MOACİROBA 1- 2

 

MOACİROBA- 1

Şilya nçxovroş vit̆ootxo (1914) ʒ̆anas Urusişi ukumetik muharebe qu Turkik̆ala do Batumis kamaxtu. Batumi kezdu do xolo aşo manç̆et̆u. Çkin maşkurines. Urusi (gyauri) Krist̆iani t̆u, çkin- Muslimani do zop̆ont̆eski, Urusik Muslimanepe oç̆k̆irapsya do çkinti maşkurinet̆es.

            Moiselit do çkini kyopeşen do muaciri gamaptit. Gzas kimik feluk̆apeten, kimik arabapeten vidit. Gzadogza dido şeepe tişa memixtes. Akolenna gamait̆it, oxorişi mtelli şey var yemazdes, namutxanina var yemazdes, kopşinaxit, let̆as dovoxvit, nç̆eris meşabdvit do aşoten oxorepeşen kagamaptit.

            Dido yuki var yemazdes emuşeni- ki, feluk̆apes do arabapes var vint̆ret̆it, hemti acele miğut̆es: Maşkurinet̆es- ki, Gyauri var memç̆işanya do ak̆o puli- purti meaşkvit.  

            Mitxanina feluk̆aten idu, dido mendra var ales. T̆aroni p̆at̆i gexvadut̆es do gale gamit̆es, t̆aroni geʒ̆ipxapaşa çumert̆es, geride şkurinati uğut̆es. Mitxanina arabapeten idu, entepe raxat̆i t̆es, hama dido vakitis gzas kodoskides, arabaten gza lai içodet̆u?!

            Moacirepes gzas gyari- ʒ̆k̆ari dvaçodes. Ugyaroba kogiç̆k̆u. Berepe, badi- xçini dido ğurut̆es. Dido naç̆ires. Ena ğurat̆es gzas, em kyois doxvapt̆es cenaze.

            Meulut̆it, hama mitis var miçkit̆es, so meulut̆it. Çkini saebi çkar ukumeti var t̆u. Soni ukumetişa k̆oçepe voçkvit do vuʒ̆vit- ki, çkin ar soti yeri komomçit do kodoibargatya, varna gzas ugyareli- uʒ̆k̆areli kep̆ç̆k̆odutya.

            Em vakitis Turkis ukumetik miʒ̆ves- ki, mʒika yardumi dogoğodapt do xoloti idaginonanya do mtiniti gyari-ʒ̆k̆aiş yandan yardumi moğodes do xoloti gebdgitit gzas do aşoten ar havtaşi gzas vigzalit.

            Gzasna mevit̆it, Turkepeşi kyoepes golailapt̆it. K̆ai yeri t̆uk̆onşi, moşvacinuşeni dobdgitut̆it.

            Ar kyoisna amaptit, ar duzi yeis ar k̆oçik daçxiri ogzeret̆u do didi ç̆uk̆epeten pilavi gibupt̆u. Xorʒoni gyarepeti uğut̆u, xçe kualepeti oç̆vapapt̆u do miletis upareli upartupt̆u.

            Megerem em k̆oçikna şignu, moacirepe mulvanya, muşi paraten gyari pçaminonya do ak̆o şeepe ikipt̆u. Çkin gamak̆vies: Ar k̆oçik ak̆o k̆oçis muç̆o çasinonya?!

Hama aya k̆oçi dido zengin t̆eren do mtelisti gyari duparu. Jur- sum ndğas komoişvacit xolo moiselit, gzas geudgitit.

            Sei arabatenna meit̆it, mamulqioli t̆u. Yani çkinis  mamulepeşi oqirus srsi muit̆u do oxorepe var ižiret̆u. Çkin gamak̆vires: Aşo şey iqvenia?! Duzi- duzisna meulut, emedeni çkini arabaşi tekerleği k̆uis kodololu. Mendapʒ̆k̆editşi, oxorişi baca t̆u.  Megerem ekoni Turkepes let̆aş tude oxorepe uğut̆erenan.

            Araba keşaiqonit do mint̆es- ki, aya aoxorişi saebik gamiʒ̆k̆edat̆u. Vucoxit, vucoxit, hama mitik var gamiʒ̆k̆edu. Soni ar xçinik nena komomçes. Megerem zavalis aşkurinen, mutu var moğodanya. Çkinna moaciripe vort̆it, var uçkut̆u. Aya oxoris ar badi do xçini skidut̆es. ʒ̆k̆ari vak̆vandit, komomçes do gzati komemogures.

            Çkinti vidit do moşvacinuşeni kyoiş gale kodoibargit. Mutupe yeç̆opinuşeni vigzalit kyoişa. Kyois doloxena amaptit ndğaleri dido gamak̆vies: Mteli let̆as tudendo işit̆es. Oxorepe let̆aş tude uğut̆es, mʒ̆k̆upi- mʒ̆k̆upis skidut̆es.  Ndğaleriti k̆andelis nužit̆es, dişka yeine lazma xomula ç̆upt̆es, eti k̆ai- ki, pucepe do mçxurepe dido uqonut̆es. Amk̆ata şeepena bžirit, hiç mutu var yep̆ç̆opit do geri goiktit.

            Majurani ndğas xoloti moiselit, arabape geibğit do vigzalit. Çkini gza mzoğap̆icişen jilendo nit̆u. Çkin mzoğaşen mendra va mint̆es, amuşeni elvaaʒ̆k̆it ya gzas do başka gzas gebdgitit do mzoğak̆ele gelvaaqonit. Gza dido p̆at̆i gamaxtu, k̆araluğepe t̆u. Xocepesemtumanis var elvatires yukoni arabape do bazi yeriş k̆ap̆ulaten elaimet̆it. Mç̆ima t̆aronis p̆at̆i t̆alaxi iqvet̆u, mteli şey maşolet̆es, berepe mažabunet̆es, bziti ğurut̆es, ti çkinis k̆yameti git̆u.

            Sum tuta mik̆ilu, moacirina gamaptit do ar meskani var mažires, gyari var, ʒ̆k̆ari var. Ok̆vaçxe çkini kyoişi mutu ambai var emaç̆opes, momxtimu miti var t̆u. Geri ok̆onaktinu maşkurinet̆es. Mint̆es- ki, ar k̆ai yeri kobžirat̆it do kodoibargat̆it, hama çkini Sarpisteri yeri so bžiropt̆it?!

            Turkiş ukumetik miʒ̆umet̆es- ki, geri oxtimu var iqvenya, Urusik Batumi kezdu do aşo manç̆enya. Ena galenanşa, iditya. Arabape ukumetik momçapt̆es, hemşilepeşi arabape.

            Turkis ukumetisti ya unt̆u-ki, muk̆o mendra vort̆itk̆on çkini kyoişen, eko çetini t̆u geri moxtimu, muarebena içodat̆u, edo, amuşeni yei var momçapt̆es, mendra idanya do çkinti meit̆it. Çkin mu meit̆it, şkurinak moçkumert̆es. Aşoten mzoğap̆icis ar kyoişa komeptit.

            Ekoni yerlepe bazi Lazepe t̆es, sifteneri moacirobas xtimeri. Çxomi oç̆opuşi dulyape uçkit̆es, çkinti mevuşolt̆it do çxomi p̆ç̆orup̆t̆it, oxorişa moimert̆it do berepes pçapt̆it.

            Ar havtas ek kodopskidit. Ek̆ule xolo gebdgitit gzas do golvaaqonit. Golvaaqonit emuşeni- ki, çkin Turkepeşikyopes dobargu var mint̆es, entepek̆ala çkin var maxvenet̆es. Entepes mutepeşi adeti uğut̆es, çkin- çkini. Edo, var viʒ̆qvamint̆es do boine k̆abğa maqvasunt̆es. Arti mişignap̆ut̆es- ki, sipteneri moacirobas Sarpi çkinişen gamaxtimeri Lazepe Turkieşi ar “Akçişeeris” skidutes do çkinti ek oxtimu mint̆es, hama aya yeri ek̆o mendra t̆u- ki, vit tutas xvala gzas vort̆it.

            Ek mextimapaşa dido mʒ̆irit. Ekna meptit, mtini k̆ai yerit̆u, mzoğap̆icis yanis ar kyoi. Kyois sum semtişen tepepe gudgit̆u, mzoğaşen açiği, mzoğap̆icik̆ele duzi guʒ̆užit̆u.  Aya kyoişi asli k̆ai yerepes yeli milleti xet̆u, p̆at̆i do dağis kenarepes çkin kodoibargit. Ç̆it̆a- ç̆it̆a oxorepe dop̆k̆idit, daği gamamç̆varit do qonape dopxaçkit, k̆ai lazut̆i maqves. Gyari- ʒ̆k̆aişen ziani var miğut̆es, hama ekoni hava var momixtes: Bazepes çxe dvağodes, bazi aşo dizabunu do boine ğurape iqvet̆u.

            Man nana- baba ek domiğru. Yetimi kodpskidit. Sum Cuma vort̆it. Aik mzoğas çxomi p̆ç̆orup̆t̆it, majurak qonaş dulia ikipt̆u do aşoten pskidut̆it. Ya kyoişen başka, xolo kyoepe t̆es, nakna xoloti Lazepe skidut̆es. Ekoni Lazepeti keşabgorit do baz içkini xisimiti gamaxtu.

            K̆aina kodoibargit, oçilu- okimocuti kogyoç̆k̆it, didi dugunepeti vikipt̆it. Didi Cuma çkinis didi duguni vuxvenit, mteli kyois vuç̆andit. Sum dğas duguni miğut̆es. Çkini kyıis Turkepeti skidut̆es. Entepek gaak̆vies çkini dugunis adetepe. Gelini (nisa) çkini zengini k̆oçepeşen (ağapeşen) t̆u, yerli ekoni Lazepeşen do çkinda fuk̆ara moacirişa, meçamu var unt̆es, hama biç̆i do k̆ulanis aras qoropa uğut̆es do ek̆ule mecburi iqves, momçat̆es.

Dugunişi xarci çoği çkini nisas babak xarcu, emuşeni-ki ağa t̆u, ç̆it̆a duguni var nomskudu. Milletis mežiʒinuşen oncğore aqu, k̆ulani muşişi çeizi mtelli P̆olişen moğapu.

            Dugunişik̆ule (sum tutaşik̆ule) sica do k̆ulani yezdu do muşi yanişa mendiqonu do ar ʒ̆anas muşik̆ala uqonunt̆u. Ek̆ole ar didi oxori duk̆idu, mtelli ç̆uburiş ncaşi do ç̆uburis piʒarişi, k̆aixeşa komoʒ̆ipxu do kodoç̆k̆oru. Ek̆ule Cuma çkimis berepe dvaqu. Ar biçi mtiri muşik diskiru, emus ar k̆ulanişen met̆i çkva skiri var uqonunt̆u.

            Xut ʒ̆ana mik̆ileet̆u, moacirina gamaptit. Man do çkimi ç̆it̆a cumak geri çkini kyoişa, Sarpişa, goiktit. Geri moxtimus dido ezieti var mʒ̆irit: Para miğut̆es, mtelli mzoğadomzoğa moptit, kimi feluk̆aten moptit.

            Sarpişana moptit, çkinden ʒ̆oxle moxtimerepe dido t̆es do raxat̆i skidut̆es. Çkini oxoris cumadi xet̆u. Oxori gverdi doʒ̆k̆eret̆es Urusis askerepek, bageni do bağu hepten doç̆k̆ret̆es. Urusis askeris dulya va uğut̆uşi, oxorepes do bagenepes daçxiri  nunʒ̆eret̆u do ç̆veret̆u.

Ar ʒ̆anaşa halişa var moptit. Oxoris muna eksiği uğut̆u, mteli şey dop̆it, bageni do bağu dop̆k̆idit. Majurani ʒ̆anas qona oxaçkus dervami p̆it do aşoten halişa komoptit. Masumani ʒ̆anas man doiçili, bere- bai domaqu. Oxoris mʒika doindarit. Cumas vuʒ̆vi- ki, arçkva oxori lazimi domaqves- ma.

Cumak miʒ̆u- ki, moro, man k̆urbetişa vulur do mʒika para dovikip do moptaşi, oxori p̆k̆idatya. Manti razi doviqvi do mendovoçkvi. Amuk tkveet̆u- ki, manya, Tunaşa vidaminonya, hama uk̆ule Soxumis kodoskideret̆u do ek balukçoba ikipt̆u. Sum ʒ̆anas ek t̆u. ʒ̆anas ar mektubi ancak muiç̆arupt̆u. Eti mitis xeten moncğonupt̆u.

Ek̆ulena gextu, dobağine para kagiğu, ustape vokaçit do dağis oxorişi kiastepe  dovoqazapit. Noderepeten doptirit, kok̆oobğit do ok̆iduşeni dopxazirit.

Ek̆ule oxori çkinişi jimuk̆aşen oxorişeni let̆a gamamtxorit do oxori kodobdgitit. Jur ʒ̆anas doloxe kodibargu. Ek̆uleti dovoçilit, Sarpuli ar k̆ulani komepçit do isa skidut̆es muarebe giç̆k̆et̆uşa.

Muarebena giç̆k̆u, Cuma çkimi mindiqones. Jur ʒ̆anaşk̆ule yarali komoxtu oxorişa. Sum bere çkva dvaqu muarebeşk̆ule do aʒ̆i muşi berepeşi berepeti uqonun. Mtelisti ayri oxorepe uğunan, k̆ai xaliti uğunan. Aşope memixtes çkini tis.

[Nodar K̆ak̆abaze,  “Lazuri T̆ekst̆ebi”, Gamomʒemloba Art̆anuci, Tbilisi, 2018]

+

MOACİROBA- 2

 

Moacirina moiselit, man vit (10) ʒ̆aneri vort̆i. Mteli çkinioxois xut k̆oçi vort̆it: Jur da, ar cuma do nana- baba. Hen ç̆it̆a man vort̆i. Akolenna gamait̆it, jur ndğas vixaziret̆it, Masumani ndğas feluk̆as geibğit do vigzalit Xopaşa.

            Ar seis ak doviqvit, majurani gyaobas xolo meşaut̆alit feluk̆a do qondineri- qondineri Arhaveşa vigzalit.

Turkiş ukumetis vuʒ̆vit-ki, çkin moacirepe voret do yeri momçit do doibargatya.

            Ukumetik miʒ̆ve ki, ak Arhaves doloxe yei- yurdi mekçapt do skiditya.

            Çkin gamak̆vies: Miş yei do oxori momçasint̆es?!

            Mendamiqones kyois galeni et̆rafepeşa do boşi oxorepes kodomoxunes. Çkin gamak̆vies: Ak̆o k̆ai xoepe boşi motrenya?! Ena vik̆itxit- ki, aya mişi oxorepe renya, aşo miʒ̆ves: Megerem Turkies doloxe zamanişk̆ule dido Ermenepe t̆erenan, mteliti k̆ai yerepes içalişept̆erenan,  ukumetişi dairepesti t̆erenan. Turkis ukumetik dido emieti oğodapt̆eren, hama Ermenepek aya emieti başkaturli koç̆epes.

            Ermenepek iduşunes- ki, Turki mu ukumeti ren, mtelli ovaş k̆oçepe, çobanepe renan, ukumetişi k̆umandoba mu uçkinanya, geoktat do çkin doviqvat ukumeti Turkiesya. Aşoten  kogyoç̆k̆erenan  ukumetişa oçxink̆olu. Aya ukumetik konugneren do emri meçeren- ki, Turkies doloxena skidunan, Ermenepe mteli doç̆k̆iritya. Kyoiş hukumetepek mu qvat̆es?!  Eger ukumetişi emri var qvesna, mutepe kanoç̆k̆irapan.

            Megerem ar ndğas mtiniti moxterenan candarmape, Ermenepena skidut̆es kyoepeşa do tito- tito ç̆orupt̆erenando ar yeriş molobğapt̆erenan. Ek̆ule ok̆olumcat̆u, feluk̆aten mzoğaşa iqonupt̆erenan do mzoğas dolobğapt̆erenan.

            Kimolepe, delik̆anlepe var aç̆operenan mteli, bazi dağişa imt̆eren, oxorcalepe, berepe do badi- xçini mteli ç̆orupt̆erenan do mzoğas dolobğapt̆erenan.

            Çkinna meptit, ya kyoişi Ermenepe çoği mzoğas kodolobğeret̆es, çoğiti doqvileret̆es do ena  doskideret̆u, entepe dağişa imt̆eret̆es do ukumetis teslimi var aqveret̆es, silaiti uğut̆es. Sei- sei gyulut̆es kyoişa do ik̆itxupt̆es, mutepeşi nana- baba do oxorca- berepe soiqones.

            Ena şignat̆es- ki, entepe saği var yenanya, emvakitis mutepektisilaiten kimi candarmape qvvilupt̆es, kimiti, ia kyoisna skidut̆es Turkepes, sei gyabğet̆es do zoiten gamatirupt̆es do dağişa iqonupt̆es do ek̆ule ukumetis k̆oçi nuçkumert̆es- ki, eger çkini nana- baba, oxorca- berepe geri var ok̆onamiktinitna, tkvani milleti p̆iluptya.

            Ukumetik oçkumert̆u candarmepe do emri meçaptu- ki, geri kaguʒ̆uqonit çkini milletiya. Dağişana amaxtat̆es candarmape, gzas Ermenepeşi çet̆epe guluxedut̆es do golaqvilupt̆es. Soni ukumetik emri meçu- ki, çkva naşkvit, mo oç̆k̆iraptya, hama mtelli kyois mudirepes emri meçu- ki, uʒ̆vit ermenepes do igzalan, sotxanina unonan ekya, hama Ermenepes eşo oxtimu var unt̆es- ki, Turkişi aciği var eşiğat̆es. Ermenepe k̆arta seis muit̆es do Turkepes oxorepesdaçxiri nunʒ̆apt̆es do molaç̆upt̆es.

            Antepe çkini ek mextimapaşa iqveret̆u. Çkinna meptit, ek̆o k̆abğa var t̆u, hama ek- ak xoloti qvilupt̆es. Çkini oxoris saebi mteli keç̆k̆videret̆es. Yani çkinis ar oxoridgit̆u, ağne xveneri. Ar ndğas oxori çkinis gelanciruşi memsufa oç̆k̆aduşeni piʒari lazimi maqves do axçamis baba do Cuma çkimi mek̆axtes do pʒarepe gorupt̆es k̆onkşis oxoris. Megerem oxois doloxe sabi muşi molaxet̆eren, jurçkva başka k̆oçi t̆u, baba do Cuma çkimi oxorişana amaxtes do piʒarepe yezdipt̆es, entepek t̆ufeğepe konoğires. Çkinepes şkurinaten guri- ciğeri ut̆k̆vaʒeret̆es. 

            Entepek yani mutepeşişa ducoxe do k̆itxerenan: Ak mu goruptya?

            Babak uʒ̆veren- ki, piʒari lazimi maqu do piʒari viğamint̆uya.

Ek̆ule k̆itxerenan- ki, sonu ret, ak mot moxtityaşi, çkin moacirepe voretya, Urusişen vimt̆it do Turkieşa moptityaşi, ar konižiʒerenan: Turkiş omuditen vatani naşkvit do ak moxtitya. Ok̆ule uʒ̆verenan- ki, piʒari iğit, hama çkina ak voret, mitis var uʒ̆vat do mutu var oğoderenan, piʒariti komeçerenan do komoxtes oxorişa.

Oxorişana moxtes, babas do cumas ğurelis peri gežit̆es, eko aşkurineret̆es.

Çkini jilendo gzas yanis ar oxori dgit̆u. Em oxorişen bere do badi- xçini keç̆k̆videret̆es, delik̆anlepe imt̆eret̆es, doskideret̆u ar xçini, namutxanina var gvalet̆u. Zavali xvala- xvala molaxet̆u. Bazikere çkin gyari elaumet̆it.

            Ar ndğas candarmepe moxtes do aya xçinis uʒ̆ves- ki, miʒ̆vit, skani berepena imt̆es dağişa, so renan?! Xçinis  var uçkit̆u do mu uʒ̆vat̆u?! Emuşeni dido onʒ̆irinapes do soni gyak̆nes do oxorişen gale kamet̆k̆oçes, ek̆ole tireli- tireli candarmapeş  yeişa kamelatires.

            Xçinik ʒ̆irapt̆u, qurapt̆u, hama mik nusimint̆u?! Candarmapeşi didik emri meçu- ki, doqvilitya. Kyois doloxe var aqviles, milletik var şignasya, ğaalişati var aqones, xçinis muşebura var gvalet̆u. Candarmapek xes gyak̆nu do tireliniqonupt̆uşi,  xçinik ʒ̆iru, mteli milletik koşignu. Soni ar candarmak tis t̆ofeğişi namli geçu do xçini doqvilu. Aya milletikkoşignu. Dağisna meşaxet̆es Ermenepe, kyoişi doloxe mu iqvat̆u, emedeni nognapapt̆es do aya ambaiti konuxtes.

            Ermeni çet̆epe gextes dağişen do sei do gules mteli Turkepes oxorepes do mteliti gamiqones do dağişa mindiqones do ar yeriş kok̆obğes. Altunişi mutuna uğut̆es, mteli şey kaguʒ̆uğes do eşo ar yeis kok̆obğes. Mitxanisna altunis meçamu var unt̆u do mpulupt̆es entepes zoilen guʒ̆umert̆es, çoğiti qvilupt̆es.

            Aya ambai ukumetik koşignu, ok̆obğes candarmape do mendoçkves. Ermeni çet̆epeşi didiş k̆oçi nuçkves- ki, miletikanaşkvi do tkvani afi gogodaptya do aşoten muşletines mutepeşi milleti.

            Amuşk̆ule k̆abğape var iqvet̆u, hama çkin gui var gemadves ek doskidinuşa, başkas oxorepes şkurineri oskidinus, çkini vatanişa oxtimu mint̆es. Ek̆ule çkimi ç̆it̆a da domiğures, çxe ağodu. Nana domažabunes. Babak tku- ki, t̆aronepena geʒ̆ipxas,  yeibargat do vizgalat Sarpişaya do mtiniti masumani ʒ̆anas tis komoptit Sarpişa.

[Nodar K̆ak̆abaze,  “Lazuri T̆ekst̆ebi”, Gamomʒemloba Art̆anuci, Tbilisi, 2018]

 

Nodar K̆ak̆abaze [1937- 2024]

 

Nodar K̆ak̆abaze, “Lazuri T̆ekst̆ebi”, Gamomʒemloba Art̆anuci, Tbilisi, 2018

aksamaz@gmail.com