Abdullah Onay ile Söyleşi (Türkçe- Lazca) 1. Bölüm
2.Bölüm: https://sonhaber.ch/abdullah-onay-ile-soylesi-turkce-lazca-2-bolum/
“Sokak
hayvanlarını öldüren, “uyutan”lar da var, “merhamet” duygusuyla!”
(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Abdullah Onay.
Abdullah Onay, Birikim Dergisi’nin emektarlarından. Abdullah Onay; insan ve hayvan
hakları ile ilgileniyor. Bu insanî çalışmalara canla- başla destek oluyor;
makaleler yazıyor, anketler yapıyor, röportajlar veriyor. İnternette bu tema
ile ilgili bir de bloğu var. Bugünkü konumuz; Dünya ve Türkiye’de hayvan
hakları. Ali İhsan Aksamaz.)
+
Ali
İhsan Aksamaz: Önce biyografinizden konuşalım,
lütfen! Nerede ve ne zaman doğdunuz? Hangi okullarda, nerelerde okudunuz? Hangi
mesleğe sahipsiniz? Nerede yaşıyorsunuz? Hangi yayımlanmış çalışma ve
kitaplarınız var?
Abdullah
Onay:
1961 yılında İstanbul Fener’de doğdum, ilk ve ortaokulu orada okudum.
Çocukluğumda semtin çok kültürlü yapısı az da olsa devam ediyordu. Sonrasında
Fatih, ardından Bahçelievler’de yaşadık. İlk ve ortaokulu Fener-Fatih’te
okudum, sonra Pertevniyal Lisesi, İzzet Ünver Lisesi ve İletişim Fakültesi. 18
yıldır Heybeliada’da yaşıyorum. Editörlük yaptım hayatımın büyük bir bölümünde.
Yayınlanmış yazılarım var, ama yayınlanmış bir kitabım yok.
Ali
İhsan Aksamaz: Türkiye’de İnsanlar, haklarından
haberdar değiller ve o haklarını savunmak için de fazlaca çaba göstermiyorlar.
Böyle olunca da, Türkiye’de bir kişi, hayvan haklarına dair birkaç söz edince,
sözleri saçma bulunuyor! Fakat biliyoruz ki; insan, hakkı ile ve bu haklarını
savunmakla insandır. Aynı şekilde hayvanların haklarını bilmek ve onların bu
haklarını canla- başla savunmaktır insanlık. Ben böyle öyle biliyorum. Ve de
böyle de söyleyebilirim. Önce size soracağım: Vicdanlı bir kimse, hayvan hakkı,
hayvanların hakları deyince, bu ne anlama geliyor? Biz bu sözlerden ne anlamalıyız?!
Abdullah
Onay:
İnsan hakları bir süreç içerisinde gerçekleşiyor ve o süreç devam ediyor, ama
genellikle haklar için mücadeleden ziyade, bunun birileri tarafından “ihsan”
edilmesini beklemeye dayalı bir kültürümüz var; ya da bu böyle kodlanıyor. Hayvan
haklarının saçma bulunması ise başlarda hep böyle olur. Kadın hareketi de ilk
ortaya çıktığında “saçma” bulunmuştu. Egemen zihniyet dünyası, konformizmini
bozacak her yeniliğe tepki gösterir, saçma bulur, alay eder. Nitekim sen de
yıllarını bir kimliğin, bir kültürün, bir dilin yok olup gitmemesi için
mücadele ile geçirdin, ilk zamanlarda buna benzer tepkilerle karşılaşmışsındır.
Haklar mücadelesi genellikle çıkarlar üzerinden
yapılıyor. Hayvanlar, insan karşısında çıkarlarını koruyamıyor, haliyle haklarını
insanların savunması gerekiyor. Bu mücadele de dediğin gibi “insanlık”
çerçevesinde tanımlanabilir, ama o “insanlık”ı yeniden tanımlayarak. Hayvan
hakkı deyince en kısası insan dışı canlı varlıkların yaşam haklarını anlamak
gerekiyor. İnsan gibi yeryüzündeki tüm bu canlılar da yaşamlarını özgürce
sürdürebilmeli. Zulüm görmemeli, köleleştirilmemeli ve öldürülmemeli.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben küçük bir çocuk iken, birisi bana
hayvan deyince, bunun; kedi, köpek, tavuk, horoz veya kuş olduğunu
zannediyordum. İstanbul kent yaşamında, bu birkaç hayvandan başkasını
bilmiyordum. Koyun ve koçtan da haberim vardı, fakat kedi, köpek ve kuş gibi
değillerdi aklımda. Zaman geçti. Ben de anladım ki, kedi, köpek, kuş, tavuk, horoz, koyun ve
koçtan başka hayvanlar da varmış kent yaşamında: At, eşek, katır. Yazlık sinema
filmlerinden diğer hayvanların varlığından da haberdar oldum: Arslan, kaplan,
kurt. Sonra da duydum ki, bazı hayvanlar evcil, bazıları da vahşî imiş! Bugün
60 yaşımdayım. Anlıyorum ki, hiçbir hayvan ne evcil ne vahşî. İnsanlar,
hayvanların doğal çevre ve yaşamına zarar vermişler. Bunun için de hem insanlar
hem de hayvanlar zarar gördüler bu yaşamdan. İnsanların gözü aç! Neden?! Neler
söylemek istiyorsunuz insanlığın bu kötü haline ilişkin?
“Hayvan
hakları için hukuk mücadelesini sürdüren İsmet Sungurbey’i, anmak lâzım.”
Abdullah
Onay:
Söylediğin gibi, kent hayatında “evcilleştirilmiş” az sayıda hayvan
görebiliyoruz; modern kentleşme dediğimiz süreç, hayvansızlaştırma anlamına
geliyor. Köleleştirilerek var oluyorlar ancak. Tarih, denildiği üzere, “sınıf
mücadeleleri tarihi”, çıkarlar üzerinden verilen bir çatışmaya dayanıyor. Ama
bir başka açıdan bakarsak, hayvanların sömürüsüne dayanan bir “uygarlık”
içerisinde yaşıyoruz. İnsanın geldiği bu noktada hayvanların emeği çok fazla ve
hâlâ bu yoğun sömürüye dayanıyor sistem. İnsan sömürüsüne son vermeye yönelik
mücadeleler, kısmen başarılı oldu, ama başka bir dünya yaratma mücadelesi hayal
kırıklığı ile sonuçlandı. Kapitalist sistemin yarattığı insan, rekabet ve
açgözlülük güdüleriyle yaşıyor artık. Yeni bir mücadele, bu güdüleri ortadan
kaldırmaya yönelik yola çıkacaksa, hayvan haklarını savunmamız bize çok şey
öğretecek.
Ali
İhsan Aksamaz: Şimdi de yavaş- yavaş hayvanların
haklarına ilişkin mücadele tarihinden konuşalım! Avrupa’da hayvan haklarına
ilişkin mücadele tarihi hangi seyirde idi?
Avrupa’da bu mücadele tarihi ne kadar eski? Bu mücadelelerin önder
isimleri kimler?
Abdullah
Onay: Avrupa’da 17. yüzyıla kadar geriye giden “merhamet”
hareketleri var. Özellikle Britanya’yı saymak gerekiyor başta. Önceleri bazı
türlere yönelik başlıyor, atlar vs. gibi. 19. yüzyılda, dernekleşmeler
yaygınlaşıyor. ABD’de de epey örnek var. Bu ilk dönem düşünceleri ve
örgütlenmeleri, hayvanlara “iyi” davranmaya, eziyet etmemeye dayalı. Bunun için
hukuk mücadelesi veriliyor ve o dönem için çok kıymetli yasal düzenlemeler
yapılıyor.
Modernleşme dönemine Descartes’ın damgasını vurduğu
“hayvanlar hissedemezler” düşüncesine karşı fikirler gelişiyor. Jeremy
Bentham’ın 18. yüzyıl sonlarında, “Sormamız gereken soru, ‘akıl
yürütebiliyorlar mı ya da ‘konuşabiliyorlar mı’ değil , ‘acı çekiyorlar mı’
olmalıdır” karşı çıkışı önemli bir dönüm noktası. Bütüncül bir hayvan hakları
düşüncesi için ise 20. yüzyılı beklemek gerekiyor. Bu dönemde, en başta
türcülük kavramını kullanan, Richard Ryder, Peter Singer, Tom Regan, Gary
Francione gibi çok sayıda düşünür, hayvan hakları teorisini geliştirme çabası
gösteriyorlar.
Ali
İhsan Aksamaz: Osmanlı Ülkesi’nde/ Türkiye’de hayvan
haklarına ilişkin mücadele tarihi ne kadar eski? Bizim de bu alanda önder
insanlarımız var mı?
İsmet
Sungurbey’in “Hayvan Hakları/ Bir İnsanlık Kitabı” adlı eserinden
Abdullah
Onay:
Osmanlı’da hayvanlara merhametli davranmayı düzenleyen dine dayalı bir kültür
var. Mesela Batılı seyyahların anılarında dikkatlerini çeken bir özellik bu.
Yine tasavvuf düşüncesinde hayvanları, koruyan, kollayan, çok sayıda mutasavvıf
var. Bunları rahmetli İsmet Sungurbey’in Hayvan Hakları adlı hacimli kitabında
ayrıntılı olarak bulmamız mümkün. Modernleşme ile birlikte bunun kaybolmaya
başladığını ama merhameti telkin eden çeşitli derneklerin kurulduğunu görmek
mümkün. Ama bunların içinde sokak hayvanlarını öldüren “uyutan”lar da var,
“merhamet” duygusuyla… Hayvan hakları için hukuk mücadelesini sürdüren İsmet
Sungurbey’i, anmak lâzım. Bir ara medyanın “panter Emel” lakabıyla tanınan Emel
Yıldız’ı da saymak gerekir. Burada sayamayacağımız kadar çok sayıda insan var
bu mücadele tarihinde.
Ali
İhsan Aksamaz: Yaşlılarımız Hayırsız Ada
trajedisinden bizlere bahsediyorlardı. Ne idi bu trajedi? Lütfen bu trajediden
de bahsedin bizlere!
Abdullah
Onay:
Modernleşen İstanbul’da sokak köpekleri sorun olmaya başlar. Geleneksel
mahallelerin değiştiği gibi, düşünceler de değişir. Osmanlı modernleşmecileri
Batılı olmak için sokak köpeklerinden kurtulmak gerektiğini de ileri sürerler,
örneğin Abdullah Cevdet bu konuda bir risale yayınlar. Steril bir kent talebi,
modernleşmeci İttihat ve Terakki iktidarında gerçekleşir. Daha önce de birkaç
kez denenen sokak köpeklerinden kurtulma girişimleri, kentte çıkan yangını buna
bağlayan halk tepkisi vb. geri adımlar atılmasına yol açar. Ama 1910 yılında
Şehremaneti (belediye başkanı) Suphi Bey’in organizasyonuyla 60- 80 bin köpek toplanıp
mavnalarla Hayırsız Ada’ya atılır. Açlık ve susuzluktan ölmeleri günler sürer.
Bu sonrasında yaşanacak etnik temizliklerin bir provası gibidir sanki. [1]
Devam
edecek…
+
“Namtinepekti
“meç̆vaşi gagnapaten” skindinape “oncirapt̆es”; qvilupt̆es!”
[Noʒ̆ile- 1]
(Goʒ̆otkvala:
Andğaneri sumari çkini ren Abdullah Onayi. Abdullah Onayi ren Birikimi coxoni
jurnalişi emektarepeşen arteri. Abdullah Onayik iboders k̆oçinuri do skindinuri
hak̆apeten. Emk̆ata k̆oçinuri dulyapes şurdoguriten numxvacups emuk; mak̆alepe
ç̆arups, ank̆et̆epe ikips, int̆erviupe meçaps. Aya tematen ar blogiti kuğun
int̆ernet̆is emus. Andğaneri tema çkini ren skindinapeşi hak̆epe Turkiye do
dunyas. Ali İhsan Aksamazi.)
+
Ali
İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen bğarğalat, mu
iqven! So do mundes yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes, sopes igurit? Mu mesleği
giğunan? So skidurt? Namu gamiçkvineri noçalişepe do ketabepe giğunan?
Abdullah
Onayi: Ma yepçkindi, dovibadi noğa İst̆anbolişi raioni
Feneris,1961 ʒ̆anas. Fenerişi geç̆k̆apuroni do oşkenoni nʒ̆opulapes doviguri, dovik̆itxi
ma. Fenerişi dido k̆ult̆uroni xaliti
kobžiri ma beroba çkimis. Mʒika rt̆u nati,
dido k̆ult̆uronoba skidut̆u emindroneri Feneris. K̆ult̆uronoba ç̆it̆a-
ç̆it̆a oskidus naqonupt̆u beroba çkimişi Feneris. Uk̆açxe çkin dovibargit noğa Fatihişa. Uk̆açxeti
çkin pskidit noğa Bahçelievleris. Noğa Fatih- Fenerişi geç̆k̆apuroni do
oşkenoni nʒ̆opulapeşk̆ule, ma doviguri, dovik̆itxi Pertevniyalişi Lises, İzzet
Unverişi Lises do İletişimişi Fak̆ult̆et̆is. Vit̆o ovro ʒ̆anaşen doniti
Heybeliadas pskidur ma. Didopeten edit̆ori vort̆i skidala çkimiş morgvalis.
Gamoçkvineri mak̆alepe komiğun, mara gamoçkvineri ketabi va miğun.
Ali
İhsan Aksamazi: K̆oçepes hak̆k̆epe mutepeşişen ambai va
uğunan do eya hak̆epe mutepeşi oçvalu şeniti didopeten va içalişepan Turkiyes.
Eşo iqvaşiti, ar k̆oçik skindinapeşi hak̆eşen ar- jur nena tkvaşi, notkvame
muşi absurt̆uri işinen. Mara çkin miçkinan, k̆oçi hak̆k̆i muşiten, hak̆k̆i muşi
oçvaluten k̆oçi ren. Xolo skindinapeşi hak̆epe oçkinuten do entepeşi aya
hak̆epe şurdoguriten oçvaluten k̆oçi k̆oçi iqven. Ma eşo miçkin. Edo aşo
matkven. İpti gk̆itxaminonan ma:
Vicdanoni armitxanik skindinuri hak̆k̆i, skindinapeşi hak̆epe tkvaşi, aya mu
tkvala ren? Aya tkvalaşen mu oxoʒ̆onuşi voret çkin?
Abdullah
Onayi: K̆oçinuri Hak̆epe irden ç̆it̆a- ç̆it̆a oraşi
doloxe. Edo eya p̆rosesik orduşa naqonups. Mara hak̆epe çkini şeni oboduşi
k̆ult̆uri va miğunan, emuşeniti aya hak̆epe çkini majura mitxanepek momçan yado
didopeten mepşvent çkin; varnati aşo oxoiʒ̆onen. Skindinapeşi hak̆epeti ʒ̆oxleşen
çaçkveri ižiren. Aya dulyape ipti eşo ren, eşo iqven. Oxorcaluri oxonk̆ana ipti
yeçkinduşi, “çaçkveri” ižiret̆u. Hukumran- mencelis kuğun k̆onformizmi. K̆arta
ağanobak k̆onformizmişi menceli ok̆oxups. Emuşeniti k̆arta hukumran- mencelik
k̆arta ağanoba duşmani şinaps, udodginu reak̆siyoni meçaps, çaçkveri žirops,
geiž3inups. Mtini giʒ̆va, siti ar minoba, ar k̆ult̆uri, ar nenaşi oskedinu şeni
şuri do guriten diçalişi; aya miçkin.
Edo siti emk̆ata reak̆siyonepe mekçes namtinepek.
Hak̆epeşi ok̆vak̆idinu didopeten menfaat̆i şeni
ixvenen. Mara skindinapes menfaat̆i mutepeşi va açvenan k̆oçepeşen. Emuşeniti skindinapeşi hak̆epe k̆oçepe
oçvaluşi renan. Siti mskvaşa miʒ̆umer, skindinapeşi hak̆epeti, “k̆oçinuri
hak̆epeşi” doloxe şinaxeri ren. Mara aya k̆oçinoba mu ren! Eya k̆oçinoba
dudişen oxoʒ̆onu- oxoʒ̆onapu domaç̆irnan. Skindinapeşi hak̆epe itkvaşi, irişen
mk̆ulo, mteli şuronepeşi hak̆epe oxoʒ̆onuşi voret çkin. Muç̆oti k̆oçi, majura
mteli şuronepeti dudmoşletineri oskiduşi renan am kianas. Zulumiten oskiduşi va
renan. Entepeti kyolenoba do oğurinuşen mendra oskedinuşi renan. Aya ren
entepeşi buncinaluri hak̆i. Entepesti k̆oçinuri hak̆i kuğunan, entepesti şuri
kuğunan do emuşeni.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma ç̆iç̆it̆a bere vort̆işi, armitxanik
skindina tkuşi; k̆at̆u, coğori, kotume, mamuli varna k̆vinçi ren, aya domaʒ̆onet̆u
ma. Aya ar- jur skindinaşen çkva
skindina va miçkit̆u ma noğa
İst̆anbolişi skidalas. Mçxuri do boçişenti ambari komiğut̆u, mara k̆at̆u,
coğori do k̆vinçi steri va rt̆es nosi çkimis. Ora kogalaxtu. Mati oxomaʒ̆onuki,
k̆at̆u, coğori, k̆vinçi, mçxuri, boçişen çkva skindinapeti t̆erenan noğaşi
skidalas: ʒxeni, girini do cori. Monç̆inoraşi sinemapeşi filimepeşen majura
skindinapeşi renobaşenti ambari maqu: Lomi, qilo, mgeri. Ok̆açxeti vogniki,
namtini skindinape oxoruli do namtinepeti mt̆k̆uri renan! Andğaneri ndğas (60)
sume neçi ʒ̆aneri vore. Edo oxomaʒ̆onuki, çkar skindina varti oxoruli varti
mt̆k̆uri ren! K̆oçepek skindinapeşi buncinaluri gomorgva do skidalas zarari
komeçerenan. Emuşeniti hemi k̆oçepe hemiti skindinapek zarari kožires aya
skidalaşen. K̆oçepe tolužğe renan! Muşeni?! Muepe otkvalu ginonan k̆oçinobaşi
aya p̆at̆i xali şeni?
Abdullah Onayi: Siti tkumer,
“oxomç̆k̆ineri” skindinape dido va ren noğaşi skidalas. Entepe mʒika renan
noğaşi skidalas. Modernuli noğa ren uskindineli; eşo oxoiʒ̆onen aya p̆rosesi.
Skindinapek oxomç̆k̆ineri kyolepe iqvanşi noğaşi skidalas oskiduşi hak̆i
aqvenan entepes. Tarixi itkvinaşi, aya ren
“sinifuri ok̆ok̆idunepeşi tarixi”. Edo aya tarixiti yeçkindun
menfaat̆epe şeni xveneri k̆abğapeşi p̆rosesişen. Mara xolo ar çkva ğocişen voʒ̆k̆edatşi,
skindinapeşi menceli, xorʒi, mja,
toma, mont̆k̆ori do t̆k̆ebişen gamaxtimeri amk̆ata medeniyet̆işi doloxe
pskidurt çkin. K̆oçepek skindinape udodginu kogamaşves. Aya ren didi gamaşvala.
Andğaneri ndğasti, k̆oçepek xoloti skidunan
skindinapeşi menceli, xorʒi, mja, toma, mont̆k̆ori do t̆k̆ebiten.
K̆oçinoba armʒika gecgineri iqu k̆oçişi gamaşvaluşa medgineri ok̆vak̆idus. Mara
k̆oçinoba gecgineri va gamaxtu ar çkva kiana yeçkinuşi ok̆vak̆idus.
K̆ap̆it̆alist̆uri sist̆emis dobaderi k̆oçepek açkva skidunan rek̆abet̆i do
tolužğepeşi gagnapaten andğaneri ndğas. Emk̆ata gurişmeç̆voni dulyape kianaşen
mek̆arbinu şeni, ağani ok̆vak̆idinuşi gzalepe gamaxtaşi; ağani ok̆vak̆idinuk
aya gurişmeç̆voni dulyape mek̆arbaşi, amk̆ata xalik çkinti mogurasunonan
skindinapeşi hak̆epeşi becitoba.
Ali
İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti ç̆it̆a- ç̆it̆a skindinapeşi
hak̆k̆epe şeni ok̆ok̆idinupeşi tarixişen bğarğalat çkin! Skindinapeşi hak̆k̆epe
şeni ok̆ok̆idinupeşi tarixi muç̆oşi rt̆u Avrup̆aşi dobadonapes? Muk̆o mcveşi
ren aya ok̆ok̆idinupeşi tarixi Avrup̆as? Aya dulyapeşi goʒ̆oncğoneri coxope mi
renan?
Abdullah
Onay:
Avrup̆aşi dobadonapes kuğunan “meç̆vaşi” oxonk̆anape (17.) vit̆o maşkvitani oşʒ̆anuraşen
doni. Didopetenti Didi Brit̆anyas kuğut̆u amk̆ata oxonk̆anape. Didi Brit̆anya
ren ʒ̆oxle-mxtimu dobadona aya speros. ʒ̆oxleşen
namtini skindinapeşi sort̆epe şeni rt̆es amk̆ata oxonk̆anape Avrop̆as. ʒxenepe
do amk̆ata majura skindinapeşi hak̆epe şeni rt̆es emk̆ata oxonk̆anape.
Skindinapeşi hak̆epe şeni gedgineri derneğepe ipti yeçkindu (19.) vit̆o
maçxorani oşʒ̆anuras. Emk̆ata dido derneğepe ižiru Amerik̆aşi ok̆ont̆aleri Oxenʒalesti
emindros. Amk̆ata derneğepe gedgineri rt̆es skindinapes k̆ai oğodu- oğodapu
şeni. Xvala skindinapeşa eziyet̆işa medgineri rt̆es emk̆ata derneğepe
emindros. Emuşeniti emk̆ata derneğepek
ok̆vak̆iderenan ʒxeni steri namtini skindinapeşi hak̆epeşi oçvalu şeni
huk̆uk̆işi speros. Edo aşoten dido
k̆imet̆oni k̆anonepe iʒ̆opxinerenan emindros şeni.
“Skindinapes
ognuşi gagnapa va uğunanya” tkveret̆u Dek̆art̆esik k̆oçinobaşi modernizasyonişi
oras. Edo aya notkvame muşi rt̆u emindroneri skidala şeni. Dek̆art̆esişi aya
notkvameşa medgineri simadepe udodginu irdenan. Ceremi Bent̆amik eşo tkveret̆u
(18.) vit̆o maovrani oşʒ̆anuraşi çodinas: “Ho, ar k̆itxala komiğunan.
“Skindinapes asimedenani varna ağarğalenani?” Mara aya va ren mtini
k̆itxala.”Skindinapek ç̆vini nʒ̆orupani?” Aya ren mtini k̆itxala. Edo Ceremi Bent̆amişi aya k̆itxala ren beciti
ok̆ogza çkini şeni. Skindinapeşi hak̆epeşi simada yeçkindu mtelo (20.) maeçani
oşʒ̆anuras. Goʒ̆oncğoneri Riçard Rayderi, Pet̆er Singeri, T̆om Regini, Geri
Françione steri filosofepe do uk̆oreʒxu majurapek sort̆it̆uli t̆erimi
oxmaruten, skindinapeşi hak̆epeşi simadas numxvaces. Skindinapeşi hak̆epeşi
t̆eorişi gordinu şeni şur do guriten içalişes amtepek.
Ali
İhsan Aksamazi: Skindinapeşi hak̆k̆epe şeni
ok̆ok̆idinupeşi tarixi muk̆o mcveşi ren Osmanlis/ Turkiyes? Çkinti goʒ̆oncğoneri
k̆oçepe miqounani Osmanlis/ Turkiyes?
Abdullah
Onayi: Osmanlişi orasti, skindinapes meç̆va oʒ̆iru şeni
k̆ap̆et̆i k̆ult̆uri kort̆u. Aya gagnapa yeçkindineri rt̆u mtini dinuri
k̆ult̆urişen. Geulvaluri seyyaxepekti
kožirenan aya beciti gagnapa Osmanlişi lamtinalas. Çkin vigurapt aya gagnapa
Geulvaluri mcveşi seyyaxepeşi ç̆areli- gamoçkvineri gonoşinepeşen. Xolo
tasavvufuri simadasti kuqonun amk̆ata uk̆oreʒxu mutasavvifi. Am
mutasavvifepekti skindinape do entepeşi hak̆epe çumert̆es. Çxonapili İsmet Sungurbeyis
ar ketabi kuğun gamoçkvineri. “Skindinapeşi Hak̆epe” coxoni ketabi muşik
mç̆ipaşişa ambaepe momçapan emindroneri gonoşinepeşen. İsmet Sungurbeyişi
ketabişi doloxe şinaxeri ren amk̆ata k̆oçinuri gonoşinepe tişen k̆udelişa.
Modernizasyonişi oraşen doni, amk̆ata k̆oçinuri gagnapa didopeten gomindines.
Mara gedgineri namtini derneğepek milletis meç̆vaşi oguru şeni şur do guriten diçalişes.
Aşo matkven ma. Amk̆ata noçalişepeşen ambaepeti komiğunan çkin. Mara eya derneğepeşen namtinepekti “meç̆vaşi
gagnapaten” skindinape “oncirapt̆es”; qvilupt̆es emindros… İsmet Sungurbeyi ren
didi goʒ̆oncğonerepeşen arteri skindinapeşi hak̆epeşi davas. Ak coxo muşi
goşinuşi voret çkin; skindinapeşi hak̆epe şeni şur do guriten diçalişu. P̆ant̆er Emeli žegnoni Emel Yildiziti
goşinuşi voret çkin. Amk̆ata k̆ap̆et̆i k̆oçi ar-jur va ren, dido ren aya
ok̆vak̆idinuşi tarixis. Ayati k̆aixeşa miçkit̆an.
Ali
İhsan Aksamazi: Çkini xçin- badepek Hayirsizadaşi
t̆rajedişen ambaepe komomçapt̆es. Mu rt̆u aya t̆rajedi. Aya t̆rajedişenti
molamişinit çkin, mu iqven!
Abdullah
Onayi: Modernizasyonişi oras rt̆u. Noğa İst̆anbolişi
coğorepe p̆roblemi işineret̆u noğaşi skidalas. Mcveşuri maxaleşi gagnapa
gomindines. Eşo iquşiti, mcveşuri
simadati gomindines. Geulvaluri oqopimu şeni, Osmanlişi modernist̆epes sokağişi
coğorepeşen moçitu domaç̆inan yado daʒ̆ones. İpti şur do guriten, coğorepeşen
moçituşi gzalepe gores. Emuşeniti Abdullah Cevdetik gamoçku ar buk̆let̆i. St̆eriluri ar noğas oskiduşa toli kuğut̆es
Osmanlişi modernist̆epes. Aya gagnapa ixorʒelinu modernist̆uri İttihat do
Terakkişi xeʒalaşi oras. Sokağişi coğorepeşen moşletinu şeni ʒ̆oxleşenti ar-jur
amk̆ata dulya ixveneret̆u. Mara aya rt̆u didi zalimoba. Noğa İst̆anbolişi
xalk̆ik aya zalimoba, didi oç̆vapeşi sebebi şinapt̆u. Noğa İst̆anbolişi xalk̆ik
reak̆sioni komeçu ot̆orit̆epeşi emk̆ata zalimuri dulyapes. Emuşeniti
ot̆orit̆epek naşkves emk̆ata zalimuri dulyape emindros. Mara belediyeşi
dudmaxvance Sup̆i Begişi organizasyoniten (60- 80) sume neçi vit̆oşi- otxo neçi
vit̆oşi coğori iç̆opinu noğa İst̆anbolişi sokağepeşen, (1910) vit̆onçxorooşidovit ʒ̆anas. Am
bedigoç̆veri coğorepe mavnavepeten
mendiçkvines Hayirsizadaşa. Mşkironeri
do uʒ̆k̆are doğures am bedigoç̆veri coğorepe dğalepeş morgvalis. Lai
uk̆açxeneri et̆nik̆uri opağupeşi p̆rova steri rt̆u aya dulya.
Naqonasunon…
https://sonhaber.ch/abdullah-onay-ile-soylesi-turkce-lazca-1-bolum/
https://www.circassiancenter.com/tr/annelerin-ninnilerinden-spikerin-okudugu-habere-kadar/
