“Vatandaşların eğitim ve kültür ihtiyaçları için
çeşitli faaliyetlerde bulunmak, siyasî bir eylem değil!”
(Ön açıklama:
Bugünkü misafirim Ergün Konakçı. Ergün Konakçı, kıymetli aydınlarımızdan. Ergün Konakçı, bir tarih öğretmeni, ancak yalnızca tarih
öğretmeni değil, tarihçi de. Ergün Konakçı’nın yayınlamış makaleleri var; makaleleriyle
Laz Tarihinden de baştan sonra ayrıntılı bilgiler veriyor. Ergün Konakçı ile
bir söyleşi yaptım. Biyografisinden, Milletimizin ortak kahramanlarından
bahsettik. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz)
+
Ali
İhsan Aksamaz: Önce hayat hikâyenizden konuşalım,
lütfen! Ne zaman ve nerede doğdunuz? Nerelisiniz? Hangi okullarda öğrenim
gördünüz? Mesleğiniz nedir? Nerede çalışıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız,
torunlarınız var mı?
Ergün Konakçı: Laz tarihi, kültürü ve diliyle
ilgili önemli çalışmaları olan ve bu kaynaklardan bizim de istifade ettiğimiz
Ali İhsan Hocamızın söyleyişi yapma isteğinden gayet memnun oldum, kendilerine
teşekkür ediyorum.
Rize- Ardeşen
doğumluyum. İlkokulu Ardeşen'de, ortaokul ve liseyi İzmir'de, üniversiteyi de
Ankara Gazi üniversitesinde okudum. İki çocuğum var. Şu an Sakarya'da meslekî
hayatıma devam etmekteyim.
Ali
İhsan Aksamaz: Siz tarih öğretmenisiniz. Ancak
yalnızca tarih öğretmeni değil, tarihçisiniz de. Her tarih öğretmeni tarihçi
değil; ben öyle biliyorum. Her edebiyat öğretmeni de edebiyatçı değil; bu
düşünce ve algıyla söylüyorum. Siz hem iyi bir tarih öğretmeni hem de bir tarihçisiniz.
Önce şöyle sorayım: Her milletin kahramanları var. Her millet, kahramanlarından
baştan aşağı bilgi sahibi. Ancak bizim, kahramanlarımızdan haberimiz yok. Bu iş
niye böyle?! Girit Harbinde, Balkan Harbinde, Çanakkale Harbinde, Kutul Amare
Harbinde, İstiklâl Harbinde birçok kahramanımız var. Binlerce kahramanımız var.
Ancak ders kitapları bu kahramanlara ilişkin bilgi vermiyor. Hiç kimse bu
kahramanların adlarını bile bilmiyor. Halide Onbaşı, Nezahat Onbaşı, Demirci
Mehmet Efe, İpsiz Recep, Ardeşenli Abdullah, Kostaki Paşa, Abdullah Peşavari… Bunlar,
o kahramanlarımızdan bazıları. Siz, bu duruma ilişkin ne düşünüyorsunuz?
Ergün
Konakçı: Sadece Kurtuluş Savaşında değil, öncesinde de
Malazgirt’ten beri Türkiye'de var olan bütün halklar yapılması gereken ne ise,
onu yapmışlar, ülkenin kurtuluşu için savaşan herkes kahramandır. Belli
isimleri ve milleti ön plana çıkarmak sadece onları anmak bu kahramanlara
yapılan büyük haksızlık olarak görüyorum.
“Ülkenin kurtuluşu için savaşan herkes kahramandır”
Ali
İhsan Aksamaz: Siz tarihçisiniz ve benden daha iyi
biliyorsunuz; Birinci Büyük Savaştan sonra, O zamanki Büyük Britanya, Fransa, İtalya
ve Yunanistan orduları ülkemizi işgal etti. Bu ülkenin her kökenden milleti, canla-başla
ülkemizin kurtuluşu için çalıştı. Çerkesler,
Abazalar, Kürtler, Gürcüler, Zazalar, Lazlar ve diğerleri canla- başla ülkemizin
kurtuluşu için çalıştılar. Mükelleftilerdi de, yalnızca onun için değil,
gönüllü de çalıştılar; onlar da gönüllü müfrezeler oluşturdular da; öyle. Ancak yerli Rum, Ermeni ve Yahudilerin kimi
Aydınları işgalcilere destek verdiler.
İstiklâl sonrası; Rum, Ermeni ve Yahudilere okullarını açmaları için
izin verdi yeni yönetim. Fakat çok şaşırtıcıdır ki, o zamanki İstanbul’da
faaliyette olan Çerkes Numune Mektebi, yönetim tarafından kapatıldı ve Çerkesçe,
Abazaca, Kürtçe, Gürcüce, Zazaca, Lazcanın konuşulması bile yasaklandı.Öyle bir
iklim oluşturuldu. Bu bizim tarihimiz.
Siz, bu şaşırtıcı yanlış işler için neler söyleyebilirsiniz?
Ergün
Konakçı: Daha önce de bahsettiğim gibi, 1071 Malazgirt Savaşından Kurtuluş Savaşına
kadar süreç içerisinde ülkede yaşayan yerli -göçmen bütün halklar bu var olma
yok olma mücadelesine, malları ve canlarıyla destek vermişler. Bu konuyla
ilgili bir ayrım yok tarihi süreçte, ama gel gör ki, Kurtuluş Savaşından
sonraki dönemde hepimizin malumu olduğu üzerine, bu halkların kimlik, kültür
ve dillerine yönelik bir yok sayma ve tek tipleştirme faaliyetleri
süregelmiş. Çok renklilik ve kültürlülük, günümüz modern devletlerinde bir ülke
için zenginlik kaynağı olarak görülür ve bu durumun devamı için gelişmiş
ülkeler devlet destekli çalışmalar yapar. Onlar yok olanları gün yüzüne
çıkarmaya çalışırken bizim yok etmeye çalışmamız, tabi ki yanlış.
Ali
İhsan Aksamaz: Ancak Devletin yeni kültür
politikaları öncekiler gibi değil.
Devlet okullarında seçmeli dersler var. Abazaca, Gürcüce, Zazaca, Lazca,
Kürtçe, Çerkesçe seçmeli dersler; artık yasak değil. Ne var ki, Türkiye’de bu dillerin öğretmeni
yok. Şimdi de bu dillerin aydınları da el-ele vererek çalışmıyor. Siz, bu
şaşırtıcı işler için ne düşünüyorsunuz?
Ergün Konakçı: Bir ülkede yaşayan bütün
vatandaşların dil, kültür ve tarihlerini vatandaşlarına öğretmek devletin aslî
görevleri arasındadır. Geçmişte buna yönelik en ufak bir eylem yapılmamıştı. Günümüzde
devletin bu dilleri resmen tanıması ve millî eğitim müfredatına koyması önemli
bir gelişme. Tabi ki de bu derslerin seçmeli ders şeklinde değil de, zorunlu
olarak ilkokuldan üniversiteye kadar verilmesi gerekir. Üniversitelerde bu
derslere öğretmen yetiştirecek bölümlerin açılması da gerekir.
Bir dilin var olması için öncelikle okullarda öğretilmesi gerekir. Ama dil
sahiplerinin de çocuklarına anadillerini öğretme istek ve iradelerinin de
olması, bunu dile getirmeleri bu yönde ortak çalışma yapmaları da önemli bir
konudur.
Ali
İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz, TRT’ye gelelim! Ben
ırkçı değilim. Bu
ülkenin evlâdıyım ve bu duygu ve anlayışla söylüyorum. Çanakkale Harbinde de, Birinci
Büyük Harbin her Cephesinde de, İstiklâl Harbinde de, Kore Harbinde de, Kıbrıs
Harbinde de kan verdik. Ortak Vatanımızın birliği ve esenliği için canla-başla
çalıştık. TRT- Çerkesçe, TRT- Zazaca, TRT-
Lazca yok, fakat TRT-Kurdî var ve 7/24 yayın yapıyor. Bu duruma ilişkin siz ne
düşünüyorsunuz?
Ergün Konakçı: Bir dilin var olmasında dil
eğitimiyle birlikte bu dilde yapılan yayınların da büyük önemi var. Ülkede
yaşayan her milletin kendi anadiliyle yayın yapan bir kanalının olması gerekir.
Ülkede yaşayan bütün vatandaşların eğitim ve kültür ihtiyaçları için
çeşitli faaliyetlerde bulunmak, siyasî bir eylem olarak değil de, devletin aslî
vazifesi olarak görülmeli ve ülke yöneticileri, siyasî partiler ve ülke
vatandaşları bu anlayışa göre hareket etmelidir
Ali
İhsan Aksamaz: Yeni makale veya kitap yazma projeleriniz
var mı? Bize yeni müjdeli haberler verecek misiniz?
Ergun
Konakçı: Özellikle Laz tarihi hakkında tarihi bir kitap yazma
fikri aklımda her zaman var. Ama bu alanda var olan kaynaklar kısıtlı olduğu
için ciddî bir çalışmamız yok maalesef. İleriki tarihlerde niçin olmasın. Bu
konuda halkımızda ciddî bir talep var.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben, bu söyleşi için size çok teşekkür
ederim. Siz, baştan sona sorularımı güzelce cevapladınız. Siz de isterseniz, söyleşimizi
sonlandıralım! Yine de sizin söyleyecekleriniz varsa, buyurun, onları da
söyleyin, lütfen! Allah, çoluk- çocuğunuzla beraber sizi her zaman mutlu etsin.
Sakalınız yere ulaşsın!
Ergün
Konakçı: Bu söyleşide bana söz hakkı tanıdığınız için tekrar
teşekkür ediyor, ömrünüzün kalan bölümünde size sağlık ve mutluluklar diliyorum.
“Yerli
-göçmen bütün halklar var olma yok olma mücadelesine, malları ve canlarıyla
destek vermişler”
(Önerilen
Okumalar: Alper Tunga Anıker, “Kurtuluş Savaşının Deniz Lojistiği, Sovyet
Yardımı ve Karadeniz Takaları”, 07.09.2021, denizhaber.com; Bilge Criss
(Çeviren: Ahmet Kaçmaz), “İşgal Altında İstanbul 1918 -1923”, İletişim
Yayınları, İstanbul, 1993; Derya Genç
Acar, “Mareşal Fevzi Çakmak’ın Millî Mücadele, Kurtuluş Savaşı ve Atatürk’e
İlişkin Konuşma, Demeç ve Söyleşileri Üzerine Bir Basın Taraması”,
atamdergi.gov.tr; Hasan Azaklı, “Kurtuluş Savaşında Lazlar”, 27 XI 2013,
hopam.com; İbrahim Balcı, “Takalar Kumandanı Ketencioğlu Hacı Yakup Ağa”, İlkbiz Yayınevi, İstanbul, 2005; “İstiklal Harbi’nin gizli kahramanları”, 16 V 2021,
sozcu.com.tr; “Kurtuluş Savaşı Kahramanları ve İstiklal Hikâyesi - Kurtuluş
Savaşı'nda Görev Alan Komutanlar ve Kadın Kahramanlarımız”, 7 X 2021,
sabah.com.tr; “Kurtuluş Savaşı'nın Çocuk Kahramanları”, memurlar.net; “Kurtuluş Savaşının Gizli
Kahramanları”, 1 IV 2017, sorgundusuncekulubu.com; “Milli Mücadele’de
Yalova”, yalovaozelidare.gov.tr; “Milli
Mücadele’nin gizli kahramanları”, 30 VIII 2019, milliyet.com.tr; Murat
Bardakçı, “Naciyem, Ruhum, Efendim…”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
İstanbul, 2016; Nazım Canca, “Hayatım ve Hatıralarımda Atatürk”,OpusKitap,
2016, İzmir)
+
“Dobadonarepeşi
gamantana do k̆ult̆uruli k̆vandape şeni çkvadoçkva noçalişepe p̆olit̆ik̆uri va
ren!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Ergun Konakçi.
Ergun Konakçi ren çkineburi gamantanerepeşen arteri. Ergun Konakçi ren tarixiş mamgurapale,
mara xvala tarixiş mamgurapale va ren, matarixeti ren. Ergun Konakçis kuğun gamoçkvineri
mak̆alepe. Edo Ergun Konakçik mak̆alepe muşiten Lazepeşi tarixişenti mç̆ipaşaşi,
tişen k̆udelişa ambaepe momçapan. Ergun Konakçi k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Biyografi muşi do milleti çkinişi oşkaruli k̆axramanepeşen
molapşinit çkin. Aya ren int̆erviu
çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali
İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen bğarğalat.
Mundes do so dibadit. Sonuri ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan?
So içalişept? Çileri reti? Berepe do motape giqonunani?
Ergun Konakçi: Ali İhsani Xoca çkinis kuğun Lazuri tarixi, k̆ult̆uri
do nenaşen ambaroni noçalişepe do çkinti aya odudepe muşişen istifade vikipt;
emuk ar int̆erviu mak̆vanduşi, mati dido
k̆ai maʒ̆onu, şukuri vuʒ̆umer emus.
Noğa Rizini-
Art̆aşenis dovibadi ma. Geç̆k̆apuroni
nʒ̆opula Art̆aşenis, oşkenoni nʒ̆opula
do lise İzmiris,
universit̆et̆iti Ankara Gazişi Universit̆et̆is doviguri. Jur bere miqonun.
Andğaneri ndğas, noğa Sakaryas viçalişep.
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvan tarixiş mamgurapale ret. Mara
xvala tarixiş mamgurapale var, matarixeti ret. Tarixişi k̆arta
mamgurapale matarixe va ren; ma eşo miçkin. Edebiyatişi k̆arta
mamgurapaleti maedebiyete va ren; eya zmona do gagnapaten giʒ̆umert aya.
Tkvan hemi k̆ai mamgurapale hemiti matarixe ret. İpti eşo gk̆itxat: K̆arta
milletis k̆axramanepe kuqonun. Edo k̆arta milletis k̆axramanepe muşişen tişen
k̆udelişa ambai kuğun, mara çkin çkini k̆axramanepeşen
ambai va miğunan. Aya dulya muşeni eşo ren?! Giritişi Harbişen, Balk̆anişi
Harbişen, Çanakkaleşi Harbişen, Kutul Amareşi Harbişen, İstiklalişi Harbişen
dido k̆axramanepe komiqonunan çkin. Vit̆oşepeten k̆axramanepe komiqonunan, mara
dersiş ketabepek entepeşen çkar ambai va momçapan. Çkar mitisti am k̆axramanepeşi
coxo va uçkin. Halide Onbaşi, Nezahat Onbaşi, Demirci Mehmet Efe, İpsiz Recep,
Art̆eşenuri Abdullahi, K̆ost̆aki Paşa, Abdullah Peşavari … Amtepe renan
k̆axramanepe çkinişen namtinepe. Tkvan mu izmont aya xali şeni?
Ergun
Konakçi: Xvala İstiklalişi Harbis var, ʒ̆oxleti, Malazgirt̆işendoni, Turkiyeşi xalk̆epek doç̆ironi k̆arta dulya
doqves. Dobadonaşi moşletinu şeni çalişeri k̆arta k̆oçi ren k̆axramani. Udodginu
muayeni coxo do milletepes becitoba meçamu do xvala entepe goşinu ren
uhak̆k̆oba am k̆axramanepeşa; ma aya dulya eşo vizmon.
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvan matarixe ret do çkimden çkva k̆ai
giçkinan; Maartani Didi Harbi şk̆ule, emindroneri Didi Brit̆anya, Fransa,
İt̆alya do Yunanistanişi ordupek xe gedves dobadona çkinis. Aya dobadonaşi
k̆arta cincişen milletik şurdoguriten diçalişu dobadona çkinişi moşletinu şeni.
Çerkesepe, Abazepe, Kyurdepe, Gurcepe, Zazape, Lazepe do majurapek şurdoguriten
diçalişes dobadona çkinişi moşletinu şeni. Muk̆ellefi rt̆es do xvala emuşeni
var, gurişariti diçalişes; gurişariti mufrezepe doʒ̆opxes entepekti; eşo. Mara
Svalyari Urumepe, Ermenepe do Yahudepeşi namtini gamantanerepek numxvaces
ok̆up̆ant̆epes. İstiklalişk̆ule;
Urumepe, Ermenepe do Yahudepes nʒ̆opulape mutepeşi gonʒ̆k̆u şeni gza komeçu
ağani oxenʒalek. Mara dido gok̆vironi ren,
emindros, noğa İst̆anbolis gedgineri
Çerkesuli Numunuri Mektebi geink̆ilu xeʒalaşk̆elen do Çerkesuli, Abazuri,
Kyurduli, Gurculi, Zazuri, Lazuri nenapeşi oğarğalinuti iyasağinu. Aya ren
mtini tarixi çkini. Tkvan amk̆ata gok̆vironi xilafi dulyape şeni muepe
gazit̆enan?
Ergun
Konakçi: ʒ̆oxleşenti molapşini ma, eşo; 1071 Malazgirt̆işi Harbişen İstiklalişi
Harbişa, aya orapeşi doloxe dobadona çkinis skideri svalyari - muhaciri k̆arta
xalk̆ik renoba-ğuraşmedginobaşi mucadeles mali- şurepe mutepeşiten numxvaces. “Si-
ma” yado mutu va rt̆u aya tarixuri p̆rosesis. Mara İstiklalişi Harbişk̆uleni
oras, mtelisxolo k̆aixeşa komiçkinan; eşo, am xalk̆epeşi minoba, k̆ult̆uri do
nenapeşi asimilasyonişi p̆olit̆ik̆as imxvacinu. Dido-peronoba do dido-
k̆ult̆uronoba işinen dobadonaşi k̆ult̆uruli xampoba andğeneri dğaşi modernuli oxenʒalepeşk̆elen.
Aya k̆ult̆uruli xampoba oskedinu şeniti, k̆arta vasitaten tişen k̆udelişa
numxvacupan amk̆ata oxenʒalepek. Ğureli
k̆ult̆urepeti oşenu şeniti şurdoguriten gzalepe gorupan entepek, mara çkinti
gzalepe bgorupt aya k̆ult̆uruli xampoba çkini mek̆arbinu şeni; moro mu, aya ren
xilafi.
Ali
İhsan Aksamazi: Mara oxenʒaleşi ağani k̆ult̆uruli
p̆olit̆ik̆a ʒ̆oxleneri steri va ren. Menoʒxune dersepe koren oxenʒaleşi nʒ̆opulapes.
Abazuri, Gurculi, Zazuri, Lazuri, Kyurduli, Çerkesuli menoʒxune dersepe açkva
yasaği va ren. Murenki aya nenapeşi mamgurapale va ren Turkiyes. Edoxolo aʒ̆iti
aya nenapeşi gamantanerepe xes xe meçameri va içalişepan. Tkvan amk̆ata
gok̆vironi dulyape şeni mu isimadept?
Ergun Konakçi: Ar
dobadonas skideri dobadonarepeşi nenape, k̆ult̆urepe do tarixepe; am
dobadonarepes doguru ren oxenʒaleşi iptineri dulyapeşen. ʒ̆oxleni orapes,
amk̆ata gurapa- gamantana şeni ç̆iç̆it̆a çkar mutu va ixveneret̆u. Andğaneri
ndğas, oxenʒalek aya nenape resmuro içinops. Edo aya nenape doguru ren açkva şinaxeri
milluri gamantana- gurapaşi mufredatişi
doloxe. Aya ren dido beciti ambai. Moro mu, aya nenapeşi dersepe menoʒxune vardo, mecburi
oqopimuşi renan geç̆k̆apuroni nʒ̆opulaşen
universit̆et̆işa; aya xali domaç̆irnan. Aya nenapeşi mamgurapalepe omralu şeni,
universit̆et̆epesti moxva ak̆ademiuri burmepe domaç̆irnan. Ar nenaşi oskidu
şeni, irişen ʒ̆oxle eya nenaşi doguru domaç̆irnan
nʒ̆opulapes.
Mara eya nenaşi mancepesti, eya nena berepe mutepeşis doguruşi k̆vanda do
irade aqvasunonan. Aya k̆vanda mutepeşi ognapu do xes xe meçameri oşkaruli
noçalişepe oxvenuti dvaç̆irnan xolo eya nenapeşi mancepes.
Ali
İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, komoptat TRT̆-şa. Ma çkar razist̆i va vore.
Ma aya dobadonaşi skiri vore do aya zmona do gagnapaten ptkumer. Çanakkaleşi
Harbisti, Maartani didi Harbişi k̆arta Cepesti/ Front̆isti, Dudmoşletinobaşi
Harbisti; K̆oreşi Harbisti, K̆ip̆risişi Harbisti çkinti diʒxiri mepçit.
Şurdoguriten doviçalişit oşkaruli dobadona çkinişi artianoba do xelak̆aoba
şeni. TRT̆- Çerkusuli, TRT̆- Zazuri, TRT̆- Lazuri va ren, mara TRT̆-Kyurduli
koren do ç̆andinaps 7/24-s. Tkvan mu izmont aya xali şeni?
Ergun Konakçi: Ar nenaşi oskiduşeni, nenaşi
gamantana- gurapa k̆ala eya nenaten xveneri ç̆andina- gamaçkvalepeti dido
beciti ren. Dobadonas skideri k̆arta milletis muşi nananenaten T̆V-şi ç̆andina
dvaç̆irs.
Dobadonarepeşi gamantana do k̆ult̆uruli k̆vandape şeni, çkvadoçkva noçalişepe
mutepeşi p̆olit̆ik̆uri va ren. Amk̆ata noçalişepe ren oxenʒaleşi asluri
dulyapeşen; ma eşo vizmon. Dobadonaşi maktalepe, p̆olit̆ik̆uri p̆art̆epe do
dobadonarepe, aya zmona do gagnapaten oçalişuşi renan; ma eşo vizmon do mutu
var.
Ali
İhsan Aksamazi: Ağani mak̆ale varna ketabi oç̆aruşi
p̆rojepe giğunani? Ağani pukironi ambaepe momçateni çkinda?
Ergun
Konakçi: Didopetenti Lazepeşi Tarixişen ambaroni ar
ketabi oç̆aru minon ma; p̆anda nosis eşo mek̆amilaps. Mara aya speros meçkineri
odudepe dido va miğunan; emuşeniti ciddiuri noçalişepe va miğunan; ma dido
gemzuli vore. Uk̆açxeni orapes amk̆ata
ketabişi oç̆aruş omudi maqven. Amk̆ata noçalişepe şeni, xalk̆i çkinisti
ciddiuri k̆vanda kuğun; ayati komiçkin ma.
Ali
İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni dido şukuri giʒ̆umert.
Tkvan tişen k̆udelişa, mskvaşa nena gemiktirit. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i
voçodinat aya int̆erviu çkini! Xoloti tkvan otkuşi çkva mutu çkva giğunan na,
eti miʒ̆vit, mu iqven! Allahik bere- bari k̆ala p̆anda goxelan!
Ergun
Konakçi: Aya int̆erviuten, simadape çkimi milletis ognapuşi şansi komomçit; xolo
şukuri giʒ̆umert ma. Edo skidala tkvanişi majurani burmesti Allahik cansağoba
do xelaba megaç̆aran.
https://sonhaber.ch/ergun-konakci-ile-soylesi/
