“Lazlar Lazdır,
Gürcüler Gürcü, Zazalar Zaza!”
1.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/buyuk-isimlerin-degil-buyuk-davalarn.html
2. https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/gunumuzde-aydn-olmak-hem-kolay-hem-cok.html
4.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/05/kulturumuzu-dilimizi-ve-kimligimizi.html
(3. Bölüm)
Ali İhsan Aksamaz:
Gerçek anlamda Gürcü Aydını yoktu, ancak Bir-kaç Gürcü insanı yazıyor ve
yayınlıyordu. Yazılarıyla, kitaplarıyla büyük Gürcü tarihine ilişkin bilgiler
veriyorlardı. Çoğunlukla büyük işler yapıyorlardı fakat yazdıklarında,
kitaplarında; Müslüman Gürcülerin neden “Batum”dan muhacir çıktıklarından,
neden ata topraklarını bırakıp Osmanlıya neden sığındıklarını yazmıyorlardı. Ne
var ki, durmadan “Lazlar Gürcü. Lazca, Gürcücenin diyalekti,” diye yazıyor ve
söylüyorlardı. Bu kardeşliğin değil, düşmanlığın dili idi. O zamanki
Kremlininin propagandası idi bu. Fakat Gürcü Aydınları da, bu düşmanca yola
koyuldular. Lazlar ve Gürcüler, bir ailenin iki çocuğu idi, ancak yalnızca
kardeş idiler. Gürcü, Gürcü idi, Laz da Laz; Gürcüce, Gürcü dili idi, Lazca da,
Laz dili. Şimdi size sorayım; Lazlar Gürcü mü, Laz mı? Lazlar ve Gürcüler Türk
mü, Gürcü mü?
Nevzat Kaya:
Lazlar Lazdır, Gürcüler Gürcü, Zazalar Zaza. 2010 yılında Kafkas-Karadeniz
Platform girişiminin ilk toplantısında Laz Kültür Derneği adına katılan Sayın
İsmail Bucaklişi, bu soruyu bize sordu; “Gürcü camiasında, ‘Lazlar Gürcüdür’
şeklinde bir yaklaşım var, siz ne düşünüyorsunuz?” Ona yanıtımız; “bizler böyle
düşünmüyoruz ve hiç bir halka kimlik dayatılmasını onaylamayız. Bu bizim
sözümüzdür ve bu söz bizim için doğru olan yaklaşım olduğu için bağlayıcıdır ve
bizi onlarla aynı tutmayın,” dedik. Konumuza gelirsek, akademik çevrelerde
kabul edilen görüş, bir halkın ne olduğunu, sadece o halkın karar vereceği,
vermesi gerektiği görüşü tartışmasız kabul edilir. Hatta, dile bile statüsünü
dilin sahibi halkın vermesi gerektiğini savunan bu alanın akademisyenleri
vardır. Bu konunun tartışılacak bir yanı yoktur. Tanınmış “Kartvelog” Tariel
Putkaradze bile, kendi resmî görüşlerine dayanak oluşturmak için, bin takla
atar kitaplarında. Çünkü yukarıda aktardığım genel yaklaşımları bilmektedir ve
bunun baskısı altında sıkışır.
Aşağıda bir kitabından yaklaşımları
şöyledir;
''Bu şartlar altında aşağıda Proto
- Kartvelgil veya İberyalı –Kafkasyalı - Ön Asyalı boyları sayacağız. Onların
büyük bir kısmınıGürcüler'in /Kartveller'in ataları olarak sayabiliriz:
Muşkiler / Moshiler / Meshler (Hekatios Mileteli' ye göreMoshiler Kolh
boyudur), Daianeliler / Diauhiler / Taohiler, Kolaeliler, Haldeler, Tabaliler /
Tibareniler / İberiler/ Saspeireliler/ Saspiriler, Koitiler/ Koitiler /
Kvitiler, Korakslar, Marlar, Bekeyrler, Halidzoniler /Halibler, Haldeliler /
Kaldeliler, Mosinoikler / Heptakometler, Didzerler, Bidzerler, Dzidritler,
Makronlar / Makrokefallar, Pasianlar, Melanklarlar, Ekriktike, Ekekeirler,
Heniohler, Sanlar / Canlar, Sanigler / Sanşkler,Lazlar, Abhazlar / Abasklar,
Svanlar / Misimieliler, Svano-Kolhlar,Amarantlar (Kolha Boyları), Tusklar,
Kahlar, Phoveliler, Herler...''
''Değerli okurlar
Kitabımda Kartveller'in (Laz-Megreller'in,
Acaralılar'ın, Meshler'in, Kahetliler'in, Kartlililer'in v.s.) dil ve
etno-kültürlerine ilişkin konular incelenmektedir. Bana göre kitapta sunulan
deliller, bilgiler, düşünceler ve görüşler okurumuza Gürcüler tarihi konularını
doğru anlamakta ve çağdaş dünyada Gürcistan'ın yer ile perspektiflerini
öğrenmekte yardımcı olacaktır. ''(Tariel Putkaredze Gürcüler 1 Adlı kitabı arka
sayfa yazısı, çeviri Abdullah Zorlu ve Giga Kamuşadze)
Görüldüğü gibi; her Kafkasyalı boy,
binlerce yıl önceki boylar bile resmî görüşe dayanak oluşturmak için,
Kartvellerin atası sayılarak, resmi görüşlerine dayanak oluşturulmaya
çalışılıyor. Resmî tezleri savunmak bir akademisyen için çok zordur ve bunun
için bin takla atmak zorunda kalınır. Bu konu da çok tartıştık, saldırıya uğradık.
İşte bunlardan bir başkası; Fahrettin Çiloğlu.
Onunla da yaşanan bir tartışmadan
sonra, ona gönderdiğim ve hâla yanıt vermediği mesajım;
"Kartveli olarak sınıflandırılan etnik
gruplardan biri Megrellerdir. Megreller,"asıl Kartveliler"le kültürel
bir farkı olmamasına rağmen, Gürcüceyle ilişkili, ama farklı bir dil konuşurlar
ve 1930'larda ayrı bir etnik grup olarak değerlendirilmişlerdir. Megrel nüfusu
ülkenin "Megrelia"ya da "Samegrelo"olarak adlandırılan batı
bölgelerinde yoğunlaşmışlardır." (Rusya federasyonu ve transkafkasya da
etnik çatışmalar Hazırlayan: Fahrettin Çiloğlu sy.176-177) Şimdi; Sayın
Fahretin Çiloğlu bazen Megrelceyi ayrı bir dil, bazen değil şeklinde
açıklamaktadır.Veya metnin başlangıcında 'etnik gruplardan biri', alt
paragrafta "asıl Kartveliler'le kültürel bir farkı olmamasına,..."
şekline dönmektedir. O zaman sormak gerekir asıl Kartveli ve asıl olmayan
Kartveliler mi vardır ve kimdir bunlar? Ve devamla şöyle bir ifade kullanılır:
"1930'larda ayrı bir etnik grup olarak değerlendirilmişlerdir." Neye
inanalım, bir paragraf içinde birçok çelişki, bir birini yadsıyan açıklamalar.
Megreller ayrı bir etnik grup mudur? Megrelce ayrı bir dil midir? Bir
araştırmanın temel alınarak Fahrettin Çiloğlu tarafından hazırlandığı söylenen
bir kitapta ki bütün bu açıklamalardan Çiloğlu sorumludur. Yazılan her şey onu
bağlar. Çünkü bu bir çeviri değildir. Acara anavatan söyleminde vatan kavramını
ülke ve devletle eş değer kılarak çok 'duygusallaşan' Çiloğlu bu
aktardıklarımıza da net bir açıklama getirebilmelidir. Kartveli nedir? Modern
anlamda ulusu ifade eden bir kavram ise, ki yukarıdaki anlatımlar onu gösterir,
Türkiyeli Gürcülerin veya 'Çveneburilerin' birebir bu ulusun bir parçası
olmadığı, olamayacağı açıktır. Çünkü böyle bir ulusun oluşumu sürecinde
Türkiyeli Gürcüler olmadığı gibi, bir ulus için gerekli olan en başta toprak,
kültür ve ruhsal şekillenme, aidiyet birliğine sahip olmadıkları,
olamayacakları çok açıktır. Bu yüzden Türkiyeli Gürcüler Acara bölgesindeki
Gürcülerle aynı boydan ve Gürcistan'ın genelindeki öbür gürcü boylarıyla aynı
etnik kökene sahip bir halk oldukları açıktır. Acaba 1800'lerde ortak bir
adlandırma söz konusu mudur bütün bu ortak etnik kökene ait halklar için?! Ve
böyle bir ortak tanımlama var ise, bunun 100 yıl gibi kısa sürede ortadan
kalkması veya unutulması mümkün müdür?! Dar anlamıyla kullanılan bir anavatan
kavramından akıl almaz suçlamalar için fırsat yakaladığını sanan Çiloğlu,
Çveneburi kavramını ve o zamanki durumu bize açıklayabilmelidir. Çiloğlu hiç
bir şeyi açıklayamaz, çünkü derdi başka şeylerdir. Ve fırsat bulduğunu sanarak
saldırılarda bulunmaktadır. Ne dediğini ve ne yaptığını bilmeyen biri tavrıyla
çok iyi bir niyetle yapılan bir söyleme karşı, maksadını aşarak, bir Gürcü
kurumuna karşı savaş açmaktadır. Bütün yazı boyunca Gürcüler diyen, Acara
Gürcistan'da bir bölgedir, diyen bir yazıya karşı saldırı kampanyası
düzenlemektedir. Biz sorarız Sayın Çiloğlu'na o zaman, siz nasıl Megreller ayrı
bir etnik topluluktur dersiniz veya Megrelce ayrı dil. Veya ne demektesiniz?
Bütün bu aktardıklarımızdan sonra biz değil, fakat milliyetçi Gürcüler sizi
bölücülükle suçlayabilirler mi Sayın Çiloğlu? Biz suçlamayız, çünkü biz resmi
tarih tezleri ile ve milliyetçi bir yaklaşımla halklara bakmayız.
"...Gürcü ulusunun iki kolu
olan"Megreller"ile "asıl Kartveller"arasında artan bir
gerginlik yarattı,..."(a.g.e sy.184) Bunun nasıl bir söylem olduğunu
anlayanların bir zahmet bana da açıklamasını istiyorum.Yani bizim bildiğimiz
ulus Kartveli idi. Gürcülerden, Laz-Megrel ve Svanlardan oluşan. Bir anda bu
nasıl değişti anlayamadık. Bir anda her şey yer değiştirmiş oldu.
"Kartveli ise, Gürcüler, Lazlar, Svanlar ve
Megreller'den oluşan bir 'ulus'u tanımlamaktadır."Kafkasya Yazıları
sayı:3, sayfa: 43 pr.1 Fahrettin Çiloğlu) Aynı yıl içinde bir düzenleme ve bir
yazı. Tam bir komedi. Neye inanalım şimdi biz?''
(Bu yazı 2010 yılında Fahrettin
Çiloğlu'nun Gürcü Kültür Merkezi yönetimine saldırısı nedeniyle yazıp
gönderdiğim ve yanıt beklediğim yazımdır, hâlâ da yanıt bekliyoruz.)
Yukarıda Fahrettin Çiloğlu'nun düştüğü açmazlar
görülmektedir. Resmî görüşler ile çelişmemek ile gerçekler arasında sıkışma
hali. Tabii ki birçok değişik yaklaşım var, dil ve etnik kimlik konusunda. Tek
bir tarih olduğunun iddiası veya gerçek tarih iddiası nereden baktığınıza göre
değişir. Amilcar Cabral'ın şu yaklaşımı olayı anlatır. 'Aynen bir bitkinin
çiçeğinde olduğu gibi, kültürde de tarihin sürekliliğini güvenlik altına alacak
tohumu biçimlendirme ve aşılama ve aynı zamanda da göz önüne alınan toplumun
evrim ve ilerleyiş ümitlerini temin etme yeteneği (...) vardır.'' ...Zira
kültürün kitlesel bir karakteri olmakla birlikte, üniform değildir, yani
toplumun bütün kesimlerinde eşit olarak gelişmemiştir... Toplumsal yapıdaki bu
farklılıklar bir kere daha kültür ile ekonomi arasındaki ilişkiyi gözler önüne
serer ve ... genel tavırlarının farklılığını da açıklar.' (Amilcar Cabral, “Son
Konuşmalar”). Sonuçta biz kendini nasıl tanımladığı noktasında, her halka ve
kişiye bırakılması taraftarıyız bu meselelerin. Bir halk veya kişi kendini
nasıl kabul ediyorsa, ona saygı duyarız. Bizim Tariel ile bir polemiğimiz yok,
o kendince görüşlerini açıklamış, doğru kabul eden eder, etmeyen de etmez.
Kimsenin bir mecburiyeti yok bu nokta da. Bizim tarihimiz denilen nedir?
Yönetenlerin, kralların tarihi mi? Yoksa ezilen- sömürülen halkın, halkların
tarihi mi? Biz tarih deyince ikincisine bakıyoruz. Rus tarihini de biliriz,
Osmanlı-Türk tarihini de, bunların kime nasıl baktığını da...
Sorunuza dönersek, Kartvel kavramı uluslaşma
sürecinde çıkmıştır. Tiflis çevresinde hakim olan ve tarihsel olarak, siyasal,
edebi ve yazılı dil etkinliğine sahip olan Kartli boyunun uluslaşma sürecinde,
bu üstünlüğünü kullanmasıdır. Fakat Türkiye’de de yapıldığı gibi, bütün halklar
aynı sepete konulunca, sorunların ve itirazların olması kaçınılmazdır. Halklar
devletlerden daha eskidir. Halklar devletlere rağmen var olmuşlar, varlıklarını
sürdürmeye çalışmışlardır. Bizim atalarımız Kartvel kelimesini bilmezler. Çünkü
o zaman böyle bir adlandırma yoktur. Türkiyeli Gürcüler ve benim için Kartvel
tanımı; Laz-Megrel ve Svanları inkâr ve asimilasyonu içeren bir durum söz
konusu olmasa, sorun teşkil etmezdi. Ulusal bir bakış açısına sahip biri
değilim. Fakat her ulusun bir ismi olacağına göre,bunun ne olduğu tartışma
konusu edilemez.Fakat bu Kartvel kavramı,L az-Megrel ve Svan kardeşlerimizi
inkâr ve asimilasyonunu içerdiği için ve bu durum ortadan kalkmadığı,
kaldırılmadığı sürece, Kartvel tanımını hem kendi açımdan kabul etmem, hem de
edilmemesi yönünde görüş bildiririm,çaba harcarım.
Sorunuzu şu örnekle bitireyim. Yakın zaman da
Hindistan'ın Andaman ve Nicobar Adaları'nın bir parçası olan Kuzey Sentinel
Adası'nda yaşayan binlerce yıllık kabile, misyoner Chau'yu oklarla vurarak
öldürmüşlerdi. Bunun la ilgili İsveç'in saygın gazetelerinden Aftonbladet'te
gazeteci Peter Kadhammar şöyle yazmaktadır; “Trajik bir durum ama yerliler
mantıklı davranmış. Bir beyazın topraklarınıza ayak basmasına izin verirseniz,
haritadan silinirsiniz. Uygarlığımız soykırıma dayanıyor. Soykırım politikası
ancak bizim kıtamıza ulaştığında bir suç sayıldı." Gazeteci Peter
Kadhammar, sözlerini İnka Medeniyeti'ni örnek göstererek destekledi ve İspanyol
istilasından sonra nüfuslarının 12 milyondan 2 milyona indiğini yazmıştır. Bu
yazı Avrupa da tartışmalara yol açmıştır ve kamuoyu ikiye bölünmüştür. Soykırım
bir insanlık suçudur. İnkâr ve asimilasyon ise, beyaz soykırımdır. Kim bu suça
ortak olmak ister? Maalesef günümüzde de çıkıyor bu suça ortak olmak
isteyenler. Son bir örnekle bitireyim. İsmail Beşikçi tanınmış, önemli bir
sosyologdur. O bile “Zazalar Kürttür” şeklindeki Kürt siyasasının resmi tezini
savunmaktadır. Nasıl bir aydın olmadır bu. Geçen facebook sayfamda şunları
yazdım;
'Nasıl ki İsmail Beşikçi, siyasî nedenlerle
Zazaları Kürt kabul etmesi ile, bütün halkları Türk kabul eden Fahrettin
Kırzıoğlu gibi ise, Tariel Putkaradze gibileri de İsmail Beşikçi gibidirler.
'Megrel-Lazlara yönelik inkâr ve asimilasyon politikalarına her zaman karşı
çıktığım gibi, Zazalar Kürttür resmi tezine de karşı çıktım. Bu konu da daha
lise yıllarımda, 'Kürtler Türktür' tezine nasıl karşı çıktıysam, bunlara karşı
çıkmakta aynı sorumluluğumun gereğidir. Bu konuda çok fazla tartışmalarım ve
Zaza dostlarıma desteklerim oldu. Güzel dostluklar edindim. Bu konuyu eski bir
kısa yazımla bitireyim, açıklayıcı olması adına;
'Kürt siyasal hareketinin kuruluşundan bu güne
hayata geçirdiği 'Zazalar Kürttür' yaklaşımı, T.C.'nin kuruluşunda oluşturulan
'Herkes Türktür' veya Gürcistan'da hâkim olan, 'Megrel-Laz ve Svanlar Gürcüdür'
yaklaşımlarından farklı değildir. Dünyanın bütün değişik yerlerinde ulusal bir
bakış açısına sahip, geç kalmış ulusal oluşumlarında çoğunlukla böyledir durum.
Bu ulusal resmî bir ideoloji oluşturmak, bu şekilde daha güçlü bir siyasal
birlik yaratmak çabasının gereği olmakla birlikte, bunu hayata geçirme de,
inkâr, asimilasyon, baskı ve zor temel araçlar olarak kullanılmaktadır. Ve Kürt
hareketi de az çok bu araçları Zazalara karşı kullanmıştır, kullanmaktadır.
Sorun böyle bir gerçeklikte sol yapıların Kürt
hareketi veya HDP ile ortak zeminlerde hareket ederken, hiç bu konuya
girmemeleri, bu konudaki itirazlarını yapmamalarıdır. Ki 'Zazalar Kürttür'
yaklaşımı inkârcılıktır, asimilasyoncu bir görüştür. Bunun tartışması bile
olmaz. Ki İsmail Beşikçi Hocanın da, bunu savunması onun adına büyük bir
talihsizliktir. HDP ile birlikte hareket edilmesi veya desteklenmesi değildir
sorun. Sorun Kürt hareketinin HDP içinde de büyük oranda hâkim kıldığı bu
anlayışa rağmen, Solun bu inkârcı resmi görüşle imtihanıdır. Ki yerlerde
sürünüyorlar, bu imtiham da HDP bileşeni Sol Yapılar ve sözde aydınlar!''
Sorunuza yanıtı bitirirken bu tarz inkâr ve asimilasyona dayalı resmî tezler
ile her duyarlı insanın, kendine aydın diyenin mücadele etmesi zorunluluktur.
Çünkü halkları inkâr ve asimilasyon bir insanlık suçudur.
Ali İhsan
Aksamaz: Belirtmeliyim ki, şimdiye
kadar Gürcü Aydınları suçlu idiler. Çünkü eski Kremlinin propagandasını
yaptılar durmadan: “Lazlar Gürcüdür; Lazca, Gürcücenin diyalektidir.” diye
sayarak. Bu bizim kardeşliğimize düşmanlıktı. Lazca da, Gürcüce de Türkiye de
ölüyor. Ancak Gürcü aydınları el-ele vererek Gürcüceyi, yaşatmıyor. Laz ve
Gürcü Aydınları el-ele vererek Lazca ve Gürcücenin yaşaması-yaşatılması için
bir şey yapmıyorlar. Laz Aydınları televizyonlardan haber veriyor: “Lazca
ölüyor.” Gürcü Aydınları televizyonlardan haber veriyor: “Gürcüce ölüyor.”
Ancak ne Gürcü Aydınları ne de Laz Aydınları el-ele vererek bir şey yapıyor.
Lazca ve Gürcüceyi yaşatmak için. Dün böyle idi, şimdi de böyle. Bu Aydınlar ne
istiyor; anadillerini yaşatmak mı, ya da şahsî ve başka işleri için bu mübarek
duyguları kullanmak mı istiyorlar?! Ben bu işten hiçbir şey anlamadım. Peki,
siz anlayabildiniz mi? Kim kim, kim kimin adamı belli değil!
Nevzat Kaya: SSCB
döneminde halklar konusunda olumlu birçok şey yapılırken, büyük hatalar da
yapıldı. Yok olmak üzere olan bazı halklar ayağa kaldırılırken, bazı halklar
ise görmezden gelindi. Megrel-Lazlar buna örnektir. Sürgün ve toplama kampları
da büyük hatalardan, hatta insanlık suçlarındandır. Bütün bu politikalara neden
olan siyasî kaygılar ve iktidar hırsı olduğunu düşünüyorum. Soğuk Savaş
Döneminde, Kremlin politikalarını savunan Gürcü Aydınlarını, bugünküler kadar
suçlu göremiyorum. Hatalı idiler, fakat bu gibi durumları pek anlama şansları
ve olanakları yok idi. Fakat günümüzde aynı politikaları sürdürenleri aynı
şekilde değerlendiremeyiz. Kim kimin adamı veya kimin adamı olunduğu gerçekte
önemli olmamalı idi, olmayabilirdi. Çünkü eğer ki, kimin adamı olunursa
olunsun, burada bir halkın kimliğini yaşatma mücadelesi öncelenmiş olsa, sorun
olmaz.
Bu mücadele alanında olan biri- iki
şeyi bir birine karıştırmaz, ülke ve Anavatanındaki tercihlerini, mücadele
alanına yansıtmaz. Bizim kimi sözde Gürcü Aydınları, Gürcistanda kim yönetimde
ise, onun kuyruğuna takılıyorlar. Meselâ Fahrettin Çiloğlu. Tam bir
Şaakaşvilici ve Amerikancıdır. Fakat bunu mücadele alanında ön plana
çıkartmanın, sürekli ön plana koymanın mücadeleye ne faydası olur? Hiç bir
faydası olmaz. Eğer ki, bu gibi kişilerin böyle bir kaygısı olsa, bu
tercihlerini ön plâna çıkartmaz, mücadele alanında bu tercihleri ile hareket
etmezlerdi. Demek ki, gerçekte bunların böyle dertleri yoktur.
(Devam
edecek)
(Önerilen
okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Aydınları’nın Yayıncılık Faaliyetleri”,
6 IV 2020, sonhaber.ch/ hyetert.org; Ali İhsan Aksamaz, “Sandro’nun Hayatı”, 25
IV 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Alfabesi ve Gürcüce’nin
gelişimi”, 5 V 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Ansiklopedik
Sözlüğü Yayınlandı”, 23 XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; Candan Badem, “Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan,
Artvin”, Aras Yayınları, İstanbul, 2018; Erdoğan Şenol, “Gürcü Ansiklopedik
Sözlüğü”, Emsal Matbaa Tanıtım Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2021; Eşref
Yılmaz: “Göç Olaylarında Bilgi Karmaşası Çok Yaygın!”, 21 V 2022, sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Mehmet Ender Savcın: “Gürcistan’da akrabalarımız var!”, 11 X 2020,
sonhaber.ch/ gurcuhaber.com; Murat Kasap: “Hep beraber güzel eserler ortaya
çıkartalım!”, 23 I 2019, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr;
Parna- Beka Çilaşvili, “Taşralı Gürcülerin” kendilerini yeniden keşfi”, 20 I
2017, tetripiala.wordpress.com; Pridon Khalvaşi, Erdoğan Şenol (Çeviren),
“Omri”, Gece Kitaplığı, Ankara, 2019)
+
Noʒ̆ile- 3
“Lazepe Lazi renan, Gurcepe Gurci renan, Zazapeti Zaza renan!”
Ali İhsan Aksamazi: Mtini maanaten Gurci gamantaneri va
rt̆u mara, ar-jur Gurci k̆oçik ç̆arupt̆es do ketabepe gamoçkumert̆es. Noç̆arepe mutepeşiten, ketabepe muşiten Gurcepeşi
didi tarixişen ambarepe meçapt̆es. Didopeten didi dulyape ikipt̆es mara;
noç̆arepe mutepeşiten, ketabepe mutepeşiten, Muslimani Gurcepek muşeni
Batumişen mohaciri gamaxtes, muşeni p̆ap̆uşp̆ap̆upeşi dixape naşkves do Osmanlişa
imt̆es, amk̆ata ambarepe va meçapt̆es. Murenki udodginu “Lazepe Gurci renan.
Lazuri ren Gurculi nenaşi diyalekt̆i.”-yado ç̆arupt̆es do tkumert̆es. Aya va
rt̆u cumalobaşi nena, aya rt̆u duşmanişi nena. Aya rt̆u emindroneri K̆remlinişi
p̆rop̆aganda. Mara Gurculi gamantanerepeti aya duşmanuri gzas gedgiteret̆es.
Lazepe do Gurcepe, ar ocağişi jur cuma rt̆es mara, xvala cuma rt̆es. Gurci,
Gurci rt̆u; Laziti Lazi. Gurculi nena rt̆u Gurculi nena; Lazuri nena rt̆u nena,
Gurculi nenaşi dialekt̆i var. Aʒ̆i gk̆itxat; Lazepe Gurci reni, Lazi reni?
Lazepe do Gurcepe Turki renani, Gurci renani?
Nevzat K̆aya: Lazepe Lazi renan,
Gurcepe Gurci renan, Zazapeti Zaza renan. 2010 ʒ̆anas rt̆u. K̆afk̆as-Uçamzoğaş
P̆lat̆formişi inisiyat̆ifişi maartani ok̆oxtala p̆ʒ̆opxit çkin. Lazi
K̆ult̆uruli Derneğişi coxoten, İsmail Bucak̆lişi Begiti aya ok̆oxtalas rt̆u.
İsmail Bucak̆lişi Begik eşo mk̆itxes: “Gurculi camiak udodginu “Lazepe Gurci
renanya “ tkumers. Tkvan aya dulya şeni mu izmontya”. Eşo mk̆itxeret̆es. Çkinti
emus eşo nena gevuktirit: “Eşo dulya iqveni?! Çkin eşo va vizmont.
Ar xalk̆is majura xalk̆işi minoba emp̆oze oxvenu mtini va ren do çkin amk̆ata
xilafi dulyas mxuci va mepçapt; aya ren çkini nena. Aya nena ren mtini çkini
şeni. Çkin entepe k̆ala ar va voret.” Eşo ptkvit çkin. Aʒ̆iti mtini meselaşa
komoptat: Namusoni ak̆ademisyenepeşi nenaten, ar xalk̆işi minoba xolo eya
xalk̆is kuçkin, majurapes var. Aya ren mʒxade do eşoti ik̆abulinen. Ar xalk̆işi
st̆at̆u xolo eya xalk̆ik gonk̆vatups yado tkumernan aya speroşi ak̆ademisyenepek.
Amk̆ata ak̆ademisyenepe koren. Aya mesele şeni niza oxvenuşi şansi va miğunan
çkin.
Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri oşʒ̆anura va ren (20)
maeçani oşʒ̆anura. Aya ren (21.) eçi do maeçani oşʒ̆anura. Andğaneri ndğas
ğomaneri ofiʒialuri/ resmuri ideolojepeten, çkar mitis mutu va axvenen. Emuşeni
ki, finansuri kianak va içinops sinori. İnt̆ernet̆uri kianak va içinops sinori.
K̆ap̆it̆alist̆uri sist̆emik va içinops sinori. Turkiyeşen (30) eçi do xut ʒ̆ana
ʒ̆oxleşen ar ambari mekçat: “Turkiyes Kurdi va skidun, Kurdepe renan
k̆art̆k̆urt̆uri Turkepe. Kurdepe, Germaşi Turkepe renanya” tkumert̆u oxenʒalek.
“Kurduli, nena va ren; gverdi Turkuli, gverdi Arabuli, gverdi Farsuli, gverdi
çkva muturi ğarğaluşi nena renya,” zop̆ont̆es namtini çkinerk̆oçepek. Murenki
andğaneri ndğas, TRT̆-k 7/24 Kurduli nenaten ç̆andinaps. Andğaneri
devletadamapek, “Çkin ar milleti voret. Çkvaçkva cincepeşen voret mara, ar
milleti voret. Çkvadoçkva nananenapeti komiğunanya,” zop̆onan xolo
oxenʒale-siyasetadamapek. Tkvanti giçkinan, Lazuri nena, Gurculi nena, Apxazuri
nena, Kurduli nena, Çerkesuli nena, Zazuri nena ren menoʒxune dersi oxenʒaleşi
nʒ̆opulapes. Aya ren aʒ̆ineri Turkiyeşi mʒxade. Aʒ̆i Lazepe Gurci renani, Turki
renani; Lazepe do Gurcepe Turki renani?!
Nevzat K̆aya: Resmuri ideoloji
muşi oşenu do ak̆ademiuri cambazobaten mileti moğerdinu şeni gzalepe gorups
çinoberi “Kartvelogi” T̆ariel P̆utk̆aražekti. Jileni nizapeşen ambari kuğun do
meç̆irderi ren do emuşeni.
Edo T̆ariel P̆ut̆k̆aražek ketabi muşis eşo ç̆arups:
“Xali eşo iquşiti, P̆rot̆o - Kartveluri varna
İberuli-K̆afk̆asuri - p̆rot̆o Asyuri k̆ebilepe gamagisvarat. Entepeşi didi
noʒ̆ilepe renan Gurcepeşi/ Kartvelepeşi babape; eşo mak̆oreʒxenan
çkin: Muşkepe / Moşepe / Mesxepe (Hek̆atios Milet̆elişi nenaten, Mosxurepe renan
K̆olxuri k̆ebile), Daianurupe / Diauhurepe / T̆aohurepe, K̆olaelurepe,
Xaldurepe, T̆abaurepe / Tibarenurepe / İberulep/ Sasp̆irulepe/ Sasp̆urepe,
K̆oit̆urepe/ K̆vit̆urepe, K̆orak̆surepe, Marulepe, Bek̆irulepe, Xalizonurepe/
Xaliburepe, Xaldurepe / K̆aldurepe, Mosinoik̆urepe / Xep̆t̆ak̆omet̆urepe,
Dižerulepe, Bižurepe, Židrit̆urepe, Mak̆ronepe / Mak̆rok̆efalurepe, P̆asurepe,
Melank̆urepe, Ek̆rik̆tiurepe, Ek̆ek̆eirupe, Xenioxurpe, Sanepe / Ç̆anepe,
Sanigepe / Sanşk̆urepe, Lazepe, Abxazepe / Abask̆epe, Svanepe / Misimiurepe,
Svani-K̆olxepe, Amarant̆urepelar (K̆olxuri k̆ebilepe), Tuşepe, K̆axurepe,
P̆ovulepe, Xerepe...''
“Qoropeli mak̆itxalepe çkimi;
Kartvelepeşi (Lazi-Margalepeşi, Aç̆arulepeşi,
Mesxurepeşi, K̆axet̆urepeşi, Kartlurepeşi do majurapeşi) nena do
etno-k̆ult̆urişen molaşinaps ketabi çkimik. Çkimi
simadaten; mak̆itxalepes delilepe, rabisk̆ape, simadape do
zmonapeten Gurcepeşi Tarixişen ambarepe meçaps ketabik. Gurcepeşi Tarixi
mskvaşa iguraginonan; Gurcistanişi sva so ren modernuli kianas, ayati k̆aixeşa
žiraginonan; muşi p̆ersp̆ekt̆ifepeti oxoʒ̆onaginonan ketabi çkimişi teten;
ketabi çkimik megişvilasunonan. ''(T̆ariel P̆ut̆k̆areže, “Gurcepe -1” coxoni
ketabiş k̆ap̆ulaşi but̆k̆aşen. Ketabi Gurculi Nenaşen Turkuli Nenaşa goktireren
Abdullah Zorlu do Giga K̆amuşažek)
Tkvanti k̆aixeşa žiropt; resmuri ideoloji muşi oşenu şeni, vitoşepeten
ʒ̆anape ʒ̆oxleni K̆afk̆asuri k̆ebilebepeti Kartvelepeşi baba şinaps T̆ariel
P̆ut̆k̆arežek. Aşotenti resmuri ideoloji muşi ok̆ap̆etanuşi gzalepe gorups
T̆ariel P̆ut̆k̆arežek. Ak̆ademiuri cambazobaten, xilafi resmuri t̆ezepe oçumu
ren dido meç̆ireli dulya ar ak̆ademisyeni şeni. Mileti moğerdinu do ocerapu
şeniti, vitoşi gza gorups T̆ariel P̆ut̆k̆arežek. Aya resmuri ideolojepeş
gurine, çkin dido niza dop̆it do çkinda dido memat̆es. Amk̆ata k̆oçepeşen
arteri ren Fahrettin Çiloğli. Muşi k̆alati ar niza dop̆i ma int̆ernet̆iş
gzaten. Emusti ar mesaji mevuncğoneret̆i, mara aʒ̆işa nena va gemiktiru
Fahrettin Çiloğlik. Aya ren çkimi mesaji:
"Kartveli etnik̆uri grubepeşen arteriti Margalepe renan."Mtini
Kartvelepe" k̆ala K̆ult̆uruli ar çkvaneroba va uğunan
Margalepes. Gurculi nenaşi oşkaruli ocağişen, mara ar çkva nena ğarğalapan
Margalepek. 1930-oni ʒ̆anepes çkvaneri ar etnik̆uri grubi yado iç̆arines Margalepe.
Margalepek k̆omp̆akt̆uro skidunan "Megrelia/ Samagralo"
coxoni muxuri mutepeşis. (Rusya Federasyoni do Etnik̆uri Ok̆ok̆idinupe
T̆ransk̆afk̆asyas; Fahrettin Çiloğlik xaziru, but̆k̆a:176- 177).” Namtini
orapes “Margaluri ren ar çkva nena” yado, namtini orapesti “Margaluri va ren ar
nena” yado ç̆arups Fahrettin Çiloğli Begik. Varna noç̆are muşişi geç̆k̆alas,
Margalepe şeni “etnik̆uri grubepeş art-arti ren” yado, emedeni
ek̆uleni p̆aragrafisti "mtini Kartvelpeşen k̆ult̆uruli ar çkvaneroba va
uğunan Margalepes” yado ç̆arups Fahrettin Çiloğli Begik. Emoras Fahrettin
Çiloğli Begis ok̆itxu domaç̆irs: Mtini Kartveli do Mtini navaren Kartveli reni
do miepe renan amtape? Xolo Fahrettin Çiloğli Begik eşo ç̆arups: “1930-oni
ʒ̆anepes çkvaneri ar etnik̆uri grubi yado iç̆arines Margalepe.” Fahrettin
Çiloğli Begişi namu noç̆are mtini, namu noç̆are muşi xilafi ren?! Namu
noç̆areşa xavesoba miğut̆an?! Artneri p̆aragrafişi doloxe ardido p̆aradoksi
kuğun Fahrettin Çiloğli Begis. Margalepe Kartvelepeşi gale ar etnik̆uri grubi
reni? Margaluri nena reni? Eya ketabişi mteli ambarepeşen nena-gemktiru ren Fahrettin Çiloğli Begi. Nena-gemktiru
ren Fahrettin Çiloğli Begi, ketabi muşi
tercume va ren do emuşeni.
Açkva dobadona do oxenʒale k̆ala dobadona Aç̆ara ar žirops Fahrettin
Çiloğli Begik; eşo ižiren do aşotenti “ar çkva gagnapa” aqven emus.
Mara jileni p̆aradoksuli notkvamepe muşiten, mu otkvalu unon, eya tişen k̆udeli
otkvalu dvaç̆irs Fahrettin Çiloğli Begis. Kartveli mu do mi noren?! Modernuri
maanaten, ar miletişi coxo reni Kartveli?! Fahrettin Çiloğli Begişi jileni
nokvamepeşen eşo oxoiʒ̆onen. Eşo iqvaşiti, Turkiyeşi
Gurcepe/”Çveneburepe” va renan Kartveli Miletişi noʒ̆ilepeşen do va
iqvasunonan. Kartveli coxoni ar miletişi yeçkinduşi p̆rosesis, Turkiyeşi
Gurcepe eya p̆rosesişi doloxe va rt̆es. Ekoni Kartveli Mileti k̆ala dixa,
k̆ult̆uri, ar şuri, lamtinaluri artoba steri dinamik̆epe va uğut̆es Turkiyeşi
Gurcepes/”Çveneburepes”. Aʒ̆iti amk̆ata dinamik̆epe va uğunan do va
aqvasunonan. Aya ren mtini ambari. Aç̆araşi Gurcepe do Gurcistanişi majura
Gurci k̆ebilepe k̆ala artneri etnik̆uri cinci kuğunanTurkiyeşi
Gurcepes. P̆ea ar cincişen moxtimeri xalk̆epes artneri
oşkaruli coxo uğut̆esi 1800-oni ʒ̆anapeşi Gurcistanis?! Oki 1800-oni ʒ̆anapeşi
Gurcistanişi artneri etnik̆uri cincişen k̆ebilepes Kartveli
coxont̆es; artneri oşkaruli mileturi coxo uğut̆es,muşeni aya coxo
entepes gundunu oşi ʒ̆ana steri mk̆ule oraşi doloxe?! Aya mumkyuni
reni?! Mʒ̆ule maanaten vixmaret̆i ma nanadixaş k̆onsepti; aya
otkvalu domaç̆irs ma. Mara çkimda mʒudi mok̆idu şeni, Fahrettin Çiloğli Begik
aya xali fursat̆i şinaps. Çveneburiş k̆onseptişen do 1800-oni
ʒ̆anapeşi xalişen molaşinu dvaç̆irs Fahrettin Çiloğli Begis. Mtini giʒ̆vat;
Fahrettin Çiloğli Begis çkar mutuşen molaşinuşi xali va uğun, derdi muşi çkva
ren do emuşeni. Udodginu mʒudi momok̆idapan; Fursat̆i maquya uçkin
Fahrettin Çiloğli Begis. Emuk mu tku do mu qu, noxvene do notkvamepe muşişen
ambari va uğun emus. Edo k̆ai niyetiten molaşineri ar nenaşa nodgitu şeni,
Gurcepeşi muessese k̆ala ok̆ok̆idinuşi gzalepe gorups Fahrettin Çiloğli Begik.
Udodginu Gurcepeşen do Gurcistanişi muxuri Aç̆araşen molaşinaps mak̆ale çkimik.
Mara xoloti aya mak̆aleşa nodgitu do p̆rovok̆asyonişi k̆amp̆anyape oʒ̆opxuşi
gzalepe gorups Fahrettin Çiloğli Begik. Aʒ̆i Fahrettin Çiloğli Begis xolo
p̆k̆itxat:
Fahrettin Çiloğli Begi; “Margalepe mtini Kartveli va renan, ar
çkva etnik̆uri grubi renan do ar çkva nena kuğunan” yado ç̆arupt tkvan. Aya
noç̆arepe tkvanişi gurine, nasyonalist̆i Gurcepek sep̆arist̆oba k̆ap̆ulas
mogok̆idapani, eşo oğoduşi hak̆i uğunani entepes?! K̆ap̆ulas
sep̆arist̆oba mogok̆idapt çkin, xalk̆epes resmuri tarixişi t̆ezepeşi
nasyonalist̆uri gagnapaten k̆imet̆i va mepçapt do emuşeni.
"...Gurci Miletişi jur noʒ̆ileşen
"Margalepe" do "mtini Kartvelepeşi" doloxe
yeçkindu do uxuzuroba..." (Rusya Federasyoni do Etnik̆uri Ok̆ok̆idinupe
T̆ransk̆afk̆asyas; Fahrettin Çiloğlik doxaziru, but̆k̆a:184); ipti aya ç̆arups
Fahrettin Çiloğli Begik. Xolo artneri Fahrettin Çiloğli Begik eşo
ç̆arups: "Kartveli ren Gurcepe, Lazepe, Svanepe do Margalepeşen ʒ̆opxineri
“miletişi coxo” (Kafkasya Yazilari, nomera: 3, but̆k̆a 43, p̆aragrafi:1/
Fahrettin Çiloğli).
Ma Fahrettin Çiloğli Begişi noç̆arepeşen çkar mutu va oxomaʒ̆onu; tkvan
oxogaʒ̆onesi?! Mitxanik miʒ̆vas do mati oxomaʒ̆ona! Ar mileti kort̆u
do coxont̆u Kartveli; hoi?! Gurcepe, Lazi-Margalepe do Svanepeşen ʒ̆opxineri ar
miletişen molaşinaps Fahrettin Çiloğli Begik. Fahrettin Çiloğli Begik
doç̆areren jileni aya p̆aradoksuli nenape artneri ʒ̆anaşi doloxe. Aya ren tişen
k̆udelişa k̆omedi. Fahrettin Çiloğli Begişi namu noç̆areşa xavesoba miğut̆an
aʒ̆i?!
(Fahrettin Çiloğli Begik GK̆M-s mʒudi
mok̆ideret̆u 2010 ʒ̆anas; k̆ap̆ulas mʒudi momok̆ideret̆es. Hemindros çkinti
emus aya kart̆ali mendevuncğoneret̆it; emuk nena gemikturan, eşo mint̆es çkin, mara
aʒ̆işa çkin nena va gemiktires Çiloğli Begik.)
Jileni noç̆arepe muşişen k̆aixeşa
ižiren, Fahrettin Çiloğli Begis kuğun nosi mğiri do resmuri ideoloji
do mʒxadeşi oşkendas eşadgin do mutu var! Ho, moro mu, nena do etnik̆uri
minobaşen ambaroni ar var, dido gagnapa koren; aya komiçkin mati. So
dodgitur, ekoni simadaten oxogaʒ̆onen amk̆ata dulyape; resmuri tarixitenti,
mtini tarixiten oxogaʒ̆onen amk̆ata dulyape. Amilk̆ar K̆abralikti molaşinaps
amk̆ata gagnapaşen: “Muç̆o ar mzgudaşi pukuris kuğun, eşo; tasi
oʒ̆opxu, gemp̆onu do lamtinalaşi ʒ̆oxlextimuşi omudepe oç̆k̆aduşi menceli kuğun
k̆ult̆uristi tarixişi doloxe (...) “K̆ult̆uristi kuğun xalk̆uri k̆arak̆t̆eri,
mara aya va ren mtelo uniformi; eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, lamtinanaşi
k̆arta noʒ̆ile va moirderen ark̆aeli... Lamtinaluri aya çkvanerobapek xolo
moʒ̆irapan k̆ult̆uri do ek̆onomişi irtibati do ... generaluri tavirepeşi
çkvanerobati molamişinapan.”(Amilk̆ar K̆abrali, “Çodinoni Noğarğalepe”). Edo
axiris ar xalk̆ik varna k̆oçik ti-muşişi minoba ti-muşik ognapas, aya ren
ʒ̆ori; çkinti eşo minonan. Çkinti ar xalk̆is varna ar k̆oçis eya k̆arari
muşiten k̆imet̆i mepçapt. T̆arieli P̆utk̆araže Begi k̆ala doxmeli
p̆olemik̆i va miğunan çkin. Emuk simadepe muşişen molaşinaps, çkinti çkini
simadepeşen molapşinapt. Arik “ʒ̆ori renya” tkvas, majurakti “ʒ̆ori va renya”
tkvas. Mu p̆at?! Çkar miti, çkar mitişi simadaşa mek̆ireli va ren
tok̆iten. Çkini tarixi yado ğarğalapan. Mu ren aya tarixi?! Ti-mçxupeşi,
mapapeşi tarixi reni aya?! Varna zeri-umanceli xalk̆epeşi tarixi reni aya?!
Tarixi itkvinaşi; zeri-umanceli xalk̆epeşi gagnapaten oxovoʒ̆onap çkin eya
tarixi. Rusuli Tarixişenti ambari komiğunan çkin, Osmanli-Turkepeşi Tarixişenti
ambari komiğunan çkin. Mitxanepes namu gagnapaten tarixişi simada uğunan, eya
dulyaşenti tişen k̆udelişa ambari komiğunan çkin...
Aʒ̆ita komoptat tkvani
k̆itxalaşa; Aya zit̆a, Kartveli yeçkindu miletobaşi p̆rosesis.
Tbilisişi gomorgvaşen muxuri Kartlişi k̆ebiles tarixuro kuğut̆u p̆olit̆ik̆uri,
edeburi do ç̆areli nenaşi menceli. Edo muxuri Kartlişi k̆ebilek ixmaru aya
gecgina muşi miletobaşi p̆rosesis. Mara Gurcistanisti Turkiyes steri, mteli
xalk̆epe ar işinuşi, amk̆ata p̆roblemepe do nodgitupe yeçkindu; aya rt̆u
normali. Xalk̆epeşi tarixi ren umosi mcveşi oxenʒalepeşi tarixişen. Xalk̆epe
oxenʒalepeşen va yeçkinderet̆es. Oxenʒalepe va uğut̆es entepes mara, xoloti
kort̆es, xoloti skides. Çkini babapes Kartveli yado ar zit̆aşen ambari va
uğunan. Mohacirobaşi oras amk̆ata ar coxo va rt̆u do emuşeni. Turkiyeşi Gurcepe
do çkimi toliten giʒ̆vat; Laz- Margalepe do Svanepeşi nena va
moivaraşi do aşoten entepeşi minoba asimilasyoni va
oğodaşi, p̆roblemi va rt̆u zit̆a Kartveli. Mileturi ar gagnapa va
miğun ma. Mara k̆arta miletis ar coxo kuğun, ayati ren dido normali; aya va ren
p̆olemik̆işi dulya. Mara zit̆a Kartvelik moivars Laz-Margali do Svani cumalepe
çkinişi nenape. Edo aya asimilasyonist̆uri gagnapa skidaşakis, ma
hemi aya zit̆aşa mevodginaminon, hemiti aya zit̆aşa cumaluri xavesoba va
maqvasunon.
Eşo voçodina: Xolosuri oraşakis, Olande
Sent̆ineli coxoni mesi rt̆u Hindistanişi Andamani do Nik̆obari coxoni mesepeşi
ar noʒ̆ile. Aya mesişi k̆ebilek oğurineren misyoner Çau isinciten. İsveçreşi
çinoberi gazetepeşen Aft̆onbladet̆işi jurnalist̆i Pet̆er K̆adhammar eşo
ç̆areren aya ambari: “T̆rajiuri ar xali ren, mara svalyarepek nositen ar dulya qverenan.
Ar xalk̆ik ar “Xçes” gza meçaşi, eya xalk̆is ç̆umen va aqven. Mtini
giʒ̆vat; çkini medeniyeti yeçkinderen jenosidişen. ʒ̆oxleşen jenosidiş
p̆olit̆ik̆a va işineret̆u k̆abaeti çkini kianas. Mara jenosidi k̆abaeti işinu,
çkini kianaşa moxtuşi. “Nenape muşişi mtinoba, İnk̆a Medeniyetişen
molaşinutenti moʒ̆ires Jurnalist̆i Pet̆er K̆adhammarik. ʒ̆oxleşen İnk̆apeşi
maxoroba rt̆u vitour milyoni. İspanyoluri istila şk̆ule, İnk̆apeşi maxoroba
rt̆u jur milyoni.” Eşo ç̆areren jurnalist̆i Pet̆er K̆adhammarik. Aya
ambari şk̆ule p̆olemik̆i yeçkinderen Avrup̆aşi xalk̆işi şkas. Jenosidi ren
k̆oçinobaş k̆abaeti. Movaru do asimilasyoni oğoduti ren xçe jenosidi. Aya
p̆at̆inobaşi oşkari oqopimu guris mek̆agilapani?!
Gurişmeç̆voni ren, andğaneri ndğasti amk̆ata xçe jenosidişi oşkari ar-jur
va ren. Ar ambarişenti molagişinat do aya voçodina ma. İsmail
Beşikçi Begi ren çinoberi do beciti sosyologi. İsmail Beşikçi Begikti “Zazape
Kurdi renanya” tkumers. Kurduli p̆olit̆ik̆aşi resmuri t̆ezis numxvacups İsmail
Beşikçi Begik. Muperi Gamantaneri ren İsmail Beşikçi Begi?! Tokseris
faysbuk̆işen eşo dop̆ç̆ari ma:
“P̆olit̆ik̆uri sebebepeten, İsmail Beşikçi Begik Zazape Kurdi cinconi
ognapaps; Fahrettin Kirzioğli Begikti Turkiyeşi mteli xalk̆ape Turki cinconi
ognapaps. İsmail Beşikçiti, Fahrettin Kirzioğli steri ren; T̆ariel
P̆utk̆aražepe steri k̆oçepeti İsmail Beşikçi steri renan.
“Namu p̆olit̆ik̆ak Margal-Lazepe moivaru do entepe asimilasyoni oğodu na,
ma eya p̆olit̆ak̆aşa mevodgiti, Zazape Kurdi renan yado ambaroni resmuri t̆ezişati
mevodgiti ma. Lise ʒ̆anapeşen doni, “Kurdepe Turki renan yado
ambaroni resmuri t̆ezişati mevodgiti ma. Aʒ̆işk̆uleti aya resmuri t̆ezepeşa
nodgitu ren çkimi anank̆eni; aya ambarepeş gurine, dido p̆olemik̆epe do nizape
dop̆i do Zaza menabrepes p̆anda mxuci mepçi ma. Aya oraşi doloxe
dido mskva manebrape maqu. Aya dulyaşen ambaroni mcveşi ar noç̆are çkimişen
molapşina do voçodina:
“İptineri dğaşen doni,
Kurduli p̆olit̆ik̆uri Oxonk̆anak “Zazepe Kurdi renanya” tkumers.
Geç̆k̆ala muşişen doni, Turkiyeşi Cumhuriyetikti “ Turkiyeşi mteli xalk̆i Turki
renanya” tku. Gurcistanişi resmuri ideolojik “Margal Lazepe do
Svanepe Gurci renanya” tkumers. Aya sum resmuri ideolojisti çkvaneroba va uğun.
Majura xalk̆epe movaru do asimilasyoni oğoduşi gzas gedgiteren oyaneri
nasyonalist̆uri mteli mencelepek kianaşi çkvadoçkva svalepes; entepeşi
miletobaşi dulya aşo ren. Aya nasyonalist̆uri mencelepek resmuri ideoloji
yoçkindapan, çkva k̆ap̆et̆i p̆olit̆ikuri artianoba unonan do emuşeni. Mara
amk̆ata p̆olit̆ikuri artianoba ok̆ap̆et̆anu şeni, mʒudi, movaru, asimilasyoni
oğodu, gebažga do zori ixmars nasyonalist̆uri mencelik. Edo
Kurduli p̆olit̆ik̆uri oxonk̆anakti amk̆ata vasitape eşo varna aşo
dixmaru do xoloti ixmars Zazapeşa medgineri.
Mara k̆vazaluri fraksiyonepek Kurduli oxonk̆anas/ HDP̆-s nuxvacupan do va
nodgitapan jileni resmuri ideolojişa. “Zazape Kurdi renan” yado
otkvalu ren mamovare do asimilasyonuri gagnapa. Aya p̆olemik̆uri dulya va ren.
“Zazape Kurdi renan” yado İsmail Beşikçi Xocak numxvacups Kurduli oxonk̆anas.
Aya ren İsmail Beşikçi Xocaşi didi ubedineroba. HDP̆ k̆ala dodgitu varna emus
omxvacu va ren p̆roblemi. Kurduli oxonk̆anak “Zazape Kurdi renan” yado ar
simada HDP̆-s k̆abuli doxvenapu, mara aya ren k̆vazaluri p̆olit̆ik̆aşi imtiani
resmuri ideolojişa medgineri. Aya imtiani ren mʒudişi, k̆aixeşa ižiren. HDP̆-şi
manebra k̆vazaluri fraksiyonepe renan nenaten Gamantanerepe!'' Amk̆ata movaru
do asimilasyoni temeloni resmuri t̆ezepeşa nodgitu ren k̆arta Gamantaneri
coxoni k̆oçişi anank̆eni. Amk̆ata resmuri ideolojepeşa nodgitu
dvaç̆irs k̆arta Gamantaneris. Xalk̆epe movaru do entepe asimilasyoni oğodu ren
k̆oçinobaşi k̆abaeti do emuşeni.”
Ali İhsan Aksamazi: Otkvalu domaç̆irs; aʒ̆işa Gurci Gamantanerepe
k̆abaetoni renan. Emuşeni ki, mcveşi K̆remlinişi p̆rop̆agandepe qves udodginu:
“Lazepe Gurci renan; ren, Lazuri ren Gurculi nenaşi dialekt̆i.”. Aya
rt̆u duşmanoba çkineburi cumalobaşa. Lazuri nenati, Gurculi nenati ğurun
Turkiyes. Mara Gurci Gamantanerepek xe-ok̆ok̆limeri va çalişapan Gurculi nenaşi
oskidu şeni. Lazi do Gurci Gamantanerepek xe-ok̆oklimeri va içalişepan Lazuri
nena do Gurculi nenapeşi oskidu-oskedinu şeni. Lazi Gamantanerepek
t̆elevizyonişen ambarepe meçapan: “Lazuri nena ğurun.” Gurci Gamantanerepek
t̆elevizyonepeşen ambarepe meçapan: “Gurculi nena ğurun.” Mara varti Gurci do
varti Lazi Gamantanerepek xe-ok̆ok̆limeri çkar mutu va ikipan Lazuri nena do
Gurculi nenapeşi oskidu-oskedinu şeni. Aya dulya ğomanti aşo rt̆u, aʒ̆iti aşo.
Am Gamanatanerepes mu unonan; nananenape mutepeşişi oskedinui varna şaxsuri
varna ar çkva dulya mutepeşi şeni, aya xvameri zmona oxmarui?! Ma
aya dulyaşen çkar mutu va oxomaʒ̆onu. Tkvan mutu oxogaʒ̆onesi p̆ea? Mi mi ren,
mi mişi k̆oçi ren, belli va ren!
Nevzat K̆aya: Xalk̆apeşi raxat̆oba do k̆anioba
şeni p̆ozit̆ifuri dulyape ixvenu Soyvetistanişi oras, mara didi
xilafi dulyapeti ixvenu; aya komiçkinan. Eşo-aşo ğureli namtini xalk̆epes
imxvacinu nenaluri speros. Mara namtini xalk̆epeti va işinu. Magral-Lazepe
renan amk̆ata xalk̆epeşen. Uçva do k̆onsant̆rasyonişi k̆amp̆ape rt̆es didi
xilafepeşen; mtini giʒ̆vat, aya ren k̆oçinobaşi k̆abaeti. Aya xilafi
p̆olit̆ik̆apeşi sebebi ren p̆olit̆ik̆uri endişe do iktidariş xirsi; ma eşo
komiçkin. Qini Ok̆ok̆idinuşi oraşi Gurci Gamantanerepek K̆remlinişi xilafi
p̆olit̆ik̆apes numxvaces mara, andğaneri Gurci Gamantanerepe k̆onari k̆abeotoni
va rt̆es entepe. Xilafi qves, mara aya dulyape oxoʒ̆onuşi şansi do menceli va
uğutes emindroneri Gurci Gamantanerepes. Mara andğaneri Gurci Gamantanerepek
xolo emindroneri artneri p̆olit̆ik̆apes numxvacupan. Emuşeniti Qini
Ok̆ok̆idinuşi oraşi Gurci Gamantanerepe do andğaneri Gurci Gamantanerepe
ark̆aeli va mažirenenan çkin. Mi mişi k̆oçi ren; aya eşo beciti va ren, va
iqventi. Mi mişi k̆oçi ren, eya eşo iqvas, mara ar xalk̆işi minoba oskedinu ren
irişen beciti dulya. K̆oçik ar xalk̆işi minoba oskedinuşi gzas rt̆aşi, em k̆oçi
mişi k̆oçi ren, eya va ren beciti do va ren aʒ̆ineri p̆roblemi çkini; ma eşo
vizmon. Amk̆ata k̆oçik dobadona do nanadixaşi landaten va içalişeps aya speros.
Nenaten Gurci akonuri namtini Gamantanerepe çkinik Gurcistanişi k̆arta
oktalobas numxvaces. Fahrettin Çiloğli ren amk̆ata k̆oçepeşen. Saak̆aşvilist̆i
do Amerik̆anist̆i ren am k̆oçi. Mara udodginu muşi aya xalişen molaşinu va ren
feidoni mucadeleye çkini şeni. Amk̆ata k̆oçepes amk̆ata endişepe uğut̆es
k̆onna, aya tercixiten va içalişept̆es mucadeleşi speros. Eşo ižiren, entepes
amk̆ata derdi va uğunan.
(Naqonasunon)
+
ნოწილე
- 3
“ლაზეფე ლაზი რენან, გურჯეფე გურჯი რენან, ზაზაფეთი ზაზა რენან!”
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მთინი მაანათენ გურჯი გამანთანერი ვა რტუ მარა, არ-ჟურ გურჯი კოჩიქ ჭარუფტეს დო ქეთაბეფე გამოჩქუმერტეს. ნოჭარეფე
მუთეფეშითენ, ქეთაბეფე მუშითენ გურჯეფეში დიდი თარიხიშენ ამბარეფე მეჩაფტეს. დიდოფეთენ დიდი დულჲაფე იქიფტეს მარა; ნოჭარეფე მუთეფეშითენ, ქეთაბეფე მუთეფეშითენ, მუსლიმანი გურჯეფექ მუშენი ბათუმიშენ მოჰაჯირი გამახთეს, მუშენი პაპუშპაპუფეში დიხაფე ნაშქვეს დო ოსმანლიშა იმტეს, ამკათა ამბარეფე ვა მეჩაფტეს. მურენქი უდოდგინუ “ლაზეფე გურჯი რენან. ლაზური რენ გურჯული ნენაში დიჲალექტი.”-ჲადო ჭარუფტეს დო თქუმერტეს. აჲა ვა რტუ ჯუმალობაში ნენა, აჲა რტუ დუშმანიში ნენა. აჲა რტუ ემინდრონერი კრემლინიში პროპაგანდა. მარა გურჯული გამანთანერეფეთი აჲა დუშმანური გზას გედგითერეტეს. ლაზეფე დო გურჯეფე, არ ოჯაღიში ჟურ ჯუმა რტეს მარა, ხვალა ჯუმა რტეს. გურჯი, გურჯი რტუ; ლაზითი ლაზი. გურჯული ნენა რტუ გურჯული ნენა; ლაზური ნენა რტუ ნენა, გურჯული ნენაში დიალექტი ვარ. აწი გკითხათ; ლაზეფე გურჯი რენი, ლაზი რენი? ლაზეფე დო გურჯეფე თურქი რენანი, გურჯი რენანი?
ნევზათ კაჲა: ლაზეფე ლაზი რენან, გურჯეფე გურჯი რენან, ზაზაფეთი ზაზა რენან. 2010 წანას რტუ. კაჶკას-უჩამზოღაშ პლატჶორმიში ინისიჲატიჶიში მაართანი ოკოხთალა პწოფხით ჩქინ. ლაზი კულტურული დერნეღიში ჯოხოთენ, ისმაილ ბუჯაკლიში ბეგითი აჲა ოკოხთალას რტუ. ისმაილ ბუჯაკლიში ბეგიქ ეშო მკითხეს: “გურჯული ჯამიაქ უდოდგინუ “ლაზეფე გურჯი რენანჲა “ თქუმერს. თქვან აჲა დულჲა შენი მუ იზმონთჲა”. ეშო მკითხერეტეს. ჩქინთი ემუს ეშო ნენა გევუქთირით: “ეშო დულჲა იყვენი?! ჩქინ ეშო ვა ვიზმონთ. არ ხალკის მაჟურა ხალკიში მინობა ემპოზე ოხვენუ მთინი ვა რენ დო ჩქინ ამკათა ხილაჶი დულჲას მხუჯი ვა მეფჩაფთ; აჲა რენ ჩქინი ნენა. აჲა ნენა რენ მთინი ჩქინი შენი. ჩქინ ენთეფე კალა არ ვა ვორეთ.” ეშო ფთქვით ჩქინ. აწითი მთინი მესელაშა ქომოფთათ: ნამუსონი აკადემისჲენეფეში ნენათენ, არ ხალკიში მინობა ხოლო ეჲა ხალკის ქუჩქინ, მაჟურაფეს ვარ. აჲა რენ მცხადე დო ეშოთი იკაბულინენ. არ ხალკიში სტატუ ხოლო ეჲა ხალკიქ გონკვათუფს ჲადო თქუმერნან აჲა სფეროში აკადემისჲენეფექ. ამკათა აკადემისჲენეფე ქორენ. აჲა მესელე შენი ნიზა ოხვენუში შანსი ვა მიღუნან ჩქინ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ანდღანერი ოშწანურა ვა რენ (20) მაეჩანი ოშწანურა. აჲა რენ (21.) ეჩი დო მაეჩანი ოშწანურა. ანდღანერი ნდღას ღომანერი ოჶიციალური/ რესმური იდეოლოჟეფეთენ, ჩქარ მითის მუთუ ვა ახვენენ. ემუშენი ქი, ჶინანსური ქიანაქ ვა იჩინოფს სინორი. ინტერნეტური ქიანაქ ვა იჩინოფს სინორი. კაპიტალისტური სისტემიქ ვა იჩინოფს სინორი. თურქიჲეშენ (30) ეჩი დო ხუთ წანა წოხლეშენ არ ამბარი მექჩათ: “თურქიჲეს ქურდი ვა სქიდუნ, ქურდეფე რენან კარტკურტური თურქეფე. ქურდეფე, გერმაში თურქეფე რენანჲა” თქუმერტუ ოხენცალექ. “ქურდული, ნენა ვა რენ; გვერდი თურქული, გვერდი არაბული, გვერდი ჶარსული, გვერდი ჩქვა მუთური ღარღალუში ნენა რენჲა,” ზოპონტეს ნამთინი ჩქინერკოჩეფექ. მურენქი ანდღანერი ნდღას, თრტ-ქ 7/24 ქურდული ნენათენ ჭანდინაფს. ანდღანერი დევლეთადამაფექ, “ჩქინ არ მილლეთი ვორეთ. ჩქვაჩქვა ჯინჯეფეშენ ვორეთ მარა, არ მილლეთი ვორეთ. ჩქვადოჩქვა ნანანენაფეთი ქომიღუნანჲა,” ზოპონან ხოლო ოხენცალე-სიჲასეთადამაფექ. თქვანთი გიჩქინან, ლაზური ნენა, გურჯული ნენა, აფხაზური ნენა, ქურდული ნენა, ჩერქესული ნენა, ზაზური ნენა რენ მენოცხუნე დერსი ოხენცალეში ნწოფულაფეს. აჲა რენ აწინერი თურქიჲეში მცხადე. აწი ლაზეფე გურჯი რენანი, თურქი რენანი; ლაზეფე დო გურჯეფე თურქი რენანი?!
ნევზათ კაჲა: რესმური იდეოლოჟი მუში ოშენუ დო აკადემიური ჯამბაზობათენ მილეთი მოღერდინუ შენი გზალეფე გორუფს ჩინობერი “ქართველოგი” ტარიელ პუთკარაძექთი. ჟილენი ნიზაფეშენ ამბარი ქუღუნ დო მეჭირდერი რენ დო ემუშენი. ედო ტარიელ პუტკარაძექ ქეთაბი მუშის ეშო ჭარუფს:
“ხალი ეშო იყუშითი, პროტო - ქართველური ვარნა იბერული-კაჶკასური - პროტო ასჲური კებილეფე გამაგისვარათ. ენთეფეში დიდი ნოწილეფე რენან გურჯეფეში/ ქართველეფეში ბაბაფე; ეშო მაკორეცხენან ჩქინ: მუშქეფე / მოშეფე / მესხეფე (ჰეკათიოს მილეტელიში ნენათენ, მოსხურეფე რენან კოლხური კებილე), დაიანურუფე / დიაუჰურეფე / ტაოჰურეფე, კოლაელურეფე, ხალდურეფე, ტაბაურეფე / თიბარენურეფე / იბერულეფ/ სასპირულეფე/ სასპურეფე, კოიტურეფე/ კვიტურეფე, კორაკსურეფე, მარულეფე, ბეკირულეფე, ხალიზონურეფე/ ხალიბურეფე, ხალდურეფე / კალდურეფე, მოსინოიკურეფე / ხეპტაკომეტურეფე, დიძერულეფე, ბიძურეფე, ძიდრიტურეფე, მაკრონეფე / მაკროკეჶალურეფე, პასურეფე, მელანკურეფე, ეკრიკთიურეფე, ეკეკეირუფე, ხენიოხურფე, სანეფე / ჭანეფე, სანიგეფე / სანშკურეფე, ლაზეფე, აბხაზეფე / აბასკეფე, სვანეფე / მისიმიურეფე, სვანი-კოლხეფე, ამარანტურეფელარ (კოლხური კებილეფე), თუშეფე, კახურეფე, პოვულეფე, ხერეფე...''
“ყოროფელი მაკითხალეფე ჩქიმი;
ქართველეფეში (ლაზი-მარგალეფეში, აჭარულეფეში, მესხურეფეში, კახეტურეფეში, ქართლურეფეში დო მაჟურაფეში) ნენა დო ეთნო-კულტურიშენ მოლაშინაფს ქეთაბი ჩქიმიქ. ჩქიმი სიმადათენ; მაკითხალეფეს დელილეფე, რაბისკაფე, სიმადაფე დო ზმონაფეთენ გურჯეფეში თარიხიშენ ამბარეფე მეჩაფს ქეთაბიქ. გურჯეფეში თარიხი მსქვაშა იგურაგინონან; გურჯისთანიში სვა სო რენ მოდერნული ქიანას, აჲათი კაიხეშა ძირაგინონან; მუში პერსპექტიჶეფეთი ოხოწონაგინონან ქეთაბი ჩქიმიში თეთენ; ქეთაბი ჩქიმიქ მეგიშვილასუნონან. ''(ტარიელ პუტკარეძე, “გურჯეფე -1” ჯოხონი ქეთაბიშ კაპულაში ბუტკაშენ. ქეთაბი გურჯული ნენაშენ თურქული ნენაშა გოქთირერენ აბდულლაჰ ზორლუ დო გიგა კამუშაძექ)
თქვანთი კაიხეშა ძიროფთ; რესმური იდეოლოჟი მუში ოშენუ შენი, ვითოშეფეთენ წანაფე წოხლენი კაჶკასური კებილებეფეთი ქართველეფეში ბაბა შინაფს ტარიელ პუტკარეძექ. აშოთენთი რესმური იდეოლოჟი მუში ოკაპეთანუში გზალეფე გორუფს ტარიელ პუტკარეძექ. აკადემიური ჯამბაზობათენ, ხილაჶი რესმური ტეზეფე ოჩუმუ რენ დიდო მეჭირელი დულჲა არ აკადემისჲენი შენი. მილეთი მოღერდინუ დო ოჯერაფუ შენითი, ვითოში გზა გორუფს ტარიელ პუტკარეძექ. აჲა რესმური იდეოლოჟეფეშ გურინე, ჩქინ დიდო ნიზა დოპით დო ჩქინდა დიდო მემატეს. ამკათა კოჩეფეშენ ართერი რენ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი. მუში კალათი არ ნიზა დოპი მა ინტერნეტიშ გზათენ. ემუსთი არ მესაჟი მევუნჯღონერეტი, მარა აწიშა ნენა ვა გემიქთირუ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლიქ. აჲა რენ ჩქიმი მესაჟი:
"ქართველი ეთნიკური გრუბეფეშენ ართერითი მარგალეფე რენან."მთინი ქართველეფე" კალა კულტურული არ ჩქვანერობა ვა უღუნან მარგალეფეს. გურჯული ნენაში ოშქარული ოჯაღიშენ, მარა არ ჩქვა ნენა ღარღალაფან მარგალეფექ. 1930-ონი წანეფეს ჩქვანერი არ ეთნიკური გრუბი ჲადო იჭარინეს მარგალეფე. მარგალეფექ კომპაქტურო სქიდუნან "მეგრელია/ სამაგრალო" ჯოხონი მუხური მუთეფეშის. (რუსჲა ჶედერასჲონი დო ეთნიკური ოკოკიდინუფე ტრანსკაჶკასჲას; ჶაჰრეთთინ ჩილოღლიქ ხაზირუ, ბუტკა:176- 177).” ნამთინი ორაფეს “მარგალური რენ არ ჩქვა ნენა” ჲადო, ნამთინი ორაფესთი “მარგალური ვა რენ არ ნენა” ჲადო ჭარუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ვარნა ნოჭარე მუშიში გეჭკალას, მარგალეფე შენი “ეთნიკური გრუბეფეშ ართ-ართი რენ” ჲადო, ემედენი ეკულენი პარაგრაჶისთი "მთინი ქართველფეშენ კულტურული არ ჩქვანერობა ვა უღუნან მარგალეფეს” ჲადო ჭარუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ემორას ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ოკითხუ დომაჭირს: მთინი ქართველი დო მთინი ნავარენ ქართველი რენი დო მიეფე რენან ამთაფე? ხოლო ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ ეშო ჭარუფს: “1930-ონი წანეფეს ჩქვანერი არ ეთნიკური გრუბი ჲადო იჭარინეს მარგალეფე.” ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ნამუ ნოჭარე მთინი, ნამუ ნოჭარე მუში ხილაჶი რენ?! ნამუ ნოჭარეშა ხავესობა მიღუტან?! ართნერი პარაგრაჶიში დოლოხე არდიდო პარადოქსი ქუღუნ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. მარგალეფე ქართველეფეში გალე არ ეთნიკური გრუბი რენი? მარგალური ნენა რენი? ეჲა ქეთაბიში მთელი ამბარეფეშენ ნენა-გემქთირუ რენ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგი. ნენა-გემქთირუ რენ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგი, ქეთაბი მუში თერჯუმე ვა რენ დო ემუშენი.
აჩქვა დობადონა დო ოხენცალე კალა დობადონა აჭარა არ ძიროფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ; ეშო იძირენ დო აშოთენთი “არ
ჩქვა გაგნაფა” აყვენ ემუს. მარა ჟილენი პარადოქსული ნოთქვამეფე მუშითენ, მუ ოთქვალუ უნონ, ეჲა თიშენ კუდელი ოთქვალუ დვაჭირს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. ქართველი მუ დო მი ნორენ?! მოდერნური მაანათენ, არ მილეთიში ჯოხო რენი ქართველი?! ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ჟილენი ნოქვამეფეშენ ეშო ოხოიწონენ. ეშო იყვაშითი, თურქიჲეში გურჯეფე/”ჩვენებურეფე” ვა
რენან ქართველი მილეთიში ნოწილეფეშენ დო ვა იყვასუნონან. ქართველი ჯოხონი არ მილეთიში ჲეჩქინდუში პროსესის, თურქიჲეში გურჯეფე ეჲა პროსესიში დოლოხე ვა რტეს. ექონი ქართველი მილეთი კალა დიხა, კულტური, არ შური, ლამთინალური ართობა სთერი დინამიკეფე ვა უღუტეს თურქიჲეში გურჯეფეს/”ჩვენებურეფეს”. აწითი ამკათა დინამიკეფე ვა უღუნან დო ვა აყვასუნონან. აჲა რენ მთინი ამბარი. აჭარაში გურჯეფე დო გურჯისთანიში მაჟურა გურჯი კებილეფე კალა ართნერი ეთნიკური ჯინჯი ქუღუნანთურქიჲეში გურჯეფეს. პეა არ
ჯინჯიშენ მოხთიმერი ხალკეფეს ართნერი ოშქარული ჯოხო უღუტესი 1800-ონი წანაფეში გურჯისთანის?! ოქი 1800-ონი წანაფეში გურჯისთანიში ართნერი ეთნიკური ჯინჯიშენ კებილეფეს ქართველი ჯოხონტეს; ართნერი ოშქარული მილეთური ჯოხო უღუტეს,მუშენი აჲა ჯოხო ენთეფეს გუნდუნუ ოში წანა სთერი მკულე ორაში დოლოხე?! აჲა მუმქჲუნი რენი?! მწულე მაანათენ ვიხმარეტი მა ნანადიხაშ კონსეფთი; აჲა ოთქვალუ დომაჭირს მა. მარა ჩქიმდა მცუდი მოკიდუ შენი, ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ აჲა ხალი ჶურსატი შინაფს. ჩვენებურიშ კონსეფთიშენ დო 1800-ონი წანაფეში ხალიშენ მოლაშინუ დვაჭირს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. მთინი გიწვათ; ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ჩქარ მუთუშენ მოლაშინუში ხალი ვა უღუნ, დერდი მუში ჩქვა რენ დო ემუშენი. უდოდგინუ მცუდი მომოკიდაფან; ჶურსატი მაყუჲა უჩქინ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. ემუქ მუ თქუ დო მუ ყუ, ნოხვენე დო ნოთქვამეფე მუშიშენ ამბარი ვა უღუნ ემუს. ედო კაი ნიჲეთითენ მოლაშინერი არ ნენაშა ნოდგითუ შენი, გურჯეფეში მუესსესე კალა ოკოკიდინუში გზალეფე გორუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. უდოდგინუ გურჯეფეშენ დო გურჯისთანიში მუხური აჭარაშენ მოლაშინაფს მაკალე ჩქიმიქ. მარა ხოლოთი აჲა მაკალეშა ნოდგითუ დო პროვოკასჲონიში კამპანჲაფე ოწოფხუში გზალეფე გორუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. აწი ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ხოლო პკითხათ:
ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგი; “მარგალეფე მთინი ქართველი ვა რენან, არ ჩქვა ეთნიკური გრუბი რენან დო არ ჩქვა ნენა ქუღუნან” ჲადო ჭარუფთ თქვან. აჲა ნოჭარეფე თქვანიში გურინე, ნასჲონალისტი გურჯეფექ სეპარისტობა კაპულას მოგოკიდაფანი, ეშო ოღოდუში ჰაკი უღუნანი ენთეფეს?! კაპულას სეპარისტობა მოგოკიდაფთ ჩქინ, ხალკეფეს რესმური თარიხიში ტეზეფეში ნასჲონალისტური გაგნაფათენ კიმეტი ვა მეფჩაფთ დო ემუშენი.
"...გურჯი მილეთიში ჟურ ნოწილეშენ "მარგალეფე" დო "მთინი ქართველეფეში" დოლოხე ჲეჩქინდუ დო უხუზურობა..." (რუსჲა ჶედერასჲონი დო
ეთნიკური ოკოკიდინუფე ტრანსკაჶკასჲას; ჶაჰრეთთინ ჩილოღლიქ დოხაზირუ, ბუტკა:184); იფთი აჲა ჭარუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ხოლო ართნერი ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ ეშო ჭარუფს: "ქართველი რენ გურჯეფე, ლაზეფე, სვანეფე დო მარგალეფეშენ წოფხინერი “მილეთიში ჯოხო” (ქაჶქასჲა ჲაზილარი, ნომერა: 3, ბუტკა 43, პარაგრაჶი:1/ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი).
მა ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ნოჭარეფეშენ ჩქარ მუთუ ვა ოხომაწონუ; თქვან ოხოგაწონესი?! მითხანიქ მიწვას დო მათი ოხომაწონა! არ მილეთი ქორტუ დო ჯოხონტუ ქართველი; ჰოი?! გურჯეფე, ლაზი-მარგალეფე დო სვანეფეშენ წოფხინერი არ მილეთიშენ მოლაშინაფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ დოჭარერენ ჟილენი აჲა პარადოქსული ნენაფე ართნერი წანაში დოლოხე. აჲა რენ თიშენ კუდელიშა კომედი. ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ნამუ ნოჭარეშა ხავესობა მიღუტან აწი?!
(ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ გკმ-ს მცუდი მოკიდერეტუ 2010 წანას; კაპულას მცუდი მომოკიდერეტეს. ჰემინდროს ჩქინთი ემუს აჲა ქარტალი მენდევუნჯღონერეტით; ემუქ ნენა გემიქთურან, ეშო მინტეს ჩქინ, მარა აწიშა ჩქინ ნენა ვა გემიქთირეს ჩილოღლი ბეგიქ.)
ჟილენი ნოჭარეფე მუშიშენ კაიხეშა იძირენ, ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ქუღუნ ნოსი მღირი დო რესმური იდეოლოჟი დო მცხადეში ოშქენდას ეშადგინ დო მუთუ ვარ! ჰო, მორო მუ, ნენა დო ეთნიკური მინობაშენ ამბარონი არ ვარ, დიდო გაგნაფა ქორენ; აჲა ქომიჩქინ მათი. სო
დოდგითურ, ექონი სიმადათენ ოხოგაწონენ ამკათა დულჲაფე; რესმური თარიხითენთი, მთინი თარიხითენ ოხოგაწონენ ამკათა დულჲაფე. ამილკარ კაბრალიქთი მოლაშინაფს ამკათა გაგნაფაშენ: “მუჭო არ მზგუდაში ფუქურის ქუღუნ, ეშო; თასი ოწოფხუ, გემპონუ დო ლამთინალაში წოხლეხთიმუში ომუდეფე ოჭკადუში მენჯელი ქუღუნ კულტურისთი თარიხიში დოლოხე (...) “კულტურისთი ქუღუნ ხალკური კარაკტერი, მარა აჲა ვა რენ მთელო უნიჶორმი; ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ლამთინანაში კართა ნოწილე ვა მოირდერენ არკაელი... ლამთინალური აჲა ჩქვანერობაფექ ხოლო მოწირაფან კულტური დო ეკონომიში ირთიბათი დო ... გენერალური თავირეფეში ჩქვანერობათი მოლამიშინაფან.”(ამილკარ კაბრალი, “ჩოდინონი ნოღარღალეფე”). ედო ახირის არ ხალკიქ ვარნა კოჩიქ თი-მუშიში მინობა თი-მუშიქ ოგნაფას, აჲა რენ წორი; ჩქინთი ეშო მინონან. ჩქინთი არ ხალკის ვარნა არ კოჩის ეჲა კარარი მუშითენ კიმეტი მეფჩაფთ. ტარიელი პუთკარაძე ბეგი კალა დოხმელი პოლემიკი ვა მიღუნან ჩქინ. ემუქ სიმადეფე მუშიშენ მოლაშინაფს, ჩქინთი ჩქინი სიმადეფეშენ მოლაფშინაფთ. არიქ “წორი რენჲა” თქვას, მაჟურაქთი “წორი ვა რენჲა” თქვას. მუ პათ?! ჩქარ მითი, ჩქარ მითიში სიმადაშა მეკირელი ვა რენ თოკითენ. ჩქინი თარიხი ჲადო ღარღალაფან. მუ რენ აჲა თარიხი?! თი-მჩხუფეში, მაფაფეში თარიხი რენი აჲა?! ვარნა ზერი-უმანჯელი ხალკეფეში თარიხი რენი აჲა?! თარიხი ითქვინაში; ზერი-უმანჯელი ხალკეფეში გაგნაფათენ ოხოვოწონაფ ჩქინ ეჲა თარიხი. რუსული თარიხიშენთი ამბარი ქომიღუნან ჩქინ, ოსმანლი-თურქეფეში თარიხიშენთი ამბარი ქომიღუნან ჩქინ. მითხანეფეს ნამუ გაგნაფათენ თარიხიში სიმადა უღუნან, ეჲა დულჲაშენთი თიშენ კუდელიშა ამბარი ქომიღუნან ჩქინ...
აწითა ქომოფთათ თქვანი კითხალაშა; აჲა ზიტა, ქართველი ჲეჩქინდუ მილეთობაში პროსესის. თბილისიში გომორგვაშენ მუხური ქართლიში კებილეს თარიხურო ქუღუტუ პოლიტიკური, ედებური დო ჭარელი ნენაში მენჯელი. ედო მუხური ქართლიში კებილექ იხმარუ აჲა გეჯგინა მუში მილეთობაში პროსესის. მარა გურჯისთანისთი თურქიჲეს სთერი, მთელი ხალკეფე არ იშინუში, ამკათა პრობლემეფე დო ნოდგითუფე ჲეჩქინდუ; აჲა რტუ ნორმალი. ხალკეფეში თარიხი რენ უმოსი მჯვეში ოხენცალეფეში თარიხიშენ. ხალკეფე ოხენცალეფეშენ ვა ჲეჩქინდერეტეს. ოხენცალეფე ვა უღუტეს ენთეფეს მარა, ხოლოთი ქორტეს, ხოლოთი სქიდეს. ჩქინი ბაბაფეს ქართველი ჲადო არ ზიტაშენ ამბარი ვა უღუნან. მოჰაჯირობაში ორას ამკათა არ ჯოხო ვა რტუ დო ემუშენი. თურქიჲეში გურჯეფე დო ჩქიმი თოლითენ გიწვათ; ლაზ- მარგალეფე დო სვანეფეში ნენა ვა მოივარაში დო აშოთენ ენთეფეში მინობა ასიმილასჲონი ვა ოღოდაში, პრობლემი ვა რტუ ზიტა ქართველი. მილეთური არ გაგნაფა ვა მიღუნ მა. მარა კართა მილეთის არ ჯოხო ქუღუნ, აჲათი რენ დიდო ნორმალი; აჲა ვა რენ პოლემიკიში დულჲა. მარა ზიტა ქართველიქ მოივარს ლაზ-მარგალი დო სვანი ჯუმალეფე ჩქინიში ნენაფე. ედო აჲა ასიმილასჲონისტური გაგნაფა სქიდაშაქის, მა
ჰემი აჲა ზიტაშა მევოდგინამინონ, ჰემითი აჲა ზიტაშა ჯუმალური ხავესობა ვა მაყვასუნონ.
ეშო ვოჩოდინა: ხოლოსური ორაშაქის, ოლანდე სენტინელი ჯოხონი მესი რტუ ჰინდისთანიში ანდამანი დო ნიკობარი ჯოხონი მესეფეში არ ნოწილე. აჲა მესიში კებილექ ოღურინერენ მისჲონერ ჩაუ ისინჯითენ. ისვეჩრეში ჩინობერი გაზეთეფეშენ აჶტონბლადეტიში ჟურნალისტი ფეტერ კადჰამმარ ეშო ჭარერენ აჲა ამბარი: “ტრაჟიური არ ხალი რენ, მარა სვალჲარეფექ ნოსითენ არ დულჲა ყვერენან. არ ხალკიქ არ “ხჩეს” გზა მეჩაში, ეჲა ხალკის ჭუმენ ვა აყვენ. მთინი გიწვათ; ჩქინი მედენიჲეთი ჲეჩქინდერენ ჟენოსიდიშენ. წოხლეშენ ჟენოსიდიშ პოლიტიკა ვა იშინერეტუ კაბაეთი ჩქინი ქიანას. მარა ჟენოსიდი კაბაეთი იშინუ, ჩქინი ქიანაშა მოხთუში. “ნენაფე მუშიში მთინობა, ინკა მედენიჲეთიშენ მოლაშინუთენთი მოწირეს ჟურნალისტი ფეტერ კადჰამმარიქ. წოხლეშენ ინკაფეში მახორობა რტუ ვითოურ მილჲონი. ისფანჲოლური ისთილა შკულე, ინკაფეში მახორობა რტუ ჟურ მილჲონი.” ეშო ჭარერენ ჟურნალისტი ფეტერ კადჰამმარიქ. აჲა ამბარი შკულე პოლემიკი ჲეჩქინდერენ ავრუპაში ხალკიში შქას. ჟენოსიდი რენ კოჩინობაშ კაბაეთი. მოვარუ დო ასიმილასჲონი ოღოდუთი რენ ხჩე ჟენოსიდი. აჲა პატინობაში ოშქარი ოყოფიმუ გურის მეკაგილაფანი?!
გურიშმეჭვონი რენ, ანდღანერი ნდღასთი ამკათა ხჩე ჟენოსიდიში ოშქარი არ-ჟურ ვა რენ. არ
ამბარიშენთი მოლაგიშინათ დო აჲა ვოჩოდინა მა. ისმაილ ბეშიქჩი ბეგი რენ ჩინობერი დო ბეჯითი სოსჲოლოგი. ისმაილ ბეშიქჩი ბეგიქთი “ზაზაფე ქურდი რენანჲა” თქუმერს. ქურდული პოლიტიკაში რესმური ტეზის ნუმხვაჯუფს ისმაილ ბეშიქჩი ბეგიქ. მუფერი გამანთანერი რენ ისმაილ ბეშიქჩი ბეგი?! თოქსერის ჶაჲსბუკიშენ ეშო დოპჭარი მა:
“პოლიტიკური სებებეფეთენ, ისმაილ ბეშიქჩი ბეგიქ ზაზაფე ქურდი ჯინჯონი ოგნაფაფს; ჶაჰრეთთინ ქირზიოღლი ბეგიქთი თურქიჲეში მთელი ხალკაფე თურქი ჯინჯონი ოგნაფაფს. ისმაილ ბეშიქჩითი, ჶაჰრეთთინ ქირზიოღლი სთერი რენ; ტარიელ პუთკარაძეფე სთერი კოჩეფეთი ისმაილ ბეშიქჩი სთერი რენან.
“ნამუ პოლიტიკაქ მარგალ-ლაზეფე მოივარუ დო ენთეფე ასიმილასჲონი ოღოდუ ნა, მა ეჲა პოლიტაკაშა მევოდგითი, ზაზაფე ქურდი რენან ჲადო ამბარონი რესმური ტეზიშათი მევოდგითი მა. ლისე წანაფეშენ დონი, “ქურდეფე თურქი რენან ჲადო ამბარონი რესმური ტეზიშათი მევოდგითი მა. აწიშკულეთი აჲა რესმური ტეზეფეშა ნოდგითუ რენ ჩქიმი ანანკენი; აჲა ამბარეფეშ გურინე, დიდო პოლემიკეფე დო ნიზაფე დოპი დო ზაზა მენაბრეფეს პანდა მხუჯი მეფჩი მა. აჲა ორაში დოლოხე დიდო მსქვა მანებრაფე მაყუ. აჲა დულჲაშენ ამბარონი მჯვეში არ ნოჭარე ჩქიმიშენ მოლაფშინა დო ვოჩოდინა:
“იფთინერი დღაშენ დონი, ქურდული პოლიტიკური ოხონკანაქ “ზაზეფე ქურდი რენანჲა” თქუმერს. გეჭკალა მუშიშენ დონი, თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიქთი “ თურქიჲეში მთელი ხალკი თურქი რენანჲა” თქუ. გურჯისთანიში რესმური იდეოლოჟიქ “მარგალ ლაზეფე დო სვანეფე გურჯი რენანჲა” თქუმერს. აჲა სუმ რესმური იდეოლოჟისთი ჩქვანერობა ვა უღუნ. მაჟურა ხალკეფე მოვარუ დო ასიმილასჲონი ოღოდუში გზას გედგითერენ ოჲანერი ნასჲონალისტური მთელი მენჯელეფექ ქიანაში ჩქვადოჩქვა სვალეფეს; ენთეფეში მილეთობაში დულჲა აშო რენ. აჲა ნასჲონალისტური მენჯელეფექ რესმური იდეოლოჟი ჲოჩქინდაფან, ჩქვა კაპეტი პოლიტიქური ართიანობა უნონან დო ემუშენი. მარა ამკათა პოლიტიქური ართიანობა ოკაპეტანუ შენი, მცუდი, მოვარუ, ასიმილასჲონი ოღოდუ, გებაძგა დო ზორი იხმარს ნასჲონალისტური მენჯელიქ. ედო ქურდული პოლიტიკური ოხონკანაქთი ამკათა ვასითაფე ეშო ვარნა აშო დიხმარუ დო ხოლოთი იხმარს ზაზაფეშა მედგინერი.
მარა კვაზალური ჶრაქსიჲონეფექ ქურდული ოხონკანას/ ჰდპ-ს ნუხვაჯუფან დო ვა ნოდგითაფან ჟილენი რესმური იდეოლოჟიშა. “ზაზაფე ქურდი რენან” ჲადო ოთქვალუ რენ მამოვარე დო ასიმილასჲონური გაგნაფა. აჲა პოლემიკური დულჲა ვა რენ. “ზაზაფე ქურდი რენან” ჲადო ისმაილ ბეშიქჩი ხოჯაქ ნუმხვაჯუფს ქურდული ოხონკანას. აჲა რენ ისმაილ ბეშიქჩი ხოჯაში დიდი უბედინერობა. ჰდპ კალა დოდგითუ ვარნა ემუს ომხვაჯუ ვა რენ პრობლემი. ქურდული ოხონკანაქ “ზაზაფე ქურდი რენან” ჲადო არ სიმადა ჰდპ-ს კაბული დოხვენაფუ, მარა აჲა რენ კვაზალური პოლიტიკაში იმთიანი რესმური იდეოლოჟიშა მედგინერი. აჲა იმთიანი რენ მცუდიში, კაიხეშა იძირენ. ჰდპ-ში მანებრა კვაზალური ჶრაქსიჲონეფე რენან ნენათენ გამანთანერეფე!'' ამკათა მოვარუ დო ასიმილასჲონი თემელონი რესმური ტეზეფეშა ნოდგითუ რენ კართა გამანთანერი ჯოხონი კოჩიში ანანკენი. ამკათა რესმური იდეოლოჟეფეშა ნოდგითუ დვაჭირს კართა გამანთანერის. ხალკეფე მოვარუ დო ენთეფე ასიმილასჲონი ოღოდუ რენ კოჩინობაში კაბაეთი დო ემუშენი.”
ალი იჰსან
აქსამაზი: ოთქვალუ დომაჭირს;
აწიშა გურჯი გამანთანერეფე კაბაეთონი რენან. ემუშენი ქი, მჯვეში კრემლინიში პროპაგანდეფე ყვეს უდოდგინუ: “ლაზეფე გურჯი რენან; რენ,
ლაზური რენ გურჯული ნენაში დიალექტი.”. აჲა რტუ დუშმანობა ჩქინებური ჯუმალობაშა. ლაზური ნენათი, გურჯული ნენათი ღურუნ თურქიჲეს. მარა გურჯი გამანთანერეფექ ხე-ოკოკლიმერი ვა ჩალიშაფან გურჯული ნენაში ოსქიდუ შენი. ლაზი დო გურჯი გამანთანერეფექ ხე-ოკოქლიმერი ვა იჩალიშეფან ლაზური ნენა დო გურჯული ნენაფეში ოსქიდუ-ოსქედინუ შენი. ლაზი გამანთანერეფექ ტელევიზჲონიშენ ამბარეფე მეჩაფან: “ლაზური ნენა ღურუნ.” გურჯი გამანთანერეფექ ტელევიზჲონეფეშენ ამბარეფე მეჩაფან: “გურჯული ნენა ღურუნ.” მარა ვართი გურჯი დო ვართი ლაზი გამანთანერეფექ ხე-ოკოკლიმერი ჩქარ მუთუ ვა იქიფან ლაზური ნენა დო გურჯული ნენაფეში ოსქიდუ-ოსქედინუ შენი. აჲა დულჲა ღომანთი აშო რტუ, აწითი აშო. ამ გამანათანერეფეს მუ უნონან; ნანანენაფე მუთეფეშიში ოსქედინუი ვარნა შახსური ვარნა არ
ჩქვა დულჲა მუთეფეში შენი, აჲა ხვამერი ზმონა ოხმარუი?! მა აჲა დულჲაშენ ჩქარ მუთუ ვა ოხომაწონუ. თქვან მუთუ ოხოგაწონესი პეა? მი მი რენ, მი მიში კოჩი რენ, ბელლი ვა რენ!
ნევზათ კაჲა: ხალკაფეში რახატობა დო კანიობა შენი პოზიტიჶური დულჲაფე იხვენუ სოჲვეთისთანიში ორას, მარა დიდი ხილაჶი დულჲაფეთი იხვენუ; აჲა ქომიჩქინან. ეშო-აშო ღურელი ნამთინი ხალკეფეს იმხვაჯინუ ნენალური სფეროს. მარა ნამთინი ხალკეფეთი ვა იშინუ. მაგრალ-ლაზეფე რენან ამკათა ხალკეფეშენ. უჩვა დო კონსანტრასჲონიში კამპაფე რტეს დიდი ხილაჶეფეშენ; მთინი გიწვათ, აჲა რენ კოჩინობაში კაბაეთი. აჲა ხილაჶი პოლიტიკაფეში სებები რენ პოლიტიკური ენდიშე დო იქთიდარიშ ხირსი; მა ეშო ქომიჩქინ. ყინი ოკოკიდინუში ორაში გურჯი გამანთანერეფექ კრემლინიში ხილაჶი პოლიტიკაფეს ნუმხვაჯეს მარა, ანდღანერი გურჯი გამანთანერეფე კონარი კაბეოთონი ვა რტეს ენთეფე. ხილაჶი ყვეს, მარა აჲა დულჲაფე ოხოწონუში შანსი დო მენჯელი ვა უღუთეს ემინდრონერი გურჯი გამანთანერეფეს. მარა ანდღანერი გურჯი გამანთანერეფექ ხოლო ემინდრონერი ართნერი პოლიტიკაფეს ნუმხვაჯუფან. ემუშენითი ყინი ოკოკიდინუში ორაში გურჯი გამანთანერეფე დო ანდღანერი გურჯი გამანთანერეფე არკაელი ვა მაძირენენან ჩქინ. მი მიში კოჩი რენ; აჲა ეშო ბეჯითი ვა რენ, ვა იყვენთი. მი მიში კოჩი რენ, ეჲა ეშო იყვას, მარა არ ხალკიში მინობა ოსქედინუ რენ ირიშენ ბეჯითი დულჲა. კოჩიქ არ ხალკიში მინობა ოსქედინუში გზას რტაში, ემ კოჩი მიში კოჩი რენ, ეჲა ვა რენ ბეჯითი დო ვა რენ აწინერი პრობლემი ჩქინი; მა ეშო ვიზმონ. ამკათა კოჩიქ დობადონა დო ნანადიხაში ლანდათენ ვა იჩალიშეფს აჲა სფეროს. ნენათენ გურჯი აქონური ნამთინი გამანთანერეფე ჩქინიქ გურჯისთანიში კართა ოქთალობას ნუმხვაჯეს. ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი რენ ამკათა კოჩეფეშენ. სააკაშვილისტი დო ამერიკანისტი რენ ამ კოჩი. მარა უდოდგინუ მუში აჲა ხალიშენ მოლაშინუ ვა რენ ჶეიდონი მუჯადელეჲე ჩქინი შენი. ამკათა კოჩეფეს ამკათა ენდიშეფე უღუტეს კონნა, აჲა თერჯიხითენ ვა იჩალიშეფტეს მუჯადელეში სფეროს. ეშო იძირენ, ენთეფეს ამკათა დერდი ვა უღუნან.
(ნაყონასუნონ)
1.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/buyuk-isimlerin-degil-buyuk-davalarn.html
2.
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/gunumuzde-aydn-olmak-hem-kolay-hem-cok.html
3.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/lazlar-lazdr-gurculer-gurcu-zazalar-zaza.html
4.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/05/kulturumuzu-dilimizi-ve-kimligimizi.html
https://sonhaber.ch/nevzat-kaya-ile-soylesi-3-bolum-turkce-lazca/
https://www.circassiancenter.com/tr/demokratik-gurculer-platformundan-nevzat-kayanin-roportaji/
