yaşadığı Topraklar ve Soyağacımız”, Kendi Yayını, Ankara, 2013; Selma Koçiva (/ Bedia Leba), “Halkbilimci Wolfgang Feurstein’la Söyleşi”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994; Sefer E. Berzeg, “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti/ 1917- 1922 1-2-3”, Birleşik Kafkasya Derneği Yayını, İstanbul, 2003, 2004, 2006;  “Sima Laz Vakfı Lazca eğitim istedi”, kocaeligazetesi.com.tr, 30 IV 2016;“Sima Vakfından Lazca eğitim talebi”, marmaragazetesi.com, 2 V 2016; Stefanos Yerasimos, “Milliyetler ve Sınırlar”, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994; Stefanos Yerasimos, “Kurtuluş Savaşı’nda Türk- Sovyet İlişkileri (1917- 1923)”, Boyut Yayın Grubu, İstanbul, 2000; Selçuk Duman, “Güney Azerbaycan Türklerinin Demokratik Hak ve Özgürlük Mücadelesi,” Berikan Yayınları, İstanbul, 2017; Süleyman Nuri, “Uyanan Esirler/ Çanakkale Siperlerinden TKP Yönetimine”, Tüstav Yayınları, İstanbul, 2002;  Süleyman Sefer Cihan, “Balkan Savaşı ve 1913 Batı Trakya Türk Cumhuriyeti”, Yeni Batı Trakya Dergisi Yayınları, İstanbul, 2012; Şehzat Ayartepe, “Lazların Tarihçesi”, Karadeniz Haber Gazetesi, İstanbul, 1 XII 1976/ “Lazların Etnik Kökeni”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 4, İstanbul, 1994; Şemseddin Sami (Çevriyazı: Fahrettin Çiloğlu), “Kâmüs- ul Alâm’da Lazlar ve Lazistan”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 2, İstanbul, 1994; Tirebolulu H. Alparslan, “Trabzon İli Laz mı? Türk mü?”, 1. Baskı, Başak Matbaası, Giresun, 1923/  Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 138, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995/ (Yayına Hazırlayan: İrfan Ç.Aleksiva), “İki Osmanlı Aydınının Kaleminden Lazlar ve Lazistan”, Heyamola Yayınları, İstanbul, 2020; Tanıl Bora, “Mustafa Suphi”, birikimdergisi.com, 27 I 2021; Tariel Putkaradze, “Türkiye’de Okullarda Seçmeli Ders Olan Lazca Hangi Alfabe Kullanılarak Öğretilmelidir?”, gurcu.org; 31 V 2013; Tayfur Sökmen, “Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992; Tedo Sakhokia (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrel-Laz Kültüründe Akrabalık, Evlenme ve Cenaze”, Tarih ve Toplum Dergisi, sayı 140, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995; Teodar Swietochowski (Çeviren: Nuray Mert), “Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı/ 1905-1920”, Bağlam Yayınları, İstanbul,  1988; Turhan Öztürk,“Rizeli Aksamaz’ın Dilekçesi İşleme Kodu/ TBMM Lazca Yazılan Dilekçeyi Ek Olarak Kabul Etti”, Star Gazetesi, 16 XII 2006; Ümit Bayazoğlu, “Sıkıcı bir Laz fıkrası”, EP/ Ekonomi Politika, Sayı 31, İstanbul, 1993; Vercihan Ziflioğlu, “Üniversitede Lazca talebi”, aljazeera.com.tr, 17 IV 2014;Yaşa Tandilava, “Müze tarihtir!”, sonhaber.ch, 24 I 2021/ circassiancenter.com/ gurcuhaber.com; Yılmaz Avcı, “Türkçe’yi Nasıl Öğrendik?”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 3, İstanbul, 2002; Yılmaz Avcı ve Ali İhsan Aksamaz, “Navamiçkinan Tere K̆olxeti/ Bilmediğimiz Ülke: K̆olxeti (Anı)”, Sima Dergisi, sayı 8, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2009; Vladimir İlyiç Lenin (Çeviri: Muzaffer Erdost), “Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı”, Sol Yayınlar, Ankara, 1992; William Eagleton Jr., “The Kurdish Republic of 1946”, Oxford University Press, 1963)

 

aksamaz@gmail.com