Birinci Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/10/ocamcireye-once-buyukannemin-babas.html
Üçüncü Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/10/gemi-sohum-limanndan-trabzon-limanna.html
“Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş
anneannem!”
2.
Bölüm
Ali İhsan Aksamaz: Evet! Anneannenizin hayat hikâyesinden
konuşalım! Bize, onun hayat hikâyesinden bahsedin, lütfen! Ne zaman ve nerede doğmuş
anneanneniz?
Önder Acar: Anneannem Oçamçire’de doğmuş. 1925’de, Oçamçire’de doğmuş anneannem.
Babası orada imiş, orada çalışıyormuş. Anneannemin babası Oçamçire’ye çalışmaya
gitmiş. 25 yıl Oçamçire’de yaşamışlar. Ekonomik hâlleri iyi imiş; dükkânları,
otelleri, mağazaları varmış. Çok zenginlermiş. Çok iyi hayatları varmış.
Evlerinin önünde çok büyük bir istasyon varmış. Uzak yerlerin; Batum’un, Sohum’un
otobüslerinin merkezi de oradaymış. Her şeyleri bolmuş. Lenin zamanında
durumları iyiymiş. Sonra iktidara Stalin çıkmış. Stalin’inin iktidarı zamanında
kıtlık baş göstermiş. Hükümet, insanlara ekmeği karne ile vermiş; giyecek
yokmuş, yiyecek yokmuş, hiç bir şey yokmuş.
Ali İhsan Aksamaz: Anneanneniz okulda öğrenim görmüş mü? Biraz da
anneannenizin eğitim- öğretim hayatından bahsedin bize, lütfen!
Önder Acar: Anneannem, Rus Okulu’nda öğrenim görmüş; birkaç yıl boyunca Rus
Okulu’nda öğrenim görmüş. Büyükannem, Rusçayı çok iyi biliyordu. Büyükannem,
kimi zamanlar Hopa’da karşılaştığı Gürcülerle ve Ruslarla Rusça bazen de
Gürcüce konuşurdu. Anadili gibi güzelce konuşuyordu Rusçayı. Ticaretin içinde
yer alan bir aileden olması ve etraflarında çok farklı milliyetten insanların
ve çocukların bulunmasından dolayı pek çok dil öğrenmiş. Anneannem toplamda 7
farklı dil biliyordu: Rusça, Gürcüce, Türkçe, Megrelce, Abhazca, Osetçe ve
Ermenice. Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem. İskender
Tzitaşi’den de haberi vardı. İskender Tzitaşi’den de bahsediyordu. İskender
Tzitaşi, Lazlar için ders kitapları yazmış. Anneannem, İskender Tzitaşi’nin
kitabından bize Lazca şiirler söylüyordu: (“So rt̆i, So rt̆i Xalidi?/ Çxomis
vort̆i, nandidi./ Gaç̆opui, Xalidi?/ Va maç̆opu, Nandidi…” ) “Neredeydin,
neredeydin, Halit?/ Balıktaydım, büyükanne. / Yakalayabildin mi?/
Yakalayamadım, büyükanne…” Bize böyle ezberinden Lazca söylüyordu anneannem.
Laz Okulu’ndaki öğretmenleri de Lazmış. Huseyin Akalın imiş öğretmenleri. Laz
Okulu, Lenin’in zamanındaymış. Lenin ölmüş. Lenin’den sonra, iktidar tahtına
Stalin çıkmış. Sonra Laz Okulu kapatılmış ve Gürcü Okulu açılmış. Büyükannem,
Gürcü Okulu’nda da öğrenim görmüş. Gürcüce de biliyordu.
Ali İhsan Aksamaz: Haberlerin kronolojisi biraz farklı, fakat verdiği
bilgiler yanlış değil, doğru. Zaten mühim olan kronoloji değil, yaşanmış
olaylar önemli! Ben de böyle biliyorum. Anneanneniz doğru söylemiş. Anneannenizin
çocukluğundan da bahsedin bize. Bize anneannenizin Oçamçire’deki çocukluk
arkadaşlarından da bahsedin, lütfen!
Önder Acar: Anneannemin, her milliyetten arkadaşı varmış. Her zaman o
arkadaşlarından bahsediyordu. Gürcü, Rum, Abhaz, Megrel, Abaza, Rus, Ermeni
arkadaşları varmış anneannemin. Hırıstiyan- Müslüman, her dinden arkadaşları
varmış anneannemin. Müslüman Ermeniler varmış, Müslüman Abazalar varmış
arkadaşları arasında. Her milliyetten çocukluk arkadaşı varmış anneannemin.
Hırıstiyan- Müslüman her milliyetten ailelerin evleri varmış evlerinin yanında.
Müslüman Ermeniler de, Müslüman Abazalar da,
Müslüman Rumlar da varmış anneannemin mahallesinde. O sebeple de bazı dilleri azar- azar da olsun
biliyordu; 7- 8 dil biliyordu. Durmadan Viktorya adlı bir çocukluk arkadaşından
bahsediyordu anneannem. Yakın arkadaşıymış; Rus milliyetindenmiş. Birbirlerini
çok seviyorlarmış. Anneannem, her zaman Viktorya ve arkadaşlıklarından
bahsediyordu. Hep yan yana imişler. Viktorya’nın anne-babası işe gittiği zaman,
anneannem hep Viktorya’nın yanındaymış.
Viktorya’nın anne-babası, terazi yapıyormuş. Anneannem hep Viktorya’yı
arıyordu. Hep Viktorya’yı anıyordu. Çok-kültürlü bir bölgede doğmuş ve büyümüş
anneannem; Müslümanlardan, Hırıstiyanlardan, Camiden, Kiliseden haberdardı.
Oçamçire’de çok modern bir hayat yaşamış. Çeşit çeşit üzümleri varmış bağlarında.
Asmaları varmış. Çeşit çeşit incirleri
varmış. Her zaman tenekeler dolusu balları olurmuş. İncir reçeli yapıyorlarmış.
Erik reçeli yapıyorlarmış. Tavuk eti kavurması yapıyorlarmış. Armut pekmezi
yapıyorlarmış. Her çeşit meyveleri varmış bahçelerinde. Rahatları çok iyiymiş. Hâl
ve vakitleri iyiymiş. Abhazya’daki kıtlık zamanında da hâlleri iyi imiş.
Komşularına da yardımcı oluyorlarmış. Oçamçire’de çok güzel evleri varmış. İyi
de işleri varmış. Kazançları iyiymiş. Oçamçire’de tapulu arazileri varmış. O
arazilerin tapuları şimdi de elimizde. Gramafon ve gitarları varmış. Müzik
kültürleri varmış. Oçamçire’de anneannem ve ailesi çok modern bir hayat
yaşamış.
Ali İhsan Aksamaz: İrfan Çağatay Bey, bir kitap yayımladı.
Kitabın adı; “Çkuni Çhara do Albonişi
Supara/ Yazımız ve Alfabe Kitabı”. Bu kitap, İskender Tzitaşi’nin
çalışmalarından. Kitapta İskender Tzitaşi’nin yazıları da yer alıyor. Bu
yazılarından biri, o zamanın Abhazya’sının Lazları, nüfusları ve yaşadıkları
yörelerden de bahsediyor. Biliyorum, Lazlar o zamanki Abhazya’dan muhacir
çıktılar. Stalin’inin ceberrut iktidarı sebebiyle, Lazlar o zamanki Abhazya’dan
muhacir çıktılar; bunu çok iyi biliyorum.
1928’e kadar Abhazya’da 5000 Laz yaşıyordu. Aşatskvari, Parçanta,
Kharuta, Pşartiluği, Abgarkhuki adlı yerlerde yoğun olarak yaşıyorlarmış.
Zamanın Abhazya Hükümeti de fakir Lazlara Oçamçire Limanı yakınındaki Skurça’da
arazi vermiş ve burada “Kızıl Lazistan” adıyla kolhoz kurulmuş. Abhazya Lazlarına ilişkin olarak İskenderi
Tzitaşi, kitabında bu ve benzeri bilgileri bize aktarıyor. Bunlar resmî bilgi.
15 Ekim 1997 tarihinde, Abhazya Parlamentosu da Lazların
mağduriyetlerinden bahsetti. Adile Abbasoğlu’nun kitabı da bu tür haberlerden
bahsediyor. Kitabının adı; “Unutulmaz
Anılar”. Adile Abbasoğlu, çoğunlukla Abhazların trajedilerinden bahsediyor,
ancak Abhazya’nın Lazları ve Sosyalist Aydınları da benzer eziyetleri
gördüler. Sibirya’ya sürgün edilen
Lazlardan Hasan Helimişi de bahsediyor. Hasan Helimişi de sürgüne gönderilen
insanların trajedilerini yazmış. Ancak Lazlar sahipsiz, onun için de o zamanki Lazların bu
trajedilerine ilişkin kimse hiç bir şey bilmiyor. İstanbul’un Gazi
Mahallesi’nde İngilizce dersleri veriyordum; orada bir hanım ile karşılaştım.
Bu hanım, Kazakistan’da doğmuş. Laz bir ailenin çocuğuydu. O da, ailesinin
sürgününe ilişkin ilginç bilgiler verdi bana. Rahmetli Ağabeyim Aşağı Napşitli
Yamakhoğlu Yüksel Yılmaz da, akrabalarının anılarından bahsediyordu. Yüksel
Ağabey’in akrabalarından bazıları da Abhazya’daymış zamanında. Rahmetli Yüksel
Ağabey, Lakoba’dan da bahsediyordu. Onların da benzer hikâye ve anıları varmış.
Anneanneniz, Abhazya’dan o muhacirliğin sebebine ilişkin neler
söylüyordu? Oçamçire’den neden muhacir çıkmışlar? O zamanki Abhazya’dan neden
muhacir çıkmışlar? Bu muhacirlik miydi,
mültecilik miydi, bunu Allah biliyor! Bu muhacirliğin sebebinden sizlere
bahsediyor muydu anneanneniz?
Önder Acar: Bu muhacirliğin gerçek sebebinden bahsetmiyordu. Doğrusu; bu muhacirliğin gerçek sebebinden pek haberi
yoktu, çünkü muhacirlik zamanında küçücük bir çocukmuş; bilmiyordu. 12-13
yaşındaymış. Stalin’in iktidarı,
anneannemin babasını hapsetmiş; camcılık yapıyormuş. “Başkalarının işine
karışmıyordu; devletin işlerine karışmıyordu; siyaset işlerine karışmıyordu;
kötü işlere karışmıyordu babam,” diye bahsediyordu anneannem. Gece yarısıymış,
hükümetin adamları evlerine gelip arama-tarama yapmışlar ve babasını
götürmüşler. Dört ay boyunca da hapsetmişler. Dört ay sonra babası hapishaneden
çıkmış. “Altını var” diye birisi ihbar etmiş, hükümet adamları o sebeple eve
gelmiş. Hükümet adamları ikinci kere de evlerine gelmiş. “Tabancanız var, illâ
verin diye gelmiş hükümetin adamları.
(Önerilen
okumalar: Alexander Orlov,
(Çevirmen: Gün Zileli), "Stalin'in
Suçlarının Gizli Tarihi", LEJAND,
stanbul, 2023; Gün Zileli, “1917- 1918 Rusya’da Devrimden Tek Parti
Diktatörlüğüne”, Bilim ve Sanat
Yayınevi, İstanbul, 2019; Isqenderi Chitaşi, (Tıpkıbasım,
sözlük; yayına hazırlayan: İrfan Ç. Aleksiva), “Oxesapuşi Supara” (“Lazca
Matematik Kitabı”), Geoaktif Yayınları, İstanbul, 2012; Isqenderi Chitaşi
(Yayıma Hazırlayan: İrfan Ç. Aleksiva; Rusçadan Çeviri: Ergün Konakçı;
Almanca’dan Çeviri: Nurten Kurnaz), “Çquni Çhara/ Albonişi Supara”, Laz Kültür
Derneği Yayınları, İstanbul, 2012; İbrahim Bayrakoğlu- İrfan Ç. Aleksiva,
“Büyük Tasviyede Lazlar”, Dil, Tarih, Kültür Dergisi Ogni, Sayı 7, Laz Kültür
Derneği Yayını, İstanbul, 2017; İrfan Çağatay Aleksiva, “Abhazya’da Bolşevik
Lazların Gerilla Birliği: Laz Timi”, jinepsgazetesi.com, 10 II 2020)
Devam
edecek…
+
“Lazuri nʒ̆opulasti digureren nandidi çkimik noğa Oçamçires”
Noʒ̆ile 2
Ali İhsan Aksamazi: Ho! Aʒ̆iti nandidi tkvanişi skidalaşen
bğarğalat. Muşi skidalaşen molamişinit; mundes do so dibaderen, mundes do so yeçkinderen
nandidi tkvani?
Onder Acari: Nandidi çkimi dibaderen, yeçkinderen noğa Oçamçires. Viton çxoro oşi do
eçi do xut (1925) ʒ̆anas yeçkinderen, dibaderen nandidi çkimi. Nana-baba muşi
ek t̆eren, ek içalişept̆eren. Nandidi çkimişi baba komexteren noğa Oçamçireşa.
Eçi do xut (25) ʒ̆ana ek skiderenan. Dido k̆ai xali uğut̆erenan; dukyanepe,
otelepe, mağazepe uğut̆erenan entepes. Dido zengini t̆erenan. Entepes
uğut̆erenan dido k̆ai skidala. Oxori mutepeşi ʒ̆oxle dido didi ist̆asyoni
rt̆eren. Mendra yeepeşi; Batumişi, Soxumişi ot̆obusepeşi şkaguriti ek
t̆eren. K̆arta mutuşen mboli- mboli
uğut̆erenan. Aya rt̆eren Leninişi oras. Ek̆ule iktidarişa St̆alini yexteren.
St̆alinişi iktidariten k̆itluği yeçkinderen do kovali miletis vesik̆aten
meçeren ekoni Hukumetik; dolokunu va t̆eren, oçk̆omale va t̆eren, mutu va
t̆eren.
Ali İhsan Aksamazi: Nandidi tkvanik nʒ̆opulas igurereni? Armʒikati
nandidi tkvanişi gurapa-gamantanaşen molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Rusuli nʒ̆opulas digureren nandidi çkimik; ar-jur ʒ̆anaş morgvalis digureren
Rusuli nʒ̆opulas. Rusuli nena k̆aixeşa kuçkit̆u nandidi çkimis. Namtini orapes,
Rusuli do Gurculi nenape ğarğalapt̆u ekonuri Rusi do Gurci t̆urist̆epe k̆ala
noğa Xopas. Nananena muşi steri, eşo mskvaşa ğarğalapt̆u emuk. Lazuri nʒ̆opulasti
digureren nandidi çkimik noğa Oçamçires. İskender ʒ̆itaşişen ambai kuğut̆u.
İskender ʒ̆itaşişenti molaşinapt̆u nandidi çkimik. İskender ʒ̆itaşik ketabepe
ç̆areren Lazepe şeni. Ketabişen şiirepeti miʒ̆umert̆es nandidi çkimik: “So
rt̆i, So rt̆i Xalidi?/ Çxomis vort̆i, nandidi./ Gaç̆opui, Xalidi?/ Va maç̆opu,
Nandidi…” Aşo ezberişen miʒ̆umert̆es nandidi çkimik. Lazuri nʒ̆opulaşi
mamgurapale Lazi t̆eren. Xusein Ak̆alani t̆eren mamgurapale mutepeşi Lazuri nʒ̆opulas.
Lazuri nʒ̆opula t̆eren Leninişi oras. Lenini ğureren. Lenini şk̆ule, St̆alinik
yexteren iktidarişi t̆axtişa. Uk̆ule Lazuri nʒ̆opula geink̆ilineren do Gurculi
nʒ̆opula guinʒ̆k̆eren. Gurculi nʒ̆opulasti digureren nandidi çkimik. Gurculi
nenati kuçkitu.
Ali İhsan Aksamazi: Ambarepeşi k̆ronoloji armʒika p̆roblemoni ren,
mara ambarepe xilafi va ren. K̆ronoloji vardo ambai ren beciti! Mati eşo
komiçkin. Nandidi tkvanişi berobaşenti molamişinit. Nandidi tkvanişi
emindroneri manebrapeşenti molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Nandidi çkimis uqonunt̆eren çkvadoçkva milliyetepeşen manebrape. Em
manebrepe muşişen p̆anda qoropaten molaşinapt̆u nandidi çkimik. Gurci, Urumi,
Apxazi, Margali, Rusi, Ermeni manebrape uqonunt̆eren nandidi çkimis.
Xrist̆iyani- Muslimani k̆arta ocağişen manebrape uqonunt̆eren nandidi çkimis.
Muslimani Ermenepe kort̆erenan; Muslimani Abazape kort̆erenan manebrape muşişi
doloxe. K̆arta milliyetişen manebra aqveren nandidi çkimis. Xrist̆iyani-
Muslimani k̆arta milliyetişen ocağepeşi oxorepe kort̆eren nandidi çkimişi
oxorişi yanis. Muslimani Ermenepeti, Muslimani Abazapeti, Muslimani Urumepeti kort̆erenan nandidi
çkimişi mahalles. Emuşeniti namtini
nenape ç̆it̆a-ç̆it̆a rt̆u nati, (7-8) şkit-ovro nena kuçkit̆u nandidi çkimis.
Udodginu Vikt̆orya coxoni ar manebra muşişen molaşinapt̆u nandidi çkimik.
Vikt̆orya t̆eren xolosoni manebra muşi; Rusi t̆eren. Artikartis dido
qoropt̆erenan. Nandidi çkimik p̆anda Vikt̆orya do mutepeşi manobrobaşen
ğarğalapt̆u. P̆anda yanyanis t̆erenan. Vikt̆oryaşi nana- baba muşi dulyaşa
iduşi, nandidi çkimi p̆anda Vikt̆oryaşi yanis t̆eren. Vikt̆oryaşi nana-babak oʒ̆inale ikipt̆eren.
P̆anda Vikt̆orya gorupt̆u nandidi çkimik. P̆anda Vikt̆orya şinapt̆u nandidi
çkimik. Dido-k̆ult̆uroni ar mahalles dibaderen do irderen nandidi çkimi;
Muslimanepeşen, Xrist̆iyanişen, Cameşen, K̆iliseşen ambai kuğut̆u. Dido
modernuli skidala skideren nanadidi çkimi noğa Oçamçires. Ç̆eşididoç̆eşidi
qurženi kuğut̆erenan. Binexi kuğut̆erenan. Ç̆eşididoç̆eşidi luği kuğut̆erenan.
P̆anda teneketen yopşa topuri dvaqverenan. Luğiş reçeli ikipt̆erenan. Qomuriş
reçeli ikipt̆erenan. Kotumeş k̆aurma ikipt̆erenan. Mʒxuliş p̆ek̆mezi
ikipt̆erenan. K̆arta ç̆eşidi xili kuğut̆erenan. Dido raxat̆i t̆erenan. K̆ai
xali kuğut̆erenan k̆itluğişi oras, Apxazetis. Mskva oxori kuğut̆erenan noğa
Oçamçires. K̆ai dulya kuğut̆erenan. K̆ai mogapa kuğut̆erenan. Tapuloni dixape
uğut̆erenan noğa Oçamçires. Eya dixapeşi tapu aʒ̆iti xes komiğunan çkin.
K̆ramafoni do git̆ari kuğut̆erenan. Musik̆iş k̆ult̆uri kuğut̆erenan. Dido
modernuli skidala skideren nanadidi çkimi do ocaği muşi noğa Oçamçires.
Ali İhsan Aksamazi: İrfan Çağatay Begik ar ketabi gamoçku. Ketabis
coxons “Çkuni Ç̆ara do Albonişi Supara”. Aya ketabi ren İskender ʒ̆itaşişi
noçalişepeşen. Ketabis gežin İskender ʒ̆itaşişi doxmeli mektubepeti. Aya
noç̆arepeşen arterik emindroneri Apxazetişi emindroneri Lazepe do maxoroba
mutepeşişenti molaşinaps. Ma komiçkin, Lazepe muşeni mohaciri gamaxtes
emindroneri Apxazetişen. St̆alinişi desp̆ot̆uri iktidariş gurine, emindroneri
Apxazetişen mohaciri gamaxtes Lazepe, aya k̆aixeşa komiçkin ma. 1928 ʒ̆anaşakis, 5 000 Lazi skidut̆u
Apxazetis. Aşaʒk̆vari, P̆arç̆ant̆a, Xarut̆a, P̆şart̆iluği, Abgarxuk̆i coxoni semtepes
skidut̆erenan. Amk̆ata mtini ambarepe meçaps ʒ̆itaşi İskenderik ketabi muşiten.
Emindroneri Apxazetişi Hukumetik umuteli Lazepes dixa komeçeren. Aya dixa
Oçamçireşi Limanişa xolos t̆eren. Edo “Mç̆ita Lazistani” coxoni ar k̆olmaniti
iteşkilineren. Aya ren resmuri ambai.
Apxazetişi P̆arlament̆okti emindroneri ekoni Lazepeşi mağduriyet̆işen
molaşineret̆u 15 Gumas 1997 tariğis. Adile Abbasoğlişi ketabikti amk̆ata
ambarepeşen molaşinaps. Ketabişi coxo ren “Ugoç̆k̆onde Gonoşinepe”. Xoş Adile
Abbasoğlik didopeten Apxazepeşi t̆rajedepeşen molaşinaps, mara Apxazetişi
Lazepekti do Lazi Sosyalist̆i Gamantanerepekti mengaperi eziyet̆epe kožires. Sibiryaşa surğunişa mendoçkvineri Lazepeşen
molaşinaps Helimişi Xasanikti. Helimişi Xasanikti ç̆areren mendoçkvineri
k̆oçepeşi t̆rajiuri xali. Mara Lazepe umanceli renan, emuşeniti mitis mutu va
uçkin entepeşi emindroneri p̆at̆i xalişen. Ma İnglisuri dersepe mepçapt̆i noğa
İst̆anbolişi mahalle Gazis; ar xanumi memagu. Em xanumi dibaderen
K̆azakistanis. Lazi ocağişi bere t̆eren. Emukti onç̆eloni ambaepe komomçeret̆u
ocaği muşişi surğunişen. Rametli Cumadi çkimi ʒ̆aleni Napşituri Yamaxoğli
Yuksel Yilmazikti mzaxalepe muşişi gonoşinepeşen molamişinapt̆es. Hemindros
Yuksel Cumadişi mzaxalepeşen namtinepeti Apxazetis t̆erenan. Yuksel Cumadik
Lak̆obaşenti molaşinapt̆u. Entepesti mengaperi ambai do gonoşinepe
kuğunan. Nandidi tkvanik mu tkumert̆u
aya mohacirobaşi sebebi şeni. Muşeni mohaciri gamaxterenan noğa Oçamçireşen?
Muşeni mohaciri gamaxterenan emindoneri Apxazetişen? Aya mohaciroba rt̆ui,
multecoba rt̆ui, xoş Allahis aya k̆aixeşa kuçkin! Aya mohaciroba sebebişen
molagişinapt̆esi?
Onder Acari: Aya dulyaşi mtini sebebişen va molaşinapt̆u. Asti aya dulyaşi mtini
sebebişen ambai va uğut̆u, mohacirobaşi oras ç̆it̆at̆a k̆ulani t̆eren do
emuşeni. Va uçkit̆u emus. (12-13) vitojur- vitosum ʒ̆aneri t̆eren. St̆alinişi
iktidarik cixas komoloxuneren nandidi çkimişi baba; camciluği ikipt̆eren.
“Çkvaşi dulyas va ak̆atet̆u; devletişi dulyapes va ak̆atet̆u; p̆olit̆ik̆aşi
dulyapes va ak̆atet̆u; p̆at̆i dulyapes va ak̆atet̆u baba çkimik” yado
molaşinapt̆u nandidi çkimik. Seriş gverdis t̆eren, Hukumetişi k̆oçepe komexterenan
oxori mutepeşişa, arama-t̆arama qverenan do mendiqonerenan baba muşi cixaşa do
komoloxuneren eya cixas otxo tutaş morgvalis. Baba muşi molaxederen otxo tutaş
morgvalis. Otxo tuta şk̆ule xap̆isxanaşen gamaxteren baba muşi. “Orko uğun”
yado ixbari qveren ar k̆oçik do emuşeni komexterenan Hukumetişi k̆oçepe.
Majurani fara xolo komexterenan Hukumetişi k̆oçepe. “T̆abanca giğunan, illa
komomçit” yado komexterenan Hukumetişi k̆oçepe.
Naqonasunon…
“ლაზური ნწოფულასთი იგურერენ ნანდიდი ჩქიმიქ ნოღა ოჩამჩირეს!”
ნოწილე- 2
ალი იჰსან აქსამაზი: ჰო!
აწითი ნანდიდი
თქვანიში სქიდალაშენ
ბღარღალათ. მუში
სქიდალაშენ მოლამიშინით;
მუნდეს დო
სო დიბადერენ,
მუნდეს დო
სო ჲეჩქინდერენ
ნანდიდი თქვანი?
ონდერ აჯარი: ნანდიდი ჩქიმი
დიბადერენ, ჲეჩქინდერენ
ნოღა ოჩამჩირეს.
ვითონ ჩხორო
ოში დო
ეჩი დო
ხუთ (1925) წანას
ჲეჩქინდერენ, დიბადერენ
ნანდიდი ჩქიმი.
ნანა-ბაბა
მუში ექ
ტერენ, ექ
იჩალიშეფტერენ. ნანდიდი
ჩქიმიში ბაბა
ქომეხთერენ ნოღა
ოჩამჩირეშა. ეჩი
დო ხუთ
(25) წანა ექ
სქიდერენან. დიდო
კაი ხალი
უღუტერენან; დუქჲანეფე,
ოთელეფე, მაღაზეფე
უღუტერენან ენთეფეს.
დიდო ზენგინი
ტერენან. ენთეფეს
უღუტერენან დიდო
კაი სქიდალა.
ოხორი მუთეფეში
წოხლე დიდო
დიდი ისტასჲონი
რტერენ. მენდრა
ჲეეფეში; ბათუმიში,
სოხუმიში ოტობუსეფეში
შქაგურითი ექ
ტერენ. კართა შეჲიშენ
მბოლი- მბოლი
უღუტერენან. აჲა
ხალი რტერენ
ლენინიში ორას.
ეკულე იქთიდარიშა
სტალინი ჲეხთერენ.
სტალინიში იქთიდარითენ
კითლუღი ჲეჩქინდერენ
დო ქოვალი
მილეთის ვესიკათენ
მეჩერენ ექონი
ჰუქუმეთიქ; დოლოქუნუ
ვა ტერენ,
ოჩკომალე ვა
ტერენ, მუთუ
ვა ტერენ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ნანდიდი
თქვანიქ ნწოფულას
იგურერენი? არმციქათი
ნანდიდი თქვანიში
გურაფა-გამანთანაშენ
მოლამიშინით, მუ
იყვენ!
ონდერ აჯარი: რუსული ნწოფულას
იგურერენ ნანდიდი
ჩქიმიქ; არ-ჟურ წანაშ
მორგვალის იგურერენ
რუსული ნწოფულას.
რუსული ნენა
კაიხეშა ქუჩქიტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
ნამთინი ორაფეს,
რუსული დო
გურჯული ნენაფე
ღარღალაფტუ ექონური
რუსი დო
გურჯი ტურისტეფე
კალა ნოღა
ხოფას. ნანანენა
მუში სთერი,
ეშო მსქვაშა
ღარღალაფტუ ემუქ.
ლაზური ნწოფულასთი
იგურერენ ნანდიდი
ჩქიმიქ ნოღა
ოჩამჩირეს. ისქენდერ
წითაშიშენ ამბარი
ქუღუტუ. ისქენდერ
წითაშიშენთი მოლაშინაფტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
ისქენდერ წითაშიქ
ქეთაბეფე ჭარერენ
ლაზეფე შენი.
ქეთაბიშენ შიირეფეთი
მიწუმერტეს ნანდიდი
ჩქიმიქ: “სო
რტი, სო
რტი ხალიდი?/
ჩხომის ვორტი,
ნანდიდი./ გაჭოფუი,
ხალიდი?/ ვა
მაჭოფუ, ნანდიდი…”
აშო ეზბერიშენ
მიწუმერტეს ნანდიდი
ჩქიმიქ. ლაზური
ნწოფულაში მამგურაფალე
ლაზი ტერენ.
ხუსეინ აკალანი
ტერენ მამგურაფალე
მუთეფეში ლაზური
ნწოფულას. ლაზური
ნწოფულა ტერენ
ლენინიში ორას.
ლენინი ღურერენ.
ლენინი შკულე,
სტალინიქ ჲეხთერენ
იქთიდარიში ტახთიშა.
უკულე ლაზური
ნწოფულა გეინკილინერენ
დო გურჯული
ნწოფულა გუინწკერენ.
გურჯული ნწოფულასთი
იგურერენ ნანდიდი
ჩქიმიქ. გურჯული
ნენათი ქუჩქითუ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ამბარეფეში
კრონოლოჟი არმციქა
პრობლემონი რენ,
მარა ამბარეფე
ხილაჶი ვა
რენ. კრონოლოჟი
ვარდო ამბარი
რენ ბეჯითი!
მათი ეშო
ქომიჩქინ. ნანდიდი
თქვანიში ბერობაშენთი
მოლამიშინით. ნანდიდი
თქვანიში ემინდრონერი
მანებრაფეშენთი მოლამიშინით,
მუ იყვენ!
ონდერ აჯარი: ნანდიდი ჩქიმის
უყონუნტერენ ჩქვადოჩქვა
მილეთეფეშენ მანებრაფე.
ემ მანებრეფე
მუშიშენ პანდა
ყოროფათენ მოლაშინაფტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
გურჯი, ურუმი,
აფხაზი, მარგალი,
რუსი, ერმენი
მანებრაფე უყონუნტერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
ხრისტიჲანი- მუსლიმანი
კართა ოჯაღიშენ
მანებრაფე უყონუნტერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
მუსლიმანი ერმენეფე
ქორტერენან; მუსლიმანი
აბაზაფე ქორტერენან
მანებრაფე მუშიში
დოლოხე. კართა
მილეთიშენ მანებრა
აყვერენ ნანდიდი
ჩქიმის. ხრისტიჲანი-
მუსლიმანი კართა
მილეთიშენ ოჯაღეფეში
ოხორეფე ქორტერენ
ნანდიდი ჩქიმიში
ოხორიში ჲანის.
მუსლიმანი ერმენეფეთი,
მუსლიმანი აბაზაფეთი, მუსლიმანი
ურუმეფეთი ქორტერენან
ნანდიდი ჩქიმიში
მაჰალლეს. ემუშენითი ნამთინეფე
ჭიტა-ჭიტა
რტუ ნათი,
(7-8) შქით-ოვრო
ნენა ქუჩქიტუ
ნანდიდი ჩქიმის.
უდოდგინუ ვიქტორჲა
ჯოხონი არ
მანებრა მუშიშენ
მოლაშინაფტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. ვიქტორჲა
ტერენ ხოლოსონი
მანებრა მუში;
რუსი ტერენ.
ართიქართის დიდო
ყოროფტერენან. ნანდიდი
ჩქიმიქ პანდა
ვიქტორჲა დო
მუთეფეში მანობრობაშენ
ღარღალაფტუ. პანდა
ჲანჲანის ტერენან.
ვიქტორჲაში ნანა-
ბაბა მუში
დულჲაშა იდუში,
ნანდიდი ჩქიმი
პანდა ვიქტორჲაში
ჲანის ტერენ. ვიქტორჲაში
ნანა-ბაბაქ
ოწინალე იქიფტერენ.
პანდა ვიქტორჲა
გორუფტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. პანდა
ვიქტორჲა შინაფტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
დიდო-კულტურონი
არ მაჰალლეს
დიბადერენ დო
ირდერენ ნანდიდი
ჩქიმი; მუსლიმანეფეშენ,
ხრისტიჲანიშენ, ჯამეშენ,
კილისეშენ ამბარი
ქუღუტუ. დიდო
მოდერნული სქიდალა
სქიდერენ ნანადიდი
ჩქიმიქ ნოღა
ოჩამჩირეს. ჭეშიდიდოჭეშიდი
ყურძენი უღუტერენან.
ბინეხი უღუტერენან.
ჭეშიდიდოჭეშიდი ლუღი
უღუტერენან. პანდა
თენექეთენ ჲოფშა
თოფური დვაყვერენან.
ლუღიშ რეჩელი
იქიფტერენან. ყომურიშ
რეჩელი იქიფტერენან.
ქოთუმეშ კაურმა
იქიფტერენან. მცხულიშ
პეკმეზი იქიფტერენან.
კართა ჭეშიდი
ხილი უღუტერენან.
დიდო რახატი
ტერენან. კაი
ხალი უღუტერენან
კითლუღიში ორას
აფხაზეთის. მსქვა
ოხორი უღუტერენან
ნოღა ოჩამჩირეს.
კაი დულჲა
უღუტერენან. კაი
მოგაფა უღუტერენან.
თაფულონი დიხაფე
უღუტერენან ნოღა
ოჩამჩირეს. ეჲა
დიხაფეში თაფუ
აწითი ხეს
ქომიღუნან ჩქინ.
კრამაჶონი დო
გიტარი უღუტერენან.
მუსიკიშ კულტური
უღუტერენან. დიდო
მოდერნული სქიდალა
სქიდერენ ნანადიდი
ჩქიმი დო
ოჯაღი მუში
ნოღა ოჩამჩირეს.
ალი იჰსან აქსამაზი: ირჶან
ჩაღათაჲ ბეგიქ
არ ქეთაბი
გამოჩქუ. ქეთაბის
ჯოხონს “ჩქუნი
ჭარა დო
ალბონიში სუფარა”.
აჲა ქეთაბი
რენ ისქენდერ
წითაშიში ნოჩალიშეფეშენ.
ქეთაბის გეძინ
ისქენდერ წითაშიში
დოხმელი მექთუბეფეთი.
აჲა ნოჭარეფეშენ
ართერიქ ემინდრონერი
აფხაზეთიში ემინდრონერი
ლაზეფე დო
მახორობა მუთეფეშიშენთი
მოლაშინაფს. მა
ქომიჩქინ, ლაზეფე
მუშენი მოჰაჯირი
გამახთეს ემინდრონერი
აფხაზეთიშენ. სტალინიში
დესპოტური იქთიდარიშ
გურინე, ემინდრონერი
აფხაზეთიშენ მოჰაჯირი
გამახთეს ლაზეფე,
აჲა კაიხეშა
ქომიჩქინ მა. 1928 წანაშაქის,
5 000 ლაზი სქიდუტუ
აფხაზეთის. აშაცკვარი,
პარჭანტა, ხარუტა,
პშარტილუღი, აბგარხუკი
ჯოხონი მუხურეფეს
სქიდუტერენან. ამკათა
მთინი ამბარეფე
მეჩაფს წითაში
ისქენდერიქ ქეთაბი
მუშითენ. ემინდრონერი
აფხაზეთიში ჰუქუმეთიქ
უმუთელი ლაზეფეს
დიხა ქომეჩერენ.
აჲა დიხა
ოჩამჩირეში ლიმანიშა
ხოლოს ტერენ.
ედო “მჭითა
ლაზისთანი” ჯოხონი
არ კოლმანითი
ითეშქილინერენ. აჲა რენ
რესმური ამბარი.
აფხაზეთიში პარლამენტოქთი
ემინდრონერი ექონი
ლაზეფეში მაღდურიჲეტიშენ
მოლაშინერეტუ 15 გუმას
1997 თარიღის. ადილე
აბბასოღლიში ქეთაბიქთი
ამკათა ამბარეფეშენ
მოლაშინაფს. ქეთაბიში
ჯოხო რენ
“უგოჭკონდე გონოშინეფე”.
ხოშ ადილე
აბბასოღლიქ დიდოფეთენ
აფხაზეფეში ტრაჟედეფეშენ
მოლაშინაფს, მარა
აფხაზეთიში ლაზეფექთი
დო ლაზი
სოსჲალისტი გამანთანერეფექთი მენგაფერი ეზიჲეტეფე
ქოძირეს. სიბირჲაშა სურღუნიშა
მენდაჩქვინერი ლაზეფეშენ
მოლაშინაფს ჰელიმიში
ხასანიქთი. ჰელიმიში
ხასანიქთი ჭარერენ
მენდაჩქვინერი კოჩეფეში
ტრაჟიური ხალი.
მარა ლაზეფე
უმანჯელი რენან,
ემუშენითი მითის
მუთუ ვა
უჩქინ ენთეფეში
ემინდრონერი პატი
ხალიშენ. მა
ინგლისური დერსეფე
მეფჩაფტი ნოღა
ისტანბოლიში მაჰალლე
გაზის; არ
ხანუმი მემაგუ.
ემ ხანუმი
დიბადერენ კაზაქისთანის.
ლაზი ოჯაღიში
ბერე ტერენ.
ემუქთი ონჭელონი
ამბარეფე ქომომჩერეტუ
ოჯაღი მუშიში
სურღუნიშენ. რამეთლი
ჯუმადი ჩქიმი
წალენი ნაფშითური
ჲამახოღლი ჲუქსელ
ჲილმაზიქთი მზახალეფე
მუშიში გონოშინეფეშენ
მოლამიშინაფტეს. ჰემინდროს
ჲუქსელ ჯუმადიში
მზახალეფეშენ ნამთინეფეთი
აფხაზეთის ტერენან.
ჲუქსელ ჯუმადიქ
ლაკობაშენთი მოლაშინაფტუ.
ენთეფესთი მენგაფერი
ამბარი დო
გონოშინეფე ქუღუნან. ნანდიდი
თქვანიქ მუ
თქუმერტუ აჲა
მოჰაჯირობაში სებები
შენი. მუშენი
მოჰაჯირი გამახთერენან
ნოღა ოჩამჩირეშენ?
მუშენი მოჰაჯირი
გამახთერენან ემინდონერი
აფხაზეთიშენ? აჲა
მოჰაჯირობა რტუი,
მულთეჯობა რტუი,
ხოშ ალლაჰის
აჲა კაიხეშა
ქუჩქინ! აჲა
მოჰაჯირობა სებებიშენ
მოლაგიშინაფტესი?
ონდერ აჯარი: აჲა დულჲაში
მთინი სებებიშენ
ვა მოლაშინაფტუ.
ასთი აჲა
დულჲაში მთინი
სებებიშენ ამბარი
ვა უღუტუ,
მოჰაჯირობაში ორას
ჭიტატა კულანი
ტერენ დო
ემუშენი. ვა
უჩქიტუ ემუს.
(12-13) ვითოჟურ- ვითოსუმ
წანერი ტერენ.
სტალინიში იქთიდარიქ
ჯიხას ქომოლოხუნერენ
ნანდიდი ჩქიმიში
ბაბა; ჯამჯილუღი
იქიფტერენ. “ჩქვაში
დულჲას ვა
აკათეტუ; დევლეთიში
დულჲაფეს ვა
აკათეტუ; პოლიტიკაში
დულჲაფეს ვა
აკათეტუ; პატი
დულჲაფეს ვა
აკათეტუ ბაბა
ჩქიმიქ” ჲადო
მოლაშინაფტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. სერიშ
გვერდის ტერენ,
ჰუქუმეთიში კოჩეფე
ქომეხთერენან ოხორი
მუთეფეშიშა, არამა-ტარამა ყვერენან
დო მენდიყონერენან
ბაბა მუში
ჯიხაშა დო
ქომოლოხუნერენ ემუ
ჯიხას ოთხო
თუთაშ მორგვალის.
ბაბა მუში
მოლახედერენ ოთხო
თუთაშ მორგვალის.
ოთხო თუთა
შკულე ხაპისხანაშენ
გამახთერენ ბაბა
მუში. “ორქო
უღუნ” ჲადო
იხბარი ყვერენ
არ კოჩიქ
დო ემუშენი
ქომეხთერენან ჰუქუმეთიში
კოჩეფე. მაჟურანი
ჶარა ხოლო
ქომეხთერენან ჰუქუმეთიში
კოჩეფე. “ტაბანჯა
გიღუნან, ილლა
ქომომჩით” ჲადო
ქომეხთერენან ჰუქუმეთიში
კოჩეფე.
ნაყონასუნონ…
https://sonhaber.ch/onder-acar-ile-soylesi-turkce-lazca-2-bolum/
https://www.circassiancenter.com/tr/ocamcireye-once-buyukannemin-babasi-gitmis/
