“Lazca, Megrelce ve Svanca günden güne ölüyor!”/ “Lazuri, Margaluri do Svanuri nena dğaşen dğaşa ğurun!”/ “ლაზური, მარგალური დო სვანური ნენა დღაშენ დღაშა ღურუნ!”

 

  

 

 

 “Lazca, Megrelce ve Svanca günden güne ölüyor!”

5.Bölüm

 

Ali İhsan Aksamaz: Bize, Çeçetoba geleneğinden de bahsedin! Eskiden bu gelenek köy ve kentlerde nasıl yaşıyordu? Günümüz köy ve kentlerinde Çeçetoba geleneği ne durumda? 

İoseb Şengelia: Megrelya’da Çeçetoba, Meryem Ana Bayramı’ndan önceki gece kutlanıyordu. Bu kutlamanın, çoğunlukla Şeytan’ın kötülüğünden arınma zamanı olduğuna inanılır. Köy halkı, çok yüksek bir yerde oldukça büyük bir ateş yakar. Şeytan’ın kötülüğünden akıl ve bedenlerini arındırmak için bu ateşin üzerinden bir o tarafa, bir bu tarafa atlarlar. Başka köylerin gençleri de toplanıp horona dururlar. Kızlar ve oğlanlar birbirlerini iyice tanır. Gençler durmadan, oturmadan şenlik, şamata yaparlar. Yaşlılarsa, evlerinde oturup şenlik, şamata seslerini dinlerler.

Ali İhsan Aksamaz: Megrellerin endemik bitkileri ve sebzelerine ilişkin de biraz bilgi verin, olur mu? Köyünüzde, Megrelya’da bu tür endemik bitkiler ve sebzeler çok mu?

İoseb Şengelia: Megrelya’da, sebze ve bitkilerin her çeşidi yetişiyor. Dereotu, maydanoz, sarımsak ve diğer bitkiler. Ancak yerel sebze ve bitkiler günden güne kayboluyor. Pazarlarda, marketlerde başka ülkelerden ithal edilen sebze ve bitkiler satılıyor.

Megrelya’da, sebze ve bitki çeşitlerinden başka, darının yerel bir çok çeşidi de yetişiyor. Bunlardan başka buğday, keten ile diğer kültür bitkileri de yetişiyor.

Ne var ki, bu çeşitlilik günden güne kayboluyor. Ancak bazı bitkiler sadece özel yerlerde muhafaza ediliyor. Koleksiyonumda yüzden fazla yerli tohum korunuyor. Megrelya’da çok çeşitli yerel elma ve armut da yetişiyor. Günümüzde yerel üç çeşit meyve ağacı ölümün eşiğinde. Elmanın durumu çok kötü.

Megrelya’dan onbeş çeşit elma tohumu topladım: “Sapiço uşkuri”, “khvamarde uşkuri”, “mesiş uşkuri”, “ğancam uşkuri”, “saçkhiar uşkuri”, “Lazur uşkuri”, “çe uşkuri”, “çita uşkuri”, “ğvaçita uşkuri” ve diğerleri. Armut çeşitleri, elma çeşitlerine nazaran daha iyi korunuyor. Megrellerdeki armut çeşitleri şöyle: “Gidel skhuli”, “ragvie skhuli”, “ğerkuta skhuli”, “Çanuri skhuli”, “orko skhuli”, “şankar skhuli”, “mesişi skhuli”, “goro skhuli”, “sazoto skhuli”, “ğvaçita skhuli” ve diğerleri. Aşağı yukarı, altmış kadar da üzüm çeşidi Megrelya’da iyi biliniyor:  “Çergvali”, “çeşi”, “kikaçe”, “makhvateli”, “khociştoli”, “çvitiluri”, “çeçipeşi”, “çekhardani”, “ocaleşi”, “torokuçkhi”, “kaçiçi”, “çodi”, “çuberi”, “koloşi” ve diğerleri.

Lazeti ve Megrelya’daki meyve, sebze, bitki adları büyük ölçüde aynı. Bu durum bize gösteriyor ki, biz aynı kültürün insanlarıyız. Sebze ve bitkilerimiz, atalarımızın canla başla çalışmalarıyla bugünlere kadar geldi. O sebeple de, bizlerin de canla başla sebze, bitki ve meyvelerimizi korumak ve sahiplenmemiz gerekiyor. 

 

Ali İhsan Aksamaz: Köken olarak Megrelya’dan çıkmış endemik hayvanlardan da bahsedin! Bir Megrel Hanımdan, köken olarak Megrelya’dan çıkmış bir köpek var diye duymuştum. Öyle mi? Bu bilgi gerçek mi, şaka mı?

İoseb Şengelia: Megrelya’da endemik köpek yok. Bu sorunuzdan, her Laz’ın, “zerdava köpek” dediği köpek cinsinden bahsettiğinizi anlıyorum. Bu köpek cinsi, tarihî Kolkheti’de ortaya çıkıp Lazeti ile Şavşet-İmerkhevi bölgelerinde yaygınlaşmış. Çok az olsa da, bu köpek cinsi Gurya ve Acaristan’ın dağlık yörelerinde de görülüyor. Gürcistan’da, bu cins köpeğe “Kolkh zerdavacısı” veya “Gürcü zerdavacısı” diyorlar. Her iki de söylem de bizim.Megrelya’da, “kvaratskheliepiş cişiş çkhou” adlı bir inek cinsi var. Megrel cinsi at, Megrel cinsi keçi, Megrel cinsi koyun, Megrel cinsi tavuk ve diğerler; tabii endemik hayvanlarımız var. Günümüzde, bu cinsler çok az olup günden güne de kaybolmaktadır.

Ali İhsan Aksamaz: Söyleşimizin sonunda AKA TV”ye ilişkin birkaç söz söyleyeyim: AKA TV”ye tuz ve emek katıp bize de umut veren herkese teşekkür ederim; Göğe ersinler! Çünkü “AKA TV”, Tanrı’nın bize verdiği değerli dili, Kolkh dilini yaşatıyor, geliştiriyor. Günümüzde,  “AKA TV” sayesinde Megrelce ve Lazca artık sahipsiz değil. Öyle görünüyor. Ümit ediyorum ki, “AKA TV” gelişecek. Megrelce ve Lazca da bu tür çalışmalarla gelişecek, büyüyecek.   Siz de isterseniz, biraz da “AKA TV”ye ilişkin bize birkaç şey söyleyin, olur mu?!

İoseb Şengelia: Lazca, Megrelce ve Svanca günden güne ölüyor; artık çocuklar, bu dilleri konuşmuyor. Çocukların bu dilleri konuşmuyor olması; Lazca, Megrelce ve Svanca’nın  ölmekte olduğunun çok büyük işareti. Eğer bu durum değişmezse, bu üç dil de kısa zaman sonra ölecek.

 

Çkhorotzku’lu genç bir hanım olan Teona Akhalaia, “AKA TV”yi kurdu. “AKA TV”nin kuruluş amacı Lazca, Megrelce ve Svanca’nın yaygınlaştırılmasıdır. Beşik dilimizi unutmak büyük bir günâh. “AKA TV,” insanlara işte bu gerçeği anlatıyor. “AKA TV”, yeni kurulduğu için büyük maddî sorunları var. Ancak bütün sorunları kısa sürede aşıp diğer ünlü televizyon kanalları arasında kendisine yakışan yeri alacağına inanıyorum. Böylece de “AKA TV”; Lazca, Megrelce ve Svanca’nın korunmasına daha büyük bir güçle yardımcı olabilecek.

 

Ali İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz, şimdilik bu söyleşiyi burada sonlandıralım?! Başka sorum yok. Ancak sizin söylemek istediğiniz başka şeyler veya bir mesajınız varsa, söyleyin de buradan duyuralım! Sakalınız yere erişsin!

İoseb Şengelia: Ali bey, size teşekkür etmek istiyorum. Lazca’nın korunmasına yönelik çok önemli katkılar sunuyorsunuz. Bundan sonraki nesillerin çalışmalarınızın değerini bileceğine inanıyorum.  Lazlar, bizim kardeş halklarımızdan biri; biz birbirimizin kardeşiyiz. Lazlar ve Megreller biriz; et ve tırnak gibiyiz. Onun için de her zaman el ele verelim. Birbirimizden her zaman haberimiz olsun. Biliniz ki, Megrelya’da kardeşleriniz var ve sizi çok seviyorlar.

 

(Önerilen Okumalar: Natia Poniava: “Biz Gürcistan’da, siz Türkiye’de dilimizi yaşatalım; bunu yapabiliriz!”, 23 II 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Anadilimiz kaybolursa, kimliğimiz de yavaş yavaş kaybolacak!”,  03 XI 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Niyazi Koyuncu: “Kâzım’ın hasreti büyüyor!”, 12 VIII 2013, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Nodar Lomouri, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Egrisi/ Lazika Krallığının Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi,  Sayı 5, Temmuz-Ağustos 1994, İstanbul; Peacok/ Robert N. Cust, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Peacock’un Karşılaştırmalı Kafkas Dilleri Sözlüğü”(“Original vocabularies of five West Caucasian Languages”, Journal of the Royal Asiatic Society, 1887) Alaşara Dergisi, Sayı 4, Temmuz, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995; “Sovyet Lazları Halk Önderi İskender Tzitaşi ve Solun Ezberini Bozan Mektupları”, 5 XII 2013, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr;Tedo Sakhokia, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrel-Laz Kültüründe Akrabalık, Evlenme ve Cenaze”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 140, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995; Zaal Calağonia, “Yaşasın dillerimiz Lazca ve Megrelce!”, 28 VI 2022, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “ვისწავლოთ მეგრული! /Megrelce Öğrenelim!”, 17 II 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)

Bitti…

+

“Lazuri, Margaluri do Svanuri nena dğaşen dğaşa ğurun!”

Noʒ̆ile 5

 

Ali İhsan Aksamazi: Ç̆eç̆etobaşi adetişenti molamişinit! Oput̆e do noğapes muç̆oşi rt̆u Ç̆eç̆etobaşi adeti? Aʒ̆i muç̆oşi ren Ç̆eç̆etobaşi adeti?

İoseb Şengelia: Samargalos, Ç̆eç̆etoba ixvaminen Nana Meryemişi Bayramişi ʒ̆oxleni seris. Aya ren Şeyt̆anişi p̆at̆inobaşen opağuşi ora, didopeten eşo icerinen. Oput̆eşi xalk̆ik dido mağali svas didi daçxiri dogzaps do ar ekole do ar akole mejoʒxont̆unan nosi do t̆ani mutepeşi Şeyt̆anişi p̆at̆inobaşen mskvaşa opağu şeni. Çkvadoçkva oput̆epeşi ağanmordalepe ok̆oibğenan do k̆aixeşa xoronapan. K̆ulanepe do biç̆epek artikarti mskvaşa içinopan. Ağanmordalepek udoxunu- udodginu şenluği, şamat̆a ikipan. Xçini do badepe oxoris doxedunan do xvala şamataşi xomapes nusiminan.

Ali İhsan Aksamazi: Endemuri Margaluri lilveşen do mzgudaşenti ambaepe komomçit amʒika, iqveni? Dido reni amk̆ata lilvepe do mzgudape ek, Samargalos, tkvani oput̆es?

İoseb Şengelia: Samargalos, lilve-mzgudapeşi iri ç̆eşidi çans. Kinži, ğaramso, mʒxuk̆uburi, leri do majura 

lilvepe. Semturi lilve-mzgudape ndğaşen ndğaşa gondunun do majura dobadonapeşen eç̆opineri

 lilve-mzgudape gamiçinen do mutu var.Samargalos, lilve-mzgudapeşi
ç̆eşidi met̆a, çxvarişi semturi dido ç̆eşidi çans. Entepe met̆a dik̆a, su do majura k̆ult̆uruli 

mzgudape çans.

Aya ç̆eşidoba ndğaşen ndğaşa gondunun mara xvala doxmeli svalepes namtini mzgudape işinaxen. Oşişen dido yerli tasi işinaxen çkimi doxmeli k̆oleksiyonis. Semturi dido ç̆eşidoni uşkuri do mʒxulepeti çans Samargalos. Andğaneri ndğas semturi sum ç̆eşidi yerli xila, nca oğuruşi gzas ren. Uşkurişi xali irişen p̆at̆i ren.

Ma Samargaloşen (15) vit̆oxut ç̆eşidi uşkuri dop̆k̆orobi: Sap̆iço uşkuri, xvamarde uşkuri, mesiş uşkuri, ğancam uşkuri, saçxiar uşkuri, Lazur uşkuri, çe uşkuri, ç̆ita uşkuri, ğvaç̆ita uşkuri do çkva. Mʒxulişi ç̆eşidepe uşkurişişen k̆ai işinaxen. Mʒxuliş Margaluri ç̆eşidepe: Gidel sxuli, ragvie sxuli, ğerk̆ut̆a sxuli, ç̆anuri sxuli, orko sxuli, şankar sxuli, mesişi sxuli, goro sxuli, sazoto sxuli, ğvaç̆ita sxuli do çkva. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, (60) sumeneçi k̆onari qurženiş ç̆eşidi k̆ai içkinen Samargalos:  Çergvali, çeşi, k̆ik̆açe, maxvat̆eli, xociştoli, ç̆vit̆iluri, çeç̆ipeşi, çexardani, ocaleşi, t̆orok̆uçxi, k̆aç̆iç̆i, ç̆odi, çuberi, k̆oloşi do çkva. Lazeti do Samargaloşi xila, lilve-mzgudapeşi coxope didopeten artneri ren. Aya xalikti moʒ̆irapan, çkin artneri k̆ult̆urişi xalk̆i voret. Çkini lilve-mzgudape çkini p̆ap̆ulişp̆ap̆ulepeşi şurdoguriten oçalişuten andğaşa komoxtu. Emuşeniti çkin entepe şurdoguriten oçvalu do oşinaxu domaç̆irnan.   

 

Ali İhsan Aksamazi: Cinci muşiten Samargaloşen gamaxtimeri endemuri skindinapeşenti molamişinit! Cinci muşiten Samargaloşen gamaxtimeri coğori ren yado vogneret̆i ar Margal Xanumişen. Eşo reni? Aya ambai mʒxade reni, xumroba reni?

İoseb Şengelia: Çkin endemuri coğori va miqounan Samargalos. İri Lazik “zerdava coğori” na uʒ̆umers, tkvan elbet am coğorişen molaşinapt, eşo momixteps. Aya ç̆eşidi yeçkinderen tarixuli K̆olxetis do gontaleri ren Lazeti do Şavşet-İmerxevişi semtepes. Ç̆iç̆it̆a t̆asnati, am ç̆eşidi coğori Guria do Aç̆aristanişi rak̆anoni svalepesti ižiren. Gurcistanis, am cinsişi coğoris “K̆olxuri mazerdeve” vana “Gurculi mazerdeve” uʒ̆umelan. Aya cinsi ar ren çkini şeni, teli çkini ren.Samargalos, çkin komiqounan “k̆varaʒxeliepiş cişiş çxou” coxoni endemuri puci. Çkin komiqounan Margaluri cinsişi ʒxeni, Margaluri cinsişi txa, Margaluri cinsişi mçxuri, Margaluri cinsişi kotume do çkva. Andğaneri ndğas, aya cinsepe dido ç̆it̆a ren do ndğaşen ndğaşa gondununan.

 

Ali İhsan Aksamazi: Aya int̆erviuşi axiris “AK̆A T̆V” şeni ar- jur nena ptkva: “AK̆A T̆V”-s cumu do emeği nauk̆atups do çkin omudi namomçapan iris şukuri voğodap, ʒaşa extan! Emuşeniki Ğormotik namomçes ğirsoni nena, K̆olxuri nena ordaps “AK̆A T̆V”-k.  Andğaneri ndğas,  “AK̆A T̆V”- ten Margaluri do Lazuri nena açkva umanceli va ren. Eşo ižiren.  Ma mepşven “AK̆A T̆V” irdasen. Margaluri do Lazuri nena amk̆ata noçalişepeten irdasen.   Tkvanti ginonanna, amʒikati “AK̆A T̆V”-şen ar- jur nena miʒ̆vit, iqveni?!

İoseb Şengelia: Lazuri, Margaluri do Svanuri nena dğaşen dğaşa ğurun; açkva berepek va ğarğalapan. Aya ren dido didi nişani. Edo aya xali va iktirenna, sum nena manişa ğurasen.

Çxoroʒ̆quri ağanmordalek, Teona Axalaiak “AK̆A T̆V” kododgu. “AK̆A T̆V”- şi dodgalapaşi noğire ren Lazuri, Margalur do Svanuri nenapeşi p̆op̆ularizasyoni. Onʒ̆eliş nena goç̆k̆ondu ren dido didi gyunaxi, “AK̆A T̆V”-k xalk̆is aya oxoʒ̆onapaps. “AK̆A T̆V” ağan-dodgeri ren do finansuri dido didi p̆roblemepe kuğun. Mara mteli p̆roblemepes manişa gecginasen do emus namomskuns sva aqvasen majura çinoberi t̆elevizonepeşi doloxe, aşo vicer ma. Aşopetenti Lazuri, Margaluri do Svanuri nenapeşi oşinaxus k̆ap̆et̆işa nuşvelasen.

 

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonanna, aʒ̆i aya int̆erviu voçodinat?! Aʒ̆i çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkuşi çkva mutu varna mesaji giğunanna, eti vognapapat! Pimpili dixaşa!

İoseb Şengelia: Ali begi, irişen ʒ̆oxle tkvanda şukuri oğodu minon ma. Lazuri nenaşi oşinaxus dido becitixeşa nuşvelapt. Uk̆uleni jenerasyonepes tkvani noçalişepeşi kimet̆i uçkit̆asen, aşo vicer ma.  Lazepe çkineburi xalk̆epeşen arteri ren; çkin artimajuraşi  cumalepe voret. Lazepe do Margalepe ar voret; ar diʒxiri do ar xorʒişi voret. Emuşeniti iro xes xe meçameri vort̆at; artimajuraşa iro ambai miğut̆an. Giçkit̆an, Samargalos cumalepe kogiqounan do dido k̆qoropan.

 

Diçodu…

+

“ლაზური, მარგალური დო სვანური ნენა დღაშენ დღაშა ღურუნ!”

ნოწილე 5

ალი იჰსან აქსამაზი: ჭეჭეთობაში ადეთიშენთი მოლამიშინით! ოფუტე დო ნოღაფეს მუჭოში რტუ ჭეჭეთობაში ადეთი? აწი მუჭოში რენ ჭეჭეთობაში ადეთი?

იოსებ შენგელია: სამარგალოს, ჭეჭეთობა იხვამინენ ნანა მერჲემიში ბაჲრამიში წოხლენი სერის. აჲა რენ შეჲტანიში პატინობაშენ ოფაღუში ორა, დიდოფეთენ ეშო იჯერინენ. ოფუტეში ხალკიქ დიდო მაღალი სვას დიდი დაჩხირი დოგზაფს დო არ ექოლე დო არ აქოლე მეჟოცხონტუნან ნოსი დო ტანი მუთეფეში შეჲტანიში პატინობაშენ მსქვაშა ოფაღუ შენი. ჩქვადოჩქვა ოფუტეფეში აღანმორდალეფე ოკოიბღენან დო კაიხეშა ხორონაფან. კულანეფე დო ბიჭეფექ ართიქართი მსქვაშა იჩინოფან. აღანმორდალეფექ უდოხუნუ-უდოდგინუ შენლუღი, შამატა იქიფან. ხჩინი დო ბადეფე ოხორის დოხედუნან დო ხვალა შამათაში ხომაფეს ნუსიმინან.

ალი იჰსან აქსამაზი: ენდემური მარგალური ლილვე დო მზგუდაშენთი ამბაეფე ქომომჩით ამციქა, იყვენი? დიდო რენი ამკათა ლილვეფე დო მზგუდაფე ექ, სამარგალოს, თქვანი ოფუტეს?

იოსებ შენგელია: სამარგალოს, ლილვე-მზგუდაფეში ირი ჭეშიდი ჩანს. ქინძი, ღარამსო, 

მცხუკუბური, ლერი დო მაჟურა ლილვეფე. სემთური ლილვე-მზგუდაფე ნდღაშენ ნდღაშა 

გონდუნუნ დო მაჟურა დობადონაფეშენ ეჭოფინერი ლილვე-მზგუდაფე გამიჩინენ დო მუთუ ვარ.

სამარგალოს, ლილვე-მზგუდაფეში ჭეშიდი მეტა, ჩხვარიში სემთური დიდო ჭეშიდი ჩანს. ენთეფე მეტა დიკა,  სუ დო მაჟურა კულტურული მზგუდაფე ჩანს.

აჲა ჭეშიდობა ნდღაშენ ნდღაშა გონდუნუნ მარა ხვალა დოხმელი სვალეფეს ნამთინი მზგუდაფე იშინახენ. ოშიშენ დიდო ჲერლი თასი იშინახენ ჩქიმი დოხმელი კოლექსიჲონის. სემთური დიდო ჭეშიდონი უშქური დო მცხულეფეთი ჩანს სამარგალოს. ანდღანერი ნდღას სემთური სუმ ჭეშიდი ჲერლი ხილა, ნჯა ოღურუში გზას რენ. უშქურიში ხალი ირიშენ პატი რენ.

მა სამარგალოშენ (15) ვიტოხუთ ჭეშიდი უშქური დოპკორობი: საპიჩო უშქური, ხვამარდე უშქური, მესიშ უშქური, ღანჯამ უშქური, საჩხიარ უშქური, ლაზურ უშქური, ჩე უშქური, ჭითა უშქური, ღვაჭითა უშქური დო ჩქვა. მცხულიში ჭეშიდეფე უშქურიშიშენ კაი იშინახენ. მცხულიშ მარგალური ჭეშიდეფე: გიდელ სხული, რაგვიე სხული, ღერკუტა სხული, ჭანური სხული, ორქო სხული, შანქარ სხული, მესიში სხული, გორო სხული, საზოთო სხული, ღვაჭითა სხული დო ჩქვა. ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა (60) სუმენეჩი კონარი ყურძენიშ ჭეშიდი კაი იჩქინენ სამარგალოს:  ჩერგვალი, ჩეში, კიკაჩე, მახვატელი, ხოჯიშთოლი, ჭვიტილური, ჩეჭიფეში, ჩეხარდანი, ოჯალეში, ტოროკუჩხი, კაჭიჭი, ჭოდი, ჩუბერი, კოლოში დო ჩქვა. ლაზეთი დო სამარგალოში ხილა, ლილვე-მზგუდაფეში ჯოხოფე დიდოფეთენ ართნერი რენ. აჲა ხალიქთი მოწირაფან, ჩქინ ართნერი კულტურიში ხალკი ვორეთ. ჩქინი ლილვე-მზგუდაფე ჩქინი პაპულიშპაპულეფეში შურდოგურითენ ოჩალიშუთენ ანდღაშა ქომოხთუ. ემუშენითი ჩქინ ენთეფე შურდოგურითენ ოჩვალუ დო ოშინახუ დომაჭირნან.   

 

ალი იჰსან აქსამაზი: ჯინჯი მუშითენ სამარგალოშენ გამახთიმერი ენდემური სქინდინაფეშენთი მოლამიშინით! ჯინჯი მუშითენ სამარგალოშენ გამახთიმერი ჯოღორი რენ ჲადო ვოგნერეტი არ მარგალ ხანუმიშენ, ეშო რენი? აჲა ამბაი მცხადე რენი, ხუმრობა რენი?

იოსებ შენგელია: ჩქინ ენდემური ჯოღორი ვა მიყოუნან სამარგალოს. ირი ლაზიქ “ზერდავა ჯოღორი” ნა უწუმერს, თქვან ელბეთ ამ ჯოღორიშენ მოლაშინაფთ, ეშო მომიხთეფს. აჲა ჭეშიდი ჲეჩქინდერენ თარიხული კოლხეთის დო გონთალერი რენ ლაზეთი დო შავშეთ-იმერხევიში სემთეფეს. ჭიჭიტა ტასნათი, ამ ჭეშიდი ჯოღორი გურია დო აჭარისთანიში რაკანონი სვალეფესთი იძირენ. გურჯისთანის, ამ ჯინსიში ჯოღორის “კოლხური მაზერდევე” ვანა “გურჯული მაზერდევე” უწუმელან. აჲა ჯინსი არ რენ ჩქინი შენი, თელი ჩქინი რენ.სამარგალოს, ჩქინ ქომიყოუნან “კვარაცხელიეფიშ ჯიშიშ  ჩხოუ” ჯოხონი ენდემური ფუჯი. ჩქინ ქომიყოუნან მარგალური ჯინსიში ცხენი, მარგალური ჯინსიში თხა, მარგალური ჯინსიში მჩხური, მარგალური ჯინსიში ქოთუმე დო ჩქვა. ანდღანერი ნდღას, აჲა ჯინსეფე დიდო ჭიტა რენ დო ნდღაშენ ნდღაშა გონდუნუნან.

 

ალი იჰსან აქსამაზი: აჲა ინტერვიუში ახირის “აკა ტვ” შენი არ- ჟურ ნენა ფთქვა: “აკა ტვ”-ს ჯუმუ დო ემეღი ნაუკათუფს დო ჩქინ ომუდი ნამომჩაფან ირის შუქური ვოღოდაფ, ცაშა ეხთან! ემუშენიქი ღორმოთიქ ნამომჩეს ღირსონი ნენა, კოლხური ნენა, ორდაფს “აკა ტვ”-ქ.  ანდღანერი ნდღას,  “აკა ტვ”- თენ მარგალური დო ლაზური ნენა აჩქვა უმანჯელი ვა რენ. ეშო იძირენ.   მა მეფშვენ “აკა ტვ” ირდასენ. მარგალური დო ლაზური ნენა ამკათა ნოჩალიშეფეთენ ირდასენ.   თქვანთი გინონანნა, ამციქათი “აკა ტვ”-შენ არ- ჟურ ნენა მიწვით, იყვენი?!

იოსებ შენგელია: ლაზური, მარგალური დო სვანური ნენა დღაშენ დღაშა ღურუნ; აჩქვა ბერეფექ ვა ღარღალაფან. აჲა რენ დიდო დიდი ნიშანი. ედო აჲა ხალი ვა იქთირენნა, სუმ ნენა მანიშა ღურასენ.

ჩხოროწყური აღანმორდალექ, თეონა ახალაიაქ “აკა-ტვ” ქოდოდგუ. “აკ ტვ”- ში დოდგალაფაში ნოღირე რენ ლაზური, მარგალურ დო სვანური ნენაფეში პოპულარიზასჲონი. ონწელიშ ნენა გოჭკონდუ რენ დიდო დიდი გჲუნახი, “აკა ტვ”-ქ ხალკის აჲა ოხოწონაფაფს. “აკა ტვ” აღან-დოდგერი რენ დო ჶინანსური დიდო დიდი პრობლემეფე ქუღუნ. მარა მთელი პრობლემეფეს მანიშა გეჯგინასენ დო ემუს ნამომსქუნს სვა აყვასენ მაჟურა ჩინობერი ტელევიზონეფეში დოლოხე, აშო ვიჯერ მა. აშოფეთენთი ლაზური, მარგალური დო სვანური ნენაფეში ოშინახუს კაპეტიშა ნუშველასენ.

 

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გინონანნა, აწი აჲა ინტერვიუ ვოჩოდინათ?! აწი ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქუში ჩქვა მუთუ ვარნა მესაჟი გიღუნანნა, ეთი ვოგნაფაფათ! ფიმფილი დიხაშა!

იოსებ შენგელია: ალი ბეგი, ირიშენ წოხლე თქვანდა შუქური ოღოდუ მინონ მა. ლაზური ნენაში ოშინახუს დიდო ბეჯითიხეშა ნუშველაფთ. უკულენი ჟენერასჲონეფეს თქვანი ნოჩალიშეფეში ქიმეტი უჩქიტასენ, აშო ვიჯერ მა.  ლაზეფე ჩქინებური ხალკეფეშენ ართერი რენ; ჩქინ ართიმაჟურაში  ჯუმალეფე ვორეთ. ლაზეფე დო მარგალეფე არ ვორეთ; არ დიცხირი დო არ ხორციში ვორეთ. ემუშენითი ირო ხეს ხე მეჩამერი ვორტათ; ართიმაჟურაშა ირო ამბაი მიღუტან. გიჩქიტან, სამარგალოს ჯუმალეფე ქოგიყოუნან დო დიდო კყოროფან.

 

დიჩოდუ...

aksamaz@gmail.com

https://www.circassiancenter.com/tr/lazca-megrelce-ve-svanca-gunden-gune-oluyor/

https://sonhaber.ch/ioseb-sengelia-ile-soylesi-turkce-lazca-5-bolum/