“Efsanelerde Livera Geyikleri [Mübâdele]
“Mübâdele”, Arapça kökenli bir kelime. TDK Sözlüğü, kelimenin
anlamını şöyle açıklıyor: “Değişim”. “Mübâdil” ise,
“başkasının yerine
getirilmiş, mübâdele edilmiş,” diye açıklanıyor.
30 Ocak
1923’de, T.B.B.M. Hükümeti ile Yunanistan Hükümeti arasında imzalanan “Nüfus
Mübâdelesi Anlaşması”nın ardından Anadolu’dan Yunanistan’a büyük bir Ortodoks
Hıristiyan “mübâdelesi”, Yunanistan’dan da Anadolu’ya büyük bir Müslüman
“mübâdelesi” yaşandı.
İki
ülke arasında yapılan bu anlaşmayla yaşanan karşılıklı bu kitlesel “göçlere”
ilişkin çeşitli kaynaklar, çeşitli rakamlar vermektedir. Konumuz, bu rakamların
azlığı veya fazlalığı değil, Müslüman ve Hıristiyanların yaşadıkları trajediler
olmalı!
Kimi
rakamlara göre, Anadolu’dan 1.200.000 Rum- Ortodoks Hıristiyan Yunanistan’a,
Yunanistan’dan da 500.000 Müslüman- Türk de Anadolu’ya “göç etmek” zorunda
kalmıştır. “Nüfus Mübâdelesi Anlaşması”yla İstanbul,
Gökçeada ve Bozcaada’nın Rum- Ortodoks Hıristiyanları ile Batı
Trakya’nın Müslümanları, bu mübâdele dışında bırakıldı.
Bu “Nüfus Mübâdelesi
Anlaşması”nda göz önünde bulundurulan “mübâdillerin”
etnik kökenleri ve/ya konuştukları “ana dilleri” değil, dinleriydi.
O günkü
şartlarda, “Rum- Ortodoks Hıristiyan” tanımı, nasıl yalnızca Anadolu’daki “Rum
etnik kökeni”nden olanları ifade etmiyorsa, “Müslüman- Türk” tanımı da yalnızca
Yunanistan’daki “ Türk Etnik kökeni”nden olanları ifade etmemektedir.
Anadolu’dan Yunanistan’a “göç eden” Rum- Ortodoks
Hıristiyanlar arasında “anadili” Türkçe olan Gagavuzlar ve “Karamanlılar”
ile “Pontoslular” bulunduğu gibi, Yunanistan’dan Anadolu’ya “göç edenler”
arasında “anadilleri” Türkçe olmayan Müslümanlar da vardı. Bulgarca ya da Makedonca
konuşan Pomaklar, Rumca konuşan Patriyotlar ve
Arnavutça konuşanlar ile Ulahlar da bu “Nüfus Mübâdelesi
Anlaşması”sıyla Yunanistan’dan Anadolu’ya “göç eden” Müslümanlar arasındadır.
“Nüfus
Mübâdelesi Anlaşması”sının sonuçlarından hareketle makalemde,
kısaca “Efsanelerde Livera Geyikleri” adlı kitabı tanıtacağım. Çünkü bu kitap, T.B.B.M. Hükümeti ile Yunanistan Hükümeti
arasında imzalanan “Nüfus Mübâdelesi Anlaşması”ndan etkilenerek Karadeniz
Bölgesi’nden Yunanistan’a “göç eden” Rum-
Ortodoks Hıristiyanlara ilişkin hikâyeleri de içeriyor.
Kitap, “Heyamola Yayınları”ndan çıktı. “Efsanelerde
Livera Geyikleri”, 2017’de vefât eden değerli eğitimci-yazar Yusuf Bulut’un
eseri. Yusuf Bulut, 1949’da, Trabzon- Maçka’nın Livera (bugünkü adıyla Yazlık)
Köyü’nde doğmuş.
Livera Halkı, Osmanlı olmanın şeref ve
itibarının kendilerinden sorulduğuna inanır ve bunu da kıskançlıkla savunurmuş.
Bunun da kendilerine göre bir sebebi varmış. Çünkü Osmanlı Sultanlarından Yavuz
Sultan Selim’in annesi Gülbahar Hatun, Livera Köyü’denmiş. Bu yüzden Livera
Köyü, birçok ayrıcalığa sahipmiş. İşte bu vb. sebeplerden, o zamanların Livera
Köyü’nün Müslüman ve Hıristiyanları, Gülbahar Hatun’un şahsında Osmanlı
Ülkesine olan büyük bağlılıklarıyla övünürlermiş. Eğitimci-yazar Yusuf Bulut, kitabında
bu bilgileri de aktarıyor.
Yusuf Bulut, Livera/ Yazlık
Köyü’nden yolculuğa çıkıyor ve bizleri yüzyıl öncesinin Doğu Karadeniz Bölgesi
insan ilişkilerine götürüyor. Kitabında,
sözlü tarih aktarımlarından da büyük ölçüde faydalanıyor.
Yusuf Bulut, sıradan insan hikâyeleriyle, o dönemin
üretim, mülkiyet ve paylaşım ilişkileri konusunda değerli bilgiler aktarmakla
kalmıyor, “Nüfus Mübadelesi Anlaşması”yla
Livera Köyü Hıristiyanlarının yaşadığı trajedileri de
bizlere hatırlatıyor.
Burada sözü Yusuf Bulut’a
bırakıyorum:
“[…] Haklarında karar verilmiş, Türkiye Hıristiyanları
ile Yunanistan Müslümanları takas ediliyor…
Kara Hasan Efendinin evinde olan sıkıntı daha
başkaydı. Üç oğlu vardı; en küçüğü Şahin, on yedi yaşında yeni yetme bir
delikanlıydı… Mesele şu ki; arkadaşı Antonis ve ailesi ile beraber muhacir
gitmek istiyor…
Tasos Efendinin özürlü ve hasta oğlu vefat etmişti.
Bütün köy halkı cenazeye akın etti… definden sonra Georgios Kilisesinin önünde
dua yapılacaktı… Papazın yakınında duran Tasos Efendiye yaklaştı, kulağına
doğru eğildi; “Tasos Amca,” dedi. “Biliyorsun ben de sizinle geleceğim ama mübâdil
evrakım yok. Filipos’un evraklarını istiyorum senden, ver de bundan böyle senin
oğlun olayım.”
Adam dikkatle baktı ona;
“Ama sen Müslümansın!”
“Olsun, Tasos Amca, ikimiz de Liveralı değil miyiz?”
Bu söz karşısında hiç
ikilemedi Tasos, başka bir şey de diyemedi. Elini cebine soktu, diğerleri
arasından Filipos’un evrakını çıkardı verdi. Şahin boynuna sarıldı adamın…”
Karadeniz Bölgesi’nde
yüzyıl öncesi bir zaman dilimine kadar yan yana yaşamış Müslüman ve
Hıristiyanların o günlerdeki gündelik yaşam ve karşılıklı ilişkilerini öğrenmek
istiyorsanız, değerli eğitimci-yazar Yusuf Bulut’un bu eşsiz eserini mutlaka
okumalı ve okutmalısınız. (17. I. 2020)
[Önerilen Okumalar: Ari Çokona, “20. Yüzyıl Başlarında Anadolu ve
Trakya’daki Rum Yerleşimleri”, Literatür
Yayınları, İstanbul, 2016; Ali İhsan Aksamaz, “İki Ayrı Tarih ve İki Ayrı
Kültürün İki Ayrı Dili: Pontosça ve Lazca”, Kafkasya Yazıları, Sayı 5,
Sonbahar, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Ali İhsan Aksamaz, “Pontos
Kültürü”ne Dipnot”, Kafkasya Yazıları, Sayı 7, Sonbahar, Çiviyazıları Yayınevi,
İstanbul, 1999; Ali İhsan Aksamaz,
“Lazlar ve “Pontuslular”/ Rumlar”, 14- 20. II. 1999, (“Dil-Tarih-Kültür-Gelenekleriyle
Lazlar”, 1. Baskı, Sorun Yayınları, 2000; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul,
2014)]/ aliihsanaksamaz.blogspot.com/;
Ali İhsan Aksamaz, “National Geographic”in Doğu Karadeniz’i”, Sorun Polemik
Marksist İnceleme- Araştırma Dergisi, Sayı 6, Bahar 2003 (“Doğu Karadeniz’de
Resmî İdeolojiler Kuşatması”,1. Baskı, Sorun Yayınları, 2003; 2. Baskı, Belge
Yayınları, İstanbul, 2011)/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Efsanelerde Livera Geyikleri Adlı Kitabın
Eleştirisi”, yusufbulut.com.tr/ yusufbulut49.blogspot.com/
circassiancenter.com.tr, 16. IV. 2015; Müfide Pekin, Çimen Turan,“Lozan Nüfus
Mübadelesi İle İlgili Yayınlar ve Yayımlanmamış Çalışmalar”, Lozan Mübadilleri
Vakfı Yayını, İstanbul, 2002; Ömer Asan, “Pontos Kültürü”, Belge Yayınları, İstanbul, 1996; Ömer Asan, “Yok
Oluyoruz Ya Siz”, Kafkasya Yazıları, Sayı 8, İlkbahar-Yaz, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2000; Ömer
Senan Arslaner, “Yunanistan ile Mübadelenin Nedenleri ve Sonuçları”,
acikbilim.yok.gov.tr, İstanbul, 2016; “Stefanos Yerasimos, “Milliyetler ve
Sınırlar/ Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu”, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994]
https://www.circassiancenter.com/tr/efsanelerde-livera-geyikleri-mubadele/
