“Hasta birisinin avlusunda horoz ötünce kötüye işaret sayılıyor!”
4. Bölüm
1.Bölüm:
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/yasllarmzdan-masal-siir-ve-mitolojiye.html
2.Bölüm:
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/ayn-akrabadan-kz-ve-oglann-evlenmesi.html
3.Bölüm:
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/gunumuzde-megrelyada-ancak-birkac-aba.html
Ali
İhsan Aksamaz: Şöyle diyeyim; yüz yıl önce, ne
bileyim; çok eski zamanlarda, Kafkasya’da,
“morduoba”/ “başkalarının çocuklarını büyütme geleneği” vardı. Aileler
birbirlerinin çocuklarını büyütüyorlardı. Yalnızca bir Megrel ailesi, başka bir
Megrel ailesinin çocuğunu büyütmüyordu. Bir Abhaz ailesi, bir Megrel ailesinin
çocuğunu büyütüyordu. Bir başka Megrel ailesi, başka bir Abhaz ailesinin
çocuğunu büyütüyordu. Kim bilir, belki başka halklar da bu geleneğe sahipti. Ben
öyle biliyorum. Bu size söylediğim geleneğe
“morduoba” diyorlardı, diyorlar. Zaten siz, bu geleneği benden daha iyi
biliyorsunuz. Biraz da bu “morduoba”
geleneğine ilişkin bilgi verin, olur mu?!
İoseb
Şengelia: “Morduoba”, “ailelerin birbirlerinin çocuklarını
büyütmesi geleneği” çok eski olup bu geleneği hem Kafkasya’nın başka halkları
arasında hem de dünyanın başka halkları arasında görebiliriz. Antik zamanlardaki Megrelya’da,
kentli prensler çocuklarını köylü veya asil ailelere büyüttürüyorlardı. Asil
aileler de çocuklarını köylü ailelere büyüttürüyorlardı. Aileler, çocuklarını öyle her
aileye değil, fazla çocuk sahibi ve mutlu ailelere büyüttürüyorlardı. Bu
özellikteki aileler seçiliyordu. Yeni annenin, yani sütannenin ailesi illa
namuslu ve çalışkan olacaktı.
Bebek, doğumdan hemen sonra sütannesine veriliyordu. Bebeğin
öz anne ve babası, zaman zaman çocuklarını ziyarete gidip sütannenin ailesine
çeşitli hediyeler götürüyorlardı. Çocuk büyüyüp de yedi- sekiz yaşında olunca,
öz anne ve babasının evine bir merasim, bir ziyafetle dönüyordu. Bu merasim ve
ziyafete sütannenin ailesi de davet ediliyordu. Çocuğun öz anne ve babası,
sütannenin ailesine değerli hediyeler veriyordu. Bir prens veya bir asilin
çocuğu, sütanneden kendi evlerine döndüğünde, sütanne ve onun çocukları,
büyüttükleri o çocuğun ve ailesinin akrabası sayılıyordu. Sütannenin çocukları
da, büyüttükleri o çocuğu sanki kendi öz kardeşleriymiş gibi seviyorlar; o ne
zaman istese, o zaman kendilerini feda etmek için hep hazır oluyorlardı. Çocuk
büyüdüğü zaman da, sütkardeşleri bu sütkardeşlerine her zaman yardımcı oluyordu.
Ali
İhsan Aksamaz: Size şöyle sorayım; mesela yüz yıl
önce, ölüm gelenekleri, ölüm merasimleri nasıldı? Bu gelenek, merasim günümüzde
nasıl? “Mgara/ ağlama”, “okoretskhu/ ağıt” geleneği eskiden nasıldı? Bu
gelenek, köy ve kentte şimdi ne durumda? Biraz da öleni defin, mezar geleneğine
ilişkin bilgi verin, lütfen! Öleni defin geleneği nasıldı, şimdi kent ve
köylerde bu defin nasıl oluyor? Bu geleneklerde, merasimlerde Pagan inancının
izleri de görülüyor mu?
İoseb
Şengelia: Eski zamanlarda, Megrelya’da, öğlen
vakitlerinde bir horoz, hasta birisinin avlusunda öttüğünde, bu durum kötüye
işaret sayılıyordu. Megrellerin inancına göre, öğlen vakitlerinde bir horoz
ötmeye başladığında ve ardından da bir komşunun horozu ötünce, bunlardan biri
sorar: “Yoldaşlarım ne olduğunu soruyor.” Cevap: “Memleketin bütün böcekleri
hemen evime üşüşecek, evime çağırıyorum.” Horozların zamansız ötüşleri bu
şekilde yorumlanıyor.
Bir köpek de çok kötü bir şekilde ulursa, bu da iyiye işaret
sayılmıyor. Megrelya’nın bazı bölgelerinde, günümüzde de, horozun zamansız
ötmesi, köpeğin uluması kötü sayılıyor. Günümüzde bile bazı Megreller, horozun
zamansız ötmesini duyunca, çok az da olsa, bazı kişilerin çoğunlukla horozun ne
söylediğini anlayabildiklerini söyleyip inanıyorlar. Horozun zamansız ötmesi ve
köpeğin ulumasından başka, mandanın hasta bir kişinin evinin kapısına gitmesi
de kötüye işaret sayılıyor. Eski zamanlarda, ölüm sırasında, ruhu bedeninden
çıkarken bir kişi zorlanıyorsa, bir hayvanın dizginini o kişinin yatağının
altında yavaş yavaş yakıyorlarmış. Eski insanlardan bazıları, yavaş yavaş yanan
bu dizgin sayesinde, ölen kişinin ruhunun bedeninden onu zorlamadan çıktığına
inanıyorlarmış. Gel gör ki, öküz veya başka bir hayvanın dizgininin
yakılması yasak. O sebeple de eski insanlar, hayvanların eski dizginlerini belirli bir kuyuya atıyorlarmış.
Bir
kişinin ölümünden
sonra, evin kadınları duydukları acıyla ağlarlar, erkekler bağrışırlar.
Ailenin bireyleri ağlayarak saçlarını, başlarını yolarlar. Onların bu canhıraş
feryatları, bütün köyde duyulur. Böylece de bütün köy halkı, bu acı haberi
duymuş olur. Köy halkı bağrışarak, ağlayarak ölen kişinin evine koşup saçlarını,
başlarını yolmaya başlarlar. Ölen kişinin anne ve kızkardeşleri, yanaklarını
tırnaklayıp saçlarını yolarlar. Bütün bunlar, çektikleri acının bir işaretidir.
Kuşkusuz ölüm günümüzde de büyük bir trajedi sayılıyor. Ancak kentliler çoğunlukla
yanaklarını tırnaklamıyorlar; saçlarını, başlarını yolmuyorlar. “Okorotskhu/ ağıt” geleneği günümüzde
yavaş yavaş kayboluyor. Çoğunlukla köylerde, özellikle de genç birisi ölünce, günümüzde de insanlar
saçlarını, başlarını yolarlar, yanaklarını tırnaklarlar. Yüksek sesle ağlarlar,
bağrışırlar. Ancak bu geleneğin de günden güne kaybolduğu görülüyor.
Önceki zamanlarda, “ğurelişmamskvanepe/ ölen kişiyi
güzelleştiriciler” varmış. Birisinin ölümünden sonra, “ölen kişiyi
güzelleştirici”nin roli önemliymiş. “Ölen kişiyi güzelleştirici”, ölen kişinin
bedenini yıkar; ağzını, yüzünü düzeltip yüzündeki acı,
başkaları tarafından görülmesin diye çaba gösterir. “Ölen kişiyi güzelleştirici”; ölen kişinin gözleri, elleri ve ayaklarını düzeltir,
saçı ve varsa sakalını tarar. “Ölen kişiyi güzelleştirici”nin
bu görevini günümüzde ailenin bir bireyi veya bir komşuları yapıyor. Aile
bireyi veya bir komşuları, ölen kişinin bedenini de yıkar.
Bir kişi, herhangi bir yolda öldüğünde veya derede
boğulduğunda; akrabaları ve komşuları, o kişinin öldüğü yerden evine kadar iplik
bağlıyorlarmış. Eski insanlar, ölen kişinin ruhunun, bu yolu izleyip evine
ulaşacağına inanıyorlarmış. Akraba ve komşular, kadın veya erkek bir kişinin öldüğü
yere çonguri/ “saz” ve
uzunca iplikler götürüyorlarmış. Öldüğü yere bağlanan ipliği evine kadar uzatıyorlarmış. Akraba
ve komşular, ölen kişinin evine giderken de yolda çonguri çalıp şarkılar söyleyip
eğleniyorlarmış. İnanca göre, ölen kişinin ruhuna giden yolu izleyip sonra da evlerine
dönerlermiş. Akrabalar ve komşular, kadın veya erkek, ölen kişinin öldüğü yere
bir de horoz götürüyorlarmış. Yine
inanca göre, horoz; kadın veya erkeğin ruhunu öldüğü yerden önce evine, sonra
da mezarına götürüyormuş. Cenaze merasiminden sonra akraba ve komşular o horozu
da mezara götürüyorlarmış. Eski insanlarımızın böyle inançları varmış. Ölen
kişinin ruhunu, öldüğü yerden önce evine, sonra da mezarına götürmek için güvercinler
de kullanılıyormuş.
Defin işleminden önce, “maambae/ haberci”, uzaktaki
akraba ve komşuları teker teker ziyaret ediyor ve ölüm sebebi ile defin yer ve
zamanına ilişkin inceden inceye bilgi veriyordu. Eski zamanlarda bu haberci;
yakındaki ve uzaktaki evleri ölen kişinin kılıcı, kaması, sadağı veya
elbiselerinden biriyle ziyaret ediyordu. “Haberci”, bir eve yaklaşınca yüksek
sesle ağlayıp acı haberi daha uzaktan duyurmaya yavaş yavaş başlıyordu.
Ölen kişinin evine gelenlerden bazıları hemen eve
giriyor, bazılarıysa hemen girmiyordu. Ölen kişinin
elbiseleri özel bir yere serilir. Bunlar, ölen kişiyi hatırlatan işaret olarak
sayılır. Gelenler, ölen kişinin elbise ve eşyalarının hemen yanında oturup
yüksek sesle ağlarlar. Oradakiler, “yas günü”ne ilişkin de bilgiler verirler. Bu bahsettiğim zamanlar şimdiki
gibi değildi. Bugünkü gibi internet, cep telefonu yoktu. O sebeple de, ölen
kişinin bir habercisi oluyordu. Bu “haberci”, yaya olarak gezip acı haberi
yakındakilere ve uzaktakilere duyuruyordu.
Günümüzde, artık “ölen kişinin habercisi” geleneği hemen
hemen kayboluyor. Sovyet Yönetimi sırasında, ölen kişiler de şimdiki gibi
defnedilmiyordu. O zamanın defin gelenekleri şimdiki gibi değildi. Ancak o
zamanın defin gelenekleri de artık günden güne kayboluyor. Günümüzde Papaz
Efendiler, ölenleri Hristiyanlık adetlerine göre defnetmek için canla başla
çalışıyorlar.
19. yüzyıla ait yazılı
kayıtlar, bize o zamanlardaki defin geleneklerine ilişkin bilgi veriyor: Ölümün
dördüncü veya beşinci gününde, ölen kişinin defnedilmesi haram sayılıyordu. Günümüzde ölen kişinin defini
için beş günden yedi güne kadar zaman veriliyor. Ancak yine de ölümün dördüncü
veya beşinci gününde defin haram sayılıyor. Defin yalnızca illa Salı, Perşembe,
Cumartesi günü olacaktı. Bu kaide günümüzde de geçerli. Bu durum aşikâr.
Eski zamanlarda, define kadar, ölen kişiyle beraber sabahlıyorlarmış; oyunlar
oynuyorlarmış, fıkralar anlatıyorlarmış. Ölen kişi ne kadar yaşlıysa, yanında sabahlayanlar
o kadar fazla oyunlar oynuyor, gülüşüyorlarmış. Ölen kişiyle sabahlama geleneği
öyle veya böyle yüzyıllardan beri devam ediyor.
Ancak ölen kişi gençse, gençler ölen kişinin yanında sabahlarlar. Mezar kazıcıları, ölen kişi için “saray”
yapıyorlarmış. Bu, onlar için önemliymiş.
Balta ile kesilmiş ağaçtan tabut yapıyorlarmış. Günümüzde, tabut yapımı farklı bir zanaat dalı. O sebeple de, ölen kişinin vaftiz babası veya akrabalarından birisi para verip tabutçuya tabutu yaptırıyor. Tabut, ölü evine gündüz değil, cenaze merasiminden önceki gece, gece yarısı getirilir. Cenaze merasiminden önceki gece veya merasim sabahında, ölen kişiye yeni elbiseleri giydirilip tabuta yatırılır. Birkaç yıldan beri, ölen kişiler özel morglarda tutuluyor. Önceki zamanlarda, ölen kişiye özel ilaçlarla hazırlanmış bir iğne yapılıyordu. Böylece de merasim gününe kadar bedeni çürümüyordu. 17., 19. ve 20. yüzyıllara ait etnografik yazılı kaynaklar bize şunu gösteriyor: Ölen kişinin ardından verilen “ölü aşı” çok önemliymiş. Ölen kişinin ardından verilen “ölü aşı”, kişilerin büyüklüğünü, küçüklüğünü; ailenin şanını gösterdiği için önemliymiş. “Ğurelişi mamgarepe/ ölen kişinin ağlayıcıları”, ölü evine yiyecekleriyle gidiyorlarmış; mısır ekmeği, fasülye, şarap, ceviz, fındık, soğan, sarımsakla gidiyorlarmış. “Ölen kişinin ağlayıcıları”, ölü evine beraberlerinde birkaç da aşçı götürüyorlarmış. Bu “ağlayıcılar”, siyah kumaşlarla süslenmiş büyük bir mumu da beraberlerinde götürüyormuş. Uzaktaki akrabalar da, ölen kişinin evindeki ağlamaya, yas tutmaya destek oluyorlarmış. Para da veriyorlarmış. Zamanında, o veya bu sebeple ağlamaya, yas tutmaya destek olamayanlar da illa daha sonra ölen kişinin evine gidip ölen kişiye ait bir eşyanın yanında ağlayıp dua ederlerdi. Gelenek öyleymiş. Günümüzde akraba ve komşular, lâzım gelen meyve ve yiyeceklerle veya parayla ölen kişinin aşına destek oluyor. Daha önce de söylemiştim, günümüzde, “ölü aşı” için düzenlenen masaya parayla destek vermek bugün de yaygın. Cenaze merasimi gününde, aileden veya akrabalardan “paraşmaç̆aralepe/ para miktarı yazıcıları”, ölen kişinin evine ağlamak, yas tutmak için gelenlerin ne kadar para verdiğini bir kâğıda yazıyorlar. Aslında bu para bir anlamda ödünç. “Paraşmaç̆arale/ para miktarı yazıcısı” veya bir akrabası ölünce, önceki ölen kişinin aile bireyleri, onların kendilerine verdikleri para miktarı kadar bir parayı, bu “paraş maç̆arale/ para miktarı yazıcısı”nın ailesine verirler. Ancak günden güne bu geleneğin de kaybolduğu görülüyor. Öyle olunca da, aileler cenaze merasimlerini günden güne kendi paralarıyla yapıyorlar. Ölen kişiye ağlama, yasına katılma geleneği günümüzde de sürüyor. Bazı durumlarda yirmi, otuz veya daha fazla kişi ağlamaya, yasa çağrılıyor. “Mamgarepe-makoretskhepe/ ağlayıcılar- ağıtçılar” çoğunlukla ölen kişinin akrabalarının komşularından kişiler oluyor. Çünkü bu “mamgarepe-makoretskhepe/ ağlayıcılar- ağıtçılar”, ölen kişinin ailesine iyilik göstermek ve onlarla dostça yaşamak istiyorlar. Günümüzde insanlar, ölen kişinin ailesine siyah kumaşla süslenmiş mum değil de, çiçek götürüyorlar. Ölen kişi ne kadar yakın akrabaysa, çiçek de o kadar büyük ve değerli oluyor. Az olsa da, ölen kişinin evine mum götürenler de oluyor. Şimdi de eski zamanlarda “ölü aşı” hazırlayan aşçı meselesine gelelim: Artık onları Megrelya’da göremezsiniz. Ölen kişinin bir yakını; ağlama, yas tutmaya, o veya bu sebeple gidemediyse, en uygun zamanda, ölen kişinin ailesini ziyaret edip acısını aileye gösterecektir. Ölen kişiye ait bir giysi veya başka özel bir eşyasını kırk gün boyunca sergileme geleneği artık kayboldu. Çok eski zamanlarda; ağlamaya, yas tutmaya gelen insanlar ana kapıdan avluya girip en önce avludaki ağaçlardan bir tanesine yöneliyorlardı. Bu ağaç, diğerlerinden farklıydı. Daha sonra, erkekler; şapka, kama ve tabancalarını çıkartıp bu ağaca asıyorlardı. Bundan sonra, o zamanlarda giyilen çoha ve gömleklerinin birkaç düğmesini çözüyorlardı; biraz sineleri görülüyordu. Ondan daha önceki zamanlarda ölü evine gelen ağlayıcılar, yasçılar; çoha, gömlek ve çizmelerini de çıkartıyorlarmış. Üç veya dört ağlayıcı, yasçı beraber durup alınlarını iki elleriyle dövüyorlarmış. Ağlayıcılar, yasçılar bir yandan kendilerini dövüyorlar, diğer yandan da “vay- vay” diye yüksek sesle ölen kişiye ağlıyorlarmış. Daha sonra da, tabutun bulunduğu eve giriyorlarmış. Tabutun yanında diz çöküp; ölen kişinin güzelliğe, iyiliğine ve kahramanlığına ilişkin anılarını anlatıyorlarmış. Gelen bu kişi; üzüntülü anne, baba, akrabalara ölen kişinin güzel günlerinden bahsederek onların teselli ediyordu. Sevilen birisi öldüğünde herkes, çoğunlukla da ailesi, siyah elbiseler giyiyor. Yakını olan erkekler, kırk gün boyunca sakallarını kesmiyor.Siyah elbise giyme zamanı sonlanınca, aile bireyleri, ölen kişiye benzer birisini seçip yanlarına alıyorlarmış. Ölen kişiye benzeyen bu kişi, aileye ölen yakınlarını hatırlatacaktı: Aile bireyleri, ölen yakınlarına benzeyen bu kişinin önce saçlarını traş ettiriyorlardı. Ailede ölen kişi erkek kardeşse, ona benzeyene “erkek kardeş” diyorlardı. Ailede ölen kız kardeşse, ona benzeyene “kızkardeş” diyorlardı. Ailede ölen anneyse, ona benzeyene “anne” diyorlardı. Böylece de, ölen kişi yine aile içinde yaşayıp aile bireyi gibi oluyordu. Öyle inanıyorlardı.
Devam
edecek…
(Önerilen Okumalar: “Kâzım Koyuncu “AK̆A T̆V”de”, 9 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Kolkhuri podkast editörü (Lado Tskhakaia):“Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!” , 28 I 2021, sonhaber.ch/circassiancenter.com.tr; Laşa Kodua: “Lazca dildir; başka bir dilin lehçesideğildir”, 26 IX 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Megrelistan’da üç gün”, 29 VIII 2023, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; “Müzisyen Cihangir Bilgin Zugdidi’de”, 22 VIII 2023,sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)
Devam
edecek…
+
“Mamulik xarmelişi avlas qiruşi, eya p̆at̆i nişani işinen!”
Noʒ̆ile
4
Ali İhsan Aksamazi:
Eşo giʒ̆vat; dido
mcveşi orapes, mu miçkit̆as; (100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle, ocağepek artimajuraşi berepe ordapt̆es K̆afk̆asyas; amk̆ata adeti kort̆u. Xvala ar
Margaluri ocağik majura Margaluri ocağişi bere va ordapt̆u. Ar Apxazuri
ocağik ar Margaluri ocağişi bere ordapt̆u. Ar majura
Margaluri ocağik ar majura Apxazuri ocağişi bere ordapt̆u. Amk̆ata
adeti majura xalk̆epesti kuğut̆es, mis
açkinen, xoloti uğunan, eşo miçkin. “Morduoba” uʒ̆umert̆es
do uʒ̆umelan, nagiʒ̆umert adetis. Xoş tkvan çkimden k̆ai giçkinan.
Amʒika “morduoba”-şi adetişenti ambai komomçit, iqveni?!
İoseb Şengelia: “Morduoba”-şi adeti dido mcveşi ren do hemi K̆afk̆asyaşi
çkvadoçkva xalk̆epeşi doloxe hemiti dunyaşi çkvadoçkva xalk̆epeşi doloxe mažirenan. Ant̆ik̆uri orapeşi Samargalos, noğari mapaskirepek berepe mutepeşi oput̆arişi vana asilişi ocağepes mordapapt̆es. Asilişi ocağepekti berepe mutepeşi oput̆ari ocağepes mordapapt̆es. Ocağepek iri ocağis vardo dido bere nauqount̆u do xeleberi şineri ocağepes berepe mutepeşi mordapapt̆es. Amk̆ata ocağape goşiʒxinet̆u. Ağne nanaşi, nanamengaperişi ocaği illa namusoni do dulyamxvenu iqvasunt̆u.
Ağne dobaderi bere dobadapaşk̆ule astaxolo nanamengaperi muşis niçinet̆u. Bereşi nana-babak oradoora bere mutepeşi mok̆itxupt̆es do nanamengaperişi ocağis çkvadoçkva hediyepe nuğapt̆es. Bere komoirdu do (7- 8) şkvit-ovro ʒ̆aneri diquşi, nana-babaşi oxorişa merasim-ziyafetiten goiktet̆u. Merasim-ziyafetişa nanamengaperişi ocaxisti duç̆andept̆u do didi hediyepe komeçapt̆u bereşi nana-babak. Mapaskiri varna asilişi bere oxori muşişa goiktuşi, nanamengaperi do muşi berepe iqvet̆es mordineri bereşi do muşi ocağişi mzaxali. Mzaxali aqvet̆es entepes. Nanamengaperişi berepek morderi beres muç̆o cuma mutepeşi eşo qoropt̆es do emus mundes unt̆una, emoras ti mutepeşi oqvilu şeniti xazireli iqvasunt̆es. Bere dirduşiti, cumamengaperepek cumamengaperis numxvacupt̆es.
Ali İhsan Aksamazi:
Eşo gk̆itxat; mesela (100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle ğuraşi adetepe, ğuraşi merasimepe muç̆oşi rt̆u? Ğuraşi adetepe,
merasimepe aʒ̆i muç̆oşi ren? “Mgara- ok̆oreʒxu”-şi adetepe muç̆oşi rt̆u? Aʒ̆i
muç̆oşi ren oput̆e do noğas?
Amʒikati ğurelişi doxvuşi, mezareşi adetepeşen, merasimepeşen molamişinit, mu iqven! Muç̆oşi iqvet̆u doxvuşi adeti,
merasimi do aʒ̆i muç̆oşi iqven noğapes do oput̆epes? P̆aganuri nok̆uçxenepeti ižireni ekoni
adetepeşi, merasimepeşi doloxe?
İoseb Şengelia:
Mcveşi orapes, Samargalos, ondğes ar mamulik xarmeli k̆oçişi avlas qiruşi, eya p̆at̆i nişani işinet̆u. Margalepeşi cerapaten, ondğes ar mamulik oqirus kogyoç̆k̆aşi do manžagerişi mamulepekti qiranşi, iptinerik ucoxops. Mun oren gzamşinepek k̆itxupania. Astaxolo dobadonaşi mteli bobonç̆va çkimi oxoris dololasen, ma iris vuç̆andep, aya uʒ̆umert̆eren iptinerik. Emoras coğorik p̆at̆işa quraps, aya va ren k̆ai nişani. Samargaloşi namtini noʒ̆ilepes, andğaneri ndğasti, mamulişi oqiru do coğorişi oquru xoloti p̆at̆işa molişinen. Mamulişi oqiru ognaşi, ç̆iç̆it̆a t̆as nati, namtini k̆oçepes mamulik mu zop̆ons oxvaʒ̆onenan, didopeten aşo tkumernan do icernan Margalepek andğaneri ndğasti. Mamulişi oqiru do coğorişi oquru met̆a, xarmeli k̆oçişi oxorişi nek̆naşa manda mextaşi, ayati dido p̆at̆i nişani işinen. T̆anis şuri gamulut̆uşi, k̆oçis meç̆iroba aquşi, oncire muşişi tude ar orxu tamo-tamo ç̆upt̆erenan do t̆anis şuri mskvaşa gamulut̆eren, eşo dicert̆erenan namtinepek. Onç̆eloni ren, ar xocişi varna ar çkva skindinaşi orxuşi oç̆u yasaği ren, emuşeni mcveşi orxupe meçkineri ar k̆uis dolot̆k̆oçumert̆erenan mcveşepek.
K̆oçi ğuraşk̆ule oxorişi oxorcalepek ç̆viniten imgarnan do k̆oçepek qurapan.
Ocağişi xalk̆ik mgarineri ti it̆k̆ap̆upan. Entepeşi xomape mteli oput̆es ignapen. Aşopeten oput̆eşi xalk̆ik gurişmeç̆voni ambai kognaps. Oput̆eşi xalk̆i manişa qurer-mgarineri ğurelişi oxorişa unk̆apun do ti it̆k̆ap̆upan. Ğurelişi nanak do dalepek ğva ibuʒxapan do toma istikapan. Aya ren entepeşi gurişç̆vinişi nişani.
Andğaneri ndğasti, ğura didi t̆rajedi işinen, mara didopeten noğarepek ti va it̆k̆ap̆upan, ğva va ibuʒxapan, toma va istikapan. Ok̆oroʒxuşi adeti tamo-tamo gondunun. Didopeten oput̆epes, didopetenti ağanmordale miti ğuraşk̆ule, andğaneri ndğasti, k̆oçepek ti it̆k̆ap̆upan, ğva ibuʒxapan, toma istikapan, mağali xomaten imgarnan, qurapan. Mara aya xali ndğaşen ndğaşa xoloti gondunun, eşo ižiren.
Ǯoxleneri orapes, “ğurelişmamskvane”-pe t̆erenan. Ar miti ğuraşk̆ule, “ğurelişmamskvane”-s didi roli kuğut̆eren. “Ğurelişmamskvane”-k ğurelis t̆ani ubons; ğurelişi nunk̆u-p̆icis ğuraşi ç̆vini mo ižiret̆asya do omskvanaps. “Ğurelişmamskvane”-k ğurelişi toli, xe do k̆uçxepe mskvaşa donʒ̆uranups, toma do pimpili uʒxonaps. Andğaneri ndğas, “ğurelişmamskvane”-şi dulya ocağişi ar mak̆aturek varna ar manžagerik ikips. Ocağişi mak̆aturek varna manžagerik ğurelis t̆aniti ubons.
Ar mitxani sotxani gzas t̆rajik̆ulixeşa doğuruşi varna ʒ̆k̆aris dişkviduşi, nadoğuru svaşen oxori muşişa nok̆epe gok̆idapt̆erenan. Aşopeten şuri oxori muşişi gzas naqonasen do oxori muşişa moxtasenya, eşo icert̆erenan mcveşepek.
Oxorca varna k̆oçik nadoğuru svaşa çonguri do ginže nok̆epe iğamt̆es. Nadoğuru svas gek̆ireli nok̆i oxorişa niğasunt̆es. Gzas çonguri gelaçasunt̆es, ibirasunt̆es, ixelasunt̆es, ğurelişi şurişa mextimeri gza naqonasunt̆es do oxorepe mutepeşişa goiktasunt̆es. Mzaxalepek do manžagerepek mamuli mendiqonept̆es oxorca varna k̆oçi nadoğuru svaşa. Mamulik oxorca varna k̆oçi nadoğuru svaşen muşi şuri ʒ̆oxle oxori muşişa, uk̆uleti mezare muşişa “mendiqonupt̆u”. Cenazeş merasimişk̆ule, mzaxalepek do manžagerepek mamuliti mezareşa mediqonupt̆es, eşo icert̆erenan mcveşepek. Ğurelişi şurişi mendiqonu şeni, t̆orocepeti ixmarinet̆eren.
Doxvapaşen ʒ̆oxle “maambae”-k ğurelişi mzaxalepe do manžagerepe tito- tito mok̆itxupt̆u do ğura do doxvapaşen mç̆ipaşaşi ambai komeçapt̆u. Dido mcveşi orapes, “maambaepe”- k ğureli şeni akoni-ekoni oxorepe ğurelişi k̆ilici, k̆ama, oisince vana dolokunuşi ar noʒ̆ileten mok̆itxupt̆es. Ar oxorişa naxoluşi, “maambae”-k mağali xomaten imgart̆u do gurişmeç̆voni ambaiş ognapus tamo-tamo gyoç̆k̆apt̆u. Ğurelişi oxorişa moxtimerepeşen namtinepe oxoris amulut̆es, namtinepeti var amulut̆es. Cenazeşi dolokunepe do doxmeli mcveşi mutupe doxmeli ar svas nirçinen; antepe ğurelişi gonoşineşi nişani işinen. Moxtimerepe ğurelişi dolokunepe do mutepe k̆ala ok̆oxenenan do mağali xomaten imgarnan. Mgaraşi ndğaşenti moloşinapan ekonepek. Nagiʒ̆umert ora aʒ̆ineri steri va rt̆u, andğaneri steri int̆ernet̆i, mobiluri t̆ilifoni va rt̆u. Emuşeniti ğurelişi “maambae” iqvet̆u do k̆uçxeten gulut̆u do p̆at̆i ambari ognapapt̆u.
Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, andğaneri ndğas, “ğurelişi maambae” -şi adeti gondunun. Sovyeturi p̆eriodis, ğurelepe aʒ̆ineristeri va dixvinet̆u, emoraşi doxvaluşi adeti aʒ̆ineri steri va rt̆u. Mara emoraşi doxvaluşi adetiti aʒ̆i ndğaşen ndğaşa gondunun. Andğaneri ndğas P̆ap̆azefendepek ğurelepeşi Krist̆iyanuri adetiten doxvalu şeni şurdoguriten içalişapan.
(19.) mavit̆oçxovrani oşʒ̆anuraşi doloç̆arelepek emoraneri doxvaluşi adetişen ambaepe komomçapan: Ğuraşi maotxani varna maxutani ndğas ğurelişi doxvalu xarami işinet̆eren.
Andğaneri ndğas ğurelişi doxvalu şeni xuti dğaşen şkvit ndğaşakis ora niçinen, mara xoloti ğuraşi maotxani varna maxutani ndğas ğurelişi doxvalu xarami işinen. Doxvapa illa İk̆inaçxa, Çaçxa, Şuriçxas iqvasunt̆u. Am k̆aide andğaneri ndğasti ixmaren. Aya aşikyari ren. Mcveşi orapes, doxvapaşakis ğurelis seri utanapt̆erenan k̆ala; çkvadoçkva sterapape istert̆erenan, Ožiʒoni p̆aramitepe oxoʒ̆onapapt̆erenan. Ğureli muk̆o dido ʒ̆aneri rt̆una, mçumalepek çkva dido istert̆erenan do ižiʒapt̆erenan. Eşo varna aşo, ğurelik̆ala seri otanuşi adeti oşʒ̆anurapeşen doni naqonups. Didopetenti ğureli ağanmordale renna, ağanmordalepe ğureli k̆ala ç̆umanişa dotanapan. Mezareş maontxorek ğureli şeni “sarayi” ikip̆t̆erenan. Entepe şeni dido beciti t̆eren aya.
Arguniten k̆vateri ncaten tabuti ikipt̆erenan. Andğaneri ndğas, tabuti oxvenu goçkvaneri zanaati ren. Emuşeniti ğurelişi vaftizbabak varna mzaxalişen ar k̆oçik para meçaps do matabutes tabuti oxvenapaps. Tabuti dğaleri var, cenazeşi merasimişen ʒ̆oxleni seris, serişi gverdis oxorişa muiğinen. Cenazeşi merasimişen ʒ̆oxleni seris varna merasimişi ç̆umanis ğurelis ağani dolokunepe kodolokunapan do tabutis gyoncirapan. Ar-jur ʒ̆anaşen doni ğurelepe doxmeli morgisti işinaxen. Ǯoxleni orapes, ğurelis doxmeli ç̆amepeten xveneri lemşi geçapt̆es do aşopeten meraşimiş ndğaşakis ğurelişi t̆ani manişa va xʒut̆u. (17., 19. do 20.) mavit̆oşkvitani, mavit̆oçxorani do maeçeni oşʒ̆anurepeşi doloç̆areli etnografiuri mat̆eryalepek eşo moʒ̆irapan: Ğurelişi ziyafeti dido beciti t̆eren. Ğureliş ziyafetişi mak̆aturepeşi didobak varna ç̆it̆anobak ğurelişi ocağişi p̆rest̆ijiti oʒ̆irapt̆eren do emuşeniti dido beciti rt̆eren. Oç̆k̆omalepe mutepeşiten; mç̆k̆idi, lobia, ğvini, neži, txiri, k̆romi, leriten ğurelişi oxorişa nulut̆erenan ğurelişi mamgarepe. Mamgarepek ğurelişi oxorişa ar-jur aşçi mendiqonupt̆erenan. Uça kumaşiten moʒ̆opxeri didi lukunati mendimert̆erenan mamgarepek. Mendranuri mzaxalepeti ğurelişi oxorişa mextimus do omgarinu-ok̆oroʒxus numxvacupt̆erenan. Parati meçapt̆erenan. Ora muşis, eşo varna aşo sebebiten mik omgarinu-ok̆oroʒxus var numxvacu, illa uk̆ule ğurelişi oxorişa idasunt̆u do ğurelişi ar nişanis amgara do axvamasunt̆u. Adeti eşo t̆eren do mutu var. Andğaneri ndğas, mzaxalepek do manžagerek doç̆ironi xila do oç̆k̆omalepeten varna paraten ğurelişi ziyafetis numxvacupan. Ǯoxleşenti giʒ̆veret̆it, andğaneri ndğas, ğureliş ziyafetişi masas paraten omxvacu xoloti gontaleri ren. Aya eşo ren: Cenazeş merasimişi ndğas, ocağişen varna mzaxalepeşen “paraş maç̆aralepe”-k ğurelişi oxorişa omgarinu-ok̆oroʒxuşa mextimerepek muk̆o para komeçes, eya ç̆arupan. Aya para eʒxala ren. Uk̆ule “paraş maç̆arale” varna ar mzaxali muşi ğuraşi, ʒ̆oxleni ğurelişi ocağiş mak̆aturepekti, entepek nakomeçes para k̆onari, ʒ̆oxleni “paraş maç̆arale”-şi ocağis komeçapan. Mara ndğaşen ndğaşa am adetiti gondunun, eşo ižiren. Eşo iqvaşi, ndğaşen ndğaşa ocağepek ğurelepeşi merasimepe mutepeşi ti mutepeşişi paraten ikipan, oxvenapan. Ğurelişi omgarinu- ok̆oroʒxuşa mextimapaşi adeti aʒ̆iti işinaxen. Namtini xalepes, (20) eçi, (30) eçidovit varna met̆a k̆oçiti icoxinen omgarinu- ok̆oroʒxuşa. Mamgarepe-mak̆oreʒxepe didopeten ğurelişi mzaxelepeşi manžagerepeşen iqvet̆es. Am mamgarepe-mak̆oreʒxepes ğurelişi ocağis k̆ainoba oʒ̆iru do entepe k̆ala mskvaşa oskidu unt̆es do emuşeni. Andğaneri ndğas, k̆oçepek ğurelişi ocağis uça kumaşiten moʒ̆opxeri lukuna var, pukuri mendimelan. Ğureli muk̆onari xolosoni mzaxali ren, pukuri ek̆onari didi do ğirsoni iqvasen. Mʒika t̆as nati, xoloti lukuna mendimelan namtinepek. Aʒ̆iti aşçepeşa komoptat, tkvan entepe Samargalos va gažirenan. Omgarinu-ok̆oroʒxuşa, eşo varna aşo sebebiten, ğurelişi ar xolosonis va agzaluna, irişen moxva oras, ğurelişi ocaği mok̆itxasen do ç̆vini muşi ocağis oʒ̆irasen. (40) jureneçi ndğas, ğurelişi nişanişi gonʒ̆k̆imuşi adeti kogondunu. Ant̆ik̆uri orapes, omgarinu-ok̆oroʒxuşa mextimeri k̆oçi tik̆şarişen amulut̆u do irişen ʒ̆oxle avlas gedgineri ncalepeşen arişa naxolut̆u. Aya rt̆u meçkineri nca. Uk̆ule k̆oçepek kudi, k̆ama do livorepe miʒ̆k̆apt̆es do em ncas gelak̆idapt̆es. Amuşk̆ule, çoxa do porça muşişi ar-jur k̆opça geʒ̆k̆ips do gurp̆ici amʒika ižiren. Emuşenti ʒ̆oxleni orapes, mextimeri mamgare- mak̆oreʒxek çoxa, porça do şlap̆iti moiʒ̆k̆up̆t̆eren. (3- 4) sum-otxo mamgare-mak̆oreʒxe ok̆ok̆ateri dodgitut̆eren do k̆va mutepeşi jur xeten baxupt̆erenan. K̆oro vart̆u nati, mamgarepe-mak̆oreʒxepek ar k̆ele ti- mutepeşi baxupt̆erenan, majura k̆eleti “vai- vai” yado mağali xomaten ğurelis amgart̆erenan. Uk̆uleti tabuti nart̆u oxoris amulut̆erenan. Tabuti k̆ala burgiliten dixas gyomxvinasunt̆es do ğureliş ʒ̆oxleni mskvanoba, k̆ainoba, k̆ahramanobaşen ambaepe meçasunt̆es. Mextimerik ğurelişi gurimeç̆veri nana-baba-mzaxalis ğurelişi mskva ndğalepeşen molaşinapt̆u, guri uxvenasunt̆u. Qoropeli miti ğuraşi, irik, didopetenti ocağik uça dolokunepe dolikunapt̆u. Xolosoni k̆oçepek jurneç ndğas pimpili va ibğapt̆es.Uça dolokunuşi ora diçoduşi, ğurelişi ocağişi mak̆aturepek ğurelişa mengaperi ar miti ʒxuneri iluk̆atupt̆erenan. Ğurelişa mengaperik ocağis ğureli oşinapasunt̆u. Aya dulya eşo iqvet̆u:Ǯoxle ğurelişa mengaperis toma obğapapt̆es ocağişi mak̆aturepek. Ocağişi ğureli cuma t̆uk̆onna, ğurelişa mengaperis “cumamengaperi” uʒ̆umert̆es; ocağişi ğureli da t̆uk̆onna, ğurelişa mengaperis “damengaperi” uʒ̆umert̆es; ocağişi ğureli nana t̆uk̆onna, ğurelişa mengaperis “nanamengaperi” uʒ̆umert̆es. Aşopeten ocağişi ğureli xolo ocağişi doloxe skidut̆u do ocağişi mak̆ature steri iqvet̆u. Eşo uçkit̆es.
Naqonasunon…
+
“მამულიქ ხარმელიში ავლას ყირუში, ეჲა პატი ნიშანი იშინენ!”
ნოწილე 4
ალი
იჰსან აქსამაზი: ეშო გიწვათ; დიდო მჯვეში ორაფეს, მუ
მიჩქიტას; (100) ოში წანაშ წოხლე, ოჯაღეფექ ართიმაჟურაში ბერეფე ორდაფტეს კაჶკასჲას; ამკათა
ადეთი ქორტუ. ხვალა არ მარგალური ოჯაღიქ მაჟურა მარგალური ოჯაღიში ბერე ვა ორდაფტუ. არ აფხაზური ოჯაღიქ არ მარგალური ოჯაღიში ბერე ორდაფტუ. არ მაჟურა მარგალური ოჯაღიქ არ მაჟურა აფხაზური ოჯაღიში ბერე ორდაფტუ. ამკათა ადეთი მაჟურა ხალკეფესთი ქუღუტეს, მის
აჩქინენ, ხოლოთი უღუნან, ეშო მიჩქინ. “მორდუობა” უწუმერტეს დო უწუმელან, ნაგიწუმერთ ადეთის. ხოშ თქვან ჩქიმდენ კაი გიჩქინან. ამციქა “მორდუობა”-ში ადეთიშენთი ამბაი ქომომჩით, იყვენი?!
იოსებ
შენგელია:
“მორდუობა”-ში ადეთი დიდო მჯვეში რენ დო ჰემი კაჶკასჲაში ჩქვადოჩქვა ხალკეფეში დოლოხე ჰემითი დუნჲაში ჩქვადოჩქვა ხალკეფეში დოლოხე მაძირენან. ანტიკური ორაფეში სამარგალოს, ნოღარი მაფასქირეფექ ბერეფე მუთეფეში ოფუტარიში ვანა ასილიში ოჯაღეფეს მორდაფაფტეს. ასილიში ოჯაღეფექთი ბერეფე მუთეფეში ოფუტარი ოჯაღეფეს მორდაფაფტეს. ოჯაღეფექ ირი ოჯაღის ვარდო დიდო ბერე ნაუყოუნტუ დო ხელებერი შინერი ოჯაღეფეს ბერეფე მუთეფეში მორდაფაფტეს. ამკათა ოჯაღაფე გოშიცხინეტუ. აღნე ნანაში, ნანამენგაფერიში ოჯაღი ილლა ნამუსონი დო დულჲამხვენუ იყვასუნტუ.
აღნე დობადერი ბერე დობადაფაშკულე ასთახოლო ნანამენგაფერი მუშის ნიჩინეტუ. ბერეში ნანა-ბაბაქ ორადოორა ბერე მუთეფეში მოკითხუფტეს დო ნანამენგაფერიში ოჯაღის ჩქვადოჩქვა ჰედიჲეფე ნუღაფტეს. ბერე ქომოირდუ დო (7- 8) შქვით-ოვრო წანერი დიყუში, ნანა-ბაბაში ოხორიშა მერასიმ-ზიჲაჶეთითენ გოიქთეტუ. მერასიმ-ზიჲაჶეთიშა ნანამენგაფერიში ოჯახისთი დუჭანდეფტუ დო დიდი ჰედიჲეფე ქომეჩაფტუ ბერეში ნანა-ბაბაქ. მაფასქირი ვარნა ასილიში ბერე ოხორი მუშიშა გოიქთუში, ნანამენგაფერი დო მუში ბერეფე იყვეტეს მორდინერი ბერეში დო მუში ოჯაღიში მზახალი. მზახალი აყვეტეს ენთეფეს. ნანამენგაფერიში ბერეფექ მორდერი ბერეს მუჭო ჯუმა მუთეფეში ეშო ყოროფტეს დო ემუს მუნდეს უნტუნა, ემორას თი მუთეფეში ოყვილუ შენითი ხაზირელი იყვასუნტეს. ბერე დირდუშითი, ჯუმამენგაფერეფექ ჯუმამენგაფერის ნუმხვაჯუფტეს.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ეშო
გიწვათ; მესელა
(100) ოში
წანაშ წოხლე ღურაში ადეთეფე, ღურაში მერასიმეფე მუჭოში რტუ? ღურაში ადეთეფე, მერასიმეფე აწი მუჭოში რენ? “მგარა- ოკორეცხუ”-ში ადეთეფე მუჭოში რტუ? აწი მუჭოში რენ ოფუტე დო ნოღას? ამციქათი ღურელიში დოხვუში, მეზარეში ადეთეფეშენ, მერასიმეფეშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! მუჭოში იყვეტუ დოხვუში ადეთი, მერასიმი დო აწი მუჭოში იყვენ ნოღაფეს დო ოფუტეფეს? პაგანური ნოკუჩხენეფეთი იძირენი ექონი ადეთეფეში, მერასიმეფეში დოლოხე?
იოსებ
შენგელია: მჯვეში ორაფეს, სამარგალოს, ონდღეს არ მამულიქ ხარმელი კოჩიში ავლას ყირუში, ეჲა პატი ნიშანი იშინეტუ. მარგალეფეში ჯერაფათენ, ონდღეს არ მამულიქ ოყირუს ქოგჲოჭკაში დო მანძაგერიში მამულეფექთი ყირანში: იფთინერიქ უჯოხოფს. მუნ ორენ გზამშინეფექ კითხუფანია. ასთახოლო დობადონაში მთელი ბობონჭვა ჩქიმი ოხორის დოლოლასენ, მა ირის ვუჭანდეფ, აჲა უწუმერტერენ იფთინერიქ. ემორას ჯოღორიქ პატიშა ყურაფს, აჲა ვა რენ კაი ნიშანი. სამარგალოში ნამთინი ნოწილეფეს, ანდღანერი ნდღასთი, მამულიში ოყირუ დო ჯოღორიში ოყურუ ხოლოთი პატიშა მოლიშინენ. მამულიში ოყირუ ოგნაში, ჭიჭიტა ტას ნათი, ნამთინი კოჩეფეს მამულიქ მუ ზოპონს ოხვაწონენან, დიდოფეთენ აშო თქუმერნან დო იჯერნან მარგალეფექ ანდღანერი ნდღასთი. მამულიში ოყირუ დო ჯოღორიში ოყურუ მეტა, ხარმელი კოჩიში ოხორიში ნეკნაშა მანდა მეხთაში, აჲათი დიდო პატი ნიშანი იშინენ. ტანის შური გამულუტუში, კოჩის მეჭირობა აყვუში, ონჯირე მუშიში თუდე არ ორხუ თამო-თამო ჭუფტერენან დო ტანის შური მსქვაშა გამულუტერენ, ეშო დიჯერტერენან ნამთინეფექ. ონჭელონი რენ, არ ხოჯიში ვარნა არ ჩქვა სქინდინაში ორხუში ოჭუ ჲასაღი რენ, ემუშენი მჯვეში ორხუფე მეჩქინერი არ კუის დოლოტკოჩუმერტერენან მჯვეშეფექ.
კოჩი ღურაშკულე ოხორიში ოხორჯალეფექ ჭვინითენ იმგარნან დო კოჩეფექ ყურაფან.
ოჯაღიში ხალკიქ მგარინერი თი იტკაპუფან ენთეფეში ხომაფე მთელი ოფუტეს იგნაფენ. აშოფეთენ ოფუტეში ხალკიქ გურიშმეჭვონი ამბაი ქოგნაფს. ოფუტეში ხალკი მანიშა ყურერ-მგარინერი ღურელიში ოხორიშა უნკაფუნ დო თი იტკაპუფან. ღურელიში ნანაქ დო დალეფექ ღვა იბუცხაფან დო თომა ისთიქაფან. აჲა რენ ენთეფეში გურიშჭვინიში ნიშანი.
ანდღანერი ნდღასთი, ღურა დიდი ტრაჟედი იშინენ, მარა დიდოფეთენ ნოღარეფექ თი ვა იტკაპუფან, ღვა ვა იბუცხაფან, თომა ვა ისთიქაფან. ოკოროცხუში ადეთი თამო-თამო გონდუნუნ. დიდოფეთენ ოფუტეფეს, დიდოფეთენთი აღანმორდალე მითი ღურაშკულე, ანდღანერი ნდღასთი, კოჩეფექ თი იტკაპუფან, ღვა იბუცხაფან, თომა ისთიქაფან, მაღალი ხომათენ იმგარნან, ყურაფან. მარა აჲა ხალი ნდღაშენ ნდღაშა ხოლოთი გონდუნუნ, ეშო იძირენ.
წოხლენერი ორაფეს, “ღურელიშმამსქვანე”-ფე ტერენან. არ მითი ღურაშკულე, “ღურელიშმამსქვანე”-ს დიდი როლი ქუღუტერენ. “ღურელიშმამსქვანე”-ქ ღურელის ტანი უბონს; ღურელიში ნუნკუ-პიჯის ღურაში ჭვინი მო იძირეტასჲა
დო ომსქვანაფს. “ღურელიშმამსქვანე”-ქ ღურელიში თოლი, ხე დო კუჩხეფე მსქვაშა დონწურანუფს, თომა დო ფიმფილი უცხონაფს. ანდღანერი ნდღას, “ღურელიშმამსქვანე”-ში დულჲა ოჯაღიში არ მაკათურიქ ვარნა არ მანძაგერიქ იქიფს. ოჯაღიში მაკათურექ ვარნა მანძაგერიქ ღურელის ტანითი უბონს.
არ მითხანი სოთხანი გზას ტრაჟიკულიხეშა დოღურუში ვარნა წკარის დიშქვიდუში, ნადოღურუ სვაშენ ოხორი მუშიშა ნოკეფე გოკიდაფტერენან. აშოფეთენ შური ოხორი მუშიში გზას ნაყონასენ დო ოხორი მუშიშა მოხთასენჲა, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ.
ოხორჯა ვარნა კოჩიქ ნადოღურუ სვაშა ჩონგური დო გინძე ნოკეფე იღამტეს. ნადოღურუ სვას გეკირელი ნოკი ოხორიშა ნიღასუნტეს. გზას ჩონგური გელაჩასუნტეს, იბირასუნტეს, იხელასუნტეს, ღურელიში შურიშა მეხთიმერი გზა ნაყონასუნტეს დო ოხორეფე მუთეფეშიშა გოიქთასუნტეს. მზახალეფექ დო მანძაგერეფექ მამული მენდიყონეფტეს ოხორჯა ვარნა კოჩი ნადოღურუ სვაშა. მამულიქ ოხორჯა ვარნა კოჩი ნადოღურუ სვაშენ მუში შური წოხლე ოხორი მუშიშა, უკულეთი მეზარე მუშიშა “მენდიყონუფტუ”. ჯენაზეშ მერასიმიშკულე, მზახალეფექ დო მანძაგერეფექ მამულითი მეზარეშა მედიყონუფტეს, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ. ღურელიში შურიში მენდიყონუ შენი, ტოროჯეფეთი იხმარინეტერენ.
დოხვაფაშენ წოხლე “მაამბაე”-ქ ღურელიში მზახალეფე დო მანძაგერეფე თითო- თითო მოკითხუფტუ დო ღურა დო დოხვაფაშენ მჭიფაშაში ამბაი ქომეჩაფტუ. დიდო მჯვეში ორაფეს, “მაამბაეფე”-ქ ღურელი შენი აქონი-ექონი ოხორეფე ღურელიში კილიჯი, კამა, ოისინჯე ვარნა დოლოქუნუში არ ნოწილეთენ მოკითხუფტეს. არ ოხორიშა ნახოლუში, “მაამბაე”-ქ მაღალი ხომათენ იმგარტუ დო გურიშმეჭვონი ამბაიშ ოგნაფუს თამო-თამო გჲოჭკაფტუ. ღურელიში ოხორიშა მოხთიმერეფეშენ ნამთინეფე ოხორის ამულუტეს, ნამთინეფეთი ვარ ამულუტეს. ჯენაზეში დოლოქუნეფე დო დოხმელი მჯვეში მუთუფე დოხმელი არ სვას ნირჩინენ; ანთეფე ღურელიში გონოშინეში ნიშანი იშინენ. მოხთიმერეფე ღურელიში დოლოქუნეფე დო მუთეფე კალა ოკოხენენან დო მაღალი ხომათენ იმგარნან. მგარაში ნდღაშენთი მოლოშინაფან ექონეფექ. ნაგიწუმერთ ორა აწინერი სთერი ვა რტუ, ანდღანერი სთერი ინტერნეტი, მობილური ტილიჶონი ვა რტუ. ემუშენითი ღურელიში “მაამბაე” იყვეტუ დო კუჩხეთენ გულუტუ დო პატი ამბარი ოგნაფაფტუ.
ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა ანდღანერი ნდღას, “ღურელიში მაამბაე” -ში ადეთი გონდუნუნ. სოვჲეთური პერიოდის, ღურელეფე აწინერისთერი ვა დიხვინეტუ, ემორაში დოხვალუში ადეთი აწინერი სთერი ვა რტუ. მარა ემორაში დოხვალუში ადეთითი აწი ნდღაშენ ნდღაშა გონდუნუნ. ანდღანერი ნდღას პაპაზეჶენდიფექ ღურელეფეში ქრისტიჲანური ადეთითენ დოხვალუ შენი შურდოგურითენ იჩალიშაფან.
(19.) მავიტოჩხოვრანი
ოშწანურაში დოლოჭარელეფექ ემორანერი დოხვალუში ადეთიშენ ამბაეფე ქომომჩაფან: ღურაში მაოთხანი ვარნა მახუთანი ნდღას ღურელიში დოხვალუ ხარამი იშინეტერენ.
ანდღანერი ნდღას ღურელიში დოხვალუ შენი ხუთი დღაშენ შქვით ნდღაშაქის ორა ნიჩინენ, მარა ხოლოთი ღურაში მაოთხანი ვარნა მახუთანი ნდღას ღურელიში დოხვალუ ხარამი იშინენ. დოხვაფა ილლა იკინაჩხა, ჩაჩხა, შურიჩხას იყვასუნტუ. ამ კაიდე ანდღანერი ნდღასთი იხმარენ. აჲა აშიქჲარი რენ. მჯვეში ორაფეს, დოხვაფაშაქის ღურელის სერი უთანაფტერენან კალა; ჩქვადოჩქვა სთერაფაფე ისთერტერენან, ოძიცონი პარამითეფე ოხოწონაფაფტერენან. ღურელი მუკო დიდო წანერი რტუნა, მჩუმალეფექ ჩქვა დიდო ისთერტერენან დო იძიცაფტერენან. ეშო ვარნა აშო, ღურელიკალა სერი ოთანუში ადეთი ოშწანურაფეშენ დონი ნაყონუფს. დიდოფეთენთი ღურელი აღანმორდალე რენნა, აღანმორდალეფე ღურელი კალა ჭუმანიშა დოთანაფან. მეზარეშ მაონთხორექ ღურელი შენი სარაჲი იქიპტერენან. ენთეფე შენი დიდო ბეჯითი ტერენ აჲა.
არგუნითენ კვათერი ნჯათენ თაბუთი იქიფტერენან. ანდღანერი ნდღას, თაბუთი ოხვენუ გოჩქვანერი ზანაათი რენ. ემუშენითი ღურელიში ვაჶთიზბაბაქ ვარნა მზახალიშენ არ კოჩიქ ფარა მეჩაფს დო მათაბუთეს თაბუთი ოხვენაფაფს. თაბუთი დღალერი ვარ, ჯენაზეში მერასიმიშენ წოხლენი სერის, სერიში გვერდის ოხორიშა მუიღინენ. ჯენაზეში მერასიმიშენ წოხლენი სერის ვარნა მერასიმიში ჭუმანის ღურელის აღანი დოლოქუნეფე ქოდოლოქუნაფან დო თაბუთის გჲონჯირაფან. არ-ჟურ წანაშენ დონი ღურელეფე დოხმელი მორგისთი იშინახენ. წოხლენი ორაფეს, ღურელის დოხმელი ჭამეფეთენ ხვენერი ლემში გეჩაფტეს დო აშოფეთენ მერაშიმიშ ნდღაშაქის ღურელიში ტანი მანიშა ვა ხცუტუ.
(17., 19. დო 20.) მავიტოშქვითანი, მავიტოჩხორანი დო მაეჩენი ოშწანურეფეში დოლოჭარელი ეთნოგრაჶიური მატერჲალეფექ ეშო მოწირაფან: ღურელიში ზიჲაჶეთი დიდო ბეჯითი ტერენ. ღურელიშ ზიჲაჶეთიში მაკათურეფეში დიდობაქ ვარნა ჭიტანობაქ ოჯაღიში პრესტიჟითი ოწირაფტერენ დო ემუშენითი დიდო ბეჯითი რტერენ. ოჭკომალეფე მუთეფეშითენ; მჭკიდი, ლობია, ღვინი, ნეძი, თხირი, კრომი, ლერითენ ღურელიში ოხორიშა ნულუტერენან ღურელიში მამგარეფე. მამგარეფექ ღურელიში ოხორიშა არ-ჟურ აშჩი მენდიყონუფტერენან. უჩა ქუმაშითენ მოწოფხერი დიდი ლუქუნათი მენდიმერტერენან მამგარეფექ. მენდრანური მზახალეფეთი ღურელიში ოხორიშა მეხთიმუს დო ომგარინუ-ოკოროცხუს ნუმხვაჯუფტერენან. ფარათი მეჩაფტერენან. ორა მუშის, ეშო ვარნა აშო სებებითენ მიქ ომგარინუ-ოკოროცხუს ვარ ნუმხვაჯუ, ილლა უკულე ღურელიში ოხორიშა იდასუნტუ დო ღურელიში არ ნიშანის ამგარა დო ახვამასუნტუ. ადეთი ეშო ტერენ დო მუთუ ვარ.ანდღანერი ნდღას, მზახალეფექ დო მანძაგერექ დოჭირონი ხილა დო ოჭკომალეფეთენ ვარნა ფარათენ ღურელიში ზიჲაჶეთის ნუმხვაჯუფან. წოხლეშენთი გიწვერეტით, ანდღანერი ნდღას, ღურელიშ ზიჲაჶეთიში მასას ფარათენ ომხვაჯუ ხოლოთი გონთალერი რენ. აჲა ეშო რენ: ჯენაზეშ მერასიმიში ნდღას, ოჯაღიშენ ვარნა მზახალეფეშენ “ფარაშ მაჭარალეფე”-ქ ღურელიში ოხორიშა ომგარინუ-ოკოროცხუშა მეხთიმერეფექ მუკო ფარა ქომეჩეს, ეჲა ჭარუფან. აჲა ფარა ეცხალა რენ. უკულე “ფარაშ მაჭარალე” ვარნა არ მზახალი მუში ღურაში, წოხლენი ღურელიში ოჯაღიშ მაკათურეფექთი, ენთეფექ ნაქომეჩეს ფარა კონარი, წოხლენი “ფარაშ მაჭარალე”-ში ოჯაღის ქომეჩაფან. მარა ნდღაშენ ნდღაშა ამ ადეთითი გონდუნუნ, ეშო იძირენ. ეშო იყვაში, ნდღაშენ ნდღაშა ოჯაღეფექ ღურელეფეში მერასიმეფე მუთეფეში თი მუთეფეშიში ფარათენ იქიფან, ოხვენაფან. ღურელიში ომგარინუ- ოკოროცხუშა მეხთიმაფაში ადეთი აწითი იშინახენ. ნამთინი ხალეფეს, (20) ეჩი, (30) ეჩიდოვით ვარნა მეტა კოჩითი იჯოხინენ ომგარინუ- ოკოროცხუშა. მამგარეფე-მაკორეცხეფე დიდოფეთენ ღურელიში მზახელეფეში მანძაგერეფეშენ იყვეტეს. ამ მამგარეფე-მაკორეცხეფეს ღურელიში ოჯაღის კაინობა ოწირუ დო ენთეფე კალა მსქვაშა ოსქიდუ უნტეს დო ემუშენი. ანდღანერი ნდღას, კოჩეფექ ღურელიში ოჯაღის უჩა ქუმაშითენ მოწოფხერი ლუქუნა ვარ, ფუქური მენდიმელან. ღურელი მუკონარი ხოლოსონი მზახალი რენ, ფუქური ეკონარი დიდი დო ღირსონი იყვასენ. მციქა ტას ნათი, ხოლოთი ლუქუნა მენდიმელან ნამთინეფექ. აწითი აშჩეფეშა ქომოფთათ, თქვან ენთეფე სამარგალოს ვა გაძირენან. ომგარინუ-ოკოროცხუშა, ეშო ვარნა აშო სებებითენ, ღურელიში არ ხოლოსონის ვა აგზალუნა, ირიშენ მოხვა ორას, ღურელიში ოჯაღი მოკითხასენ დო ჭვინი მუში ოჯაღის ოწირასენ. (40) ჟურენეჩი ნდღას, ღურელიში ნიშანიში გონწკიმუში ადეთი ქოგონდუნუ. ანტიკური ორაფეს, ომგარინუ-ოკოროცხუშა მეხთიმერი კოჩი თიკშარიშენ ამულუტუ დო ირიშენ წოხლე ავლას გედგინერი ნჯალეფეშენ არიშა ნახოლუტუ. აჲა რტუ მეჩქინერი ნჯა. უკულე კოჩეფექ ქუდი, კამა დო ლივორეფე მიწკაფტეს დო ემ ნჯას გელაკიდაფტეს. ამუშკულე, ჩოხა დო ფორჩა მუშიში არ-ჟურ კოფჩა გეწკიფს დო გურპიჯი ამციქა იძირენ. ემუშენთი წოხლენი ორაფეს, მეხთიმერი მამგარე- მაკორეცხექ ჩოხა, ფორჩა დო შლაპითი მოიწკუპტერენ. (3- 4) სუმ-ოთხო მამგარე-მაკორეცხე ოკოკათერი დოდგითუტერენ დო კვა მუთეფეში ჟურ ხეთენ ბახუფტერენან. კორო ვარტუ ნათი, მამგარეფე-მაკორეცხეფექ არ კელე თი- მუთეფეში ბახუფტერენან, მაჟურა კელეთი “ვაი-ვაი” ჲადო მაღალი ხომათენ ღურელის ამგარტერენან. უკულეთი თაბუთი ნარტუ ოხორის ამულუტერენან. თაბუთი კალა ბურგილითენ დიხას გჲომხვინასუნტეს დო ღურელიშ წოხლენი მსქვანობა, კაინობა, კაჰრამანობაშან ამბაეფე მეჩასუნტეს. მეხთიმერიქ ღურელიში გურიმეჭვერი ნანა-ბაბა-მზახალის ღურელიში მსქვა ნდღალეფეშენ მოლაშინაფტუ, გური უხვენასუნტუ. ყოროფელი მითი ღურაში, ირიქ, დიდოფეთენთი ოჯაღიქ უჩა დოლოქუნეფე დოლიქუნაფტუ. ხოლოსონი კოჩეფექ ჟურნეჩ ნდღას ფიმფილი ვა იბღაფტეს.უჩა დოლოქუნუში ორა დიჩოდუში, ღურელიში ოჯაღიში მაკათურეფექ ღურელიშა მენგაფერი არ მითი ცხუნერი ილუკათუფტერენან. ღურელიშა მენგაფერიქ ოჯაღის ღურელი ოშინაფასუნტუ. აჲა დულჲა ეშო იყვეტუ:წოხლე ღურელიშა მენგაფერის თომა ობღაფაფტეს ოჯაღიში მაკათურეფექ. ოჯაღიში ღურელი ჯუმა ტუკონნა, ღურელიშა მენგაფერის “ჯუმამენგაფერი” უწუმერტეს; ოჯაღიში ღურელი და ტუკონნა, ღურელიშა მენგაფერის “დამენგაფერი” უწუმერტეს; ოჯაღიში ღურელი ნანა ტუკონნა, ღურელიშა მენგაფერის “ნანამენგაფერი” უწუმერტეს. აშოფეთენ ოჯაღიში ღურელი ხოლო ოჯაღიში დოლოხე სქიდუტუ დო ოჯაღიში მაკათურე სთერი იყვეტუ. ეშო უჩქინან.
ნაყონასუნონ...
https://www.circassiancenter.com/tr/hasta-birisinin-avlusunda-horoz-otunce-kotuye-isaret-sayiliyor/
