“Olgun
insanlar biraraya gelmezsek, dilimiz de ölecek!”
1. bölüm
[Bu söyleşiyi Kemal
Özbıyık ile 30 XI 2018 tarihinde Lazca olarak yapmış ardından da yine Lazca
olarak internet bloğumda yayınlamıştım. Lazca bilmeyenler için söyleşi metnini şimdi
Türkçeye tercüme edip yeniden yayına hazırladım.]
+
(Ön
açıklama: Bugünkü misafirim Kemal Özbıyık. Kendisini uzun
yıllardan beri facebook’dan tanıyorum, internetten arkadaşım. Geçen yıl bir kez
biraraya geldik, 23 Nisan 2017’de, Ankara’daki Artvin Vakfı’nda “Lazlar
(Tarihleri- Kültür ve Sosyal Yaşamları)” başlıklı bir toplantımız vardı; o
zaman bir araya geldik. Kemal Özbıyık, Lazcadan Türkçeye tercümanlığımı da yaptı.
İyi yürekli insanlarımızdan biri. Çok güzel konuşuyor. Çünkü güzel yürekli. Yayınlanmış
bir de kitabı var: “Üzerleri toz olmasın”. O zaman, kitabını bana hediye
etmişti; bir solukta okumuştum. Hem bu kitabına ilişkin, hem de kültürel
çalışmalarına ilişkin sohbet ettik. Bu metin, sohbetimize ait. 30 XI 2018, Ali
İhsan Aksamaz)
+
Ali
İhsan Aksamaz: Kemal bey, önce biyografinizden
konuşalım, öyle başlayalım, olur mu? Nerede doğdunuz? Kimlerdensiniz? Eski ve
yeni adıyla köyünüzün adı nedir? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Evli
misiniz? Çocuklarınız var mı? Günümüzde nerede yaşıyorsunuz? Emekli olduğunuzu
biliyorum. Şimdi ne işle meşgul oluyorsunuz?
Kemal
Özbıyık: 1954 yılında, Mart ayının ortasında, 15 Martta, Artvin-Arhavi Suhulet/ Küçükköy’de dünyaya gelmişim. Bize,
sülâlemize, nam olarak önceleri “Kuyişi”/ “Doğanoğuları” diyorlarmış. Kuyi,
Lazcada büyük bir kuşun adı. Türkçesine “doğan” diyorlar. Daha sonra bu nam “Buyukli”
olmuş. Soyadı kanunu çıktıktan sonra da soyadımız Özbıyık olmuş. Babamın adı Mustafa, annemin
adı Şefika. Benden büyük iki erkek kardeşim ve bir kızkardeşim vardı. Bir ağabeyim vefât etti. Şimdi bir ağabeyim ve
bir kızkardeşim var. Ben, ailemizin küçüğüyüm.
Babam, 84 yaşındayken 1994 yılında vefât etti, Şubatın 24’ünde. Annem 100 yaşının içinde. Aklı
başı yerinde. Lazca da, Türkçe de konuşuyoruz. Bildiği herşeyi bana söyledi,
anlattı. Eskilere ilişkin birçok konuyu konuşuyorduk; ben hepsini de kayıt
altına aldım, yazdım.
İlkokulun ilk iki sınıfını Suhulet/ Küçükköy’de
okudum. Benden büyük ağabeylerim beni Ankara’ya getirdiler. İlkokulu Ankara’da,
Sarar İlkokulunda tamamladım. Ortaokul ve liseyi Ankara’da Atatürk Lisesinde
tamamladım. Üniversiteyi yine Ankara’da, (A.İ.T.İ.A.) Ankara İktisadî ve Ticarî İlimler Akademisi’nde
okudum. Adı sonradan Gazi Üniversitesi oldu.
Futbol oynuyordum. PTT takımında
başladım. Farklı takımlarda da oynadım. Profesyonel olarak oynamadım, amatör olarak.
Ancak kemençe ve tulumun sesini duyunca, işi gücü bırakıp hemen oynamaya gidiyordum
8 yaşımdaydım. Büyüklerimle konuşuyordum. Konuştuğum
herşeyi de yazıyordum. Tabii, her yıl Ankara’dan köyümüze, Suhulet’e,
gidiyordum. Yaylalarda geziyordum. Derelerde, köylerde, dağlarda, ormanlarda
geziyordum. Oraların fotoğraflarını çekiyordum.
“Farklı takımlarda amatör olarak
futbol oynadım”
Şimdi neler yapıyorum? Elli yıldan bu yana
topladığım kültürel, etnogfrafik malzemeleri yayınlamak için kaleme alıyorum. O
topladığım kültürel malzemelerden oluşan yeni bir kitap yayınlamak istiyorum.
Bir kitabım 2017 yılında çıktı. Kitabımın adını şöyle
koydum:“ Üzerleri Toz Olmasın/ Doğu Karadenizde Yaş Almak”.
Bugünlerde yeni kitaplarım için, önceden topladığım
materyalleri düzenliyorum. Kitabımda Artvin ve Arhavi’nin kültürel ve folklorik
değerlerine ilişkin ayrıntılı bilgi olacak. Çok önceki kültürel değerlere
ilişkin yazıyorum. Ancak kitap çıkartmak maddî kaynak gerektiriyor;
araştırıyorum. Bulunca ikinci kitabımı da yayınlayacağım.
Yine köyüme ilişkin kültürel, folklorik konuları
yazacağım. Yazmış olduğum Lazca ve Türkçe şiirler de var, halen de yazıyorum. Lazca
kelimelerin Türkçe karşılıklarını da yazıyorum, sözlük çalışması gibi.
Yapıyor olduğum bu çalışmaya ben, “gelecek için
biriktiriyorum,“ diyorum.
“Topladığım
kültürel, etnogfrafik malzemeleri yayınlamak için kaleme alıyorum”
Ali
İhsan Aksamaz: Yine biliyorum ki, siz, (ODTÜ) Orta Doğu
Teknik Üniversitesi’nin emektarlarından birisiniz. ODTÜ’de bilgisayar sisteminin kurulup
yerleşmesinde sizin de emeğiniz var. Öyle biliyorum. Bu ne zamandı? ODTÜ’de
çalışmaya nasıl ve ne zaman başladınız?
Kemal
Özbıyık: 1975 yılının Temmuz ayının 15’ nde ODTÜ- Elektronik
Hesap Bilimleri Bölümü’nün Bilgisayar Merkezinde çalışmaya başladım. Bu iş için
o zamanlar çok insan arıyorlardı. Ben de başvurdum. Yapılan yazılı sınavda
birinci oldum. İşe, üç kişi alacaklardı.
Yaptıkları sözlü sınavda bana, “Biz, işe hemen
başlayacak donanımlı kişileri arıyoruz. O sebeple seni önce yedek listeye
yazacağız,” dediler. Ancak iki ay sonra beni telefonla arayıp çağırdılar.
Böylece de ben orada işe başladım. Bir yıl sonra şef oldum. Az biraz zaman
geçince de müdür oldum.
O zaman bölüme bağlıydık. Daha sonra rektörlüğe
bağladılar. Adımız da “Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı” oldu. Orada çok çaba
gösterdim. Çok fazla iş yaptım. Yalnızca bizim bölümde değil, ODTÜ’nün her
yerinde beni tanıyorlardı. O zamanlarda, bilgisayarlarda kalın karton sistemlerini
kullanıyorduk. Ben futbol oynadığım için gece vardiyasında çalışmak işime
geliyordu. Gece vardiyasında iki kişi bulunuyorduk. Evli olan vardiya
arkadaşlarıma denk gelince onları evlerine gönderip ben tek başıma çalışıyordum.
İzin zamanım gelince de onlar da benim için çalışıyorlardı. Ben de yılda bir ay
olan iznimi iki ay kullanıyordum. İnterneti Türkiye’ye biz getirdik. 1992 yılında getirmiştik. Ancak bilgisayarın kullanımını
önce, zamanın cumhurbaşkanı Turgut Özal yaptığı için, resmî açılışımız 1993
yılının Nisan’ının 25’inde oldu. Ben o sırada İdarî İşler Müdürüydüm.
Emekli olana kadar 36 yıl çalışıp 2011 yılının 15
Temmuz’unda artık orada çalışmayı bıraktım.
ODTÜ’nün bir biriminde en fazla çalışan kişi benim. Çalışmaya
başladığı yerin müdürü olabilen de benim. En önce başkan yardımcısı olan kişi
de benim. Emekli olduğum BİDB için de bir kitap yaz diyorlar. Büyük bir kitap
olur, tabii.
(Önerilen söyleşiler: Bayram
Ali Özşahin: “Kapitalizm her şeyi aşındırıyor, öğütüyor, eritiyor,
kaybediyor!”, 14 VIII 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Besim
Özel: “Köyümüzde Lazca türküler söylenirdi”, 11 IV 2022, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Cemil Telci: “Çay
Üreticileri de Özel Şirketlerin İnsafına Kaldı!”, 19 VI 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Cihangir
Bilgin: “Anadolu’da yaşamış ozan ve âşıkların divanını okudum!”, 11 XII 2021,
sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com; Cihangir Bilgin: “Kendi
kültürümüze ve anadilimize dair tek kalem oynatmamak çok zoruma gitmişti!”, 12
XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com; Cihangir Bilgin:
“Batum, Tiflis, Rustavi’de arşiv çalışmaları yaptım!”, 14 XII 2021,sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Cihangir Bilgin: “Lazca mücadelemize
devam edeceğiz!”, 16 XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr)
Devam edecek…
+
“Tişineri
k̆oçepek var ok̆obibğitna, nena çkuniti ğurase!”
Noʒ̆ile
1
[Kemal Ozbiyik̆i k̆ala
Lazuri int̆erviu dop̆eret̆i 30 XI 2018- s do int̆erviuşi Lazuri t̆ekst̆i
gamaviğeret̆i int̆ernet̆- blogi çkimis. Aʒ̆i Lazuri navauçkinanpe şeni
int̆erviuşi t̆ekst̆i Lazurişen Turkulişa govokti do xolo gamoçku şeni
dopxaziri.]
+
(Goʒ̆otkvala: Andaneri musafiri çkimi ren Kemal
Ozbiyik̆i. Ma eya dido ʒ̆anapeşen doni viçinop feysbuk̆işen; manebra çkimi ren
int̆ernet̆işen. Goʒ̆osti ar fara kok̆optit. Aya rt̆u 23 İgrik̆a 2017 ʒ̆anas.
“Lazepe…” coxoni ar ok̆oxtala komiğut̆es Noğa Artvinişi Omordinu do Gamantanaşi
Vakfis do emindros kok̆optit çkin. Kemal Ozbiyik̆i rt̆u çkimi tercumani,
Lazurişen Turkulişa. Kemal Ozbiyik̆i ren
çkineburi k̆ai k̆oçepeşi arteri. Mskvaşa ğarğalaps. Emuşeniki dido mskva guri
kuğun. Kemal Ozbiyik̆is gamoçkvineri ar ketabiti kuğun: “Jindolepe Mt̆veri Mo
İvas!” Emindros hediye komomçu ketabi muşi do arçvaşis vik̆itxi eya. Çkin hemi
aya ketabi muşişen, hemiti muşi majura k̆ult̆uruli noçalişepen bğarğalit. Aya
ren noğarğale çkinişi t̆ekst̆i. 30 XI 2018, Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali
İhsan Aksamazi: Kemal begi, ipti biyografi tkvanişen
bğarğalat do eşo gevoç̆k̆at, iqveni? So dibadit, so yeçkindit? Mi oğlepeşi ret?
Oput̆e tkvanis mu coxons, mcveşi do ağani coxopeten? Namu nʒ̆opulapes igurit?
Çileri reti? Berepe giqonunani? Aʒ̆i so skidurt? Eşo miçkinki, t̆ek̆audi ret, aʒ̆i
mu dulyape ikipt?
Kemal
Ozbiyik̆i: Ma ʒ̆ana (1954) vit̆on çxoro oşi do jure neçi do vit̆o otxo oʒ̆iyamt̆uşi
Mart̆işi gverdiz (15 Mart̆i-s) , Artvin-Arkabişi Suxulet (Küçükköy ) coxoni oput̆ez
kiyanaşe mopti dore. Çkuni k̆oçepez, ʒ̆oxlepez “Kuyuşi” miʒ̆umet̆ez dore. Kuyi
didi ar k̆inçişi coxo ren. Turkuli doğanis uʒ̆umenan. Ok̆ule çkuni ʒ̆oxlenuyi coxo
Buyuk̆li divu dore. Soyadik̆anuni gamaxtuşk̆ule çkuni coxo Ozbiyik̆i divu dore.
Baba çkimişi coxo Mustafa, nana çkimişi coxo Şefika ren. Jur didi cuma, ar da
miyonut̆u. Didi cuma çkimi domiğuru. Haʒ̆i ar didi cuma do ar da koboret. Ma oxoyi
çkunişi ç̆ut̆a bere bore.
Baba çkimi (84) otxo neçi do otxo ʒ̆aneyi t̆uşk̆ule
(1994) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆o otxo ʒ̆anaşi K̆uçuxayiz,
K̆unduraz, (24-iz) eçi do otxoz doğuru. Nana çkimi 100 (oşi) ʒ̆anaşi doloxe
ren. Ğnosi muşi k̆ayi ren. Lazuri do Turkuli bip̆aramit̆amt. Na uçkin k̆at̆a
mutu ma domiʒ̆u. ʒ̆oxlenuri dido muntxanepe bip̆aramit̆it. Ma hemtepe komeboç̆ayi.
Ma oğineşi mektebişi jur sinifi Suxuletiz bik̆itxi.
Didi cuma çkimepek Ankaraşe komomoyonez. Oğineni Mektebi Ankaraz, Sarar İlkokuliz
boçodini. Orta mektebi do lise Ankaraz Ataturk Lisez boçodini. Universit̆et̆i
Ankaraz, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisiz (A.İ.T.İ.A.) bik̆itxi. Haʒ̆i
coxo Gazi Universitesi divu. Bulti
bistet̆i. PTT tak̆imiz geboç̆k̆i. Ayce t̆ak̆imepezti bisteri. P̆rofesyoneli var
bisteri. Amat̆ori bort̆i. Ala kemençe do gudastviri/ t̆ulumişi nena bognaşk̆ule,
dulya oxobuşkumet̆i do osteruşa mebulut̆i.
Ma 8 (orvo) ʒ̆aneyi bort̆i. Didepe çkimi k̆ala
bip̆aramit̆amt̆i. Na bip̆aramiti k̆at̆a muntxa meboç̆aramt̆i. K̆at̆a ʒ̆anaz
oput̆e çkunişe bulut̆i. Golapez gobulut̆i. Ğalepez, oput̆epez, germapez
gobulut̆i do hem let̆apeşi sureti gamabimet̆i.
Haʒ̆i mupe bikom? (50) jurneçi do vit ʒ̆anaşen doni
na ok̆obobğepe svara gamağu şeni p̆ç̆arum. Na ok̆obobğepeşen svarape gamabiğa
minon.
(2017) jur vit̆oşi do vit̆o şkvit ʒ̆anaşi ʒ̆anağaniz
ar svara çkimi kogamaxtu. Hemuşi coxo “Üzerleri
Toz Olmasın/ Doğu Karadenizde Yaş Almak” gebodvi.
Haʒ̆iti ağne svarapeşeni na ok̆obobğepe boduzanam.
Ha svaraz Artvini do Arkabişi k̆ult̆uri do folk̆lori opşa ivase. Ǯoxlenuri
muntxanepe meboç̆aram. Ala svara gamiğu şeni geç̆areyi unon. Gobiʒ̆k̆edam; bžira
şk̆ule (2.) majurani svara çkimi gamabiğare.
Xolo çkimi oput̆eşi ar muntxanepe meboç̆arae. Ma na
p̆ç̆ari Lazuri do Turkuli şiirepe miğun, haʒ̆iti p̆ç̆arum. Lazuri nenapeşi
Turkuli mu itkfen meboç̆aram.
Na bikom dulya şeni “Na Moxtapeşeni ok̆obğam” bzop̆on.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma xolo miçkin, tkvan (Oşkendayulva
T̆eknik̆uri Universit̆et̆işi) ODTU-şi
mcveşi emektarepeşen arteri ret. ODTU-s k̆omp̆iut̆erişi sist̆emişi ok̆idus cumu,
emeği koğiğunan. Eşo miçkin ma. Aya mundes t̆u? Muç̆o do mundes geoç̆k̆it oçalişisus
ODTU-s?
Kemal
Ozbiyik̆i: 1975 ʒ̆anaşi Çuruğayişi (15- iz) vit̆o xutiz ODTU-
Elektronik Hesap Bilimleri Bolumi -“ Bilgisayar Merkeziş” dulyaşe kogeboç̆k̆i.
Oçalişu şeni k̆oçi gorumt̆ez. Mati bidi. Noç̆areyi imtixaniz (1.) maartani kogamapti.
Sum k̆oçi eç̆opumt̆ez. Nenate, na vez imtixaniz
“Ar şvaci na dulyaz gyoç̆k̆ase tişineri k̆oçi minonan. Hemuşeni si enni
oğine yedeğiz megoç̆arate,” miʒ̆vez. Ala jur tuta goliluşk̆ule t̆elefoni
miğodez do micoxez. Mati bidi do heg dulyaz kogeboç̆k̆i. Ar ʒ̆ana goliluşk̆ule
şefi dobivi. Ç̆ut̆a ora goliluşk̆ule mudiri dobivi.
Hem oraz, bolumiz mek̆ideri bort̆it. Ok̆ule
rektorluğiz memok̆idez. Coxo çkuniti Bilgi İşlem Dairesi Başk̆anluği divu. Hek
dido menceli boçodini. Dido dulyape p̆i. Xfala na biçalişam bolumiz var, ODTU-şi
k̆at̆a k̆ele miçinomt̆ez. Hem oraz p̆eci kart̆alişi, k̆art̆onişi sist̆emepe
bixmat̆it. Ma bulti nabiste şeni seri oçalişu k̆ayi miʒ̆ont̆u. Seri jur k̆oçi
dulyaz bivet̆it. Mati çileri na ren dulyaşi martek̆ala mopfxadişi heya oxoyi
muşişe boşkumet̆i do ma xfala biçalişamt̆i. İzinişi ora moxtaşk̆ule, hemtepek
çkimişeni içalişamt̆ez do ma ar tuta na miğun izini jur tuta bikomt̆i.
İnt̆ernet̆i Turkiyeşe çku mobiğit. Ǯana (1992) vit̆o nçxoro oşi do otxo neçi do
vit̆o jur t̆uşk̆ule komobiğit dort̆u. Ala oğine ixmaru, hemoraşi Cumhurbaşk̆ani
Turgut Ozalik na vu şeni, resmi gonʒ̆k̆u (1993) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi
do vit̆o sum ʒ̆anaşi Ap̆rilişi (25- iz) eçi do xutiz ivu. Ma hemoraz İdari
dulyapeşi mudiri bort̆i.
Emekli bivit̆aşaki heg (36) eçi do vit̆o aşi ʒ̆ana
biçalişi do (2011) jur vit̆oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşi Çuruğayişi (15) vit̆o xut
ivuşk̆ule dulyaz oxobuşkvi.
ODTU- şi ar yeriz enni dido, na içalişu k̆oçi ma
bore. Oçalişuşe na gyoç̆k̆u yeriz mudiri na ivu k̆oçiti ma bore. Başk̆aniş
manuşvale na ivu enni oğineni k̆oçiti ma bore. Emekli na bivi BİDB şeniti svara
konoç̆ari miʒ̆umenan. Hemuşiti ar didi svara diven.
Naqonasunon…
https://sonhaber.ch/kemal-ozbiyik-ile-soylesi-turkce-lazca-1-bolum/
