“Kültürümüzü, dilimizi ve kimliğimizi yaşatma mücadelesidir
bu!”
2.
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/gunumuzde-aydn-olmak-hem-kolay-hem-cok.html
3.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/lazlar-lazdr-gurculer-gurcu-zazalar-zaza.html
4.
(4. Bölüm)
Ali İhsan
Aksamaz: Belki siz de biliyorsunuz,
Sakarya’daki Muhacir kimi Laz ve Gürcüler bir dernek kurdu. Dernek binasında
öğretmenler Lazca kurslar, Gürcüce kurslar veriyorlar. Ben de bu derneğin
başkanıyla bir söyleşi yaptım; belki biliyorsunuz, belki bilmiyorsunuz,
bilmiyorum. Bazı Gürcü Aydınları bu derneğe karşı. “Bu dernek vasıtasıyla
ticaret yapıyorlar,” diyorlar. Laz aydınlarının çoğu bu derneğe karşı. “Bu
dernek Kartvelistlik yapıyor. Bu dernek, Lazları Kartvelleştirmek için
çalışıyor. Gürcü Devleti, bu derneğe destek oluyor. Gürcü Kilisesi, bu derneğe
para veriyor,” diyorlar. Bu derneğe ilişkin böyle sözler ediyorlar, ancak
el-ele verip Lazca ve Gürcüceyi yaşatmak için bir şey yapmıyorlar bu Laz ve
Gürcü Aydınları. Laz Aydınlarının birbirleri ile irtibatı yok. Gürcü
Aydınlarının birbirleriyle irtibatı yok. Biri, “Lazlar Gürcüdür; Lazca
Gürcücenin diyalektidir!”diyor. Diğeri; “Lazlar Lazdır. Lazca, Gürcücenin
diyalekti değildir,” diyor. Kimse el-ele verip bir şey yapmıyor. Ben bu işten
de bir şey anlamadım. Ne düşünüyorsunuz? Neyi, nasıl yapalım da hem Lazcayı hem
de Gürcüceyi yaşatalım hem de kardeşliğimiz çiçeklenip, şenlensin?
Nevzat Kaya:
Sakarya Kartvel Gürcü Laz derneğini ben de duydum. Başkanı ile yaptığınız
söyleşiyi okudum. Bizler önce Kafkas halkları olmak üzere, bütün Türkiye ve
Dünya Halklarının kardeşleşmesini ve ortak hareket etmesi taraftarıyız.
Kafkas-Karadeniz Platform Girişimi, sonra sizlerle düşünülen, fakat hayata
geçirilemeyen bir girişimimiz oldu. Ortak etkinlikler yaptık, ortak platformlar
oluşturduk. Bu gibi halkların ortak hareket etmesinden mutlu oluruz her zaman
ve bu gibi girişimleri destekleriz. Fakat Laz halkını inkâra dayanan bir
tanımlama ile bir oluşum içine gitmek baştan sorunlu bir durumdur. Neden
Sakarya Kartvel Gürcü Laz Derneği diye kurmuşlar da, Sakarya Laz -Gürcü derneği
adı ile kurmamışlar? Araya neden Kartveli sıkıştırmışlar? Samimi olunsa idi,
böyle yapılırdı. Arkasında başka bir niyet olmasa idi, böyle yapılırdı. Bunun
dışında, bu oluşum ile ilgili diğer iddialar ile ilgili hiç bir bilgim yoktur.
Sorunuzun ikinci kısmı olan hem
kardeşliğinizi geliştirmek, hem de dilimizi, kimliğimizi yaşatmak kısmına
gelirsek, bu nokta da şu söz bizlere ışık tutabilir: ''Büyük isimlerin değil,
büyük davaların adamı olunuz.'' (Emiliano
Zapata)
Laz kardeşlerime önerim; birbirleri
ile iletişimlerini kesmesinler. Aralarındaki kişisel sorunları arka plâna
atsınlar. Çünkü birbirinize ihtiyacınız var. Bir Laz kurumundan kapıdan
kovulsanız, bacadan girmelisiniz. Israr ve iyi niyet, sabır ve içtenlik aradaki
sorunları zamanla çözer. Bizim böyle bir şansımız yok. Çünkü belirli kesimler
alanı tahakküm altına almış durumdadır. Yanlışlıkları, eksiklikleri fazla
büyütmemek gereklidir. Zamanla her şey değişir, gelişir. Yeter ki, sahtekârlık,
çıkarcılık olmasın. Bir dava insanı olmak, ilk önce bu davada kendini öncelememeyi,
kapsayıcı olmayı gerektirir. Hiç kimse mükemmel değildir ve koşullarımız da hem
Lazlar, hem de Gürcüler açısından zorluklar ve olumsuzluklar ile doludur. Bu
koşulları bir de kendimiz bireysel sebeplerle arttırmamalıyız. Bu konuda
gelişim ve ilerleme için olgunlaşmak ve gerçekliğin bütününe odaklanmak,
çözümün, ilerlemenin başlangıcıdır. Laz ve Gürcü aydınları bunlara
yoğunlaşmalıdır. Dayanışmak, bağlarımızı geliştirmek, kafamızın arkasında gizli
niyetler taşımamak ve mücadele alanına yoğunlaşmak, her tutarlı, dürüst aydının
tavrı olmak zorundadır. Bu alan farklılıklarımızla ortak değerlerde, zeminlerde
yürümemizi gerektiren bir alandır. Farklılıklarımızı baştan kabul etmeli ve
bunlara takılmadan, ortak değerlerde yürümemiz gereklidir. Bu da kültürümüzü,
dilimizi ve kimliğimizi yaşatma mücadelesidir. Bu mücadele de duyarlı herkese
ihtiyacımız vardır. Kimseyi dışlama, yok sayma lüksümüz yoktur. Değişim,
gelişim zordur, fakat ısrar ve en başta kendimizde bu değişimi, gelişimi yaratmalıyız.
Laz Aydınları, özneleri aralarındaki sorunları
geleceğe taşımamalıdırlar. Sizinle de yaptığımız röportajlardan, Ahmet Hulusi
Kırımlı ile olanından sonra, Laz Kültür Derneği Başkanı Sayın Mehmet Ali Beşli
ile geçmişten kaynaklı yaşanan sorun, buna iyi bir örnektir. Bu alan,
birbirimizin açıklarını arayıp, zora düşürmeye çalışacağımız, politik bir alan
değildir. Davaya zarar veren tavır ve durumlara en sert eleştiri
getirilmelidir. Fakat olay ve durumlar şahsileştirilmemelidir. Gürcü camiasında
en sert eleştirileri yapan biriyim. Fakat en sert ve ağır eleştirileri yaptığım
kişilere bile kişisel husumet duymam. Ben onların davaya zarar veren tavır ve
durumlarını eleştiriyorum. Yoksa bunun dışında tavırları beni ilgilendirmezdi.
Kitleler içinde olmanın, asgari ilke, işleyiş ve plân-programa dayalı
kurumsallaşmanın esas sorunları çözecek, yol almayı sağlayacak durum olduğu
açıktır. Gençlere yol açmak gereklidir. Onlara büyüklük yapmak, büyüklenmek
doğru değildir. Yukarıda Emiliano Zapata’nın sözünde olduğu gibi, önemli olan
davadır ve bu dava da eskiler, büyükler, ağabeyler olmaz. Böyle bir baskılanma,
sadece davaya zarar verir. Eskilerin, büyüklerin, ağabeylerin tek misyonu
yenilerin, gençlerin önünü açmak, onlara inisiyatif vermeye çalışmak olmalıdır.
Aksi halde alan güdükleşir, dava şahsileşir ve alanı bu daraltır.
Bir özeleştiri yapmam gerekirse,
bilmeden, istemeden Laz dostlarımız arasındaki bir geçmiş sorunda rol aldım. Bu
yüzden olay ve geçmişteki sorundan bağımsız olmak kaydıyla Mehmet Ali Beşli den
özür dilerim. O zaman Mehmet Ali Beşli’ye onunla da röportaj yapabileceğimizi,
yanıt hakkının olduğunu ifade ettim. Kim halkı, kim haksız bilemem. Fakat Laz
Aydınları bu sorunlarını zamanında açık ve gerekiyorsa, sert tartışmalar ile
halletmeli idiler. Ki röportajların ve kitap projesinin akamete uğraması bu
yüzdendir. Böyle bir projesi olan biri olarak, böyle bir durumu en başta
istemeyecek biri, projenin sahibidir. Bu konuyu büyütmem, bu yüzden kimseye
kızgınlık ve kırgınlığım yoktur. Fakat yeri gelmişken bunu da ifade etmek
istedim.
Somut önerimi sorarsanız, bizler bu ara atıl bir
durumdayız, Fakat her zaman projelere ve faaliyetlere açığız. Yeter ki, Türkiye
Halkları, Kafkas Halkları ve Laz-Gürcü Halkları için bir değer, anlam ifade
edecek en basit iş ve durum söz konusu olsun. Kişi, kurum, büyük, küçük ayrımı
yapmayız.
Ali İhsan
Aksamaz: Nevzat Bey, ben bu söyleşi
ile mutlu oldum. İsterseniz, sonlandıralım? Başka söyleyecekleriniz var mı?
İsterseniz, yeni bir söyleşi daha yapalım. Burada söyleyemediklerinizi de
söyleyin. Ben size çok teşekkür ederim. Her zaman mutlu olun!
Nevzat Kaya:
Hayatım boyunca bireysel hırslarım olmadı. Kariyer, konum ve popülerlik derdim
de olmadı. Her alanda insanlık için değer ve anlam ifade edecek durumlarda
tavrımı açıkladım. Somut katkılarımı gücüm oranında yaptım. Bu noktada hiç bir
zaman ayrım yapmadım. Gün geldi Zaza kardeşlerimin yanında yer aldım, günü
geldi Laz-Megrel kardeşlerimin, günü geldi Çerkes ve Kürt kardeşlerimin. Günü
geldi Sincan-Uygur Özerk Bölgesinde ve Arakanda zulme uğrayan Müslüman ve Türk
kardeşlerimin yanında yer aldım. Gürcü Halkı ile tabii ki, duygusal bağımın
daha güçlü olması normaldir. Bu açıdan onlar için, elimden gelen her şeyi
yapmak isterim, fırsatı, koşulları olduğu nokta da. Bu söyleşi fırsatını bana
verdiğiniz için, size teşekkürlerimi bir kez daha bildiririm. Umarım doyurucu
ve bir işlevi olacak bir söyleşi olmuştur.
(Bitti)
(Önerilen
okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Aydınları’nın Yayıncılık Faaliyetleri”,
6 IV 2020, sonhaber.ch/ hyetert.org; Ali İhsan Aksamaz, “Sandro’nun Hayatı”, 25
IV 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Alfabesi ve Gürcüce’nin
gelişimi”, 5 V 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Ansiklopedik
Sözlüğü Yayınlandı”, 23 XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; Candan Badem, “Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan,
Artvin”, Aras Yayınları, İstanbul, 2018; Erdoğan Şenol, “Gürcü Ansiklopedik
Sözlüğü”, Emsal Matbaa Tanıtım Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2021; Eşref
Yılmaz: “Göç Olaylarında Bilgi Karmaşası Çok Yaygın!”, 21 V 2022, sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Mehmet Ender Savcın: “Gürcistan’da akrabalarımız var!”, 11 X 2020,
sonhaber.ch/ gurcuhaber.com; Murat Kasap: “Hep beraber güzel eserler ortaya
çıkartalım!”, 23 I 2019, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr;
Parna- Beka Çilaşvili, “Taşralı Gürcülerin” kendilerini yeniden keşfi”, 20 I
2017, tetripiala.wordpress.com; Pridon Khalvaşi,
Erdoğan Şenol (Çeviren), “Omri”, Gece Kitaplığı, Ankara, 2019)
+
Noʒ̆ile - 4
“K̆ult̆uri çkini, nena çkini do minoba çkini oskedinuşi mucadele ren aya!”
Ali İhsan Aksamazi: Mis uçkin, tkvanti giçkinan, Lazi
do Gurci Gamantanerepek xe-ok̆oklimeri ar derneği gedges noğa Sakaryas; ağani
gedgineri ren. Mamgurapalepek Lazuri nenaşi k̆ursepe meçapan, Gurculi nenaşi
k̆ursepe meçapan derneğişi binas. Mati aya derneğişi dudmaxvance k̆ala ar
int̆erviu dop̆i; giçkinani, va giçkinani, va miçkin ma. Namtinik Gurci
Gamantanerepek nodgites aya derneğişa. “Aya derneğişi xeten ticareti ikipanya”
zop̆onan namtinepek. Lazi Gamantanerepeşi didokti nodgitun aya derneğişa. “Aya
derneği Kartveloba ikips. Aya derneğik Lazepeşi Kartvelizasyoni şeni içalişeps.
Gurculi oxenʒalek nuşvels aya derneğis. Gurculi K̆ilisek para meçaps aya
derneğisya” tkumernan Lazi Gamantanerepeşi didok. Aya derneği şeni amk̆ata
nenape zop̆onan mara, xe-ok̆ok̆limeri çkar mutu va ikipan Lazuri do Gurculi
nenapeşi oskedinu şeni am Gurci do Lazi Gamantanerepek. Lazi Gamantanerepes
artikartikarti k̆ala irtibati va
uğunan. Gurci Gamantanerepes artikarti k̆ala irtibati va
uğunan. Arik, “Lazepe Gurci renan!”- ya zop̆ons. Majurak, “Lazepe Gurci va
renan, Lazi renanya” zop̆ons. “Lazuri nena va ren Gurculi nenaşi
dialekt̆iya”. Çkar mitik xe-ok̆ok̆limeri çkar mutu va ikips. Ma aya dulyaşenti
mutu va oxomaʒ̆onu. Tkvan mu izmont? Mu do muç̆o p̆at do hemi Lazuri nena do
Gurculi nena voskedinat, hemiti çkineburi cumalobak ipukiras do işenas?
Nevzat K̆aya: Noğa Sakaryaşi
Kartveli Gurci Lazi Derneğişi ambari mati kovogni. Eya derneğişi
dudmaxvance k̆ala ar rop̆ort̆aji qvit tkvan do mati eya rop̆ort̆aji vik̆itxi.
İpti K̆afkasuri Xalk̆epe, uk̆ule Turkiye do Kianaşi mteli Xalk̆epeşi Cumaloba
do ok̆oçalişuşa xavesoba komiğunan çkin. Edo amk̆ata noçalişes mxuci mepçapt
çkin. K̆afk̆as-Uçamzoğa P̆lat̆formişi İnisiyat̆ifişi noçalişe, uk̆ule tkvani
k̆ala majura inisiyat̆ifişi teşebbusi çkini, mara va ixorʒelinu. Oşkaruli
sosyaluri faaliyetepe dop̆it, oşkaruli p̆lat̆formepe p̆ʒ̆opxit. Xalk̆epeşi
ok̆oçalişuşen xazi maqvenan; xeleberi viqvert. Edo amk̆ata teşabbusepes mxuci
mepçapt. Mara ar grubik Lazi xalk̆i moivaraşi, eya mamovare grubis omxvacu ren
p̆roblemoni geç̆k̆alaşen; aya ren p̆roblemoni xali. Muşeni Kartveli Gurci Lazi
Derneği coxoten ar derneği gedgerenan?! Muşeni Sakarya Lazi Gurci Derneği
coxoten va gedgerenan?! Muşeni Kartveli coxoti uğun derneğis? Samimi
iqveret̆es k̆onna, Lazi Gurci Derneği yado coxo geidginasunt̆u eya
derneğis. K̆ap̆ulas mpuleri niyet̆i va uğut̆es k̆onna, derneğişi
coxo Lazi Gurci Derneği iqvasunt̆u. Amuş gale, aya derneğişen ambaroni majura
idiapeşen çkar ambari va miğun ma.
K̆itxala tkvanişi majurani noʒ̆ileşa komoptat
aʒ̆iti; hemi cumaloba çkini oşenu, hemiti nena- minoba çkini oskedinuşa
komoptat. Eşo matkven ma: ''Didi coxopeşi vardo, didi davapeşi k̆oçi iqvit!'' (Emiliano Zap̆at̆a)
Lazi cumalepe çkimişa tavsiyepe komiğun ma:
P̆anda artikarti k̆ala irtibati giğut̆an; doxmeli nizape tkvani eşo beciti va
ren; artikartişi omxvacu dogaç̆irnan, tkvan ar davaşi k̆oçepe ret do emuşeni.
Lazepeşi ar muesseseşen tkvan gegt̆k̆oçanşi, omʒ̆ole gaqvan nek̆na tkvanda!
Noçkinu, k̆ai simada, sap̆ri do k̆ai guronobaşi menceliten, doxmeli mteli
p̆roblemepe içodasunon; ma eşo vizmon. Çkin Gurci Gamantaneres amk̆ata şansi va
miğunan, namtini mencelepek xe gedverenan mteli speropes do emuşeni.
Xilafi do dork̆ineri dulyapes becitoba meçamu va dogaç̆irnan. K̆arta
dulya ik̆arasunon, iktirasunon do irdasunon oraşi doloxe; ma eşo komiçkin. Saxtekyaroba
do mpuleri menfaat̆uri gagnapa va yeçkindas; aya dogibağunan. Ar davaşi k̆oçi
ipti eya davaşi cginaşi gzas iqvasunon. Edo oşkaruli davaşi gzamşinobaşen
ambari uğut̆as amk̆ata k̆oçis. Çkar miti mukemmeli va ren; ma aya komiçkin.
Hemi Lazepe do hemiti Gurcepeşi andğaneri xali ren meç̆irelobaten
yopşa. Aya negat̆iuri xalis şaxsuri nizapeten omxvacu va
megomskunanan. Aya davaşi rdalas omxvacu domaç̆irnan. Davaş zmona do gagnapaten
ok̆ep̆et̆anu do mtini davas omxvacu ren cgina do rdalaşi geç̆k̆ala. Lazi do
Gurci Gamantanerepek aya gzas gedgitan. Ok̆omxvacu, cumaloba çkini
ok̆ap̆et̆anu, mpuleri ajandaşi mance vardo, cumalobaşi mance oqopimu do mtini
mucadeles omxvacu, namusoni oqopimu; amk̆ata Gamantaneri oqopimu
domaç̆irnan.
Çkvaneroba komiğunan, mara oşkaruli ğirapeten oçalişu domaç̆irnan aya
speros. İpti artikartişi çkvaneroba k̆abuli oxvenu domaç̆irnan;
oşkaruli ğirapeten oçalişu domaç̆irnan. K̆ult̆uri çkini, nena çkini do minoba
çkini oskedinuşi mucadele ren aya. Tito-tito k̆arta k̆ai guroni
k̆oçi domaç̆irnan aya mucadeles. Çkar miti gamak̆atu do çkar mitişen
omendranuşi luksi va miğunan. Ktirala do omordinu ren dido meç̆ireli, mara aya
ktirala do omordinuşen çkin ipti ambari miğut̆an; ipti tiçkinişi ktirala do
omordinu miğut̆an.
Lazi Gamantanerepeşi ʒ̆oxle-mxtimupek naşkvan
şaxsuri nizape. Tkvani k̆ala ar rop̆ort̆aji dop̆eret̆i.
Ahmet Hulusi K̆irimi
k̆ala ar rop̆ort̆aji dop̆eret̆i. Lazi
K̆ult̆uruli Dudmaxvance Mehmet Ali Beşli Begi k̆ala ʒ̆oxleşen
genomskide p̆roblemi ren k̆ai orneği amk̆ata şaxsuri nizape
şeni. Artikartişi k̆abaetepe ognapu şeni moxva va ren aya spero. Artikartişi
k̆ap̆ulas k̆abaeti mok̆iduşi spero va ren aya. P̆olit̆ik̆uri spero va ren aya.
Ar k̆oçik davas zarari meçaşi, emindros em k̆oçi k̆ap̆et̆işa otenk̆idu
domaç̆irnan; aya ren dido normali. Mara amk̆ata dulyape do ambarepe va ren
şaxsuri; eşo kobžirat domibağunan. Dido k̆ap̆et̆işa tenk̆idepe dop̆i ma Gurculi
camias. Mara tenk̆idepe çkimişi muxatabi k̆oçepe k̆ala xoloti xusumeti va miğun
ma. Noxvene do tavri mutepeşiten, entepek davas zarari meçapan, mati emuşeni
entepe otenk̆iduşi gzas vore. Amuş gale, entepeşi majura taviri va
monç̆els?! Asgaruli p̆rensiponi oçalişu do p̆lanoni-p̆rogramoni
museesesepeşi mance oqopimuşi p̆roblemepe oçodinasunon xalk̆epeşi doloxe oqopimuk.
Aşotenti menceli maqvasunonan aya davaşi doloxe; aya ren aşikyari.
Ağanmordalepes xe mepçat; aya domaç̆irnan. Entepes didiloba oʒ̆iru k̆ai va
ren. Emiliano Zap̆at̆akti tkveren: “Dava ren irişen beciti. Edo aya
davasti va uqonun mcveşepe, didilepe do umçane cumadepe. Amk̆ata zmona do
gagnapak davas zarari meçaps do mutu var. Mcveşepeşi, didilepeşi, umçane
cumalapes ar didi misyoni kuğunan: Eti ren ağanepes, ağanmordalepes omxvacu do
inisiyat̆ifi meçamuşi gzalepe ogoru. Mcveşepek, didilepek, umçane cumalapek eşo
va qvanşi, dava iqven şaxsuri dulyapeşen do aya xalitenti dava indaren.
Ar ot̆ok̆rit̆ik̆i domaç̆iraşi; va miçkit̆u, va
mint̆u, ambari va miğut̆u mara, Lazi manebrape çkinişi mcveşi p̆roblemis mati
mxuci mepçi do, aşoten aya dulyas roli maqu mati. Eya ambari do
mcveşi p̆roblemişi gurine, mutu va matkven, emk̆ata hak̆i va miğun mara, xvala
eya roli çkimişi gurine, Mehmet Ali Beşli Begik mixarsuvas. “Ginonan na, tkvani
k̆alati ar rop̆ort̆aji maxvenen. Nenaş gektiruşi hak̆i kogiğunanya” vuʒ̆veret̆i
Mehmet Ali Beşli Begis. Namuk mtini zop̆ons, namuk mtini va zop̆on, ma solen
maçkinen, va miçkin ma. Mara aya p̆roblemepe eşo varna aşo, oçodinu dvaç̆irnan
Lazi Gamantanerepes. Rop̆ort̆ajepeti, rop̆ort̆ajepeş ketabişi
p̆rojeti nik̆vatinu aya dulyaşi gurine. Emk̆ata ketabiş p̆rojeşi mance vort̆i
ma, emuşeniti aya p̆roje çkimi nik̆vatinas, aya va mint̆u ma; ayati
mskvaşa giçkit̆an. Ek̆o beciti va ren aya ambari; mitiş gurine şumeri do
gemzuli va vore ma. Eya rop̆ort̆ajepeşen molapşinişi, aya ambariti gomaşinu.
Emuşeniti aya ambareşenti molapşini ma. K̆onk̆ret̆uli tavsiye mk̆itxatşi, alargas voret çkin andğaneri dğalepes,
mara pelaperi p̆roje do faaliyet̆epeşa p̆anda xavesoba komiğunan. Turkiyeşi
Xalk̆epe, K̆afk̆asyaşi Xalk̆ape do Lazi do Gurci Xalk̆epe şeni basiti, mara
maanoni ar teklifi iqvas, eya domibağunan. Çkar k̆oçişa, çkar muesseseşa, çkar
umçenaşa, çk̆ar umk̆ilaşa p̆at̆i va voğodapt çkin davaşi gzas; amk̆ata k̆arta
k̆oçişi gzamşine voret çkin.
Ali İhsan Aksamazi: Nevzat Begi, ma
vixeli aya int̆erviuten. Ginonan na, voçadinat?! Otkvaluşi çkva mutu giğunani?!
Ginonan na, xolo ar çkva int̆erviu çkva dop̆at
do aʒ̆i na va gatkves ambarepe tkvaniti komomçit. Ma dido şukuri
giʒ̆umert. P̆anda ixelit!
Nevzat K̆aya: Çkar xirsi va maqu
skidala çkimiş morgvalis. K̆ariyeri, et̆ik̆et̆i do p̆op̆ulerobaşa xavesoba va
maqu. K̆oçinobaşa maanoni k̆arta dulya şeni tavri çkimişen molapşini ma
udodginu. Edo emk̆ata dulyapes mxuci mepçi ma. Muk̆o menceli miğut̆u, ek̆onari
menceliten mxuci mepçi k̆oçinobaşi davas. Razist̆uri zmona do
gagnapa va maqu. Eşo domaç̆irt̆u Zaza cumalepe çkimisti mxuci mepçi; eşo
domaç̆irt̆u Lazi- Margali cumalepe çkimisti mxuci mepçi; eşo domaç̆irt̆u
Çerkesi do Kurdi cumalepe çkimis mxuci mepçi. Eşo domaç̆irt̆u Sincan-Uygurişi
Ot̆onomiuri muxuristi, Arak̆anişi zeri Muslimanepesti, Turki cumalepe çkimisti
mxuci mepçi ma. Moro mu, Gurci Xalk̆i k̆ala irtibati çkva k̆apet̆i komiğun ma,
ayati epto normali ren, ar diʒxiri komiğun entepe k̆ala do emuşeni. Emuşeniti fursat̆i
maqvaşi, şart̆i moxva iqvaşi; k̆arta vasitaten mxuci mepça
xalk̆i çkimis, aya minon ma. Aya int̆erviuten, zmona do simadape çkimişen
molaşinuşi fursat̆i momçit; xolo şukuri giʒ̆umert. Ma mepşven, dobağine do
pelaperi ar int̆erviu yeçkindu.
(Diçodu)
+
ნოწილე - 4
“კულტური ჩქინი,
ნენა ჩქინი
დო მინობა
ჩქინი ოსქედინუში მუჯადელე რენ
აჲა!”
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მის უჩქინ, თქვანთი გიჩქინან, ლაზი დო გურჯი გამანთანერეფექ ხე-ოკოქლიმერი არ დერნეღი გედგეს ნოღა საქარჲას; აღანი გედგინერი რენ. მამგურაფალეფექ ლაზური ნენაში კურსეფე მეჩაფან, გურჯული ნენაში კურსეფე მეჩაფან დერნეღიში ბინას. მათი აჲა დერნეღიში დუდმახვანჯე კალა არ ინტერვიუ დოპი; გიჩქინანი, ვა გიჩქინანი, ვა მიჩქინ მა. ნამთინიქ გურჯი გამანთანერეფექ ნოდგითეს აჲა დერნეღიშა. “აჲა დერნეღიში ხეთენ თიჯარეთი იქიფანჲა” ზოპონან ნამთინეფექ. ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქთი ნოდგითუნ აჲა დერნეღიშა. “აჲა დერნეღი ქართველობა იქიფს. აჲა დერნეღიქ ლაზეფეში ქართველიზასჲონი შენი იჩალიშეფს. გურჯული ოხენცალექ ნუშველს აჲა დერნეღის. გურჯული კილისექ ფარა მეჩაფს აჲა დერნეღისჲა” თქუმერნან ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქ. აჲა დერნეღი შენი ამკათა ნენაფე ზოპონან მარა, ხე-ოკოკლიმერი ჩქარ მუთუ ვა იქიფან ლაზური დო გურჯული ნენაფეში ოსქედინუ შენი ამ გურჯი დო ლაზი გამანთანერეფექ. ლაზი გამანთანერეფეს ართიქართიქართი კალა ირთიბათი
ვა უღუნან. გურჯი გამანთანერეფეს ართიქართი კალა ირთიბათი
ვა უღუნან. არიქ, “ლაზეფე გურჯი რენან!”- ჲა ზოპონს. მაჟურაქ, “ლაზეფე გურჯი ვა რენან, ლაზი რენანჲა” ზოპონს. “ლაზური
ნენა ვა რენ გურჯული ნენაში დიალექტიჲა”. ჩქარ მითიქ ხე-ოკოკლიმერი ჩქარ მუთუ ვა იქიფს. მა აჲა დულჲაშენთი მუთუ ვა ოხომაწონუ. თქვან მუ იზმონთ? მუ დო მუჭო პათ დო ჰემი ლაზური ნენა დო გურჯული ნენა ვოსქედინათ, ჰემითი ჩქინებური ჯუმალობაქ იფუქირას დო იშენას?
ნევზათ კაჲა: ნოღა საქარჲაში ქართველი გურჯი ლაზი დერნეღიში ამბარი მათი ქოვოგნი. ეჲა დერნეღიში დუდმახვანჯე კალა არ როპორტაჟი ყვით თქვან დო მათი ეჲა როპორტაჟი ვიკითხი. იფთი კაჶქასური ხალკეფე, უკულე თურქიჲე დო ქიანაში მთელი ხალკეფეში ჯუმალობა დო ოკოჩალიშუშა ხავესობა ქომიღუნან ჩქინ. ედო ამკათა ნოჩალიშეს მხუჯი მეფჩაფთ ჩქინ. კაჶკას-უჩამზოღა პლატჶორმიში ინისიჲატიჶიში ნოჩალიშე, უკულე თქვანი კალა მაჟურა ინისიჲატიჶიში თეშებბუსი ჩქინი, მარა ვა იხორცელინუ. ოშქარული სოსჲალური ჶაალიჲეთეფე დოპით, ოშქარული პლატჶორმეფე პწოფხით. ხალკეფეში ოკოჩალიშუშენ ხაზი მაყვენან; ხელებერი ვიყვერთ. ედო ამკათა თეშაბბუსეფეს მხუჯი მეფჩაფთ. მარა არ გრუბიქ ლაზი ხალკი მოივარაში, ეჲა მამოვარე გრუბის ომხვაჯუ რენ პრობლემონი გეჭკალაშენ; აჲა რენ პრობლემონი ხალი. მუშენი ქართველი გურჯი ლაზი დერნეღი ჯოხოთენ არ დერნეღი გედგერენან?! მუშენი საქარჲა ლაზი გურჯი დერნეღი ჯოხოთენ ვა გედგერენან?! მუშენი ქართველი ჯოხოთი უღუნ დერნეღის? სამიმი იყვერეტეს კონნა, ლაზი გურჯი დერნეღი ჲადო ჯოხო გეიდგინასუნტუ ეჲა დერნეღის. კაპულას მფულერი ნიჲეტი ვა უღუტეს კონნა, დერნეღიში ჯოხო ლაზი გურჯი დერნეღი იყვასუნტუ. ამუშ გალე, აჲა დერნეღიშენ ამბარონი მაჟურა იდიაფეშენ ჩქარ ამბარი ვა მიღუნ მა.
კითხალა თქვანიში მაჟურანი ნოწილეშა ქომოფთათ აწითი; ჰემი ჯუმალობა ჩქინი ოშენუ, ჰემითი ნენა- მინობა ჩქინი ოსქედინუშა ქომოფთათ. ეშო მათქვენ მა: ''დიდი ჯოხოფეში ვარდო, დიდი დავაფეში კოჩი იყვით!'' (ემილიანო ზაპატა)
ლაზი ჯუმალეფე ჩქიმიშა თავსიჲეფე ქომიღუნ მა: პანდა ართიქართი კალა ირთიბათი გიღუტან; დოხმელი ნიზაფე თქვანი ეშო ბეჯითი ვა რენ; ართიქართიში ომხვაჯუ დოგაჭირნან, თქვან არ დავაში კოჩეფე რეთ დო ემუშენი. ლაზეფეში არ მუესსესეშენ თქვან გეგტკოჩანში, ომწოლე გაყვან ნეკნა თქვანდა! ნოჩქინუ, კაი სიმადა, საპრი დო კაი გურონობაში მენჯელითენ, დოხმელი მთელი პრობლემეფე იჩოდასუნონ; მა ეშო ვიზმონ. ჩქინ გურჯი გამანთანერეს ამკათა შანსი ვა მიღუნან, ნამთინი მენჯელეფექ ხე გედვერენან მთელი სფეროფეს დო ემუშენი. ხილაჶი დო დორკინერი დულჲაფეს ბეჯითობა მეჩამუ ვა დოგაჭირნან. კართა დულჲა იკარასუნონ, იქთირასუნონ დო ირდასუნონ ორაში დოლოხე; მა ეშო ქომიჩქინ. სახთექჲარობა დო მფულერი მენჶაატური გაგნაფა ვა ჲეჩქინდას; აჲა დოგიბაღუნან. არ დავაში კოჩი იფთი ეჲა დავაში ჯგინაში გზას იყვასუნონ. ედო ოშქარული დავაში გზამშინობაშენ ამბარი უღუტას ამკათა კოჩის. ჩქარ მითი მუქემმელი ვა რენ; მა აჲა ქომიჩქინ. ჰემი ლაზეფე დო ჰემითი გურჯეფეში ანდღანერი ხალი რენ მეჭირელობათენ ჲოფშა. აჲა ნეგატიური ხალის შახსური ნიზაფეთენ ომხვაჯუ ვა მეგომსქუნანან. აჲა დავაში რდალას ომხვაჯუ დომაჭირნან. დავაშ ზმონა დო გაგნაფათენ ოკეპეტანუ დო მთინი დავას ომხვაჯუ რენ ჯგინა დო რდალაში გეჭკალა. ლაზი დო გურჯი გამანთანერეფექ აჲა გზას გედგითან. ოკომხვაჯუ, ჯუმალობა ჩქინი ოკაპეტანუ, მფულერი აჟანდაში მანჯე ვარდო, ჯუმალობაში მანჯე ოყოფიმუ დო მთინი მუჯადელეს ომხვაჯუ, ნამუსონი ოყოფიმუ; ამკათა გამანთანერი ოყოფიმუ დომაჭირნან.
ჩქვანერობა ქომიღუნან, მარა ოშქარული ღირაფეთენ ოჩალიშუ დომაჭირნან აჲა სფეროს. იფთი ართიქართიში ჩქვანერობა კაბული ოხვენუ დომაჭირნან; ოშქარული ღირაფეთენ ოჩალიშუ დომაჭირნან. კულტური ჩქინი, ნენა ჩქინი დო მინობა ჩქინი ოსქედინუში მუჯადელე რენ აჲა. თითო-თითო კართა კაი გურონი კოჩი დომაჭირნან აჲა მუჯადელეს. ჩქარ მითი გამაკათუ დო ჩქარ მითიშენ ომენდრანუში ლუქსი ვა მიღუნან. ქთირალა დო ომორდინუ რენ დიდო მეჭირელი, მარა აჲა ქთირალა დო ომორდინუშენ ჩქინ იფთი ამბარი მიღუტან; იფთი თიჩქინიში ქთირალა დო ომორდინუ მიღუტან.
ლაზი გამანთანერეფეში წოხლე-მხთიმუფექ ნაშქვან შახსური ნიზაფე. თქვანი კალა არ როპორტაჟი დოპერეტი. აჰმეთ ჰულუსი კირიმი კალა არ როპორტაჟი დოპერეტი. ლაზი კულტურული დუდმახვანჯე მეჰმეთ ალი ბეშლი ბეგი კალა წოხლეშენ გენომსქიდე პრობლემი რენ კაი ორნეღი ამკათა შახსური ნიზაფე შენი. ართიქართიში კაბაეთეფე ოგნაფუ შენი მოხვა ვა რენ აჲა სფერო. ართიქართიში კაპულას კაბაეთი მოკიდუში სფერო ვა რენ აჲა. პოლიტიკური სფერო ვა რენ აჲა. არ კოჩიქ დავას ზარარი მეჩაში, ემინდროს ემ კოჩი კაპეტიშა ოთენკიდუ დომაჭირნან; აჲა რენ დიდო ნორმალი. მარა ამკათა დულჲაფე დო ამბარეფე ვა რენ შახსური; ეშო ქობძირათ დომიბაღუნან. დიდო კაპეტიშა თენკიდეფე დოპი მა გურჯული ჯამიას. მარა თენკიდეფე ჩქიმიში მუხათაბი კოჩეფე კალა ხოლოთი ხუსუმეთი ვა მიღუნ მა. ნოხვენე დო თავრი მუთეფეშითენ, ენთეფექ დავას ზარარი მეჩაფან, მათი ემუშენი ენთეფე ოთენკიდუში გზას ვორე. ამუშ გალე, ენთეფეში მაჟურა თავირი ვა მონჭელს?! ასგარული პრენსიფონი ოჩალიშუ დო პლანონი-პროგრამონი მუსეესესეფეში მანჯე ოყოფიმუში პრობლემეფე ოჩოდინასუნონ ხალკეფეში დოლოხე ოყოფიმუქ. აშოთენთი მენჯელი მაყვასუნონან აჲა დავაში დოლოხე; აჲა რენ აშიქჲარი. აღანმორდალეფეს ხე მეფჩათ; აჲა დომაჭირნან. ენთეფეს დიდილობა ოწირუ კაი ვა რენ. ემილიანო ზაპატაქთი თქვერენ: “დავა რენ ირიშენ ბეჯითი. ედო აჲა დავასთი ვა უყონუნ მჯვეშეფე, დიდილეფე დო უმჩანე ჯუმადეფე. ამკათა ზმონა დო გაგნაფაქ დავას ზარარი მეჩაფს დო მუთუ ვარ. მჯვეშეფეში, დიდილეფეში, უმჩანე ჯუმალაფეს არ დიდი მისჲონი ქუღუნან: ეთი რენ აღანეფეს, აღანმორდალეფეს ომხვაჯუ დო ინისიჲატიჶი მეჩამუში გზალეფე ოგორუ. მჯვეშეფექ, დიდილეფექ, უმჩანე ჯუმალაფექ ეშო ვა ყვანში, დავა იყვენ შახსური დულჲაფეშენ დო აჲა ხალითენთი დავა ინდარენ.
არ ოტოკრიტიკი დომაჭირაში; ვა მიჩქიტუ, ვა მინტუ, ამბარი ვა მიღუტუ მარა, ლაზი მანებრაფე ჩქინიში მჯვეში პრობლემის მათი მხუჯი მეფჩი დო, აშოთენ აჲა დულჲას როლი მაყუ მათი. ეჲა ამბარი დო მჯვეში პრობლემიში გურინე, მუთუ ვა მათქვენ, ემკათა ჰაკი ვა მიღუნ მარა, ხვალა ეჲა როლი ჩქიმიში გურინე, მეჰმეთ ალი ბეშლი ბეგიქ მიხარსუვას. “გინონან ნა, თქვანი კალათი არ როპორტაჟი მახვენენ. ნენაშ გექთირუში ჰაკი ქოგიღუნანჲა” ვუწვერეტი მეჰმეთ ალი ბეშლი ბეგის. ნამუქ მთინი ზოპონს, ნამუქ მთინი ვა ზოპონ, მა სოლენ მაჩქინენ, ვა მიჩქინ მა. მარა აჲა პრობლემეფე ეშო ვარნა აშო, ოჩოდინუ დვაჭირნან ლაზი გამანთანერეფეს. როპორტაჟეფეთი, როპორტაჟეფეშ ქეთაბიში პროჟეთი ნიკვათინუ აჲა დულჲაში გურინე. ემკათა ქეთაბიშ პროჟეში მანჯე ვორტი მა, ემუშენითი აჲა პროჟე ჩქიმი ნიკვათინას, აჲა ვა მინტუ მა; აჲათი მსქვაშა გიჩქიტან. ეკო ბეჯითი ვა რენ აჲა ამბარი; მითიშ გურინე შუმერი დო გემზული ვა ვორე მა. ეჲა როპორტაჟეფეშენ მოლაფშინიში, აჲა ამბარითი გომაშინუ. ემუშენითი აჲა ამბარეშენთი მოლაფშინი მა. კონკრეტული თავსიჲე მკითხათში, ალარგას ვორეთ ჩქინ ანდღანერი დღალეფეს, მარა ფელაფერი პროჟე დო ჶაალიჲეტეფეშა პანდა ხავესობა ქომიღუნან. თურქიჲეში ხალკეფე, კაჶკასჲაში ხალკაფე დო ლაზი დო გურჯი ხალკეფე შენი ბასითი, მარა მაანონი არ თექლიჶი იყვას, ეჲა დომიბაღუნან. ჩქარ კოჩიშა, ჩქარ მუესსესეშა, ჩქარ უმჩენაშა, ჩკარ უმკილაშა პატი ვა ვოღოდაფთ ჩქინ დავაში გზას; ამკათა კართა კოჩიში გზამშინე ვორეთ ჩქინ.
ალი იჰსან
აქსამაზი: ნევზათ ბეგი, მა ვიხელი აჲა ინტერვიუთენ. გინონან ნა, ვოჩადინათ?! ოთქვალუში ჩქვა მუთუ გიღუნანი?! გინონან ნა, ხოლო არ ჩქვა ინტერვიუ ჩქვა დოპათ დო
აწი ნა ვა გათქვეს ამბარეფე თქვანითი ქომომჩით. მა დიდო შუქური გიწუმერთ. პანდა იხელით!
ნევზათ კაჲა: ჩქარ ხირსი ვა მაყუ სქიდალა ჩქიმიშ მორგვალის. კარიჲერი, ეტიკეტი დო პოპულერობაშა ხავესობა ვა მაყუ. კოჩინობაშა მაანონი კართა დულჲა შენი თავრი ჩქიმიშენ მოლაფშინი მა უდოდგინუ. ედო ემკათა დულჲაფეს მხუჯი მეფჩი მა. მუკო მენჯელი მიღუტუ, ეკონარი მენჯელითენ მხუჯი მეფჩი კოჩინობაში დავას. რაზისტური ზმონა დო გაგნაფა ვა მაყუ. ეშო დომაჭირტუ ზაზა ჯუმალეფე ჩქიმისთი მხუჯი მეფჩი; ეშო დომაჭირტუ ლაზი- მარგალი ჯუმალეფე ჩქიმისთი მხუჯი მეფჩი; ეშო დომაჭირტუ ჩერქესი დო ქურდი ჯუმალეფე ჩქიმის მხუჯი მეფჩი. ეშო დომაჭირტუ სინჯან-უჲგურიში ოტონომიური მუხურისთი, არაკანიში ზერი მუსლიმანეფესთი, თურქი ჯუმალეფე ჩქიმისთი მხუჯი მეფჩი მა. მორო მუ, გურჯი ხალკი კალა ირთიბათი ჩქვა კაფეტი ქომიღუნ მა, აჲათი ეფთო ნორმალი რენ, არ დიცხირი ქომიღუნ ენთეფე კალა დო ემუშენი. ემუშენითი ჶურსატი მაყვაში, შარტი მოხვა იყვაში; კართა ვასითათენ მხუჯი მეფჩა ხალკი ჩქიმის, აჲა მინონ მა. აჲა ინტერვიუთენ, ზმონა დო სიმადაფე ჩქიმიშენ მოლაშინუში ჶურსატი მომჩით; ხოლო შუქური გიწუმერთ. მა მეფშვენ, დობაღინე დო ფელაფერი არ ინტერვიუ ჲეჩქინდუ.
(დიჩოდუ)
2.
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/gunumuzde-aydn-olmak-hem-kolay-hem-cok.html
3.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/04/lazlar-lazdr-gurculer-gurcu-zazalar-zaza.html
4.
Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/05/kulturumuzu-dilimizi-ve-kimligimizi.html
https://sonhaber.ch/nevzat-kaya-ile-soylesi-4-bolum-turkce-lazca/
https://www.circassiancenter.com/tr/demokratik-gurculer-platformundan-nevzat-kayanin-roportaji/
