“Kimliğimiz Ölüyor, Dillerimiz Ölüyor!”
(Ön açıklama: Mustafa Kolat, Sakarya Kartvel-Gürcü
Laz Derneğinin Başkanı. Bu dernek yeni kuruldu. Hem Laz Aydınlarının çoğu, hem
de bazı Gürcü Aydınları, derneğin adına reaksiyon gösteriyorlar. Bu ada ilişkin
soruları var. Benim de hem derneğe hem de adına ilişkin sorularım var. Bu
sebeple de bir söyleşi yaptım. Mustafa Bey, bana bir söyleşi verdi. Bu metin, o
söyleşiye ait. (Ali İhsan Aksamaz, 10 XI 2018 )
+
Ali
İhsan Aksamaz: Mustafa Bey; ilk olarak sizi
tanıyalım. Böyle istiyorum. Kimsiniz? Kaç yaşındasınız? Hangi okullarda
okudunuz? Ne iş yapıyorsunuz? Mesleğiniz nedir? Evli misiniz? Çocuklarınız var
mı? Hangi lisanları biliyorsunuz? Kısaca söyleyeyim; lütfen, kendiniz hakkında
bilgi veriniz…
Mustafa
Kolat: Ben Sakarya da doğdum büyüdüm. Sakaryanın bir
ilçesi olan Sapancalıyım. Sakarya üniversitesi beden eğitimi ve spor
yüksekokulu beden eğitimi öğretmenliği bölümünden mezun oldum. Sakarya’da
ticaretle uğraşıyorum. Evliyim Yağmur (İa), Toprak (Şota) ve Tamara adında üç
çocuğum var. 39 yaşındayım.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben biliyorum ki, siz (1877-1878) “93
Harbi muhacirisiniz. Öyle muhacir bir ailenin çocuğusunuz. Kaçıncı
nesildensiniz? Batumdan muhacir gelmişsiniz. Öyle biliyorum. Siz kaçıncı
nesildensiniz? Köken olarak Batumun hangi köyündensiniz? Oradaki köyünüzün adı
nedir? Buradaki köyünüzün adı nedir? Batum’da akrabalarınız var mı? Oradaki
soyadınız nedir? Oraya ait soyadınız nedir?
Mustafa
Kolat: Evet, Batumun Maradidi köyünden göç etmiş bir
ailenin 4. nesil çocuğuyum. Burada Sapancanın Muradiye köyüne yerleşmişler.
Lâkabımız Kolotoğlu. Birçok Gürcü ve Laz gibi bizim de eski soyadımız ile
ilgili tam bir bilgimiz yok. Yalnız Maraditi’n Papnaveti mahallesinden
olduğumuzu biliyoruz. Yaşlılarımız soyadımızın Papinadze olduğunu
söylüyorlardı.
Ali
İhsan Aksamaz: Sakarya da öyle köyler var ki; hem
Gürcüler, Çveneburiler, hem de Lazlar yaşıyorlar. Sizin köyünüz de öyle mi,
bilmiyorum. Bazen öyle oluyor ki, bazı insanlar babadan Laz, anneden Gürcü,
Çveneburi; bazı kişiler de babadan Gürcü, Anneden Laz. Böylesi akrabalarınız
var mı? Böylesi akraba kişiler tanıyor musunuz?
Mustafa
Kolat: Sapanca ilçesinde bütün Laz ve Gürcü köyleri yan yanadır.
Dolayısı ile evlilikler de çok fazla. Mesela benim annem Çani’dir. Babaannemim
annesi Çani’dir. Birçok Lazın ya annesi ya eşi gürcüdür. Benim iki halam Çanilerde
evlidir. Diğer taraftan iki teyzem Gürcü ile evlidir. Demek istediğim burada bu
iki halkın yakınlığı kendi aralarında sürekli akrabalıklarını pekiştirmeleri
bir tesadüf değil, yüzyılların getirmiş olduğu birlikteliğin bir yansımasıdır.
Derneğimiz içerisinde yer alan bir çok Laz arkadaşımızın annesi Gürcüdür. Aynı
şekilde bir çok Gürcü arkadaşımızın annesi de lazdır….
Ali
İhsan Aksamaz: Mustafa Bey, bazı Gürcü Aydınları,
derneğin adına reaksiyon gösteriyor. Şöyle diyorlar: “Biz, Kartvel değiliz;
Gürcüyüz, Çveneburiyiz.” Bazı Gürcüler de, “Biz Kartvel değiliz; Türküz,
Müslümanız, hem de Çveneburiyiz,” diyorlar. Bu sebeple derneğin adına reaksiyon
gösteriyorlar. Yine Laz Aydınlarının çoğu derneğin adına reaksiyon gösteriyor:
“Biz Gürcü değiliz, biz Kartvel değiliz. Bu dernek, Lazlara yönelik kardeşçe
duygulara sahip değil. Bu derneği Gürcüstan devleti destekliyor. Bu derneği
Gürcüstan Kilisesi destekliyor,” diyorlar. Öyle görülüyor ki, bazı Gürcü
Aydınları ve Laz Aydınlarının çoğu, bu derneğe iyi gözle bakmıyor. Bu tür
değerlendirmeler için siz neler söyleyebilirsiniz? Ne düşünüyorsunuz? Lütfen,
söyleyin!
Mustafa
Kolat: Bu koca paragarafın nedeni aslında bir tek kelime
Kartvel terimidir. Bu terim iki anlama geliyor, geniş anlamda bakıldığı zaman,
Gürcistan üzerinden düşünecek olursak, bu tanımın içerisine o coğrafyanın
hakimi egemen millet olan; Açaralılar, Gurialılar, Megreller, Svanlar, Kartlililer,
Kakhetililer, Meshetililer ve diğerleinden oluşan, asırlar öncesinde siyasî-
kültürel birliği sağlayarak devlet oluşturmuş bir milleti ifade eder. Tarihsel açıdan
düşünecek olursak bizim Laz diye ifade ettiğimiz kesimimiz de Ortaçağdaki
şartlara göre bu tanımın içine girmekte idi. Bugün de Gürcistan’da Kartvel
terimi bir milleti ifade etmektedir. Geniş anlamda Kartvel kelimesinin tanımı
budur. Dar anlamdaki ifadesine bakacak olursak, Kartvel terimi Türkçeye Gürcü
olarak çevrildiği için Lazların önemli bir kesiminin” biz Gürcü değiliz” demesi
de gayet normaldir. Bu terminolojik bir sorundur. Kartvel kelimesinin Türkçeye Gürcü
olarak çevrilmesi ile ilgili bir sorundur. Sonuçta bir Laz neden Gürcü olmayı
kabul etsin ki?! Biz burada Lazlara “siz Gürcüsünüz” demedik ve demeyi de
düşünmüyoruz. Ayrıca ben bir Gürcüyüm ve birisi bana “sen Lazsın” derse aslında
beni de ifade eden bir söylem olduğunu düşünür ve kabul ederim. Var olan bu
terminolojik sorunların anlaşılıp çözülmesi için bir takım faaliyetleri de
zaman içerisin de gerçekleştirmeyi, araştırmalar, seminer ve konferanslar
düzenlemeyi düşünüyoruz. Biz bu değerlendirmelerimizi Türkçe yapıyoruz. Kendi
dilimizde konuşmaya başladığımız zaman başka terimler devreye girer. Ne Gürcü
kelimesi Gürcücedir, ne Laz kelimesi Lazcadır. Bunlar başkalarının bize verdiği
isimlerdir. Çok eski çağlarda bugünkü Türkiyenin Doğu Karadeniz Bölgesi ve
Gürcistanın batı kesimi Roma İmparatorluğu etkisi altındayken Doğu ve Güney
Gürcistan, “İran” etkisi altında bulunuyordu. Dolayısı ile Romalılar batıdaki
halk için Laz derken, İranlılar doğu ve güney halkına Gürcü diyorlardı. Bizim
atalarımız ise, kendilerini bu isimlerle ifade etmiyorlardı. Onlar kendilerini
bölgelerinin isimleri ile ifade ederlerdi, örnek vermek gerekirse Çaneti’de
yaşayanlar kendine Çani, Açara’da yaşayan Açareli, Guria’da yaşayan Gurieli
derdi. Bu örnekler çoğaltılabilir. Gelelim Çveneburi veya Lazca çkineburi
terimlerine; 17. yüzyıldan itibaren bölgede İslâmın yayılmaya başlaması ile
birlikte Kartvel terimi de terk edilmeye başlandı. Kendilerini Hristiyan
akrabalarından ayırmak için bunu yaptılar. Çünkü Onlara Müslümalığı anlatanlar
bunu böyle vaaz ettiler. Bu halk dini değişmiş olsa da dilini ve kimliğini asla
unutmadı. Etnik anlamda Türk de değillerdi. Hem Türklerden hem de Hristiyan
akrabalarından kendilerini ayırmak için kendilerini Çveneburi veya Çkineburi
olarak tanımladılar. O çağlarda din ile milliyet kavramı eşdeğerdi. Meselâ
nasıl ki Türk Müslüman anlamına geliyorsa, Kartvel de Ortodoks Hristiyan bölge halkını
ifade ediyordu ve Lazlar da buna dâhildi. Bu nedenle o bölgede yaşayan halk
Müslüman olduğu için Hristiyan olan akrabaları tarafından ötekileştirildiler ve
Kartvel olarak görülmediler. Artık çağlar değişti bu anlayışın ortadan kalktığı
çok oldu, bize ait olan, unuttuğumuz terimleri, değerleri ve kültürümüzü
öğrenmemizin zamanıdır. Başkalarının bize vermiş olduğu isimler bizim kendi
dilimizdeki terimleri kullanmamıza engel olmamalıdır.
Yardım meselesine
gelince, bizim hem Türkiye Cumhuriyeti Devletinden hem de Gürcistan Devletinden,
ihtiyaç halinde dernek faaliyetleri için, ayni yardım taleplerimiz olabilir. Bu
çok normaldir, her ülke de bizimdir. Türkiye’de doğduk, büyüdük yaşıyoruz ama
Gürcistan da bizim atavatanımızdır. Ne mutlu bize ki başkaları bir tane
bulamazken biz iki ülkeye birden sahibiz.
Kilise mevzusuna
gelince Gürcistan nüfusunun büyük çoğunluğunun Hristiyan olması nedeniyle; Türkiye’de
Gürcü ve Laz kültürünün doğru yönde gelişmesini ve bu birlikteliği istemeyenler
aynı zamanda Gürcistan karşıtı propagandaların etkisi altında olduklarından
bunu malzeme yapıyorlar. Bizim ne Gürcistan Kilisesi ne de Türkiye Diyanet İşleri
Başkanlığıyla bir organik bağımız yoktur. Bu birlikteliği hedef alan anlamsız ve
mesnetsiz iftiralar bizi yolumuzdan alıkoyamaz. Herkesin dinine saygı
duyuyoruz.
“Ne
mutlu bize ki başkaları bir tane bulamazken biz iki ülkeye birden sahibiz”
Ali
İhsan Aksamaz: Ben Feysbuktaki sayfanızdan öğrendim
ki, siz kültürel alanda çalışacaksınız. Öyle söylüyorsunuz. Ne tür kültürel
aktiviteler yapacaksınız? Ne tür
kültürel projeleriniz var? Ne tür kültürel programlarınız var? Somut
projelerinizi soruyorum?
Mustafa
Kolat: Dernek olarak Lazca ve Gürcüce dil kurslarımız
olacak. Yine dans ve müzik alanlarında kurslarımız olacak. Lazca ve Gürcüce
koro kurmak da düşüncelerimiz arasında. Aslında birçok projemiz var ama bunu
zaman içinde insanlar görsün istiyoruz.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben şöyle düşünüyorum. Lazlar ve
Gürcüler hem Türkiyede hem de Gürcüstanda yaşıyorlar; hem akrabalar hem de
komşular. Oralı ve buralı Gürcü ve Lazların kardeşliği hem Türkiye- Gürcüstan
dostluğuna hem de hem de oralı ve hem de buralı Laz ve Gürcülerin kültürel
kardeşliğine destek verecek. Böyle biliyorum ben… Öyle de ümit ediyorum…
Hepimiz biliyoruz ki, kültür sınır tanımaz.
Siyasî bir anlayışla söylemiyorum, kültürel bir anlayışla söylüyorum.
Her insan, kendi ülkesinin vatanseveridir. Öyle biliyorum. Biz Türkiyenin
Vatanseverleriyiz; ötekiler de Gürcüstanın. Çifte vatandaşlıkları olan kişiler
de var. Onlar için ne söyleyebilirim?! Bilmiyorum. Ne bileyim! Ancak biliniz
ki, siyasî manada sormuyorum. Oralı ve buralı Gürcü ve Lazların kardeşliği için
neler söyleyebilirsiniz? Neler düşünüyorsunuz? Lazların ve Gürcülerin kardeşliğine
derneğinizin pozitif bir rolü olacak mı? Neler düşünüyorsunuz?
Mustafa
Kolat: Tabi ki derneğin kuruluş amacı birbiriyle
ayrıştırılmaya çalışılan akraba halkların yakınlaşmasını, kardeşliğinin
pekiştirilmesini sağlamak. Bana bir soru sorulmuştu; “derneğinizin amacı Lazlar ve Gürcüler
arasında köprü kurmaya mı çalışıyorsunuz?” “Var olan köprü nasıl kurulur ancak
bu köprüyü yıkmak isteyenlere karşı kurduk,” diyebilirim.
“Dünyada
unutulmak üzere olan Lazcanın, Türkiye’de unutulmak üzere olan Gürcücenin
yaşaması için çalışmalarımız olacak”
Ali
İhsan Aksamaz: Mustafa Bey; biliyorsunuz 21. yüzyılda
yaşıyoruz. Ancak bazı kişiler fikirleriyle hâlâ 20. yüzyılda kaldı. Demek
istiyorum ki, bugünkü bazı kişiler 20. yüzyılın resmî ideolojileriyle yaşıyor.
Ancak bu “küreselleşme” yüzyılı.
İnternet, sınır tanımıyor. Ticaret dünyası sınır tanımıyor. Finans
dünyası sınır tanımıyor. Kültür sınır tanımıyor. Öylesi kişilerin
anlayışlarıyla ilgili neler söylüyorsunuz? O resmî ideolojilerle, bugünkü günde
kardeşlik gelişir mi? Huzur olur mu? Mütemadiyen “Lazlar, Gürcüdür, Lazca,
Gürcücenin diyalektidir,” demeyle kardeşliğimiz artar mı? 25 senedir Gürcü
Aydınlarından bize bunu söylüyor…
Mustafa
Kolat: Biz dernek olarak bu kısır tartışmaların içerisinde
yer almak istemiyoruz. Bizim, bugün dünyada unutulmak üzere olan Lazcanın,
Türkiye’de unutulmak üzere olan Gürcücenin yaşaması için çalışmalarımız
olacaktır. Önceliğimiz bu. Tabii dernek olarak Lazcada nereye kadar
ilerleyebiliriz, siz Laz aydınlardan yardım taleplerimiz olacak.
Ali
İhsan Aksamaz: Bugüne kadar Laz ve Gürcü aydınları
birbirlerine uzak durdular. Bunu sebebi de Gürcü Aydınları. Çünkü “Lazlar,
Gürcüdür; Lazca, Gürcücenin diyalektidir,” diyorlardı. Bazıları hâlâ öyle diyor.
O elitist Gürcü Aydınları buradaki Gürcülerin, Çveneburilerin kültürel
gelişkinliği için de çalışmadılar. Ancak
onlarınki 20. yüzyılın anlayışı. Öyle değil mi?! Siz ne düşünüyorsunuz? Türkiye
Lazları Gürcü mü? Bu çeşit söylemler bir kardeşlik ifadesi mi? Bu durumu nasıl
görüyorsunuz?
Mustafa
Kolat: Yukarıda bu konu ile ilgili cevabı vermiş olduğumu
düşünüyorum. Türkçe termonolojik terimlerle konuştuğumuz için bu sorunlar
ortaya çıkıyor.
Ali
İhsan Aksamaz: “Lazlar Gürcülerden gelmedir” veya
“Gürcüler Lazlardan gelmedir.” Kim bilebilir ki?! Bu tür tartışmalar
kardeşliğimizi desteklemez. Bu tür tartışmalar, kardeşliğimize zarar verir. Bu
insanlık düşmanlarının anlayışıdır. Bugünkü günde biz Türkiyede yaşıyoruz ve
kimliklerimiz ölüyor; dillerimiz ölüyor. Esas sorun bu. Nasıl yapalım da
ele-ele vererek kimliklerimizi; dillerimizi yaşatalım. Bu siyasî değil,
kültürel bir anlayış. Bu konuya ilişkin siz ne düşünüyorsunuz?
Mustafa
Kolat: Bizim dernek olarak böyle bir iddiamız yok. Bizim
Lazları Gürcüleştirmek için böyle bir dernek kurduğumuzu söylüyorlar. Bunu
söyleyenler, Lazcayı unutmuş birine Lazca öğretmek için dil kursu açarak nasıl Gürcüleştireceğimizin
cevabını da vermek durumundalar.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben şöyle düşünüyorum: Türkiyedeki
Gürcü ve Laz Aydınlarının kardeşliği ve birbirlerini desteklemeleri önemli.
Huzurun vesilesidir. Çünkü Lazlar ve Gürcüler kardeş. Ben kardeşlik hukukuyla
sorularımı sordum ve siz de bana cevaplarınızı aktardınız. Size çok teşekkür
ediyorum. “Çok konuşmak kömür gibidir, az konuşmak altın gibi değerlidir.”
Eskiler böyle diyorlardı. Onlara kulak verelim! Dolayısıyla da bu kadar konuşma
yeterli. Sizin başka söyleyeceklerin varsa, lütfen söyleyin de söyleşimizi
sonlandıralım. Size teşekkür ediyorum. Allah, sizi çoluk çocuğunuzla her zaman
sevindirsin!
Kartvel-Gürcü
Laz Derneği’nin kültürel faaliyetlerinden
+
(Önerilen
okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Aydınları’nın Yayıncılık Faaliyetleri”,
6 IV 2020, sonhaber.ch/ hyetert.org; Ali İhsan Aksamaz, “Sandro’nun Hayatı”, 25
IV 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Alfabesi ve Gürcüce’nin
gelişimi”, 5 V 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Ansiklopedik
Sözlüğü Yayınlandı”, 23 XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; Candan Badem, “Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan,
Artvin”, Aras Yayınları, İstanbul, 2018; Erdoğan Şenol, “Gürcü Ansiklopedik
Sözlüğü”, Emsal Matbaa Tanıtım Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2021; Eşref
Yılmaz: “Göç Olaylarında Bilgi Karmaşası Çok Yaygın!”, 21 V 2022, sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Mehmet Ender Savcın: “Gürcistan’da akrabalarımız var!”, 11 X 2020,
sonhaber.ch/ gurcuhaber.com; Murat Kasap: “Hep beraber güzel eserler ortaya
çıkartalım!”, 23 I 2019, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Nevzat Kaya: “Büyük isimlerin değil, büyük
davaların adamı olunuz!”, 4 XII 2018, circassiancenter.com.tr; Parna- Beka
Çilaşvili, “Taşralı Gürcülerin” kendilerini yeniden keşfi”, 20 I 2017,
tetripiala.wordpress.com; Pridon Khalvaşi, Erdoğan Şenol (Çeviren), Gece
Kitaplığı, Ankara, 2019)
+
“Minoba
Domiğurunan, Nenape Domiğurunan!”
(Goʒ̆otkvala: Must̆afa K̆olat̆i ren Sakarya
Kartveli-Gurci do Lazepeşi Derneğişi dudmaxvance. Aya derneği ren ağani
gedgineri. Hemi Lazi gamantanerepeşi didok, hemiti namtini Gurci gamantanerepek
derneğişi coxoşa reakʒia meçapan. Edo entepes meraği aqves aya coxoşa. Mati
meraği maqu hemi derneğişa hemiti coxo muşişa do emuşeni ar int̆erviu dop̆i.
Must̆afa begik int̆erviu komomçu. Aya ren eya int̆erviuşi t̆ekst̆i. Ali İhsan
Aksamazi, 10 XI 2018)
+
Ali
İhsan Aksamazi: Must̆afa begi; ipti tkvan giçinat! Eşo
minon ma… Tkvan mi ret? Sonuri ret? Muk̆o ʒ̆aneri ret? Namu nʒ̆opulapes igurit?
Mu dulya ikipt? Mesleği tkvani mu ren? Muten skidurt? Çileri reti? Berepe
giqonunani? Namu nenape giçkinan? Mk̆ule nenaten giʒ̆vat; biografi tkvanişen
ambari komomçit, mu iqven!
Must̆afa
K̆olat̆i: Ma noğa Sakaryas dovibadi do dovirdi. Noğa
Sakaryaşi ç̆it̆anoğa Sapancaşen vore. Sakaryaşi Universitet̆işi Xuraşi
Gamantana do Sp̆ort̆uli Mağali Nʒ̆opulaşen Xuraşi gamantanaşi mamgurapale
gamapti. Andğaneri ndğas ticareti vikip
noğa Sakaryas. Çileri vore. Yağmur (İa), Toprak (Şota) do Tamara coxoni sum
bere komiqonunan. (39) eçi do vit̆on çxoro ʒ̆aneri vore.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma eşo miçkin ki, tkvan (1877-1878) 93 Harbişi muhaciri ret. Emk̆ata ar muhaciri
ocağişi bere ret. Batumişen muhaciri moxtimeri ret. Eşo miçkin. Tkvan
nak̆otxani diʒxiri, nesili ret? Edo cinciten tkvan Batumişi namu oput̆eşen ret?
Ekonuri oput̆e tkvanis mu coxons? Ekonuri oput̆e tkvanişi coxo mu ren? Akonuri
oput̆e tkvanis mu coxons? Batumis mzaxalepe, diʒxirimşinepe giqonunani? Mu
soyadi, mu gvari giğunan ekonuri?!
Must̆afa
K̆olat̆i: Ho, Batumişi oput̆e Maradidişen muhaciri moxtimeri
ocağişi (4.) maotxani diʒxirişen bere vore. Sapancaşi oput̆es Muradiyes
dobargeri renan mcveşepe çkini. Žegne çkini ren
K̆olot̆oğli. Gurci do Lazepeşi didos ambari va uğunan mcveşi gvarepeşen;
çkinti eşo; dobağine ambari va miğunan mcveşi gvari çkinişen. Mara Maraditişi
maxalle P̆ap̆navetişen voret, xvala eya
komiçkinan do mutu var. Mcveşepek tkumert̆es ki,çkini gvari rt̆u P̆ap̆inaže.
Ali
İhsan Aksamazi: Noğa Sakaryas eşo oput̆epe koren ki,
hemi Gurcepe, Çvenebure, hemiti Lazepe skidunan. Tkvani oput̆eti eşo reni, va
miçkin… Bazi- bazi eşo iqven ki, namtini k̆oçepe babaşen Lazi, nanaşen Gurci,
Çveneburi; namtini k̆oçepeti babaşen Gurci, nanaşen Lazi renan. Amk̆ata
mzaxalepe, diʒxirimşinepe giqonunani? Amk̆ata k̆oçepe içinopit?!
Must̆afa
K̆olat̆i: Noğa Sapancaşi Lazuri do Gurculi oput̆epe renan
xolosoni artikartişa. Emuşeniti Lazepe k̆ala Gurcepeşi oçilu-okomocu opşa ren.
Otkvaluşi vore; nana çkimi ren Ç̆ani; baba çkimişi nanaşi nana ren Ç̆ani. Dido
Lazişi nana varna çili ren Gurci. Çkimi jur nandidi ren kimoceri Ç̆anepe k̆ala.
Majura k̆elendo jur dadi çkimi kimoceri ren Gurcepe k̆ala. Ma eşo otkvalu minon
ki, akonuri jur xalk̆işi xolosonoba do entepeşi şkas aya diʒxirimşinoba
mutepeşi ok̆ap̆etanu va ren ar tesadufuri dulya. Aya ren oşʒ̆anurapeşen
moxtimeri artonobaşi lande. Derneği çkinişi doloxeni opşa Lazi megabre çkinis
kuqonun Gurci nana, varna opşa Gurci megabre çkinis kuqonun Lazi nana.
Ali
İhsan Aksamazi: Must̆afa Begi; Namtini Gurcu
gamantanerepekti reakʒia meçapan derneğişi coxoşa. Edo tkumernan: “Çkin
Kartveli va voret, Çveneburi voret, Gurci voret!” Namtini Gurcepekti, “Çkin
Kartveli va voret, mara Turki voret, Muslimani voret, hemiti Çveneburi voret”-ya
tkumernan. Emuşeniti reakʒia meçapan
derneğişi coxoşa. Xolo Lazi gamantanerepeşi didokti reakʒia meçapan derneğişi
coxoşa. Edo “Çkin Gurci va voret. Çkin Kartveli va voret. Aya derneğis cumaloba
va uğun Lazepeşa. Gurcistanişi devletik aya derneğis numxvacups. Gurcistanişi
K̆ilisek aya derneğis numxvacups”-ya tkumernan. Edo eşo ižiren ki, namtini
Gurci gamantanerepek do Lazi gamantanerepeşi didok k̆ai toliten va goʒ̆k̆ernan
derneğis. Amk̆ata fik̆irepe şeni muepe gatkvenan? Mu isimadept? Hele miʒ̆vit,
mu iqven!
Must̆afa
K̆olat̆i: Komiçkin; mtel dulyaşi sebebi ren aya t̆ermini,
zit̆a: Kartveli. Aya t̆ermini kuğun jur maana. Maartani maana ren mçire maana,
Gurcistanişi p̆ersp̆ektifişen; coğrafyaşi dominant̆i milleti şk̆elen;
Aç̆arulepe, Gurialurepe, Megrelepe, Svanepe, Kartlurepe, K̆axeturepe,
Mesxeturepe do majurape şk̆elen gedgineri artobaşi coxo ren aya. Aya milletik
yoçkindu ar devleti. Aya artobati ren oşʒ̆anurepe ʒ̆oxleşen yeçkinderi
siyasuri, k̆ult̆uruli artoba. Eya milletişi coxo ren aya coxo; t̆ermini:
Kartveli.
Tarixuri p̆ersp̆ektifişen visimadat na, “Lazi” coxoten, na molişinen aya xalk̆i
çkiniti Kartveli milletişi doloxe rt̆u, oşkenda oşʒ̆anurepes. Emindroneri xali
rt̆u aya. Andğaneri ndğasti, aya t̆ermini aya maanaten ixmarinen Gurcistanis. Edo
Kartveli ren Gurcistanişi milletişi milleturi coxo. Dulya aşo ren do aşo
miçkit̆an. Mçire maanaten, t̆ermini Kartvelişi maana ren aya.
Aʒ̆iti aya t̆erminişi umçire maanaşa komoptat. Aya
zit̆aşi, t̆erminişi, Kartvelişi Turkuli nenaşa tercume ren Gurcu. Edo eşo
itkvinaşiti, Lazepeşi didokti rekʒia
meçaps. Aya ren normali; entepeşi reakʒia ren normali. Aya ren t̆erminolojuri
p̆roblemi. Zit̆a Kartvelişi maana Turkulişa
Gurcu yado goktiru ren p̆roblemi. Axiristi, ar Lazik ti-muşi muşeni
Gurcu şinas ki?! Çkin akonuri Lazepe va pşinapt Gurci; entepes “tkvan Gurci
ret,”-ya va vuʒ̆vit, eşo mutu otkvaluti va minonan. Edo ma otkvaluşi vore ki,
ma Gurci vore mara, armitxanik, “ Si
Lazi re,”-ya tkvaşi, ma aya manişa k̆abuli vikip; emuşeni ki, aya coxo
ti- çkimi ma mitarifups; eşo visimadep ma. Aya terminolojiuri p̆roblemepeşi
oçodinu do aya p̆roblemepeşi olagu şeni namtini ak̆t̆ivit̆epeşi doloxe
viqvaten; eşo visimadept, moxtaneri orapeşi doloxe. Goşogorape, seminerepe,
k̆onferansepeşi oxvenuti guris komiğunan çkin. Andğaneri ndğas, mtel antepe
Turkuli nenaten vikipt mara, çkini nena bğarğalatşi, çkvadoçkva t̆erminepeti
yeçkindun.
Otkvaluşi vore ki, zit̆a Gurcu va ren Gurculi zit̆a.
Zit̆a Laziti va ren Lazuri zit̆a. Aya
coxope galenepek momçes, aya zit̆ape. Dido mcveşi orapes, Andğaneri Turkiyeşi
Yulva Uçamzoğaşi semti do Gurcistanişi Geolva semti rt̆u Romaşi İmp̆eriaşi
landeşi doloxe. Andğaneri Yulva do Omjore Gurcistanişi semtepe rt̆es İranişi
landeşi doloxe. Eşo rt̆u. Romalurepek Gyulva k̆eleni xalk̆is Lazi; İranurepekti
Gurcistanişi Yulva do Omjore k̆eleni xalk̆is Gurci uʒ̆umert̆es. Mara çkini
p̆ap̆uşp̆ap̆upes ti- mutepeşi aya coxopeten va uçkit̆es do eşoti va
ognapapt̆es. Çkini p̆ap̆uşp̆ap̆upek ti-mutepeşi mutepeşi semtepeten
ognapapt̆es. Noʒ̆ireni iqvas; eşo dogaç̆iratşi, Ç̆anetişi xalk̆ik Ç̆ani,
Aç̆araşi xalk̆ik Aç̆areli, Guriaşi xalk̆ik Guriuri steri coxopeten ognapapt̆es
ti-mutepeşi; eşo şinapt̆es do mutu var. Amuşen met̆i majura noʒ̆irenepeti
memaçen tkvanda aya temaşen.
Aʒ̆iti komoptat majura zit̆apeşa; Gurculi
Çveneburişa varna Lazuri çkineburişa; aya t̆erminepeşa komoptat. (17.) vit̆o
maşkvitani oşʒ̆anuraşen, eya semtis İslamobaşi gont̆aluten t̆ermini Kartveli iç̆it̆anu;
Xvala Krist̆ianepes duskidu aya coxo.
Ti-mutepeşi Krist̆ianepeşen gamak̆at̆u şeni aya t̆ermini, Çveneburi,
ixmares Muslimanepek. Emuşeni ki, entepes Muslimanoba eşo oxoʒ̆onapapt̆es vaizepek
emindros. Aya xalk̆is mcveşi religia, dini gundunu mara, nena do minoba
mutepeşi çkar va gundunu aya xalk̆is; va goç̆k̆ondes nena do minoba mutepeşi.
Etnik̆uro Turki va rt̆es. Hemi Turkepeşen, hemiti Krist̆iani diʒxirimşinepeşen
ti-mutepeşi gamak̆atu şeni, ti-mutepeşi Çveneburi varna Çkineburi ognapes. Emindroneri dinuri do milleturi t̆erminepe ar
va rt̆u. Eşo ptkvat, jur t̆erminis, Turki do Muslimanis ar maana kuğut̆u;
Kartveli do Ortodoksuli Krist̆ianisti emk̆ata maana kuğut̆u. Aya semtişi xalk̆i
oʒ̆irapt̆u aya t̆erminik. Lazepeti aya t̆erminişi doloxe rt̆u. Emuşeniti eya
semtis skideri xalk̆i Muslumani rt̆u do Krist̆iani diʒxirimşinepe mutepeşişen dimendranes.
Kristiani diʒxirimşinepe şk̆elen gamik̆atinu Muslimanepe.
Andğaneri ndğas, kiana va ren emindroneri
gagnapaten. Emuşeniti çkineburi t̆erminepe, goçk̆ondineri t̆eriminepe, paxape
do k̆ult̆uri çkini viçinat, voskendinat; aya ren aya dulyaşi ora. Galenepek na
momçes coxope va ren endoli çkineburi t̆erminepeşi oxmaruşa.
Aʒ̆iti komoptat galeni başkapeşi mpuleri xeşa! Çkin domaç̆iranşi, hemi Turkiyeşi
Cumxuriyetişen hemiti Gurcistanişi devletişen oşvelapuşi talebepe maqvasunon.
Aya ren opşa normali. Jur dobadonati çkini ren. Turkiyes dovibadit do dovirdit;
pskidurt. Mara Gurcistani ren çkini p̆ap̆ulep̆eşp̆ap̆ulepeşi dobadona. Çkin
xeleberi voret, emuşeni ki, çkin komiğunan jur dobadona. Namtinepes ar dobadona
bile va uğunan. Mu p̆at?!
Aʒ̆iti K̆iliseşi temaşa komoptat. Gurcistanişi
maxoroba ren didobaten Krist̆iani. Aya iris miçkinan. Ma komikçin, akonuri Lazi
do Gurcepeşi artoba do k̆ult̆uruli moxva rdala va noʒ̆ondunan namtinepes.
Entepes aya artoba va unonan. Uk̆ule Ant̆i-Gürcistani p̆ropagandepeşi landeten,
namtinepek aya malzepe ikipan. Çkin
varti Gurcistanişi K̆ilise k̆ala, varti Turkiyeşi Diyanet İşleri Başkanluği
k̆ala organiuri k̆ont̆akt̆i miğunan. Aya
ren artoba çkinişi duşmanepeşi umaanoni do uğnose iftirape. Aya ren çkini gza. Çkar mitişi zoriten va
mevaşkvaten aya gza. Edo çkar mitis diniten, religiaten k̆imet̆i va mepçapt.
Çkini şeni k̆arta dini ren xvameri.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma feysbuk̆işi but̆k̆a tkvanişen
doviguri ki, tkvan k̆ult̆uruli saxas, speros içalişaginonan. Eşo tkumert tkvan.
Mu k̆ult̆uruli akt̆ivit̆epe qvaginonan?! Mu k̆ult̆uruli p̆rogramepe giğunan? Mu
p̆rojepe giğunan? Gurcepe şeni mu
ak̆t̆ivit̆epeşi p̆rojepe giğunan?! Xolo Lazepe şeni mu ak̆t̆ivit̆epeşi p̆rojepe
giğunan?! Ma k̆onk̆ret̆uli p̆rojepe gk̆itxup tkvan?!
Must̆afa
K̆olat̆i: Ho… Lazuri do Gurculi nenapeşi k̆ursepe
maqvasunonan. Oxoronuşi do çkineburi musik̆aşi k̆ursepeti maqvasunonan. Lazuri
do Gurculi birapapeşi k̆oroşati toli komiğunan; aya aʒ̆işen vognapat do
giçkit̆an. Mtini giʒ̆vat; opşa p̆rojepe komiğunan çkin aya speros. Edo oratenti
kožirasenan k̆oçepek; eşo minonan çkin.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma eşo visimadep ki, Turkiye do
Gurcistani hemi manžageri, hemiti dosti renan artimajuraşa. Edo akonuri-ekonuri
Gurcepeşi do Lazepeşi cumalobak hemi Turkiye do Gurcistanişi dostobas, hemiti
ekonuri- akonuri Lazepe do Gurcepeşi k̆ult̆uruli cumalobas numxvacasunon. Aşo
miçkin ma… Edo eşoti mepşven… İris
miçkinan k̆ult̆urik sinori va içinops. Aya p̆olit̆ik̆uri gagnapaten va giʒ̆umert,
k̆ult̆uruli gagnapaten giʒ̆umert. Edo k̆arta k̆oçi dobadona muşişi, vatani
muşişi vatanp̆erveri ren, p̆at̆riot̆i ren. Eşo miçkin. Çkin Turkiyeşi
p̆at̆riot̆i voret. Emuşeni ki, çkin aya dobadonaşi vatandaşi voret; melenepeti
Gurcistanişi. Dualuri mokalakoba kuğun k̆oçepeti koren… Mu matkven entepe
şeni?! Va miçkin. Mu miçkin! Mara giçkit̆an, p̆olit̆ik̆uri gagnapaten va
gk̆itxupt… Tkvan hemi Turkiye do Gurcistanişi dostoba hemiti ekonuri- akonuri
Gurcepe do Lazepepeşi cumaloba şeni muepe gatkvenan? Muepe izmont? Aya
derneğis, derneği tkvanis p̆ozit̆iuri roli aqvasioni aya dostoba do cumalobaşa
omxvacuşa ?! Muepe izmont?
Must̆afa
K̆olat̆i: Ho, moro, derneğişi çkinişi noğire ren mzaxali xalk̆epeşi
ok̆onç̆u do cumalobaşi ok̆ap̆et̆anu. Ma mk̆itxes: Derneği tkvanişi noğire ren
Lazepe do Gurcepeşi şkas xincişi ok̆idu; eşo reni?”-ya. Çkin zati xinci
komiğunan şkas. Muşi xinci?! Çkin ʒ̆oxleşen xinci p̆k̆idit mara, duşmanişa
oğobu şeni. Aşo matkven ma.
Ali
İhsan Aksamazi: Must̆afa Begi, giçkinan, andğaneri ndğa
eşo ren ki, çkin (21.) eçi do maartani
oşʒ̆anuras pskidurt, mara andğaneri namtini k̆oçepek simadaten xoloti (20.)
maeçani oşʒ̆anuras doskides. Ma otkvalu minon ki, namtini k̆oçepe xoloti (20) maeçani oşʒ̆anuraşi resmuri, ofiʒialuri
ideolojepeten skidunan… Mara aya ren globalizaʒiaşi p̆eriodi. İnt̆ernet̆ik sinori va içinops. Ticaretişi
dunyak sinori va içinops. Finansişi dunyak sinori va içinops. K̆ult̆urik sinori
va içinops. Emk̆ata k̆oçepeşi gagnapa şeni muepe tkumert? Emk̆ata ofiʒialuri
ideolojepeten andğaneri ndğalepes cumaloba irdeni, momanžinenani?
Misoba irdeni? Udodginu “Lazlar, Gurci
renan; Lazuri ren Kortuli nenaşi dialekt̆i” otkvaluten cumaloba momanžinenani?! (25) eçi do vit ʒ̆anaşen
doni, Gurci gamantanerepek aya nenape tkumernan…
Must̆afa
K̆olat̆i: Çkin amk̆ata ʒara nizapeten dulya va miğunan
derneğis. Milletis Lazuri nena gundunun; milletis gurculi nena gundunun. Çkini
noğire ren aya nenapeşi oskidu. İpti aya oxvenuşi voret. Mu maxvenenan
aya; aya gzas oqopimuşi voret. Moro,
tkvani steri Lazi gamantanerepeşenti mutupe gak̆vandaminonan.
Ali
İhsan Aksamazi: Andğaşa Lazi gamantanerepe do Gurci
gamantanerepe artimajuraşa mendra doskides. Mara aya dulyas Gurci gamantanerepe
k̆abaetoni rt̆es. Emuşeni ki, “Lazepe Gurci renan. Lazuri, Gurcuşi nenaşi
dialekt̆i ren”-ya tkumert̆es. Aʒ̆iti eşo tkumers namtinepek. Eşoti ç̆arupt̆es udodginu. Xolo otkvaluşi vore ki,
emk̆ata elit̆uri Gurci gamantanerepek
akonuri Gurcepeşi, Çveneburepeşi k̆ult̆uruli ok̆ap̆e t̆anuti va inç̆eles…
Mara aya ren maeçani oşʒ̆anuraşi p̆olit̆ik̆uri gagnapa. Eşo va reni?! Tkvan mu
isimadept? Akonuri Lazepe Gurci renani? Emk̆ata gagnapape cumalobaşi nişani
reni? Aya xali muç̆o žiropt?!
Must̆afa
K̆olat̆i: Jile Aya temas nena gegiktirit. Eya dogibağunan;
eşo visimadep. Turkuli t̆erminolojiten bğarğalat na, p̆roblemepe yeçkindun do
mutu var.
Ali
İhsan Aksamazi: “Lazepe Gurcepeşen moxtimeri ren.”
varna “Gurcepe Lazepeşen moxtimeri ren.” Mis açkinen ki?! Amk̆ata p̆olemik̆epek
çkineburi cumalobas mxuci va meçaps. Amk̆ata p̆olemik̆epek çkineburi cumalobas
zarari meçaps. Aya ren k̆oçinobaşi duşmanepeşi gagnapa... Andğaneri ndğas çkin
Turkiyes pskidurt do çkini minobape ğurun; çkini nenape ğurun. Aya ren esasuri
p̆roblemi. Muç̆o p̆at do xe-ok̆o k̆limeri çkini minobape voskedinat; muç̆o p̆at
do çkini nenape voskedinat. Aya ren çkini p̆roblemi… Aya va ren p̆olit̆ik̆uri
gagnapa mara k̆ult̆uruli gagnapa. Tkvan mu isimadept aya temaşi jin?!
Mustafa
Kolat: Çkin amk̆ata ar iddia va miğunan derneğis. Lazepe
Kartveli noktinuşi noğire va miğunan. Namtinepek eşo tkumernan mara, çkin eşo
noğire va miğunan. Nana nena muşi, Lazuri nena goç̆k̆onderi Lazis Lazuri Nenaşi
k̆ursişi gonʒ̆k̆imuten gokartvelu iqveni? Aya iddiaşi mancepek aya k̆itxalaşa
nena gemiktiran do aya domibağun.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma eşo visimadep ki, Lazi
gamantanerepe do Gurci gamantanerepeşi cumaloba do artikartis omxvacu opşa
beciti ren. Aya misoba ren. Emuşeni ki, Lazepe do Gurcepe cumalepe renan. Ma
cumalobaşi gagnapaten k̆ult̆uruli maanaten k̆itxalape çkimi gk̆itxit do tkvanti
cumalobaten nena gemiktirit… Ma şukuri giʒ̆umert. Dido osinapu noşkeri ren; ç̆it̆a osinapu orko ren. Eşo zop̆ont̆es mcveşepek. Entepes quci
mepçat! Edo ak̆onari oğarğalu
domibağunan. Eşo visimadep ma… Tkvan
otkvaluşi çkva mutu giğunan na, mu iqven, eti tkvit do aya int̆erviu voçodinat!
Ma şukuri giʒ̆umert. Allahik bere-bari k̆ala irote goxelan!
+
“მინობა
დომიღურუნან, ნენაფე დომიღურუნან!”
(გოწოთქვალა:
მუსტაჶა კოლატი
რენ საქარჲა ქართველი-გურჯი
დო
ლაზეფეში
დერნეღიში
დუდმახვანჯე.
აჲა
დერნეღი
რენ
აღანი.
ჰემი ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქ, ჰემითი ნამთინი გურჯი გამანთანერეფექ დერნეღიში ჯოხოშა რეაქცია მეჩაფან. ედო ენთეფეს მერაღი აყვეს აჲა ჯოხოშა. მათი მერაღი მაყუ ჰემი დერნეღიშა ჰემითი ჯოხო მუშიშა დო ემუშენი არ ინტერვიუ დოპი. მუსტაჶა ბეგიქ ინტერვიუ ქომომჩუ. აჲა რენ ეჲა ინტერვიუში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი, 10
XI 2018)
+
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მუსტაჶა ბეგი; იფთი თქვან გიჩინათ! ეშო მინონ მა… თქვან მი რეთ? სონური რეთ? მუკო წანერი რეთ? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ დულჲა იქიფთ? მესლეღი თქვანი მუ რენ? მუთენ სქიდურთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყონუნანი? ნამუ ნენაფე გიჩქინან? მკულე ნენათენ გიწვათ; ბიოგრაჶი თქვანიშენ ამბარი ქომომჩით, მუ იყვენ!
მუსტაჶა
კოლატი: მა ნოღა საქარჲას დოვიბადი დო დოვირდი. ნოღა საქარჲაში ჭიტანოღა საფანჯაშენ ვორე. საქარჲაში უნივერსითეტიში ხურაში გამანთანა დო სპორტული მაღალი ნწოფულაშენ ხურაში გამანთანაში მამგურაფალე გამაფთი. ანდღანერი
ნდღას თიჯარეთი ვიქიფ ნოღა საქარჲას. ჩილერი ვორე. ჲაღმურ (ია), თოფრაქ (შოთა) დო თამარა ჯოხონი სუმ ბერე ქომიყონუნან. (39) ეჩი დო ვიტონ ჩხორო წანერი ვორე.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მა ეშო მიჩქინ ქი, თქვან (1877-1878) 93 ჰარბიში
მუჰაჯირი რეთ. ემკათა არ მუჰაჯირი ოჯაღიში ბერე რეთ. ბათუმიშენ მუჰაჯირი მოხთიმერი რეთ. ეშო მიჩქინ. თქვან ნაკოთხანი დიცხირი, ნესილი რეთ? ედო ჯინჯითენ თქვან ბათუმიში ნამუ ოფუტეშენ რეთ? ექონური ოფუტე თქვანის მუ ჯოხონს? ექონური ოფუტე თქვანიში ჯოხო მუ რენ? აქონური ოფუტე თქვანის მუ ჯოხონს? ბათუმის მზახალეფე, დიცხირიმშინეფე გიყონუნანი?
მუ სოჲადი, მუ გვარი გიღუნან ექონური?!
მუსტაჶა კოლატი:
ჰო, ბათუმიში ოფუტე მარადიდიშენ მუჰაჯირი მოხთიმერი ოჯაღიში (4.) მაოთხანი დიცხირიშენ ბერე ვორე. საფანჯაში ოფუტეს მურადიჲეს დობარგერი რენან მჯვეშეფე ჩქინი. ძეგნე ჩქინი რენ კოლოტოღლი.
გურჯი დო ლაზეფეში დიდოს ამბარი ვა უღუნან მჯვეში გვარეფეშენ; ჩქინთი ეშო; დობაღინე ამბარი ვა მიღუნან მჯვეში გვარი ჩქინიშენ. მარა მარადითიში მახალლე პაპნავეთიშენ
ვორეთ, ხვალა ეჲა ქომიჩქინან დო მუთუ ვარ. მჯვეშეფექ თქუმერტეს ქი,ჩქინი გვარი რტუ პაპინაძე.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ნოღა საქარჲას ეშო ოფუტეფე ქორენ ქი, ჰემი გურჯეფე, ჩვენებურე, ჰემითი ლაზეფე სქიდუნან. თქვანი ოფუტეთი ეშო რენი, ვა მიჩქინ… ბაზი- ბაზი ეშო იყვენ ქი, ნამთინი კოჩეფე ბაბაშენ ლაზი, ნანაშენ გურჯი, ჩვენებური; ნამთინი კოჩეფეთი ბაბაშენ გურჯი, ნანაშენ ლაზი რენან. ამკათა მზახალეფე, დიცხირიმშინეფე გიყონუნანი?
ამკათა კოჩეფე იჩინოფით?!
მუსტაჶა
კოლატი: ნოღა საფანჯაში ლაზური დო გურჯული ოფუტეფე რენან ხოლოსონი ართიქართიშა. ემუშენითი ლაზეფე კალა გურჯეფეში ოჩილუ-ოქომოჯუ ოფშა რენ. ოთქვალუში ვორე; ნანა ჩქიმი რენ ჭანი; ბაბა ჩქიმიში ნანაში ნანა რენ ჭანი. დიდო ლაზიში ნანა ვარნა ჩილი რენ გურჯი. ჩქიმი ჟურ ნანდიდი რენ ქიმოჯერი ჭანეფე კალა. მაჟურა კელენდო ჟურ დადი ჩქიმი ქიმოჯერი რენ გურჯეფე კალა. მა ეშო ოთქვალუ მინონ ქი, აქონური ჟურ ხალკიში ხოლოსონობა დო ენთეფეში შქას აჲა დიცხირიმშინობა მუთეფეში ოკაპეთანუ ვა რენ არ თესადუჶური დულჲა. აჲა რენ ოშწანურაფეშენ მოხთიმერი ართონობაში ლანდე. დერნეღი ჩქინიში დოლოხენი ოფშა ლაზი მეგაბრე ჩქინის ქუყონუნ გურჯი ნანა, ვარნა ოფშა
გურჯი მეგაბრე ჩქინის ქუყონუნ ლაზი ნანა.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მუსტაჶა ბეგი; ნამთინი გურჯუ გამანთანერეფექთი რეაქცია მეჩაფან დერნეღიში ჯოხოშა. ედო თქუმერნან: “ჩქინ ქართველი ვა ვორეთ, ჩვენებური ვორეთ, გურჯი ვორეთ!” ნამთინი გურჯეფექთი, “ჩქინ ქართველი ვა ვორეთ, მარა თურქი ვორეთ, მუსლიმანი ვორეთ, ჰემითი ჩვენებური ვორეთ”-ჲა თქუმერნან. ემუშენითი
რეაქცია მეჩაფან დერნეღიში ჯოხოშა. ხოლო ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქთი რეაქცია მეჩაფან დერნეღიში ჯოხოშა. ედო “ჩქინ გურჯი ვა ვორეთ. ჩქინ ქართველი ვა ვორეთ. აჲა დერნეღის ჯუმალობა ვა უღუნ ლაზეფეშა. გურჯისთანიში დევლეთიქ აჲა დერნეღის ნუმხვაჯუფს. გურჯისთანიში კილისექ აჲა დერნეღის ნუმხვაჯუფს”-ჲა თქუმერნან. ედო ეშო იძირენ ქი, ნამთინი გურჯი გამანთანერეფექ დო ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქ კაი თოლითენ ვა გოწკერნან დერნეღის. ამკათა ჶიკირეფე შენი მუეფე გათქვენან? მუ ისიმადეფთ? ჰელე მიწვით, მუ იყვენ!
მუსტაჶა
კოლატი: ქომიჩქინ; მთელ დულჲაში სებები რენ აჲა ტერმინი, ზიტა: ქართველი. აჲა ტერმინი ქუღუნ ჟურ მაანა. მაართანი მაანა რენ მჩირე მაანა, გურჯისთანიში პერსპექთიჶიშენ; ჯოღრაჶჲაში დომინანტი მილლეთი შკელენ; აჭარულეფე, გურიალურეფე, მეგრელეფე, სვანეფე, ქართლურეფე, კახეთურეფე, მესხეთურეფე დო მაჟურაფე შკელენ გედგინერი ართობაში ჯოხო რენ აჲა. აჲა მილლეთიქ ჲოჩქინდუ არ
დევლეთი. აჲა ართობათი რენ ოშწანურეფე წოხლეშენ ჲეჩქინდერი სიჲასური, კულტურული ართობა. ეჲა მილლეთიში ჯოხო
რენ აჲა ჯოხო; ტერმინი: ქართველი.
თარიხური
პერსპექთიჶიშენ ვისიმადათ ნა, “ლაზი”
ჯოხოთენ, ნა მოლიშინენ აჲა ხალკი ჩქინითი ქართველი მილლეთიში დოლოხე რტუ, ოშქენდა ოშწანურეფეს. ემინდრონერი ხალი რტუ აჲა. ანდღანერი ნდღასთი, აჲა ტერმინი აჲა მაანათენ იხმარინენ გურჯისთანის. ედო ქართველი რენ გურჯისთანიში მილლეთიში მილლეთური ჯოხო. დულჲა აშო რენ დო აშო მიჩქიტან. მჩირე მაანათენ, ტერმინი ქართველიში მაანა რენ აჲა.
აწითი
აჲა ტერმინიში უმჩირე მაანაშა ქომოფთათ. აჲა ზიტაში, ტერმინიში, ქართველიში თურქული ნენაშა თერჯუმე რენ გურჯუ. ედო ეშო ითქვინაშითი, ლაზეფეში
დიდოქთი რექცია მეჩაფს. აჲა რენ ნორმალი; ენთეფეში რეაქცია რენ ნორმალი. აჲა რენ ტერმინოლოჟური პრობლემი. ზიტა ქართველიში მაანა თურქულიშა გურჯუ
ჲადო გოქთირუ რენ პრობლემი. ახირისთი, არ ლაზიქ თი-მუში მუშენი გურჯუ შინას ქი?! ჩქინ აქონური ლაზეფე ვა ფშინაფთ გურჯი; ენთეფეს “თქვან გურჯი რეთ,”-ჲა ვა ვუწვით, ეშო მუთუ ოთქვალუთი ვა მინონან. ედო მა ოთქვალუში ვორე ქი, მა გურჯი ვორე მარა, არმითხანიქ, “ სი ლაზი
რე,”-ჲა თქვაში, მა აჲა მანიშა კაბული ვიქიფ; ემუშენი ქი, აჲა ჯოხო თი- ჩქიმი მა მითარიჶუფს; ეშო ვისიმადეფ მა. აჲა თერმინოლოჟიური პრობლემეფეში ოჩოდინუ დო აჲა პრობლემეფეში ოლაგუ შენი ნამთინი აკტივიტეფეში დოლოხე ვიყვათენ; ეშო ვისიმადეფთ, მოხთანერი ორაფეში დოლოხე. გოშოგორაფე, სემინერეფე, კონჶერანსეფეში ოხვენუთი გურის ქომიღუნან ჩქინ. ანდღანერი ნდღას, მთელ ანთეფე თურქული ნენათენ ვიქიფთ მარა, ჩქინი ნენა ბღარღალათში, ჩქვადოჩქვა ტერმინეფეთი ჲეჩქინდუნ.
ოთქვალუში
ვორე ქი, ზიტა გურჯუ ვა რენ გურჯული ზიტა. ზიტა ლაზითი ვა რენ ლაზური ზიტა. აჲა
ჯოხოფე გალენეფექ მომჩეს, აჲა ზიტაფე. დიდო მჯვეში ორაფეს, ანდღანერი თურქიჲეში ჲულვა უჩამზოღაში სემთი დო გურჯისთანიში გეოლვა სემთი რტუ რომაში იმპერიაში ლანდეში დოლოხე. ანდღანერი ჲულვა დო ომჟორე გურჯისთანიში სემთეფე რტეს ირანიში ლანდეში დოლოხე. ეშო რტუ. რომალურეფექ გეოლვა
კელენი ხალკის ლაზი; ირანურეფექთი გურჯისთანიში ჲულვა
დო ომჟორე კელენი ხალკის გურჯი უწუმერტეს. მარა ჩქინი პაპუშპაპუფეს თი- მუთეფეში აჲა ჯოხოფეთენ ვა უჩქიტეს დო ეშოთი ვა ოგნაფაფტეს. ჩქინი პაპუშპაპუფექ თი-მუთეფეში მუთეფეში სემთეფეთენ ოგნაფაფტეს. ნოწირენი იყვას; ეშო დოგაჭირათში, ჭანეთიში ხალკიქ ჭანი, აჭარაში ხალკიქ აჭარელი, გურიაში ხალკიქ გურიური სთერი ჯოხოფეთენ ოგნაფაფტეს თი-მუთეფეში; ეშო შინაფტეს დო მუთუ ვარ. ამუშენ მეტი მაჟურა ნოწირენეფეთი მემაჩენ თქვანდა აჲა თემაშენ.
აწითი
ქომოფთათ მაჟურა ზიტაფეშა; გურჯული ჩვენებურიშა ვარნა ლაზური ჩქინებურიშა; აჲა ტერმინეფეშა ქომოფთათ. (17.) ვიტო მაშქვითანი ოშწანურაშენ, ეჲა სემთის ისლამობაში გონტალუთენ ტერმინი ქართველი იჭიტანუ;
ხვალა ქრისტიანეფეს დუსქიდუ აჲა ჯოხო. თი-მუთეფეში ქრისტიანეფეშენ გამაკატუ შენი აჲა ტერმინი, ჩვენებური, იხმარეს მუსლიმანეფექ. ემუშენი ქი, ენთეფეს მუსლიმანობა ეშო ოხოწონაფაფტეს ვაიზეფექ ემინდროს. აჲა ხალკის მჯვეში
რელიგია, დინი გუნდუნუ მარა, ნენა დო მინობა მუთეფეში ჩქარ ვა გუნდუნუ აჲა ხალკის; ვა გოჭკონდეს ნენა დო მინობა მუთეფეში. ეთნიკურო თურქი ვა რტეს. ჰემი თურქეფეშენ, ჰემითი ქრისტიანი დიცხირიმშინეფეშენ თი-მუთეფეში გამაკათუ შენი, თი-მუთეფეში ჩვენებური ვარნა ჩქინებური ოგნაფეს. ემინდრონერი
დინური დო მილლეთური ტერმინეფე არ ვა რტუ. ეშო ფთქვათ, ჟურ ტერმინის, თურქი დო მუსლიმანის არ მაანა ქუღუტუ; ქართველი დო ორთოდოქსული ქრისტიანისთი ემკათა მაანა ქუღუტუ. აჲა სემთიში ხალკი ოწირაფტუ აჲა ტერმინიქ. ლაზეფეთი აჲა ტერმინიში დოლოხე რტუ. ემუშენითი ეჲა სემთის სქიდერი ხალკი მუსლუმანი რტუ დო ქრისტიანი დიცხირიმშინეფე მუთეფეშიშენ დიმენდრანეს. ქრისთიანი დიცხირიმშინეფე შკელენ გამიკათინუ მუსლიმანეფე.
ანდღანერი
ნდღას, ქიანა ვა რენ ემინდრონერი გაგნაფათენ. ემუშენითი ჩქინებური ტერმინეფე, გოჩკონდინერი ტერიმინეფე, ფახაფე დო კულტური ჩქინი ვიჩინათ, ვოსქენდინათ; აჲა რენ აჲა დულჲაში ორა. გალენეფექ ნა მომჩეს ჯოხოფე ვა რენ ენდოლი ჩქინებური ტერმინეფეში ოხმარუშა.
აწითი
ქომოფთათ გალენი ბაშქაფეში მფულერი ხეშა!
ჩქინ დომაჭირანში, ჰემი თურქიჲეში ჯუმხურიჲეთიშენ ჰემითი გურჯისთანიში დევლეთიშენ ოშველაფუში თალებეფე მაყვასუნონ. აჲა რენ ოფშა ნორმალი. ჟურ დობადონათი ჩქინი რენ. თურქიჲეს დოვიბადით დო დოვირდით; ფსქიდურთ. მარა გურჯისთანი რენ ჩქინი პაპულეპეშპაპულეფეში დობადონა. ჩქინ ხელებერი ვორეთ, ემუშენი ქი, ჩქინ ქომიღუნან ჟურ დობადონა. ნამთინეფეს არ დობადონა ბილე ვა უღუნან. მუ პათ?!
აწითი
კილისეში თემაშა ქომოფთათ. გურჯისთანიში მახორობა რენ დიდობათენ ქრისტიანი. აჲა ირის მიჩქინან. მა ქომიქჩინ, აქონური ლაზი დო გურჯეფეში ართობა დო კულტურული მოხვა რდალა ვა ნოწონდუნან ნამთინეფეს. ენთეფეს აჲა ართობა ვა
უნონან. უკულე ანტი-გüრჯისთანი პროფაგანდეფეში
ლანდეთენ, ნამთინეფექ აჲა მალზეფე იქიფან. ჩქინ
ვართი გურჯისთანიში კილისე კალა, ვართი თურქიჲეში დიჲანეთ იშლერი ბაშქანლუღი კალა ორგანიური კონტაქტი
მიღუნან. აჲა რენ ართობა ჩქინიში დუშმანეფეში უმაანონი დო უღნოსე იჶთირაფე. აჲა
რენ ჩქინი გზა. ჩქარ მითიში ზორითენ ვა მევაშქვათენ აჲა გზა. ედო ჩქარ მითის დინითენ, რელიგიათენ კიმეტი ვა მეფჩაფთ. ჩქინი შენი კართა დინი რენ ხვამერი.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მა ჶეჲსბუკიში ბუტკა თქვანიშენ დოვიგური ქი, თქვან კულტურული სახას, სფეროს იჩალიშაგინონან. ეშო თქუმერთ თქვან. მუ კულტურული აქტივიტეფე ყვაგინონან?! მუ კულტურული პროგრამეფე გიღუნან? მუ პროჟეფე გიღუნან? გურჯეფე
შენი მუ აკტივიტეფეში პროჟეფე გიღუნან?! ხოლო ლაზეფე შენი მუ აკტივიტეფეში პროჟეფე გიღუნან?! მა კონკრეტული პროჟეფე გკითხუფ თქვან?!
მუსტაჶა
კოლატი: ჰო… ლაზური დო გურჯული ნენაფეში კურსეფე მაყვასუნონან. ოხორონუში დო ჩქინებური მუსიკაში კურსეფეთი მაყვასუნონან. ლაზური დო გურჯული ბირაფაფეში კოროშათი თოლი ქომიღუნან; აჲა აწიშენ ვოგნაფათ დო გიჩქიტან. მთინი გიწვათ; ოფშა პროჟეფე ქომიღუნან ჩქინ აჲა სფეროს. ედო ორათენთი ქოძირასენან კოჩეფექ; ეშო მინონან ჩქინ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მა ეშო ვისიმადეფ ქი, თურქიჲე დო გურჯისთანი ჰემი მანძაგერი, ჰემითი დოსთი რენან ართიმაჟურაშა. ედო აქონური-ექონური გურჯეფეში დო ლაზეფეში ჯუმალობაქ ჰემი თურქიჲე დო გურჯისთანიში დოსთობას, ჰემითი ექონური- აქონური ლაზეფე დო გურჯეფეში კულტურული ჯუმალობას ნუმხვაჯასუნონ.
აშო მიჩქინ მა… ედო ეშოთი მეფშვენ… ირის
მიჩქინან კულტურიქ სინორი ვა იჩინოფს. აჲა პოლიტიკური გაგნაფათენ ვა გიწუმერთ, კულტურული გაგნაფათენ გიწუმერთ. ედო კართა კოჩი დობადონა მუშიში, ვათანი მუშიში ვათანპერვერი რენ, პატრიოტი რენ. ეშო მიჩქინ. ჩქინ თურქიჲეში პატრიოტი ვორეთ. ემუშენი ქი, ჩქინ აჲა დობადონაში ვათანდაში ვორეთ; მელენეფეთი გურჯისთანიში. დუალური მოქალაქობა ქუღუნ კოჩეფეთი ქორენ… მუ მათქვენ ენთეფე შენი?! ვა მიჩქინ. მუ მიჩქინ! მარა გიჩქიტან, პოლიტიკური გაგნაფათენ ვა გკითხუფთ… თქვან ჰემი თურქიჲე დო გურჯისთანიში დოსთობა ჰემითი ექონური- აქონური გურჯეფე დო ლაზეფეფეში ჯუმალობა შენი მუეფე გათქვენან? მუეფე იზმონთ? აჲა დერნეღის, დერნეღი თქვანის პოზიტიური როლი აყვასიონი აჲა დოსთობა დო ჯუმალობაშა ომხვაჯუშა ?! მუეფე იზმონთ?
მუსტაჶა
კოლატი: ჰო, მორო, დერნეღიში ჩქინიში ნოღირე რენ მზახალი ხალკეფეში ოკონჭუ დო ჯუმალობაში ოკაპეტანუ. მა მკითხეს: დერნეღი თქვანიში ნოღირე რენ ლაზეფე დო გურჯეფეში შქას ხინჯიში ოკიდუ; ეშო რენი?”-ჲა. ჩქინ ზათი ხინჯი ქომიღუნან შქას. მუში ხინჯი?! ჩქინ წოხლეშენ ხინჯი პკიდით მარა, დუშმანიშა ოღობუ შენი. აშო მათქვენ მა.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მუსტაჶა ბეგი, გიჩქინან, ანდღანერი ნდღა ეშო რენ ქი, ჩქინ (21.) ეჩი
დო მაართანი ოშწანურას ფსქიდურთ, მარა ანდღანერი ნამთინი კოჩეფექ სიმადათენ ხოლოთი (20.) მაეჩანი ოშწანურას დოსქიდეს. მა ოთქვალუ მინონ ქი, ნამთინი
კოჩეფე ხოლოთი (20) მაეჩანი
ოშწანურაში რესმური, ოჶიციალური იდეოლოჟეფეთენ სქიდუნან… მარა აჲა რენ გლობალიზაციაში პერიოდი. ინტერნეტიქ
სინორი ვა იჩინოფს. თიჯარეთიში დუნჲაქ სინორი ვა იჩინოფს. ჶინანსიში დუნჲაქ სინორი ვა იჩინოფს. კულტურიქ სინორი ვა იჩინოფს. ემკათა კოჩეფეში გაგნაფა შენი მუეფე თქუმერთ? ემკათა ოჶიციალური იდეოლოჟეფეთენ ანდღანერი ნდღალეფეს ჯუმალობა ირდენი, მომანძინენანი? მისობა ირდენი? უდოდგინუ “ლაზლარ,
გურჯი რენან; ლაზური რენ ქორთული ნენაში დიალექტი” ოთქვალუთენ ჯუმალობა
მომანძინენანი?! (25) ეჩი დო ვით წანაშენ დონი, გურჯი გამანთანერეფექ აჲა ნენაფე თქუმერნან…
მუსტაჶა
კოლატი: ჩქინ ამკათა ცარა ნიზაფეთენ დულჲა ვა მიღუნან დერნეღის. მილლეთის ლაზური ნენა გუნდუნუნ; მილლეთის გურჯული ნენა გუნდუნუნ. ჩქინი ნოღირე რენ აჲა ნენაფეში ოსქიდუ. იფთი აჲა ოხვენუში ვორეთ. მუ მახვენენან აჲა; აჲა
გზას ოყოფიმუში ვორეთ. მორო, თქვანი სთერი ლაზი გამანთანერეფეშენთი მუთუფე გაკვანდამინონან.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ანდღაშა ლაზი გამანთანერეფე დო გურჯი გამანთანერეფე ართიმაჟურაშა მენდრა დოსქიდეს. მარა აჲა დულჲას გურჯი გამანთანერეფე კაბაეთონი რტეს. ემუშენი ქი, “ლაზეფე გურჯი რენან. ლაზური, გურჯუში ნენაში დიალექტი რენ”-ჲა თქუმერტეს. აწითი ეშო თქუმერს ნამთინეფექ. ეშოთი ჭარუფტეს უდოდგინუ.
ხოლო ოთქვალუში ვორე ქი, ემკათა ელიტური გურჯი გამანთანერეფექ აქონური
გურჯეფეში, ჩვენებურეფეში კულტურული ოკაპე
ტანუთი ვა ინჭელეს…
მარა აჲა რენ მაეჩანი ოშწანურაში პოლიტიკური გაგნაფა. ეშო ვა რენი?! თქვან მუ ისიმადეფთ? აქონური ლაზეფე გურჯი რენანი? ემკათა გაგნაფაფე ჯუმალობაში ნიშანი რენი? აჲა ხალი მუჭო ძიროფთ?!
მუსტაჶა
კოლატი: ჟილე აჲა თემას ნენა გეგიქთირით. ეჲა დოგიბაღუნან; ეშო ვისიმადეფ. თურქული ტერმინოლოჟითენ ბღარღალათ ნა, პრობლემეფე ჲეჩქინდუნ დო მუთუ ვარ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
“ლაზეფე გურჯეფეშენ მოხთიმერი რენ.” ვარნა “გურჯეფე ლაზეფეშენ მოხთიმერი რენ.” მის აჩქინენ ქი?! ამკათა პოლემიკეფექ ჩქინებური ჯუმალობას მხუჯი ვა მეჩაფს. ამკათა პოლემიკეფექ
ჩქინებური ჯუმალობას ზარარი მეჩაფს. აჲა რენ კოჩინობაში დუშმანეფეში გაგნაფა... ანდღანერი ნდღას ჩქინ თურქიჲეს ფსქიდურთ დო ჩქინი მინობაფე ღურუნ; ჩქინი ნენაფე ღურუნ. აჲა რენ ესასური პრობლემი. მუჭო პათ დო ხე-ოკო კლიმერი ჩქინი მინობაფე ვოსქედინათ; მუჭო პათ დო ჩქინი ნენაფე ვოსქედინათ. აჲა რენ ჩქინი პრობლემი… აჲა ვა რენ პოლიტიკური გაგნაფა მარა კულტურული გაგნაფა. თქვან მუ ისიმადეფთ აჲა თემაში ჟინ?!
მუსთაჶა
ქოლათ: ჩქინ ამკათა არ იდდია ვა მიღუნან დერნეღის. ლაზეფე ქართველი ნოქთინუში ნოღირე ვა მიღუნან. ნამთინეფექ ეშო თქუმერნან მარა, ჩქინ ეშო ნოღირე ვა მიღუნან. ნანა ნენა მუში, ლაზური ნენა გოჭკონდერი ლაზის ლაზური ნენაში კურსიში გონწკიმუთენ გოქართველუ იყვენი? აჲა იდდიაში მანჯეფექ აჲა კითხალაშა ნენა გემიქთირან დო აჲა დომიბაღუნ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მა ეშო ვისიმადეფ ქი, ლაზი გამანთანერეფე დო გურჯი გამანთანერეფეში ჯუმალობა დო ართიქართის ომხვაჯუ ოფშა ბეჯითი რენ. აჲა მისობა რენ. ემუშენი ქი, ლაზეფე დო გურჯეფე ჯუმალეფე რენან. მა ჯუმალობაში გაგნაფათენ კულტურული მაანათენ კითხალაფე ჩქიმი გკითხით დო თქვანთი ჯუმალობათენ ნენა გემიქთირით… მა შუქური გიწუმერთ. დიდო ოსინაფუ ნოშქერი რენ; ჭიტა
ოსინაფუ ორქო რენ. ეშო ზოპონტეს
მჯვეშეფექ. ენთეფეს ყუჯი მეფჩათ! ედო
აკონარი ოღარღალუ დომიბაღუნან. ეშო
ვისიმადეფ მა… თქვან ოთქვალუში ჩქვა მუთუ გიღუნან ნა, მუ იყვენ, ეთი თქვით დო აჲა ინტერვიუ ვოჩოდინათ! მა შუქური გიწუმერთ. ალლაჰიქ ბერე-ბარი კალა იროთე გოხელან!
https://www.circassiancenter.com/tr/kimligimiz-oluyor-dillerimiz-oluyor/
https://sonhaber.ch/kimligimiz-oluyor-dillerimiz-oluyor-turkce-lazca-soylesi/
