Lazcayı Yaşatma Mücadelesi Kapitalist Yabancılaşmaya Karşı Bir Duruş
Olmalıdır
23 Şubat 2009 tarihli Günlük
Gazetesi’nde “Nananenas oslopu minon” başlığıyla ilginç bir röportaj-haber
yayımlandı. Bu röportaj-haberin ne kadarının röportajı veren Laz Kültür Derneği
Başkanı Memedali Barış Beşli’nin söylediklerini, ne kadarının da röportajı alan
ve haberi hazırlayanların yorumunu yansıttığını bilemiyorum. Ancak bu
röportaj-haber, birçok bakımdan sayısız yanlışlığı bünyesinde barındırıyor.
Dolayısıyla da okuyucuyu yanlış bilgilendiriyor. Bunun da ötesinde konuya taraf
olanların yanlış anlaşılmasına yol açıyor. Bu sebeple, röportajı verenin mi
yoksa röportajı alan ve haberi hazırlayanların mı kusurlu davrandığının bir
anlam ve önemi yok artık. Bunun yerine, bu röportaj-haberin yanlışlıklarını
ortaya koymak, bunları düzeltmek ve bazı eleştiriler getirmek gerekiyor.
Kuşkusuz Laz Kültür Derneği Başkanı Memedali Barış Beşli’nin 1 Nisan 2008
tarihinde Radikal Gazetesi’nde yayınlanan ve İsmail Saymaz’ın yaptığı “Cumapoba
İrden, Nenaçkuni Dimencelen” başlıklı röportaj-haberde söyledikleri ve Laz Kültür
Derneği’nin internette yayımlanan resmî sitesinde asılı bazı yazılar da Günlük
Gazetesi’nde yayımlanan bu röportaj-habere ilişkin eleştirilerime katkı
sunacaktır.
Başta hemen söyleyeyim:
“Nananenas oslopu minon” Lazca düzgün bir ifade değildir. Türkçe düşünüp Lazca
söylemenin klasik bir tezahürüdür. Aynen “Didi Lazuri Nenapuna” ifadesinde
olduğu gibi! “…Kürtlerden sonra… Lazlar
da…” ifadesi Lazları, Lazcayı aşağılayan bir ifade. Kürtler olmadan, Lazlar
kendilerini ifade edemezler mi? Tahminlerine göre yaklaşık “3 milyon kişi
Lazcayı konuşuyor”muş ve “bu sayı iç açıcı değil”miş! Sayının ne önemi var?!
İstersen 100 kişilik bir köyde yaşa. Önemli olan dilini ve kültürünü yaşatma
mücadelesi vermen. Hem kim sayım yapmış ki?! Kim kimin ne kadar olduğunu nasıl bilebilir?
Sık sık Laz Kültür Derneği’nin Lazcayı korumak ve geliştirmek için kurulduğunu
söyleyen bir kişinin “Lazca köye özgü bir dil. Geleneksel yapıya özgü bir dil.
Modern toplum dillerine nazaran geriye düşmüş.” diyerek Lazcayı küçümsemesi
mümkün mü?! Böylesi bir ifade
anadillerini öğrenmek aşkıyla yanıp tutuşan Laz gençlerinin dillerini
araştırma, sahiplenme, öğrenme ve geliştirme şevklerini kırmaz mı? Onları “ne
uğraşalım, zaten kıytırık bir dilimiz varmış” düşüncesine sevk etmez mi?
Heyecanlarını öldürmez mi? Türkçe dışındaki konumuz bütün dillerin köye ve köy
üretim ilişkilerine özgü olduğunu ve Lazcayı günümüze kadar taşıyanın da bu
olduğunu kavramak için çok bilgili olmaya gerek yok. Zuğaşi Berepe’yi de bu
küçümsenen köy dilinin var ettiğini ve beslediğini bilmiyor musunuz? Lazcayı
küçümseyenlerin ağzıyla konuşmak burjuva resmî tarih anlayışı ve resmî
ideolojisinin yanında saf tutmaktan başka nedir ki?!
CHP'nin tek parti
diktatörlüğünün 1930’larda günlük hayatı sürdürmeye yönelik nafaka ekonomisi
ilişkilerinin hâkim olduğu Lazcanın da konuşulduğu yörelerde ulusal sanayinin
kapitalist üretim ilişkilerini ve kurumlarını geliştiremediğini, yerel üretim
ilişkilerini tasfiye edemediğini ve bu sebeple de Lazcayı doğal bir yok oluş
sürecine sürükleyemediğini siz bilmiyor musunuz? İki dilliliği destekleyecek ve
geliştirecek politikalar yerine, Lazcanın burjuva resmî ideoloji ve resmî tarih
tezleri ile ortadan kaldırmaya çalışıldığını okumadınız mı? Bu bağlamda asimilasyon politikalarından, uygulanmış baskılardan,
oluşturulan korku havasından haberiniz yok mu?! CHP'nin tek parti
diktatörlüğünün Lazcayı köye ve eve hapsetme ve sonra da yok etme politikasını
görmemezlikten gelerek Lazcayı küçümseyen ifadeleri aktarmak yakışıksızdır.
“(Lazcanın) Yazılı metinlerinin
henüz 19. asırdan öteye gidemediği” de yazılmış. Nereden biliniyor? Hıristiyan
bir geçmişe de sahip bir Lazcanın arşivine ilişkin bu kadar kesin konuşma
hakkını size kim veriyor? Bu konulara neden giriyor? Eğer sorulmuşsa bile, bu
tür durumlarda, “benim bildiğim kadarıyla”, “şimdi bilinenler ışığında” gibi ön
açıklama yapma ihtiyacı neden hissedilmiyor?! Bırakalım bütün bunları! Acaba
Laz Kültür Derneği’nin kütüphanesi, kitaplığı var mıdır? Bu kütüphane veya
kitaplıkta son on beş yılda Türkiye’de Lazlar ve Lazcaya ilişkin yayımlanmış
kitap, sözlük ve dergilerden acaba kaçı bulunuyor?! “Lazcanın yok olmaması için
sadece bir televizyon kanalının veya üniversitelerde bir kürsünün yeterli
olmayacağına” da dikkat çekilmiş ve “anadilde eğitim ve anadilde yayın hakkının
verilmesi gerektiği” söylenmiş. Bütün bunların hangi yetişmiş eleman ile
yapılacağına ise hiç değinilmemiş; bütün bunların nasıl yapılabileceğine
ilişkin, önce projeler geliştirilmesi gerektiğine ilişkin hiçbir şey
söylenmiyor.
Laz Kültür Derneği’nin kendi
üyelerine yönelik uyguladığı bir Lazca dil programı var mıdır ki, derneğin
internetteki resmî sitesinde, “…TRT tarafından, Lazca yayın yapılmasına karar
verildiği takdirde; TRT tarafından gelecek talep doğrultusunda, Laz Kültür
Derneği her türlü imkânını TRT’nin hizmetine sunmaya da hazırdır...”
denilmektedir. Bu açıklamayı yapan dernek yönetim kurulu, madem TRT’nin
taleplerine bile cevap verecek bir birikim ve donanıma sahip neden en azından internet üzerinden bir radyo
yayını yapmamaktadır?!
Dernek yönetim kurulunun aynı
açıklamasında şu ifadeler de dikkat çekici: “TRT, 7 Haziran 2004 tarihinde beş
farklı dilde yayına başlamıştır. Fakat yayına başlanan diller arasında Lazcaya
yer verilmemiştir. Bunun üzerine 28.06.2004 tarihinde ve 13050 sayı ile ve
25.05.2005 tarihinde 11522 sayı ile Lazca yayın yapılması yönünde Derneğimizin
kurucu üyesi, başkanı, yönetim kurulu üyesi olan üyelerimiz tarafından tekrar
başvuruda bulunulmuştur. Fakat geçen dört yıl içerisinde talebimize olumlu
cevap alınamamıştır.” Lâf TRT’nin takipçisi olunduğuna getiriliyor. Bir şeyler
yapıldığı ima ediliyor. Hopa’daki bir köyün sitesi olan
www.lazcayayinistiyorum.azlaguyi.com vasıtasıyla toplanan binlerce imzanın
“Lazlar da TV istiyor” başlığıyla 13 Ocak 2009 günlü Milliyet Gazetesi’nde
Meriç Tafolar tarafından haber yapılmasından sonra Laz Kültür Derneği adına
TRT’ye 16 Ocak 2009 tarihinde palas pandıras başvurulması ne anlama geliyor?
Ortak bir proje hazırladıktan sonra TRT’ye başvurulamaz mıydı?! Bu acelecilik
niye?! Ayrıca TRT’ye başvuru yapmak için dernek olmak da gerekmiyor.
Neden TRT beklendi?! Laz Kültür
Derneği Başkanı Memedali Barış Beşli, “Yaşam Radyo”da uzunca bir zaman “Radyo
Cixa” adlı Türkçe bir program hazırlayıp sundu.
TRT Lazca yayın yapmadı, diye sızlanılacağına, “Radyo Cixa”da neden
Lazca yayın hazırlanıp sunulmadı? Hem Esat Sarı ve İsmail Avcı’nın “Çevre
Radyo” deneyimi de önemli bir katkı sağlayabilirdi.
1 Nisan 2008 tarihli Radikal
Gazetesi’nde yayınlanan röportaj-haberde şu satırlara da yer verilmiş:
“…Elbette öncelik, dile verilecek. Beşli, ‘Dilimiz her geçen gün kayboluyor.
Annemizin konuştuğu Lazcayı anlamıyoruz. Oğlum da beni anlamıyor’ diyor…” Bu sözlerin üzerinden yaklaşık bir yıl
geçmesine rağmen, Laz Kültür Derneği, bırakın somut bir uygulamayı, ortaya
ciddî bir proje sunabilmiş midir?! Buna rağmen, yine derneğin internetteki
resmî sitesinde, “Lazca ve Lazlar üzerine söylenecek ne kadar söz varsa hepsini
söylemek iddiasıyla kurulan Laz Kültür Derneği…” ifadesinin de kullanılabilmesi
gariptir!
Laz Kültür Derneği Başkanı Memedali
Barış Beşli ile röportaj yapıldıktan sonra gerek Radikal Gazetesi’nde ve
gerekse de Günlük Gazetesi’nde yayımlanan röportaj-haberlerde, Memedali Barış
Beşli’nin görüş ve değerlendirmelerinin, “Türkiye Lazları”nın görüş ve
değerlendirmeleriymiş gibi aktarılması, röportajı verenin değilse, röportajı
alıp röportaj-haberleri hazırlayanların hatasıdır. Memedali Barış Beşli’nin
değil “Türkiye Lazları”, Laz Kültür Derneği, dernek yönetim kurulu adına bile
konuşabileceği şüphelidir. Zira söz konusu röportaj-haberlere derneğin resmî
sitesinde yer verilmemiştir. Gazetecilerin sorularına yazılı cevap
verilmelidir. Böylelikle “yanlış anlamalar” aza indirgenmiş olacaktır.
Laz Kültür Derneği’nin resmî
sitesinde “Lazcanın tek adresi var: Laz Kültür Derneği” şeklinde bir ifade
görünce, Laz Kültür Derneği, bir yıl içinde diğer yöre ve köy derneklerinin
yaptıklarından daha ileri ne yaptı, diye sormak gerekiyor. Lazca bir masa
takvimi çıkardı?! Burjuvazi debdebesi ve
küçükburjuvanın buna özlemini yansıtmaktan öteye gitmeyen bir davranış
sergilendi ve Boğaz’daki bir restoranda yemekli bir toplantı düzenlendi.
Konusunda donanımlı Laz aydınlarıyla istişari bir toplantı mı düzenledi? Tabii
sağda solda edilen, içi doldurulmamış bir sürü boş lâf! Bunların Laz dilinin
yaşatılmasına ne gibi katkısı oldu ki?!
Laz Kültür Derneği, internetteki
resmî sitesinde iki konuyu öne çıkartıyor ve bunları marifet sayıyor. İlki,
TRT’ye Lazca yayın yapması için yapılan başvurunun haberleri. Diğeri ise
UNESCO’nun ilan ettiği “21 Şubat Anadil Günü” ve UNESCO’nun “Tehlike Altındaki
Diller Atlası”. TRT’ye projesiz ve bu konuda çalışan kişi ve kurumların da
desteğini almadan yangından mal kaçırır misali dilekçe vermek tribünlere
oynamaktan öte bir anlama sahip değildir. Derneğin resmî sitesinde, “…Laz
Kültür Derneği UNESCO tarafından dünya anadil günü ilan edilen 21 Şubatı Lazca
konuşarak kutladı. Derneğin Kadıköy’de bulunan merkezinde anadil günü
dolayısıyla bir araya gelen Lazlar, toplantı süresince sadece Lazca konuştu…”
şeklinde bir ifadeye sanki çok büyük bir iş yapılmış gibi yer verilmesi de
traji- komiktir. Zaten bir yıldır bunun yapılıyor olması gerekiyordu! Bir
yandan “Lazcanın ölümü Lazların ölümüdür” deyip diğer yandan hiçbir anlamlı
üretimde bulunmadan, Lazcayı da yok etmeye çalışan uluslararası kapitalizmin
çıkarlarının örgütü BM’nin UNESCO’sunun “Anadil Günü”nü bir süre Lazca
konuşarak kutlamak?! Bu ne yaman çelişkidir?!
16.01.2009 tarihinde Laz Kültür
Derneği Yönetim Kurulu adıyla yapılan “Basına ve Kamuoyuna” başlıklı duyuruda
şu ifadelere de yer veriliyor: “…Ülkemizde konuşulan dillere eşit ve adil
davranması gereken TRT’nin, bu güne kadar Lazca yayın yapmamış olması ve
yapılacağı yönünde de somut bir adım atmamış olması açıkça Anayasa’ya aykırılık
teşkil etmektedir… TRT’nin bu tutumu, AİHS'nin 14. maddesinde düzenlenen
ayrımcılık yasağına da açıkça aykırılık teşkil edecektir…” Hemen sormak
gerekiyor: TRT, Lazca yayın yapmak istese bile bu işi nasıl başaracaktır? Lazca
yayın talebi ile istenen, TRT’nin göstermelik Lazca birkaç şarkı yayınlaması
mıdır? Sıradan bir yurttaşın, TRT’den içeriğini kestiremediği bir Lazca yayın
beklentisinin olması anlaşılabilir bir durumdur. Aynı açıklamada, “Laz Kültür
Derneği, Laz dili ve kültürüne ait değerleri incelemek, korumak, bu dile ve
kültüre ait her türlü zenginliği insanlara tanıtmak toplumun kültürel ve sosyal
sorunlarına karşı çözüm üreterek, ulusal ve uluslararası düzeyde insan
haklarının gelişimine katkıda bulunmak gibi amaçları ilke edinerek
kurulmuştur.” denilmesine rağmen, derneğin hiçbir proje bile üretmeksizin
TRT’den böyle bir beklenti içinde olması, derneğin adında bulunan “Laz” ve
“kültür” kelimeleri ile hiç bağdaşmamaktadır. AİHS’nin gündeme getirilmesi ise,
aynı UNESCO’nun referans alınması gibi büyük bir talihsizliktir. Burada sözünü
ettiğim röportaj-haberler ve derneğin internetteki resmî sitesinde yayımlanan
yazılar bir noktaya işaret ediyor: İlkesizlik, bir duruşa sahip olmamak ve
küçük burjuvanın aşamadığı ve bir türlü tatmin olamayan egosu.
Bu noktada neler yapılabilir?
Öncelikle Laz Kültür Derneği başkanı özeleştirisini basın aracılığı ile
duyurmalıdır. Dernek yönetim kurulu bir an önce toplanmalı ve bir değerlendirme
yapmalıdır. Hemen ardından da bugüne kadar Laz dili ve kültürünün yaşama ve geliştirilmesine
katkıda bulunmuş kişi ve kuruluşlara ayrım gözetmeden tek tek ve adlarına çağrı
yapılmalıdır. Bu kişi ve kurumların desteği ile derneğin somut ilkeleri tespit
edilmeli ve dernek net bir duruşa kavuşturulmalıdır. Lazcanın yaşatılması ve
geliştirilmesine ilişkin projelerin hazırlanması için görev bölümü
yapılmalıdır.
Laz Kültür Derneği, fazladan bir
harcamayı gerektirmeyen kolektif üretimi hemen başlatabilir. Meselâ, öncelikle
genç ve yaşlılardan oluşan bir Lazca Halk şarkıları korosu oluşturulabilir.
Genç ve yaşlıların yakınlaşması sağlanmalıdır. Koro ile eş zamanlı olarak, Gürcistan’da
1930’lu yıllarda yayınlanmış Lazca metinler, gençlerden oluşacak çalışma
grupları ile süratle Latin alfabesine dayalı alfabeye aktarılmalıdır. Böylece
altı ay gibi bir kısa sürede 1000 sayfalık Lazca bir materyale sahip
olunabilinecektir. Bu Lazca metinler, Lazca diksiyonu düzgün kişilere
okutulmalı, dijital ortama kaydedilmeli ve kullanıma sunulmalıdır. Hafta
sonlarında iki saat Lazca tartışmaya ayrılmalı. Bir konu tespit edilmeli. Bu
konu etrafında Lazca olarak yapılacak tartışmalar kaydedilmeli ve internet
ortamında yayınlanmalıdır. Bir süre sonra da bütün bunlar yapılırken oluşacak
kolektif çalışma ruhu ve dayanışma ile oluşacak şevkli grupların desteğiyle Lazca
tiyatro çalışmaları yapılmalıdır. Ardından da bir dergi çıkartılmalıdır. Dergi
Lazca ve Türkçe simetrik bir özelliğe sahip olmalıdır. Tabii en öncelikli
olarak da derneğin sitesi yeniden düzenlenmelidir.
TRT’den Lazca yayın istemek
konusuna gelince. Somut davranılmalıdır. “Laz Kültür Derneği” Lazca
etkinliklerini geliştirdiği oranda, taleplerinde ciddî ve tutarlı olduğu
anlaşılacak ve ciddiye alınabilecektir. Lazca yayın talebi konusunda ciddî
olanların, önce kendi sitelerinde Lazca yayın yapmaları gerekir. Bu noktada
internet üzerinden yayın yapacak bir radyo bir başlangıç olabilir. Bu konularda
Gürcistanlı dilbilimciler ve radyo ve televizyon programcılarından da destek
aranabilir. Ayrıca TRT’nin, sitesinde yayın yaptığı diller arasına Lazcayı da
katması öncelikli bir beklenti olmalıdır; bu yönde çaba harcanmalıdır. Tabii
bütün bunlar, boş nutukların ötesinde taşın altına elini koymayı ve emek
harcamayı gerektirmektedir.
En büyük engel tatmin olmak bilmeyen
küçük burjuva egosudur. Bu kırılmalıdır. Kendi gücüne güvenen insanların
emeklerini seferber ederek oluşacak kolektif bir çalışma ve üretim ruhu, küçük burjuva
eğilimleri büyük ölçüde törpüleyecektir. Lazcayı koruma ve geliştirme
mücadelesi, Lazcayı yok etmeye çalışan kapitalist yoz kültüre karşı bir
duruştur. Bu bağlamda Lazcanın korunup yaşatılması mücadelesi ve çay
üreticilerinin emek mücadelesi bir elmanın iki yarısı gibidir. Bunu
göremeyenlerin, konuyu sloganlarla geçiştirmekten ve emperyalist ABD ve AB’nin
ikiyüzlülüğünün bir ifadesi olan UNESCO ağzıyla konuşmaktan ve AİHS’ne
sığınmaktan öte yapabilecekleri fazla bir şey de yoktur. Ayakları yere basmayan
ve kurumsal disiplinli bir otoriteye sahip olmayanların ciddiye alınması mümkün
değildir. Böyle olunca da, bir kültürel derneğin başkanının içi boş siyasî
söylemleri kuşkusuz başka aktörler tarafından her türden manipülasyon ve
tahrifata açık olacaktır.
Sözün özü: Lazcayı yaşatma
mücadelesi, kapitalist yabancılaşmaya karşı tutarlı bir duruşu somutta gösterme
becerisiyle mümkündür. (4 III 2009)
+
(Kaynak: Sorun Polemik Dergisi, Sayı 35,
Sorun Yayınları, İstanbul, Mart 2009)
+
(Önerilen
okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Dilekçe Vermekle Lazca Yaşar Mı?”, Sorun
Polemik Dergisi, Sayı 36, Sorun Yayınları, İstanbul, Mayıs 2009/
circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Bazı Laz Aydınları Arasında Geciken
Hesaplaşmalar ve Unutulan Kimlik Mücadelesi”, 21 VIII 2011, circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Laz
Aydınları Platformu Oluşturma Toplantılarındaki Konuşmalarım”, “Laz Aydınları
ve Sorumluluk, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011; sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Enstitüsü” Toplantısında
Söylediklerim ve Gözlem, Eleştiri ve Önerilerim”, 22 XII 2012, yusufbulut.com/
circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Enstitüsü Denince
(Algıladıklarım- Beklentilerim)”, 15 II 2013, yusufbulut.com/ sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Aydınlarının girişimine
basından tepkiler”, 14 V 2022, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr;
“Demokratik Gürcüler Platformu’ndan Nevzat Kaya’nın Röportajı”, “Laz Aydınları
ve Sorumluluk”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011 (İlk yayınlandığı yayın organı:
FB/ Meta; Demokrat Gürcüler Platformu, 23
IV 2011; “Demokratik Gürcüler Platformu olarak Laz Aydını Ahmet Hulusi Kırım
ile Yaptığımız Röportaj”, 12 VIII 2011,
groups.google.com/g/gurcu_kultur_merkezi/ FB/ Meta; Haşim Akman: “Laz Enstitüsü
Kuruluyor”, A Aktüel Dergisi, sayı 66, 8- 14 Ekim 1992/ 08 V 2022, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Memedali B. Beşli, “Vicdanen malul bir devir bu
devir”, Ütopya Mevsimlik Hayat Bilgisi Kitabı 6, Piya- Zed Yayın, İstanbul,
Ocak 1999; Mehmedali Barış
Beşli: “Tarihe Karşı Kısa Bir Tarih”, Mjora/ Lazepeşi Nena, sayı: 1, Ocak 2000,
Çiviyazıları Yayınevi; “Sanatçı
etiği ve Birol Topaloğlu”, 18 XI 2006, lazuri.com; “Zorunlu Bir “Yol Ayrımı”
Hikayesi veya Bir Bilgilendirme Meselesi”, 23 XII 2006, lazuri.com)
+
LAZURİ OSKEDİNUŞİ K̆ABĞAS DVAÇ̆İRS
K̆AP̆İT̆ALİST̆URİ OXARK̆OBAŞA NODGİNU
23
K̆undura 2009 tariğoni Gazeta Gunlukis gamiçkvinu onç̆eloni ar
int̆erviu-ambari “Nananenas oslopu
minon” ya otkute. Ma var miçkin, am int̆erviu-ambaris na ç̆art̆u çkinapeşi
muk̆onari, int̆erviu na meçu Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş Dudmaxvence
Memedali Bariş Beşlik tku, muk̆onariti int̆erviu na ezdu do ambari na xaziru
k̆oçepeşi k̆oment̆ari rt̆u. Murenki int̆erviu-ambaris uğut̆u uk̆oreʒxu çilata
k̆arta k̆elen. Emuşeniti mak̆itxepeşa vamtini çkinape meçapt̆u. Emuşen ekoleti,
am temaşi k̆elenarepeş çilaturi oxoʒ̆onuşa gza meçapt̆u. Emuşeni aʒ̆işk̆ule beciti
var ren do maanati var uğun, k̆usuroni mi na rt̆u, int̆erviu na meçu mitxani
varna int̆erviu na ezdu do ambari na xaziru mitxanepe. Eya var, mara am
int̆erviu-ambarişi çilatobapeş oʒ̆iru, entepeş onʒ̆uranu do namtini
k̆rit̆ik̆apeti oxvenu dvaç̆irs. Moro, Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtaleş Dudmaxvence
Memedali Bariş Beşlişi 1 İgrik̆a
2008 tariğoni Gazeta Radikalis gamiçkvineri do İsmail Saymazik na meçu
“Cumapoba İrden, Nenaçkuni Dimencelen” yado manşet̆oni int̆erviu-ambaris
na tkupe do Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş ofisialuri sait̆is gamiçkvineri namtini ç̆arapekti memişvelasenan Gazeta Gunlukis
gamiçkvineri int̆erviu-ambariş ok̆rit̆ik̆us.
Astaxolo
giʒ̆vat. “Nananenas oslopu minon” var ren ʒ̆ori Lazuri notkvame. Turkuli
osimadute Lazuri na ğarğalapanpeşi k̆lasik̆uri xali ren. “Didi Lazuri
Nenapuna”şi notkvames na ixvenu steri!
“…Kurdepeş k̆ule… Lazepeti…” yado otku ren moiʒ̆onu Lazepe do Lazuri
nena. Lazepes var atkvenani mutepeşi xali, Kurdepe entepe k̆ala var t̆anşi?
Simada muşite nanç̆inerot “sum milioni k̆oçik Lazuri ğarğalapt̆eren” do “am nak̆onobati dobağineri var” t̆eren!
Nak̆onoba beciti reni?! Ginon na, oşi k̆oçoni ar oput̆es skidi. Beciti ren nena
do k̆ult̆uraş oskedinuşi dava. Edo xolo mik k̆oroʒxu?! Mis muç̆o açkinen miepe
nak̆o na ren. İroras, Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinale ren gedgimeri Lazuri
oçumalu do oxampu şeni ya na tkumers armitxanis atkveni “Lazuri ren oput̆eşi
nena. T̆radisialuri xalişi ar nena ren. Modernuri sosialuri nenapeşa oʒ̆k̆edaşi,
dork̆ineri ar nena ren.” otkute Lazuri nenaş moiʒ̆onu, mumkini reni? Aşo ar
notkvamek guri var nuk̆vatupsi, nananena mutepeşi oguru şeni na iç̆ven do
ixalen Lazi ağanmordalepes, nena mutepeşiş goşogoru, omancu, oguru do oxampu?
Guri mutepeşis var yoçkindapsi, “muşeni vixandat, zate upasoni ar nena miğut̆erenan”
yado simadepe? Xeleba mutepeşi var oğurinapsi? Turkuli nenaş met̆a mtel nenape
oput̆eşa do oput̆uri omralobaşa maxsusi na ren do Lazuri nena andğaneri dğaşa
çkinda na meminç̆işinesti aya na ren oxoʒ̆onu şeni ek̆o dido çkineri oqopinu
var dvaç̆irs. Zuğaşi Berepeti moiʒ̆oneri am nenak na yoçkindu do na oskedinu,
var giçkinani? Lazuri na moiʒ̆onupanpeşi p̆iciten oğarğalu, burjuvaluri
ofisialuri tarixişi gagnapa do ofisialuri ideologiaş k̆ele dodgitu var ren na
mu ren p̆ia?!
CHP-şi
ar p̆art̆ialuri dikt̆at̆orobak 19ʒ0-oni ʒ̆anapes dğaluri skidala oskedinu şeni
na dvaç̆irs meʒ̆k̆apuraşi ek̆onomiaş artikartisobape menceloni na rt̆u do
Lazuri nena na iğarğalet̆u svapes, nasionaluri indust̆riaşi k̆ap̆it̆alist̆uri
omraluş artikartisobape do k̆idalapes gza na var naçinu, svaluri omraluşi
artikartisoba na var açodinu do am muşenobateti nenaluri do k̆ult̆uruli
çkvaneroba tabiuri ar yeç̆k̆odinuşa, na var atiru var giçkinani? Jur nenalobas
mxuci na meçasunt̆u do omordinasunt̆u p̆olit̆ik̆apete oxandinu vardo Lazuri
nena, burjuvaluri ofisialuri ideologia do ofisialuri tarixuri tezepeten
mek̆arbinuşi gzape na igorinu, var ik̆itxiti? Am temaşi onç̆eloni na ren,
asimilasionişi p̆olit̆ik̆apeşen, xveneri
gebažgoba, xveneri şkurinaşi t̆aronişen çkar ambari var giğunani?! CHP-şi ar
p̆art̆ialuri dikt̆at̆orobaş k̆elen Lazuri nenaş oput̆eşa do oxorişa moloxunu,
uk̆açxeti yeç̆k̆odinuşi p̆olit̆ik̆apeş užiramu do Lazuri na moiʒ̆onups
notkvamepeş ognapu ren vamskva dulya.
“Lazuri
nenaşi ç̆areli t̆ekst̆epe 19. oşʒ̆anuraşen umosi mcveşi var ren” yadoti
iç̆arineren int̆erviu-ambaris. Solen içkinen? Krist̆ianuri mcveşobati na uğun
Lazurişi arkivi şeni ak̆o oçkinobate otkuşi hak̆i mik mekçapan? Am temape
muşeni molaşinapt? Gik̆itxes nati aşo xalepes, “ma na miçkin k̆onari”, “aʒ̆i na
içkinenpeşi metanus” steri goʒ̆otkvalepe meçamu muşeni var iç̆irinen?! Entepe
mutu vardo Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinales osvarale uğuni p̆ia? Am kitapxana
varna osvarales, çodina vitoxut ʒ̆anas na gamiçkvinu Lazuri nena do Lazepeşi
tema na uğun svara, nenapuna do jurnalepeşen namtinepe gežin p̆ia?! “Lazuri
nenaşi umek̆arbu şeni, arxvala t̆eleviziuri k̆anali varna universit̆epes
çkinapaşi kursi var domibağunan” yado ik̆unʒxineren do “nananenate gamantana do
ç̆andinaşi hak̆i mogu minonan” yadoti ignapineren. Antepe namu k̆itxeri
k̆oçepeşi xeten ixvenasen çkar var itkvineren; antepe muç̆o ixvenasen, ʒ̆oxle
p̆roekt̆epe domaç̆irnan yado çkar mutu var ignapineren.
Lazuri
K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinales, mak̆aturepe muşis na oguraps Lazuri nenaluri
p̆rograma uğuni do, ok̆oxtinaleşi int̆ernet̆iş sait̆is, “…Lazuri K̆ult̆uraşi
Ok̆oxtinale xaziri ren oxizmet̆uşa mtel menceli muşite, TRT-k Lazuri nenate
oç̆andinuş k̆arari meçaşi, na mak̆vandasenan k̆arta mutxani şeni” yado noç̆ars.
Aşo na ognapu ok̆oxtinaleşi maktalepes, TRT-şi ok̆vanduşati coğabi na naçenan
k̆onari çkina do ehliet̆i uğunan do aʒ̆işakis muşeni int̆ernet̆işen radioluri
p̆rograma var axvenes?!
Ok̆oxtinaleşi
maktalepek na qves artneri ognapas am sat̆irepeti ren onç̆eloni: “TRT-k
kogeç̆k̆u xut nenate oç̆andinus 7 Mbulora 2004 tariğis. Mara Lazuri nena var
t̆u am nenapeşi doloxe. Am sebebite 28.06.2004 tariğis 1ʒ050 nomerate do
25.05.2005 tariğis 11522 nomerate Lazuri nenate iç̆andinas yado ok̆oxtinale
çkinişi maʒ̆opxe mak̆ature, dudmaxvence, maktalobaşi mak̆atureş k̆elen TRT-şa
ilineret̆u. Murenki golaxtimeri otxo ʒ̆anas var momixtes p̆ozit̆iuri ar
coğabi.” TRT-şi manotxoze voret yado mognapapan. Mutxanepe vikipt yado t̆ani moʒ̆irapan.
Xopaşi ar oput̆eş sait̆i na ren www.lazcayayinistiyorum.azlaguyi.com-işi
xeten ezdimeri vitoşepete coxoşç̆ara, “Lazepekti tv ak̆vanan” manşet̆ite 1ʒ ʒ̆anağani 2009 tariğoni Gazeta Milliyetis Meriç Tafolariş k̆elen ambari ixvenuş k̆ule,
Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş coxote 16 ʒ̆anağani 2009-s TRT-şa şalapatxa ontxinuti
mu tkvala ren p̆ia?! Oşkendari ar p̆roekt̆i oxazirinuş k̆ule var intxinet̆ui
TRT-şa?! Aşo manişa dulyaş oxvenu muşeni ren p̆ia? Edo xolo TRT-şa ontxinu şeni
ok̆oxtinale gedginuti var unon.
TRT
muşeni içvinu?! Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş dudmaxvence Memedali Bariş
Beşlik “RadioYaşam”is epto ginže ar p̆eriodis “Radyo Cixa” coxote Turkuli ar
p̆rograma xaziru do goʒ̆odginu. TRT-k Lazuri var oç̆andinu yado imgarinaşakis
“Radyo Cixa”s muşeni Lazuri p̆rograma var ixazirinu do var iç̆andinu? Esat Sari
do İsmail Avcis jurxolo “Radio Çevre”şen na mogeret̆es tecrubete k̆aixeşa
namxvacinet̆es. 1 İgrik̆a 2008 tariğoni
Gazeta Radikalis na gamiçkvinu int̆erviu-ambaris
aşo mutxanepeti iç̆arineren: “…Moro, irişen iptineri ren nena. Beşlik, ‘Nena
gomindununan k̆arta dğas. Var oxomaʒ̆onenan nana çkinepek na miğarğalnan Lazuri
nena. Çkimi biç̆ikti var memagneps’ ya zop̆ons …” Am gamatkvalaş k̆ule ar ʒ̆ana
golaxtu tina, Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinalek, mevaşkvat toliten na ižiren
mutxanepeş oxvenu, seriozuli ar p̆roekt̆i goʒ̆amidginesi?! Mutepeşi xali aşo
ren tina, ok̆oxtinaleş int̆ernet̆uri ofisialuri sait̆is xolo, “Lazuri nena do
Lazepeşi temas, na itkvasen muk̆onari notkvame ren na, mtelot otkuşi idiaten
gedgineri Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinale…” otkuti ren dido tuxafi!
Lazuri
K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş Dudmaxvence Memedali Bariş Beşlişen int̆erviu izdinuş
k̆ule hemi Gazeta Radikalis do hemiti Gazeta Gunlukis gamiçkvineri
int̆erviu-ambarepeş k̆elen Memedali Bariş Beşlişi simada do k̆imet̆obape,
“Turkialuri Lazepe”şi simada do k̆imet̆obape rt̆eren steri ognapinu, int̆erviu
na meçu mitxanişi var ren na, int̆erviu na ezdu do int̆erviu-ambarepe na xaziru
mitxanepeşi çilatoba ren. Memedali Bariş Beşlis, “Turkialuri Lazepe”şi coxote
vardo Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş coxote, ok̆oxtinaleşi maktalobaş
k̆omisiaşi coxote na ağarğalenti var ren ʒxeri. Muşendo na molapşinit
int̆erviu-ambarepe var gedves ok̆oxtinaleşi ofisialuri sait̆is. Magazetepeşi
k̆itxapeşa ç̆areli nena gekturişi ren. Aşopeteti “çilaturi gagnapape”
doirk̆inasen.
Lazuri
K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş ofisialuri sait̆is, “Lazuri nenaşi ar teri adresi ren: Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinale” yado na
itkven ç̆ara ižiraşi, Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinalek ar ʒ̆anaş doloxe noğaluri
do oput̆uri majura ok̆oxtinalepek na qu dulyapeşen umosi muepe qu yado ok̆itxu
dolingonen. Stolişi ar tak̆vimi gamoçku?! Burjuvazişi debdebe do ç̆it̆aburjuvas na uğun
gonç̆eloba na memağalenşen ekole çkar mutu gagnapa na var uğut̆u ar dulya
ixvenu edo Bosforişp̆icis geladgineri ar rest̆oranis oç̆k̆omaloni ar
ok̆oxtala iʒ̆opxinu. Dodgita mutepeşite k̆ap̆et̆i do çkineri Lazi
int̆elakt̆ualepe k̆ala oko’simadu şeni ar ok̆oxtala ʒ̆opxui? Ho, moro,
ekol-akole tkveri ugagnoni uk̆oreʒxu lafepe! Antepe irguni Lazuri nenaş
oskedinus?!
Lazuri
K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinalek muşi int̆ernet̆uri ofisialuri sait̆is gamiçkvineri jur
tema goʒ̆omidginapan do aya marifet̆i şinapan. İptineri ren TRT-s Lazuri nenate
oç̆andinas yado niçineri arzuxalişi ambarepe. Majurati ren UNESCO-k na ognapu
“21 K̆undura Nananenaşi Dğa” do UNESCO-şi “Mek̆arbuşi Şkurina Na Uğun Nenapeşi
At̆lasi”. TRT-şa up̆roekt̆oni do am temaş jin na ixandeps şuri do k̆idalapeşi
mxuci uzdimeri, oç̆vaşen mali na omt̆inaps steri arzuxali meçamus, tribunepeşa
t̆ani oʒ̆iruşen çkva mutu maana var uğun. Ok̆oxtinaleşi ofisialuri sait̆is,
“…Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinalek, Lazuri oğarğalute doxvamu 21 K̆undura
Nananenaşi Dğa, UNESCO-ş k̆elen ognaperi. Ok̆oxtinaleşi K̆adikoyis geladgineri
şkaguronis nananenaşi dğa şeni ok̆ok̆ateri namtini Lazepek, arxvala Lazuri
ğarğales ok̆oxtalaş morgvalis…” otkute, mitam dido didi dulya xveneri steri
ognapinuti ren t̆raji-k̆omik̆uri. Zate ar ʒ̆anaşen doni eşo oxvenu dvaç̆irt̆u!
Ar k̆ele “Lazuri nenaşi ğura ren Lazepeşi ğura” otku, majura k̆ele çkar
gagnaponi mutu uxvenute, Lazuri nenaşiti yeç̆k̆vidinuşi gzape na gorups
oirkianuri k̆ap̆it̆alizmaşi guri şeni na ixandepanpeşi organizasioni
Ok̆ont̆aleri Milletepeşi, UNESCO-şi “Nananenaşi Dğa” meçkineri oras Lazuri
oğarğalute oxvamu?! Aya mu p̆aradoksuli xali ren?!
16.01.2009 tariğis
Lazuri K̆ult̆uraşi Maktalobaş K̆omisiaşi coxote meçameri, “P̆resa do
Xalk̆işnosişa” otkute aşo mutxanepe ignapinen: “…Çkini dobadonas na iğarğalen
nenapeşa t̆k̆uburi do adiluri nanç̆inu na dvaç̆irs TRT-ş k̆elen, aʒ̆işakis
Lazuri nenate uoç̆andinu do na oç̆andinasen şeniti tolite na ižiren dulyapeş
uoxvenu ren dudk̆anonişi aşikari ixlali… TRT-şi am dodgita iqvasen medgineri
“Avr’opaşi Adamiuri Hak̆epeşi Akt̆i”ş 14. maddes ç̆areli na ren maok̆ortinuşi
omemnuşa aşikari …” Astaxolo, ok̆itxu domaç̆irnan: TRT-s Lazuri oç̆andinu
unt̆as nati am dulya muç̆o axvenasen? Lazuri nenate oç̆andinuşen na imuraden,
TRT-ş k̆elen ar-jur birapaş lak̆ait̆i oç̆andinu reni? Normali ar dobadonamşineş
k̆elen TRT-şen, doloxe muşis mu na iqvasen na var uçkin Lazuri oç̆andinuş
ok̆vandu oxoʒ̆onuşi xali ren. Artneri ognapas, “Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinale
gedgineri ren Lazuri nena do k̆ult̆uraşi genomskidepeş goşogoru, oçumalu, am
nena do k̆ult̆uraşi k̆arta xampoba, majura xalk̆epeşa oçinapu, xalk̆obaşi
k̆ult̆uruli do sosialuri derdepeşa şvelape omralute, uirkianuri do oirkianuri
seviyes adamiuri hak̆epeşi omordinu steri noğirapete.” yado itkven tina,
ok̆oxtinalek çkar mutu p̆roekt̆i umralute TRT-şen eşo ondepeş meşvenu,
ok̆oxtinaleşi coxos na uğun “Lazi” do “k̆ult̆ura”ş noktvamepe k̆ala didi
tezat̆i yoçkindaps. Avrop̆aşi Adamiuri Hak̆epeşi Akt̆iş p̆icite oğarğaluti,
UNESCO-ş referansi ožiru steri ren didi ubedineroba. Ak na molapşinapt
int̆erviu-ambarepe do ok̆oxtinaleşi int̆ernet̆uri ofisialuri sait̆is na
gamiçkvinu ç̆arapek moʒ̆irapan: Up̆rinsip̆onoba, dodgita na var uğun mitxanişi
xali do ç̆it̆aburjuvas na var nak̆arben do na var ažğen ego muşi.
Andğaneri
dğas muepe ixvenen? İptinerot Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş dudmaxvencek
ognapuşi ren muşi avt̆ok̆rit̆ik̆a p̆resaşi xeten. Ok̆oxtinaleşi maktalobaş
k̆omisia ren ok̆ok̆atuşi do ok̆imet̆uşi astaxolo. Ok̆uleti andğaşakis Lazuri
nena do k̆ult̆ura oskedinu do oxampus na numxvacu k̆arta şuri do k̆idalape
ocoxinuşi ren ugamak̆ateri. Am şuri do k̆idalapeşi omxvacute ok̆oxtinale ren,
toliten na ižiren p̆rinsip̆epe muşiş otespit̆uşi do neti dodgita muşiş omoginuşi. Aşopete
Lazuri nenaşi oskedinu do oxampuşi p̆roekt̆epeş oxaziru şeni vazifeş opau unon.
Lazuri
K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinalek dido geç̆areli na var dvaç̆irs k̆olekt̆iuri omralobaşa
astaxolo geç̆k̆inuşi ren. Mesela, irişen ʒ̆oxle, ar Lazuri xalk̆uri birapapeşi
k̆oro ateşkilen badi-xçini do ağanmordalepeşen ʒ̆opxineri. Ağanmordale do
badi-xçinepeşi ok̆oxolosuşa gza meçamu dvaç̆irs. K̆oro k̆ala artneri oras, 19ʒ0-oni
ʒ̆anapes Okorturas gamiçkvineri Lazuri t̆ekst̆epe Latinuri albonite oç̆aru şeni
ağanmordalepeşi grup̆epe oʒ̆opxinuti dvaç̆irs astaxolo. Aşopete anşi tuta steri
mk̆ule p̆eriodis moiginasen vitoş gverdoni Lazuri mat̆eryali. Am Lazuri t̆ekst̆epe
ok̆itxapuşi ren Lazuri dik̆sioni k̆ai na uğun mitxanepes, dijit̆alot
doloç̆aruşi ren do oxmaruşa oxaziruşi ren.
Dolonişi çodinapes jur saat̆oni Lazuri ok̆oğarğaluşi ar tema ožiruşi
ren. Am temaşen Lazurot na ixvenasen ok̆oğarğalape doloç̆aruşi do
int̆ernet̆isti gamoçkvuşi ren. Mʒika oraş k̆ule, na yeçkindasen k̆olekt̆iuri
oxanduşi şuri do ok̆omxvacobate na iʒ̆opxinasen gurk̆ap̆et̆oni grup̆işi
omxvacuteti Lazuri teat̆ruli xandape oxvenuşi ren. Uk̆açxeti ar jurnali
gamoçkvuşi ren. Jurnali oqopinuşi ren simet̆riuli Lazur-Turkulot. Moro, irişen ʒ̆oxleti
ok̆oxtinaleşi sait̆i ağneburot oʒ̆opxinuşi ren.
Aʒ̆iti
TRT-şen ç̆andinaş ok̆vanduş dulyaşen molapşinat. Toliten na ižiren xaliş
oqopinu uk̆ors. Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinalek, Lazurite na qvasen dulyape
manžinaşi, dulya muşiş seriozuli do dodgitoni na ren oxoiʒ̆onasen do seriozuli
toliten ižirinasen. Lazuri nenate ç̆andinas seriozuli na renanpes dvaç̆irs,
Lazuri nenate oç̆andinu, mutepeşi sait̆epes. Andğaneri dğas, int̆ernet̆uri ar
radiote oç̆andinu iqven ar moç̆k̆a. Am dulyapes, Okorturaşen filologepe do
radio do t̆eleviziuri map̆rogramepeşen omxvacuti igorinen. TRT-k sait̆i muşis
na oç̆andinaps nenapeşa Lazuriti nuk̆atas yado imendiş oqopinu do emuşeni
oxandu dvaç̆irs. Mtel antepe muşebura var eçkindun, upşu nutuk̆epe otkute vardo
şurdogurite oxandu do upi geçamute geicginen.
İrişen
didi ğoberi ren ç̆it̆aburjuvaşi ego, mutute na var ižğen. Ti muşiş mencelişa
imendi na ikips k̆oçepeşi amagepeş oseferberuten na iʒ̆opxinasen k̆olekt̆iuri
ar dulyak do omraluşi şurik ç̆it̆aburjuvaluri omʒku didopete mek̆arbasen. Lazuri nena oçumalu
do oxampuşi k̆abğa k̆ap̆et̆i dodgitu ren ugamaqazu k̆ap̆italist̆uri
k̆ult̆uraşa, gza na gorups Lazuri nenaşi mek̆arbuşa. Emuşeniti Lazuri nena
oçumalu do oskedinuşi k̆abğa do maçayepeşi amağiş k̆abğa ren ar uşkirişi jur
gverdi steri. Aya na var ažirenanpes, temas sloganepete na oʒ̆k̆ernanpes do
imp̆erialist̆i Amerik̆aşi Ok̆ont̆aleri Oxenʒalepe do Avrop̆aşi Artobaş
riyakarobaşi organizasioni UNESCO-şi p̆icite oğarğalu do Avrop̆aşi Adamiuri
Hak̆epeşi Akt̆is nanç̆inuş ekole, na axvenasenan çkar mututi var uğunan.
K̆uçxepe muşi let̆as k̆ap̆et̆i na var gebažgen do k̆idaluri disip̆linoni ar
avt̆orit̆e na var uğunan adamepeş seriozuli oşinu mumkini var ren. Aşo
iqvaşiti, Lazuri K̆ult̆uraşi Ok̆oxtinaleş dudmaxvenceşi ugagnaponi
p̆olit̆ik̆uri nenapeti, xçe mtviri steri iqvasen gonʒ̆k̆imeri, çkva akt̆orepeş
k̆elen xveneri k̆arta ç̆eşidi
manip̆ulasioni do taxrifat̆işa.
Mk̆ulot
giʒ̆vat na: Lazuri oskedinuşi k̆abğas aqven gecgina, k̆ap̆it̆alist̆uri
oxark̆uşa medgineri gagnaponi ar dodgita, dğaluri skidalas oʒ̆iruşi
xemaxvencobate.
Ali İhsan Aksamazi
4
Mirk̆ani 2009-Mp̆oli
https://www.circassiancenter.com/tr/dilekce-vermekle-lazca-yasar-mi/
