“Paylaşamadığımız
ne var?!”
3. bölüm
1.Bölüm:
https://sonhaber.ch/kemal-ozbiyik-ile-soylesi-turkce-lazca-1-bolum/
2.Bölüm:
https://sonhaber.ch/kemal-ozbiyik-ile-soylesi-turkce-lazca-2-bolum/
Ali
İhsan Aksamaz: Kitabınızdaki bir mektuptan öğrendim,
sizin Alman Rudiger Bennighaus bey ile de arkadaşlığınız var. Bu
arkadaşlığınızdan da birkaç kelimeyle bahsedin, olur mu?
Kemal
Özbıyık: 24 - 25 yaşlarımdayken, başkaları bana gelip
bilmedikleri bir şeyleri soruyorlardı. “Bunun ne olduğunu biliyor musun? Sende
şu var mı?” gibi soruları bana mütemadiyen soruyorlardı. Çocukluğumdan bu yana
topladığım kültürel verilerden, elimde olanlardan haberdardılar. O zamanlar
bana, “Sen, yaşını başını almış insanlardan daha çok bilgili, saygın bir
kişisin,” diyorlardı. Tabii ben de hâliyle utanıyordum. Öte taraftan da bana söyledikleri bu vb. övücü
sözler hoşuma gidiyordu. Yıl 1981 olmuştu. Haziran’da dört aylık kısa dönem
askerlik hizmetimi tamamlamak üzere Antalya’ya gidiyordum. O zaman, Ankara’da,
Cebeci Stadının altında horon çalıştığımız yerlerimiz vardı. Biz orada yüz
kadar kişi, kızlı erkekli horon çalışıyorduk.
Ankara’da, Ulus’ta Arhavili Lazların genellikle
gittikleri Lâle Kahvesi vardı. Rudiger, Almanya’da, Lazca bir kursun asistanıymış.
Lazların oynadıkları horonlara ilişkin akademik tez çalışması yapıyormuş. “Bu
horon işi nasıl oluyor? Bana bu konuyu öğretecek birini nerede bulabilirim?”
diye, o zamanlar Almanya’da çalışan Arhavililere sormuş. Sorduğu kişiler de
benim adımı vermişler. Rudiger de Ankara’ya gelmiş. Rudiger, çok iyi Türkçe ve
Lazca biliyordu. “Ben Arhavili bir Lazı arıyorum. Nasıl bulabilirim?” diye yana
yakıla etrafa sormuş. Rudiger’e, “Arhaviliyse, Laz ise, Ulustaki Lâle Kahvesinde
muhakkak olur; oraya git! Orada öyle birini tanıyan kimseleri mutlaka
bulursun,” demişler. Rudiger, Lâle Kahvesine
gelmiş. Adımı söyleyince, beni tanıyan birisi, “ O, bugün Cebeci Stadının
altındaki yerde horon öğretiyor. Oraya git, mutlaka onu bulacaksın,” demişler.
Rudiger, böylece gelip beni buldu. Ben de ona, onun kültürel konulara ilişkin
öğrenmek istediği şeyleri söyledim. Rudiger, horona çok yetenekliydi. Onunla her
gün horon çalıştık. Ertesi pazar günü, Cebeci Stadına geldi. Çalıştırdığım
öğrencilerimle bir güzel horon oynadı. Çocuklarla, delikanlılarla konuştu. Bir şeyler
konuştuk. Horon konusunda öğrenmek istediği her şeyi ona anlattım. Ona
söylediğim her şeyi güzelce not aldı. Ben daha sonra Arhavi’ye gittim Oradan da
askerlik hizmetim için Antalya geçtim. Askerlik hizmetimi tamamlayıp
Antalya’dan geldikten sonra, Rudiger, PTT ile bana Lazca yazılı bir şeyler
gönderdi. Ben de ona bir mektup yazdım. 1984
yılında bana yazdığı mektuptan sonra, bana yazmadı, ben de ona yazmadım. 1984
yılında bana yazdığı mektubu sakladım. Arhavi’nin köy ve yaylalarına ilişkin
bana gönderdiği elle çizilmiş haritayı da sakladım. Elle çizmiş o haritada iki
köyün adını farklı yere yazmışlar. Diğerlerinin hepsi doğruydu.
Rudiger, 2002 yılında yine Ankara’ya gelmiş. Arhavililer
Vakfı’na da gelmiş. Yine, “Laz horonu, Laz dili, Laz kültürüne ilişkin bana
aydınlatıcı bilgiler verecek bilgili kişileri söyleyin!” demiş. O zamanlar
vakıfta çalışan kızcağız da ona benim adımı vermiş; “Telefon açalım da konuş,”
demiş. Fakat onunla o zaman görüşemedik. Rudiger’in istediği kültürel konulara
ilişkin bilgileri verdim. Ancak o, bana göre farklı şeyler konuşuyordu. Ben de
ona, “Küçük çocuklarla böyle şeyleri konuşma, sonra onlar farklı işlere
karışırlar. Sonra da iyi olmaz,” demiştim. O sebeple benimle konuşmadı. Sanırım
Rudiger şimdi Almanya’da bir üniversitede öğretmenlik yapıyormuş. Yazdığı
birkaç şey internette var. Ancak yazdıkları doğru mu? Onu bilmiyorum.
Ali
İhsan Aksamaz: Kemal bey, başka kültürel projeleriniz
var mı? Başka bir kitap yazma konusunda çalışmalarınız var mı?
“Belgesele
yardımcı oldum; bildiklerimi söyledim”
Kemal
Özbıyık: 2007 yılında Funda Özyurt’un yaptığı “Lazlar 4000
Yıllık Tarih“ adlı belgesele yardımcı oldum; bildiklerimi söyledim. Laz
horonlarının videolarını çekti. Belgeselin interaktif DVD’sinde horonlarımız
var.
Elimde üç kitap çıkartacak kadar kültürel derleme
var. Şu anda ikinci kitap çıkacak hale geldi. Ancak bunun için, diğerleri için para lâzım. Para bulunca,
onları da yayınlayacağım. Çıkacak mı bilmiyorum şimdi. Ankara’daki Laz
komşularla bir araya geliyoruz. Bildiklerimizi birbirimize aktarıyoruz, bilgi
alıp veriyoruz. Ben halâ araştırıyorum. Ulaştığım bilgilerin doğru olup
olmadığını araştırıyorum. Doğru olanları yazıyorum. Bu günlerde sen de muhakkak
görüyorsun; internetteki bilgiler doğru mu, değil mi, bilmediğim şeyleri
gösteriyorlar.
Lazca konuşunca didişiyoruz. Kemalpaşa, Hopa, Arhavi,
Borçka, Fındıklı, , Ardeşen, Çamlıhemşin, Pazar; Lazca konuşanların olduğu
yerler. Farklı konuşunca anlamıyoruz. Şimdilerde Lazca ve Laz kültürüyle para
kazanan insanlar zuhur etti. Bunlar doğru iş mi, bilmiyorum. Kulaktan duyma
şeyleri doğru gibi yazıyorlar. Okuyanlar da orada yazan yalanları doğru sanıyor.
O zaman da yalanlar doğru gibi yazılıyor. Bir araya gelmedikçe, doğru
bildiklerimizi konuşmadıkça, bildiğimiz doğru şeyler de ortadan kaybolacak.
Bizler ne yapıyoruz? “Senin dediğin doğru değil,
benim söylediğim doğru. Sen bilmiyorsun, ben biliyorum. Sen doğru adam değilsin,
ben doğru adamım.” Böyle şeyler söyleyip zamanı öldürüyoruz. Zaman geçip
gidiyor. Büyüklerimiz, bu konuları düzeltmeden ölmüşler. Onların yapamadıkları
her şeyi biz de yapmıyoruz. Bir şeyler yapmak için değil, kendimiz için, para
için çalışıyoruz. Lazcaya bir şey katmıyoruz. Birbirimizi yiyip zamanı
öldürüyoruz. Ben meseleyi böyle görüyorum, kardeşim! Doğru görüyor muyum, bilemiyorum.
Ali
İhsan Aksamaz: Kemal bey size teşekkür ediyorum. Bu
söyleşiyle çok şey öğrendim, sevindim. Tanrı, sizi de sevindirsin! İsterseniz,
bu söyleşimizi artık sonlandıralım. Ancak sizin başka söyleyecekleriniz varsa,
lütfen onları da söyleyin! Tanrı, sizi çoluk çocuğunuzla her zaman sevindirsin!
Her zaman sevinç içinde yaşayın!
Kemal
Özbıyık: Lazca, en önce ölecek dillerin en önünde, Kardeşim. Öyle
görünüyor. Olgun insanlar bir araya
gelmezsek, dilimiz de ölecek! Böylece biz de ölmüş olacağız. Bizi toprağa
indirecekler. Öbür dünyaya gittikten sonra, Tanrımıza ne diyeceğiz? Birbirimizi
yedik, yedik zamanımızı öldürdük mü diyeceğiz? Ortada paylaşamadığımız ne var?
Öbür dünyaya kim ne götürebilmiş ki biz götürebileceğiz? Bir araya gelip “ben” demeyelim;
“biz” diyelim! Birbirimize bir şeyler verip, birbirimizden bir şeyler alıp
geleceğimiz için doğru bir şeyler yapalım. Yapabilir miyiz? Çok kolay
olmadığını biliyorum. İyiliklerle, güzelliklerle, iyi günler görelim. Bu
yazdıklarımı okuyanlara Tanrı yardım etsin; Tanrıdan istedikleri her güzel şeyi
Tanrı yerine getirsin!
(Önerilen söyleşiler: Orhan
Bayramin: “Laz Edebiyatı 1996’dan Fersah Fersah İleride!”, 15 III 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com/ simavakfi.org; Osman Şafak Büyüklü:
“Lazlar, Çalışmalarını Büyük Bir Kolektif Ortamın İçinde Yapmalı!”, 21 VIII
2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Önder Acar: “Oçamçire’deki Laz
Okulu’nda da Öğrenim Görmüş Anneannem!”, 11 X 2019, circassiancenter.com/
gurcuhaber.com; Rıdvan Özkurt Anç̆aşi: “Çoğunlukla Aşk, Doğa, İnsana İlişkin Şiirler
Yazıyorum!”, 04 II 2022, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; Ruhan Odabaş,
“Yitmek Üzere Olan Dilimizi Yaşatabilme Çabasındayım!”, 3 VII 2021,
sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr;
Sabri Aslışen: “Yüksek Yerleşim Yerlerinde Saha Çalışması Yapmak da
İstiyorum!”, 9 VIII 2019,
circassiancenter.com.tr /ardeseninsesi.com/ ardesenkulturdernegi.com.tr;
Sami
Fitozik Ğarğalaps: “Berepe çkunik diguran nena çkuni minon!”, 7 X 2019,
xvalamgeri.blogspot.com/ circassiancenter.com; Selma
Koçiva: “Son Aktif Yıllarımı Laz Edebiyatına Vermek İstiyorum!”, 24 II 2021; sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com/ turklaz.com/
avrupaforum4.org; Yılmaz Erdoğan: “Bizimkiler Sohum’a Yerleşmiş!”, 22 XI 2018,
circassiancenter.com.tr; Yılmaz Avcı, Ali İhsan Aksamaz (Redaktör): “Navamiçkinan Tere: K̆olxeti/ Bilmediğimiz Ülke: K̆olxeti (Anı)”, Sima Dergisi, Sayı 8,
Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2009/
circassiancenter.com.tr)
Bitti…
+
“
Mu ren do var ok̆omartenan?”
Noʒ̆ile
3
Ali
İhsan Aksamazi: Ketabi tkvanişen, ar mektubişen kodoviguriki, tkvan Alamani Rudiger
Bennighausi begi k̆ala ti manebroba giğunan. Aya megabrobaşenti ar -jur nenaten
ambari komomçit, iqveni?
Kemal
Ozbiyik̆i: Ma (24 - 25) eçi do otxo- eçi do xut ʒ̆aneri bivişk̆ule
çkimde mulut̆ez do na va uçkit̆ez muntxanepe “ Haya mu noren kogiçkini –
kogiğuni?” miʒ̆umet̆ez. Bere bort̆işen doni na ok̆obobği dido muntxanepe na
miğun kuçkit̆ez. Hem orapez çkimi şeni “Si dido ʒ̆aneri naren k̆oçepeşen dido
tişineri k̆oçi re,” miʒ̆umet̆ez. Ma oncğore mavet̆u. Ala na miʒ̆vanore nenapeti
momʒ̆ondut̆u. Ǯana (1981) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do ar divu dort̆u. Mbuloraz otxo
(4) tutaloni mk̆ule askerluğişe Antalyaşe bigzalamt̆i. Hem oraz xoroni Ankaraz
Cebecişi St̆adiş tude oçalişeni yerepe t̆u. Hek (100) oşi k̆onayi bozo do
biç̆ik biçalişamt̆it.
Ank̆ara Ulusiz Arkaburi Lazepeşi k̆oçepek na ulut̆ez
Lale K̆ahvesi t̆u. Rudiger, Almanyaz, Lazuri K̆yursuşi asist̆ani t̆u dore.
Lazepek na istenan xoronepe şeni tezi ikomt̆u dore. Ha dulya muç̆o iven, so
mažiren, mik domogurase deyine Almanyaz na skidunan Arkaburi koç̆epez k̆itxu
dore. Na k̆itxu k̆oçepekti çkimi coxo tkfez dore. Rudigerikti Ankaraşe ko moxtu
dore. Rudigeris dido k̆ayi Turkuli do Lazuri uçkit̆u. Goyik̆itxu dore, “Ma
Arkaburi Lazi, ar k̆oçi bgorum. Muç̆o mažiren?” Rudigerizti, “Arkaburi ren na,
Lazi ren na, Ulusiz Lale K̆ahveşa idi. Heg he k̆oçi na içinomz mitepe kožirom,”
uʒ̆vez dore. Rudigerik Lale K̆ahvesişe komoxtu dore. Çkimi coxo tkuşk̆ule, ma
na miçinom ar k̆oçik “Hemuk handğa Cebecişi St̆adişi tude na ren oçalişuşi
yerepez xoron doguramz. Heg idi žirae,” uʒ̆vez dore. Rudigeri moxtu do ma
komžiru. Mati na unont̆u muntxanepe dobuʒ̆vi. Rudiger xoronişe dido yetenekli
t̆u. Hemuk̆ala k̆at̆a ndğa biçalişit. Na mulun Mjaçxaz xolo Cebeci St̆adişe
moxtu. Na boçalişapampe k̆ala isteru. Bere do biç̆epe k̆ala ip̆aramitu. Ar
muntxanepe bğarğalit. Na unont̆u k̆at̆a mutu dobuʒ̆vi. Na buʒ̆vi k̆at̆a mutu konoç̆aru.
Ma Arkaburişe bidi. Hekşen Antalyaşe askerluğişe bigzali. Askerluğişen moptişk̆ule
Rudigerik p̆ost̆ate Lazuri na iç̆aru muntxanepe momincğonu. Mati hemuz mektubi
mebuç̆ari. (1984) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do otxo ʒ̆anaz na momiç̆aru
mektubişen ok̆ule hemug var momiç̆aru, ma ti var mebuç̆ari. Ma (1984) vit̆on
çxoro oşi do otxo neçi do otxo ʒ̆anaz,
na momiç̆aru mektubi dopşinaxi. Na momincğonu xete na vez Arkaburişi kyoyi do
golapeşi xarit̆ati dopşinaxi. Xete vez dort̆u mara, jur kyoyişi coxo ayce yeriz
vez dort̆u. Majuranepe iri isa t̆u.
Rudigeri (2002) jur vit̆oşi do jur ʒ̆anaz xolo
Ankaraşe moxtu dore. Arhavililer Vakfişe moxtu dore do xolo Lazuri xoroni,
Lazuri nena, Lazuri k̆ult̆uri na mip̆aramitase tişineri ar k̆oçi možirit tku
dore. Hemindoraz Vakifiz na içalişamz bozokti çkimi coxo meçu dore. “ T̆elefoni
gobumʒ̆k̆at, ip̆aramiti,” uʒ̆u dore. Ala hemoraz hemu k̆ala var bižirit.
Rudigeris na unont̆u muntxanepe ma komepçi. Ala çkimebura hemuk ayce
ip̆aramitamt̆u. Ma hemuz “ç̆uç̆ut̆a berepe k̆ala haşo mot ip̆aramitam, hemtepek
ok̆ule ayce dulyape komeşulunan, k̆ayi var iven,” buʒ̆vi dort̆u. Hemuşeni çkimi
k̆ala var ip̆aramitu miçkin, dolomangonen. Rudigeri haʒ̆i Almanyaz universitez
xocaluği ikomz dore. Ar – jur na ç̆aru muntxanepe int̆ernet̆iz koren. Mara na ç̆aru
nenape isa reni? Heya var miçkin.
Ali
İhsan Aksamazi: Kemal Begi, çkva k̆ult̆uruli p̆rojepe
giğunani? Majura ketabi oç̆aruşa meraği giğunani?
Kemal
Ozbiyik̆i: (2007) jur vit̆oşi do şkvit ʒ̆anaz, Funda
Ozyurtik na vu “Lazlar 4000 Yıllık Tarih“ coxoni belgeseliz mebuşfeli. Na
miçkit̆upe buʒ̆vi. Lazuri xoronepeşi videope gamiğu. Belgeselişi int̆erak̆t̆if
DVD -iz xoronepe çkuni ren.
Sum svara na gamabiğare k̆onari muntxanepe komiğun.
Haʒ̆i (2.) majurani svara gamiğuşi divu. Ala hemuşeni do majurapeşeni geç̆areyi
minon. Geç̆areyi bžiraşk̆ule hetepeti gamabiğare. Kogamamiğaseyi var miçkin.
Ankaraz Lazi martepe k̆ala ok̆obibğet. Na miçkinanpe artikatiz mepçamt –
ebuç̆opumt. Ma xolo bgorum. Na mažiru muntxanepe isa reni gobiʒ̆k̆e. İsa
narenpe meboç̆aram. Ham dğalepez siti žirom; int̆ernet̆iz isa reni – vareni na
var miçkin, ar muntxanepe oʒ̆iraman.
Lazuri na bip̆aramitamt artikati k̆ala biç̆k̆omet.Kemalpaşa-
Xopa- Arkabi – Borçka – Findik̆li – Ardaşen- Çamlıhemşin – Pazar, Lazuri na
uçkinan k̆oçepeşi oput̆epe renan. Ayce oput̆epek na bip̆aramitamt nenape var
bognamt. Haʒ̆i Lazuri nena do k̆ult̆urite geç̆areyi na mogamz mintxanepe kogamaxtu.
Hatepe isa dulya reni, var miçkin. Ucişi opşa muntxanepete isa ren steri
noç̆araman Na ik̆itxuk hek na niç̆aru mʒudepeti isa daʒ̆onenan. Hemindoraz mʒudepe isa
steri koniç̆aren. Var ok̆obibğatşi, na miçkinan muntxanepe var
bip̆aramit̆amtşi, na miçkinan isa muntxanepeti çkuni k̆ala ğurase.
Çku mupe bikomt? “Si na zop̆on isa varen, ma na
bzop̆on isa ren. Si var giçkin, ma komiçkin. Si isa k̆oçi va re, ma isa k̆oçi
bore,” bzop̆ont do ora golobuşkumet. Çkuni didepek ham dulya var oduzanez do
doğurez dore. Hemtepes na var axenez k̆at̆a mututi çku var bikomt. Oxenuşeni
var, ti-çkunişeni, geç̆areyi şeni biçalişamt. Lazurişe mutu var mepçamt.
Biç̆k̆omet do mutu boğurinamt. Ma haşo mažiren, cuma çkimi! İsa bžiromi, var
miçkin.
Ali
İhsan Aksamazi: Kemal begi, ma şukuri giʒ̆umert. Ma aya
int̆erviuten dido doviguri do vixeli. Ğormotikti tkvan goxelas. Ginonan na, voçadinat. Tkvan otkuşi çkva
nenape giğunan na, entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Ğormotik bere-bari k̆ala p̆anda
goxelas do p̆anda ixelit!
Kemal
Ozbiyik̆i: Lazuri nena, na ğurase nenapeşi enni oğine ren,
cuma çkimi. Tişineri k̆oçepek var ok̆obibğit na, nena çkuniti ğurase. Çkuti
bğurate. Let̆aşe gemorenanore. Hekoleni k̆iyanaşe bidat şk̆ule, Ğormoti çkuniz
mu buʒ̆vate? Biç̆k̆omit, biç̆k̆omit do ora domaçodez, buʒ̆vateri? Mu ren do var
ok̆omartenan? Hekoleni k̆iyanaşe mik mu ağu? Çku mu mağanore? Ok̆obibğat do
“ma” mot pfat;“çku”ptkfat.” Mepçat – ep̆ç̆opat do isa muntxanepe p̆at minon. Maxenanoreyi?
Dido k̆olayi varen. K̆ararepete, mskfalepete, k̆ai ndğaleps bižirat. Ha na
meboç̆arit muntxanepe na ik̆itxanenpeşe Ğormotik nuşfelaz; Ğormotişe na dandvez k̆ari muntxanepe Ğormotik
dovaz.
Diçodu…
https://sonhaber.ch/kemal-ozbiyik-ile-soylesi-turkce-lazca-3-bolum/
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/09/olgun-insanlar-biraraya-gelmezsek.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/09/tam-40-yl-oldu-brakmadm-jurneci-ana.html
