“Anadilimiz ve köklü güzel kültürümüzün yok olmasın!”
(Ön açıklama: Bugünkü misafirim İnci Derya Turna. İnci
Derya Turna, şairlerimizden. Yayınlanmış Lazca bir şiir kitabı var: “ʒ̆ut̆a
Oxori/ Küçük Ev”. İnci Derya Turna, Arhavili Kemençeci Yaşar’ın da kızı. İnci
Derya Turna ile bir söyleşi yaptım. Biyografisi, kitabı ve babasına ilişkin
konuştuk. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz)
+
Ali İhsan Aksamaz:
İnci Hanım; önce biyografinizden konuşalım da öyle başlayalım! Nerede doğdunuz?
Hangi okullarda okudunuz? Mesleğiniz nedir? Nerelisiniz? Şimdi nerede
yaşıyorsunuz? Lütfen, kendinizden bahsedin!
İnci Derya Turna:
Artvin'in Arhavi İlçe'sinde bir Laz olarak doğdum. Yedi yaşıma kadar çok Lazca,
az Türkçe konuşabiliyordum. İlkokula başlayınca, Lazcanın ayıp olduğunu, Türkçe
konuşmam gerektiğini söylediler. İlk, orta, liseyi ilçemde tamamladım.
Yüksekokula geç devam edebildim. Evlenip İstanbul'a gelin gittikten sonra, Açık
Öğretimde okudum. İşletme bölümünü bitirdim. Ama eşim, bana Fatih'te dükkân
açınca, çalışmamı orada sürdürdüm. On iki yaşımdan beri babamın desteği ile ilk
önce yerel gazete ve dergilerde şiirlerim yayımlandı. Daha sonraları büyük
dergi ve gazetelerde şiir ve kısa öykülerim çıktı. Birçok yarışmalara katıldım.
Üçüncü, ikinci, birincilik ödüllerim var. Çok uzun yıllar eşimin doğduğu,
yaşadığı yer olan İstanbul'da yaşadım. Son bir kaç yıldır Trabzon'a yerleştim.
Lazonama yakın olduğu için çok mutlu oldum. Ama İstanbul'da sevdamın, büyük aşkımın
yeri olduğu için Trabzon'da sürgün gibiyim. Çok özlüyorum. Ne yazık ki sevgili
eşimi kısa süre önce kaybettim. Birçok sosyal etkinliklere katılıyorum. Bir de
çocuk yuvalarına, yaşlılar yurduna gitmekten mutlu oluyorum. Okumayı çok
seviyorum, kitap ve dergilere çok düşkünüm. Eşim Boşnak kökenli olduğu için,
anadilini ve kültürünü de öğrendim.
Ali İhsan Aksamaz:
İnci Hanım, yayınlanmış Lazca bir şiir kitabınız var. Kitabınız bende de
mevcut. Lazcaya hâkimsiniz ve çok kuvvetli bir kaleminiz var. Kitabınız ne
zaman yayınlandı. Kitabınızda kaç adet Lazca şiir yer alıyor?
“Yayımlanmamış iki yüze yakın Lazca
şiirim var.”
İnci Derya Turna:
Lazca şiir kitabım 2014'te Lazika Yayınlarından çıktı. Şiir kitabımda 60 adet
şiir var. Ama yayımlanmamış iki yüze yakın Lazca şiirim var. Yirmiden fazla da
öyküm.
Ali İhsan Aksamaz:
İnci Hanım, duygu ve düşüncelerinizi bize Lazca olarak aktarıyorsunuz; bu çok
önemli. Lazca şiir yazmaya ne zaman başladınız?
İnci Derya Turna:
Lazca şiir yazmaya 1995 - 2000 yıllarında başladım.1995'lerde İsmail Avcı
Bucaklişi Arhavi'deki baba evimize gelmişti. Bana "Lazca yaz; şiir ve
öykülerini," dedi. O zamandan beri yazmaya çalışıyorum. İsmail kardeşime borçluyum
yani.
Ali İhsan Aksamaz:
Kitabınızın adı “ʒ̆ut̆a Oxori/ Küçük Ev”. Kitabınıza niçin bu adı verdiniz?
İnci Derya Turna:
“Küçük Ev” adını ben vermedim. İsim babası tamamen İsmail Bucaklişi'dir.
Yaşar Turna (1931- 1990): Televizyonun bilinmediği, ulaşımın
bugünkü gibi kolay olmadığı 1960’lı yıllarda Yaşar Turna, o günkü teknolojiyle Laz
Diline kurumsal anlamda büyük katkılarda bulundu
İnci Derya Turna:
Babam, harika bir insandı. Biz küçükken, eve hep gazete, dergi, kitap
getirirdi. Okumayı ve yazmayı ona borçluyum. Babam, folklor ekibiyle ülkemizin
birçok iline beni de götürürdü. Ben kemençesini taşır, gözüm gibi korurdum.
Birçok seminerlere etkinliklere katıldık; sanatçılarla bir araya geldik. Biz
beş kardeşiz, bir erkek, dört kız. Babam, bizimle arkadaş gibiydi. Asla bir
tokatını bile yemiş değiliz. O çok ileri görüşlü, çağdaş bir insandı. Bizi hiç
bir konuda kısıtlamadı. Küçük de olsak fikirlerimize önem verdi. Gece üstümüzü
örter, hepimizi öper, ışığımızı kapatır, huzurla sevgiyle uyumamızı sağlardı.
Uyumadan önce mutlaka on - onbeş sayfa kitap okurdu. Gazetelerin bulmacalarını
da çözmeyi çok severdi. Geceleri müzik çalışmaları yapardı. Yeni Lazca besteler
çalışırdı. Bizler de kemençenin ezgili sesinde uyurduk. Babam, birçok müzik
aletini kullanabiliyordu. Ama en çok kemençe ve akordeon. Almanya ve Amerika’da
birçok yabancı insana kemençe çalmasını, türkü söylemesini ve folklorumuzu
öğretmişti. Ayrıca kendi imalâtı olan kemençeleri de onlara armağan etmişti.
Babamla birçok anım vardır. Birini anlatıyorum. Bir gazinoda, ekibiyle programı
vardı. Bu kez beni de götürdü. Folklor ekibine ayrılmış iki masa, üzerinde de
çeşitli yiyecek ve içecekler vardı. Diğer masalardaki insanlar da eğlenceleri
izlemeye gelmişlerdi. Babam, beni folklorcuların masasına oturttu. “Buradan hiç
kalkma,” dedi. Heyecan içindeydim. İlk kez böyle bir yere gelmiştim. On dört
yaşımdaydım. Anneciğim çok güzel kıyafet giydirmişti bana. Saçlarım upuzundu.
Babam, ekiple kuliste hazırlanmaya gitti. Masada yalnız kaldım. Bir ara babamla
bir garson, bana bakıp bir şeyler konuşuyorlardı. Garson, beni babamların
masasında görünce, çok beğenmiş ama kim olduğumu bilmiyormuş. Babama,
"Ağabey, masanızda çok cici bir kız oturuyor. Çok beğendim. Onu bu akşam
kendime aşık edeceğim," demiş. Babam da "Yanlış yaptın, o benim kızım
olur," deyince o garson çok utanmış ve üniformasını çıkarıp gazinoyu terk
etmişti.
Ali İhsan Aksamaz:
Biliyorum; canla-başla Lazca şiirler yazıyorsunuz. Yeni şiir kitabı
projeleriniz var mı? Bize müjdeli haberiniz var mı?
İnci Derya Turna:
Yeni şiir ve öykü kitabım olsun isterim tabii. Çalışıyorum bunun için. Sadece
Lazca değil, Türkçe kitap çalışması da yapıyorum. Birçok eserim kitaplaşmayı
bekliyor. Son aylarda sağlık sorunlarım var; biraz düzelirsem, çalışmalarıma
hız vereceğim. Lazca ve Türkçe anlamlı ve güzel şeyler yazmak için çaba
gösteriyorum. Yaşamışlıklarım ve yoğun duygularımın böylece kalıcı olmasını
sağlamak istiyorum. Lazlıkla ilgili çalışmalar yapan insanlara ayrı bir sevgim
ve sonsuz saygım var. Tek derdim, ana dilimizin ve köklü güzel kültürümüzün yok
olmamasıdır. Dilerim, yeni neslimiz bizden güzel Lazca konuşur, okullarda
öğretilir ve değerlerimize sahip çıkarlar.
Ali İhsan Aksamaz:
İnci Hanım, size çok teşekkür ederim. Şimdilik başka sorum yok. Ancak sizin
söyleyecekleriniz varsa, buyurun, onu da söyleyin, lütfen! Her zaman mutlu
olun, yüz yaşınıza kadar yaşayın; göğe çıkın!
İnci
Derya Turna: Dünyada sınır, hudut, gümrük olmasın istiyorum! Ve tabii ki,
sömürülen, öldürülen, açlıktan ölen insanlar İstemiyorum!
Arhavi Halk
Oyunları Ekibi, 7 III 1968
(Önerilen okumalar:
Bayram Ali Özşahin: “Kapitalizm her şeyi aşındırıyor, öğütüyor, eritiyor,
kaybediyor!”, 14 VIII 2019, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Besim Özel: “Köyümüzde Lazca türküler söylenirdi”, 11
IV 2022, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr;
Cemil Telci: “Çay Üreticileri de Özel Şirketlerin İnsafına Kaldı!”, 19 VI 2021,
sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Cihangir
Bilgin: “Anadolu’da yaşamış ozan ve âşıkların divanını okudum!”, 11 XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com; Cihangir Bilgin: “Kendi kültürümüze ve anadilimize dair
tek kalem oynatmamak çok zoruma gitmişti!”, 12 XII 2021, sonhaber.ch sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com; Cihangir Bilgin: “Batum, Tiflis, Rustavi’de arşiv
çalışmaları yaptım!”, 14 XII 2021, sonhaber.ch sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com; Cihangir
Bilgin: “Lazca mücadelemize devam edeceğiz!”, 16 XII 2021, sonhaber.ch / gurcuhaber.com/ circassiancenter.com; Demir Akın “Ne
Kadar Çok Dil, O Kadar Çok Zenginlik!”, 30 XI 2018, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Ergün Konakçı: “Vatandaşların Eğitim ve Kültür
İhtiyaçları İçin Çeşitli Faaliyetlerde Bulunmak Siyasî Bir Eylem Değildir!”, 24
VIII 2019, circassiancenter.com.tr; Erol Kant “Antik çağlardan günümüze gelen
bu kadim dili yaşatmamız gerekiyor!”, 31 VIII 2022, sonhaber.ch,
circassiancnter.com.tr; Fatma Başural: “Anadilimizi, Kültürümüzü,
Geleneklerimizi Bilelim!”, 1 XII 2018, circassiancenter.com.tr; Gülcan Yüksel
Asılyazıcı: “Dört Elle Lazca İçin Savaşan Biri Olup Çıktım!”, 29 III 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; Hasan Uzunhasanoğlu: “Lazca, Bir Dialekt (Ağız, Şive)
Değil, Bir Dildir!”, 21 VIII 2019, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; “Kâzım
Koyuncu AK̆A T̆V’de”, 09 VIII 2023, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Kemal Özbıyık:
“Büyükler Bir Araya Gelmezsek Dilimiz de Ölecek!”, 30 XI 2018,
circassiancenter.com.tr; Maksut Kesici: “Lazca Eğitim Görebilseydim, Türkçeyi
Güzelce Öğrenebilseydim, Böyle Zor Bir Hayatım Olmayacaktı!”, 25 XI 2018,
circassiancenter.com.tr; Mircan Kaya: “Çocuklara Ninnilerimizi Duyurmak
İstiyorum!”, 11 V 2020, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Murat Karadeniz: “Gazete Noğa’yı Tamamen Lazca
Yayınladık!”, 18 II 2022, sonhaber.ch/
circassiancenter.com; Musa Karaalioğlu: “Ağlamayana Süt Vermezler!”, 29 IV
2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Niyazi
Koyuncu: “Kâzım’ın hasreti büyüyor!”, 13 VIII 2023, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Orhan Bayramin: “Laz
Edebiyatı 1996’dan Fersah Fersah İleride!”, 15 III 2021, sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com/
simavakfi.org; Osman Şafak Büyüklü:“Lazlar, çalışmalarını kolektif ortam içinde
yapmalı!”, circassiancenter.com/ sonhaber.ch, 21
VIII 2019; Önder Acar: “Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da Öğrenim Görmüş
Anneannem!”, 11 X 2019, circassiancenter.com/
gurcuhaber.com; Özlem Şendeniz: “Yerelin gündelik yaşam bilgisine kıymet
veriyorum!”, 10 II 2020, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; gurcuhaber.com;
Rasim Yılmaz, “Türkiye Lazları ve Laz Kültürü…”, 19 V 2017, old.08haber.com;
Rıdvan Özkurt Anç̆aşi: “Çoğunlukla Aşk, Doğa, İnsana İlişkin Şiirler
Yazıyorum!”, 04 II 2022, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; Ruhan Odabaş,
“Yitmek Üzere Olan Dilimizi Yaşatabilme Çabasındayım!”, 3 VII 2021,
sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; Sami Fitoz, “Çocuklarımızın Anadilimizi
Öğrenmesini İstiyorurum!”, 7 X 2019, circassiancenter.com; Selma Koçiva: “Son Aktif Yıllarımı Laz Edebiyatına Vermek
İstiyorum!”, 24 II 2021; sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com/
turklaz.com/ avrupaforum4.org; Yılmaz Erdoğan:
“Bizimkiler Sohum’a Yerleşmiş!”, 22 XI 2018, circassiancenter.com.tr; Yılmaz
Erdoğan: “Ogni Kültür Dergisi” ikinci çocuğum olarak kucağımdaydı!” ,7 VI 2022,
sonhaber.ch/circassiancenter.com.tr)
“Nanaşi nena do mskva k̆ult̆uri çkuni diçodasen ma do maşkurinen!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri misafirim çkimi ren İnci Derya Turna. İnci Derya
Turna ren Lazi şairepe çkinişen arteri. Gamiçkvineri ar şiirişi ketabiti kuğun:
“ʒ̆ut̆a Oxori”. İnci Derya Turna ren Arkaburi mekemance rametli Yaşarişi
k̆ulani bere. İnci Derya Turna k̆ala ar int̆erviu dop̆i ma. Biyografi muşi,
ketabi muşi do rametli baba muşişen molapşinit, bğarğalit çkin. Aya t̆ekst̆i
ren int̆erviu çkinişi. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi
tkvanişen molapşinat, bğarğalat do eşo gevoç̆k̆at! Sonuri ret? Namu oput̆es
varna noğas dibadit, yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Mu
dulya ikipt? Aʒ̆i so skidut? Ti-tkvanişen molamişinit, mu iqven!
İnci Derya Turna: Artvinişi Arkabis Lazi dobibadi.
Şk̆it ʒ̆anaşa dido Lazuri, ʒ̆ut̆a Turkuli map̆aramit̆et̆u. İptineyi mektebis
geboç̆k̆işi, Lazuri oncğoreyen ya, Turkuli ip̆aramiti ya miʒ̆ves.Lise Arkabis
boçodini. Mağala mektebis yano geboç̆k̆i. Gamabitk̆vi do Mp̆olişe nusa
bidişkule, mağala mektebi boçodini. Ama komoli çkimik ma Fatihiz dukyani
gominʒ̆k̆uşi, hek biçalişi. Vit̆o jur ʒ̆aneyişen beri babaşi meşveluten
k̆azetapes, dergepes leksepe p̆ç̆ari. Dido yarişmapes elebak̆ati. Masumani,
majurani do iptineyi bivi, odulepe miğun. Dido gunže ʒ̆anapes komoli çkimi na
dibadu yeri naren Mp̆olis pskidi. Ar ʒ̆ut̆a ʒ̆anaren Tirobzoniz bore. Lazonaşe
yak̆ini naren şeni, bixel. P̆a Mp̆oli orapeyi çkimişi yeri naren şeni
Tirabzoniz surgyunisteyi bore; dido gomanç̆elen. Komoli çkimiti ar ʒ̆ut̆a
oraren domiğuru. Komoli çkimi Boşnaği rt̆u. Hetepeşi nena do k̆ult̆uriti
kodobiguri. Dido sosyali yerepes bak̆ate. Ar çkva umiteli berepeşi oxoyepeşe,
yaşlipeşi yurdepeşe bulur.
Ali İhsan Aksamazi: İnci Xanum, gamiçkvineri Lazuri
şiiriş ketabi kogiğunan. Mati ketabi tkvani xes komiğun. Lazuri dido k̆ai
kogiçkinan do dido k̆apet̆iti k̆alemi kogiğunan. Ketabi tkvani mundes gamaxtu?
Muk̆o Lazuri şiiri gežin ketabi tkvanis?
İnci Derya Turna: K̆itabi çkimiz 60 leksi ren. Daha dido leksepe komiğun.
Lazuri oç̆arus 1995- 2000 ʒ̆anapes geboç̆k̆i.
Ali İhsan Aksamazi: İnci Xanum, tkvan zmona do gagnapa
tkvanişen Lazuro molamişinapt; aya ren dido beciti. Mundes geoç̆k̆it Lazuri
şiiri oç̆arus?
İnci Derya Turna: 1995-pes, İsmail Avci Bucak̆lişi
Arkabis babaşi oxoyişe moxtuşi, ma "Lazuri leksi do oykyupe ç̆ari!"
ya miʒ̆u. Hemoraşen beri oç̆aru bikom. İsmail cumas geboʒ̆ir Lazuri oç̆aru.
Ali İhsan Aksamazi: Ketabi tkvanis coxons “ʒ̆ut̆a
Oxori”. Ketabi tkvanis muşeni aya coxo meçit, geodvit?
İnci Derya Turna: K̆itabi çkimişi coxo İsmail
Bucak̆lişik gyodu. K̆itabi çkimi 2014-iz Lazik̆a yayinepeşen gamaxtu.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvan ret rametli Yaşar Turnaşi
k̆ulani bere. Yaşar Turna ren dido beciti Lazi ç̆k̆onepeşen arteri. K̆artas aya
k̆aixeşa kuçkin. Mara tkvan ret muşi k̆ulani bere; mu iqven, baba tkvanişen
molamişinit! Ar-jur gonoşine tkvanişen molamişinit!
İnci Derya Turna: Baba çkimi dido noseyi do k̆ayi
k̆oçi rtu. Çku ʒ̆ut̆a bort̆it şkule, k̆azeta,dergi- kitabi momimet̆es. Ok̆itxu
do oç̆aru hemuz gebožir. Babak folk̆lor ek̆ibiten ma dido yerepeşe miyonu. Ma
kemençe bimet̆i, toli çkimisteyi pçumet̆i. Dido seminerepes bak̆at̆it,
sanatçepe biçinit. Çku xut da do cuma boret, otxo bozo do ar biç̆i. Baba, çkuni
k̆ala manebra steyi heşo rt̆u. Daha ar fisk̆e var gyumun. Dido oğune naren
žiromt̆u, çağdaşi ar k̆oçi rt̆u. Çku mutuşen var memokaçez, ʒ̆ut̆a bort̆it
nati, nosi momk̆it̆xez. Seyi jin emotumet̆es, gomaxfelt̆ez, te noskuyinams,
raxat̆i monciramt̆ez. Muk var incirat̆uşen eveli, vit- vit̆o xut but̆k̆a
k̆itabi ik̆itxomt̆u. K̆azetaşi bulmaca oçodinu k̆ayi uʒ̆ont̆u. Seyi muziği
içalişumt̆u. Ağani Lazuri bestepe ikomt̆u. Çkuti kemençeşi acikli sesiten
bincirt̆it. Dido muziğişi alet̆epe aç̆andinet̆u, p̆a enni dido kemençe do
ak̆ordioni. Almanyas do Amerik̆as hekoni k̆oçepes oç̆andinu, biyapa, oxoronu
çkuni doguru. Xe muşiten na vu kemençepe hetepes meçu. Baba çkimi k̆ala dido
meselepe miğunan, ar teği naren giʒ̆vat. Ar k̆azinos folk̆lor ek̆ibi k̆ala
p̆rogrami uğut̆u. Ham seferis mati mendemiyonu. Folk̆lor ek̆ibi şeni jur masa
rtu, masaşi jin oç̆k̆omalepe- oşumalepe rtu. Majurani masapesti, oxoronu do
ostetepes oʒ̆k̆omilu şeni na moxt̆ez dido k̆oçepe xet̆ez. Babak mutepeşi masaz kodomoxunu.
"Hakolen çkar mot eysel" ya miʒ̆u. Ma dido goşaşeri do xeleri bort̆i,
ipti haşo yeyişe moptidort̆un. Vit̆o otxo ʒ̆aneyi bort̆i, nanak dido mskva
dolomokunudort̆un; gunže tomape miğut̆u. Baba, ek̆ibi k̆ala k̆ulisişe
oxaziruşeni igzalu. Ma masaz xvala kodopskidi. Ar oras baba do ar garsonik ma
moʒ̆k̆ert̆ez do muntxanepe ip̆aramitomt̆ez. Garsonik babaşi masaz ma komžiruşi
dido moʒ̆ondudoren, p̆a mi bore var uçk̆it̆udoren. Baba çkimiz "Ağabegi,
masa skaniz ar mskva bozo xen, dido momʒ̆ondu. Heya hamseyi biyoropinare"
ya uʒ̆udoren. Babakti "heya bozo çkimi ren, si haʒ̆i yanlişi dovi" ya
uʒ̆uşi, garsoniz dido oncğore avu do uniforma muşi moyiʒ̆ku da gazinoşen
igzaludoren.
Ali İhsan Aksamaz: Ma komiçkin; tkvan şurdoguriten
Lazuri şiirepe ç̆arupt. Ağani Lazuri şiiriş ketabişi p̆roje giğunani? Pukironi
ambari giğunani çkinda?!
İnci Derya Turna: Xvala Lazuri var, Turkuliti
kitabepe şeni biçalişum. Dido ç̆areyi eserepe kitabi ivas deyi. Ağani leksi do
meselepeşi kitabepe mavas minon tabii. Biçalişum hemu şeni. Ham tutapes
dobizabuni, osk̆iduşi sorunepe miğun, ar ʒ̆ut̆a bik̆araşi, oçalişuz
gebyoç̆k̆are. Lazuri do Turkuli k̆ayi muntxanepe oç̆aru şeni bipuʒ̆xuler. Na
pskidi muntxanepe do guris na miğunpe meç̆areyi dosk̆idas minon. Lazluği şeni
na içalişuman ir xolos dido oropa do saygi miğun. Dido derdi miğun, nanaşi nena
do mskva k̆ult̆uri çkuni diçodasen ma do maşkurinen. Ağani berepek çkunden
k̆ayi Lazuri ip̆aramitan, mektebiz diğuran, ir mutus sahibi gamamixtan.
Ali İhsan Aksamazi: İnci Xanum, dido şukuri giʒ̆umert
ma. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya int̆erviu çkini! Xoloti tkvan
otkvaluşi çkva mutu çkva giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! P̆anda ixelit, oşi
ʒ̆aneri iqvat, ʒaşa yextat!
İnci Derya
Turna: K̆iyanas,
siniri, hududi, gumruği var t̆az minon! Ok̆uleti, savaşepe, na oğurinamanpe,
ugareli na ğurunan k̆oçepe var minon!
https://sonhaber.ch/anadilimiz-ve-koklu-guzel-kulturumuzun-yok-olmasin/
