NANİ-
NANİK MU QU?
Tbilisişen mjua-na yulun-k̆ele
ida-na, ar dğaş-ç̆k̆ule konodgitut ar ginže sirtis; aya sirtis coxons qini. Aya
qini sirtis yexta do mjua-na-yulun-k̆ele mik̆iʒ̆k̆eda-şi, tkvani tolis ʒ̆oxle
koguinç̆imen didi duzluği. Am duzluğis jin orta şkas ren ginže do mskva
goduzaneri duzi.
İşte ia parto do didi duzluği ren
K̆axeti do ginže ğali-ti ren- Alazanişi Ğali. Aya ğalik K̆axeti ok̆ortups orta
ieris. Akolendoni semtis uʒ̆umelan mole do ekoleni semtis mele. Melendoni semtis
sinori guʒ̆užin- didi do yek̆uk̆uʒaneri sirtepe.
İşte aya sirtepek ok̆ortupan K̆axeti
Dağistanişen, namu-na giç̆k̆en aya sirtepeş ok̆açxe.
Melendon na mik̆iʒ̆k̆eda, em yeris
eger k̆ai goşonʒ̆k̆eda egere na, kožirop kvaşi oxorepeşi parçape. Aya parçape
emuşi nişani ren-ki, sifte ak kyoi rt̆eren.
İşte, sifte am yeris rt̆eren k̆ai
modido kyoi, namus-na coxont̆u Vaşlovani. Aya kyoi mjua-na gyulun-k̆eleni semtişen
got̆k̆imeri rt̆u binexepeten do mjua-na yulun-k̆eleni semtişen muk̆utut̆u ç̆ita
daği do sirti. Kyoişi oxorepe mteli-ti kvaşi t̆u. Amuten belli ren-ki, akoni k̆oçepe
mʒika zengini rt̆asint̆es. Vaşlovanişi kinaris mjua-na yulun-k̆eleni semtis dağişi
yakinis dodgimeri t̆u jur t̆abak̆ali kvaşi oxori. Aya oxori Zurab Kartvelažeşi
rt̆u. Amus uqount̆u Kartlişen meqoneri oxorca Magdani. Antepes uqount̆es sum ʒ̆aneri
k̆ulani Keto. Keto mskva rt̆u; dido qoropt̆u nana muşişi obirus do bittum obirapapt̆u.
K̆oçik “kop̆ç̆koma”ya- zop̆ont̆u, Keto-na žirat̆u vaxtis. Ketoşi nanak do babak
ek̆o qoropt̆es mutepeşi beres-ki, emuşeni yalept̆es şuri.
Vaşlovanis do K̆axetişi başka yerepes
em vaxtis guit̆es Lezgepe. Em vaxtis Lezgepe do Gyurcepe manžagerepe rt̆es. Lezgepek
guimert̆es yamçepe, silahepe do K̆axetis gamaçapt̆es.
Ar dğas K̆axetişa komoxtu jur Lezgi.
Antepe ar dğas Vaşlovanis rt̆es-şi, arteği, arkadaşi muşi-na ren, uʒ̆u
majuanis:
“Çkin aşoten mu p̆aminonan? Ak̆o tucaroba
p̆it, amma mutu var gamaxtu akolen, ma ar fikiri komomixtu. Zurab Kartvelažes-na
uqoun ç̆it̆a k̆ulani, giçkin-i? Zurabik do oxorca muşik ek̆o qoropan ia k̆ulanis-ki,
ar dek̆ik̆e yani mutepeşi k̆ala var rt̆as-na, didelenan! Çkin ia bere kamovorkat
do Dağistanişa yesiri mendaviqonat! Zurabis dido para uğun. Emuk yesiri geri keç̆opups
do çkin dido para komomçafan”-ya!
Ar dğas Keto oxorcak goqonuşa
mindiqonu yakini ç̆it̆a dağişa. Ak Ketok ar caş tude k̆vinçi kožiru do emuk̆ele
unk̆ap̆u. K̆vinçi yeputxu do daha ekole kodoxedu. Keto-ti geriden notxozut̆u.
Aşoten Keto mendra igzalu. Oxorca-ti geriden notxozut̆u.
Am vaxtis em yerik̆ala ia Lezgepe
keçkindes. Arteği nank̆ap̆u Ketos do imt̆u. Oxorcas oqurinu var maç̆işinu, emuşeni-ki
majurani Lezgik tamam em vaxtis tis biga gok̆iru oxorcas do kak̆onaqvilu.
Lezgepe imt̆es Dağistanişa do Keto-ti
yesiri mindiqones ek. Zurabi do muşi oxorcas mutu var uçkit̆es: “Elbet oxorcak̆ala
ren- ya do mʒika vaxti- ç̆k̆ule komulvan”-ya, amma ia oxorca-na moxtu vaxtis,
mteli şei konagnes; Lezgepes gyotxozines gosilaheri delik̆anepe, amma entepes
var naç̆işines.
Zurabik do muşi oxorcak dido meraği
ikipt̆es, do aʒ̆i mu qvasint̆es, var uçkit̆es. Amma merağiten mu iqven: Delik̆anepe
boşi-boşi geri guiktes.
İa kyois, nameis-na skidut̆es Keto-na
mork̆es Lezgepe, ar didi zengini k̆oçi skidut̆u. Aya k̆oçi mteli Dağistanişi
gverdişi naibi rt̆u. Dido untu, amma bere hiç var uqount̆u. Emuk do oxorca muşik
iduşunt̆es: “Ar mişişi bere doviberat”-ya...
Ar dğas aya naibiş oxoriş ʒ̆oxle
ia Lezgepe guliles. Naibik ia bere kožiru do Lezgepes ducoxu. Naibik Keto keç̆opu
do muşi bere doqu.
Ketok em sifteneri vaxtepes dido
imgart̆u; emus gvaşinet̆u muşi oxori, nana do baba muşi, amma aya naibi do muşi
oxorca dido k̆ai guroni rt̆es. Ketos ek̆o k̆ai oğodes-ki, nana do baba muşi do
oxori muşi kagoç̆k̆ondines, kagoç̆k̆ondines mteli şei sifteneri.
Zurab Kartvelažes var uçkit̆u mu qves
Lezgepek muşi k̆ulani. Dido gorapapt̆u orta Dağistanis, amma mutu va žiru.
Eşo mik̆ilu otxo ʒ̆ana. Ar dğas Kartvelažeşi
ar çinoberi Lezgik ambai komuğu Kartvelažes: “Skani k̆ulani aya do aya naibis uqoun”-
ya. Kartvelažek numçinu naibis: “İa k̆ulani çkimi ren, momirk̆es do mindiqones-ya.
Sin çkimi k̆ulani ma komomçi do mu-na ma mak̆vanda, mekçap” -ya. Naibik cevabi
aşo numçinu: “Aya k̆ulani skani-na rt̆u sifteşen komiçkit̆uk̆on-na, mendagincğonopt̆i,
amma aʒ̆i man do çkimi oxorcak eşo p̆qoropt emus-ki, mjura amuş jin iemixtepan-
ya. Ketok-ti mqoropan muç̆o nanas do babas. Mteli kagoç̆k̆ondu ekoni, mutu va şuns...
Emuşi baba do nana çkin voret, Ketos mus-ti eşo uçkin... Aʒ̆i yano ren! K̆axetişi
mteli zenginluği man komomçat-na, Kero var mekçapt”- ya!
Mu qvasint̆u Zurabik? Ketoşi mork̆apu
unt̆u zoriten ya-da dubaraten! Muk̆o fara oçku gosilaheri k̆oçepe Dağistanişa
Ketoşi mork̆apu şeni, amma mutu var iqu; naibik mteli şei koşignu, gzas meşat̆k̆obineri
Lezgepe iluxunapt̆u Gyurcepes!
Aya konagnu Zurabik; çinoberi Lezgepe
noçku naibişa, xe başka turli gyak̆nu dulyas do uʒ̆u-ki “mutu va minon! Skani k̆ala
rt̆as Keto”-ya...
Mik̆ilu vit ʒ̆ana, Keto-na mork̆es
Lezgepek. “Kartvelažek bere muşi aʒ̆i daha va gorups”-ya, naibik iduşunt̆u.
Tamam em vaxtis Zurabik kyezdu eç gosilaheri delik̆anepe do igzalu naibiş kyoişa
do ek dot̆k̆obu em kyoişi yanik̆alani dağis. Em axçamis çinoberi Lezgi kagextu kyoişa
do ambai komuğu: “Keto k̆atta ç̆umanişi majuani kyoişa nulun žabuni arkadaşiş ožiruşeni-a.
Gza-ti em dağik̆ele uğun” - ya...
Mtini-ti ç̆umanişi Keto em gzaten-na
nit̆u, baba muşi Zurabik kožiru. Zurabi mextu Ketoşa do uʒ̆u-ki “Man skani baba
vore; si ak mt̆k̆obaşaşi mogiqones ç̆it̆a t̆i-şi do man aʒ̆i geri giqonaminon”-ya.
Keto kaguişaşu, hiç mutu-ti va
nagnu. Zurabik isimadu: “Aʒ̆i dido bğağala-na, komžiropan”-ya, nank̆ap̆u Ketos
do başka gzaten oxori muşişa komuqonu. Naibik dido k̆oçepe notxozinu, amma Keto
başka gzaten-na niqonop̆t̆es-şeni, va naç̆işines.
Komuqonu Zurabik Keto muşi oxorişa,
amma Ketok miti var içinu, bittum meraği ikipt̆u, mutu var imxort̆u... Nana muşik
Keto ç̆it̆a-na t̆u vaxtis, ç̆it̆a bağis osterapt̆u do ia yeri oʒ̆iru- belki kogvaşinas-
ya, amma Ketos mutu var gvaşinu. Keto-na ç̆it̆a rt̆u vaxtis Kilisek-na ğanʒ̆k̆alap̆t̆u,
xeepe artikartis geçapt̆u; amuşeni Kilise-ti oğanʒ̆k̆ales, amma amuten-ti mutu
var iqu. Ketos oʒ̆ires muşi babaʒ̆ape, amma Ketok xolo imgart̆u do mutu var
axelet̆u.
Ar fara Ketoşi nanas ar manžagerek
uʒ̆u-qi -“Skani k̆ulani sin dido megingaps, jurik-ti yalis gyoʒ̆k̆edit do belki
mutu konagneps”-ya. Gyoʒ̆k̆edu Ketoşi nanak yalis do mus-ti gyoʒ̆k̆omilapu. Amuten-ti
mutu var iqu, amma Ketok mʒika ik̆viru. Nehayeti Ketoşi baba do nanak tkves: “Şkvit-
ovro ndğa-ti pçvat do mutu var iqu-na, gerisigeri mendavucğonat”-ya; muk va doğuras
do ek rt̆as”-ya!
Ar ndğas dido mç̆ima mç̆imu; em
seris Keto raxat̆i cant̆u; ç̆umanişi-ti, kiselu-şi, bağis mʒika goxtu; mʒika
xeleberi rt̆u. Nana muşis-ti, aya-na žiru, axelu, doxedu odas do vit ʒ̆anas-na
var ubiraput̆u, emuşi obiruşi xoşi komuxtu do kogyoç̆k̆u “Nani-nani” -şi
obirus.
Keto em vaxtis majurani odas xet̆u.
Nana muşişi birapaşi sersi- na şignu, mutxani gvaşinasint̆u, nenas gyužit̆u,
amma mu rt̆u, daha var nagneret̆u!.. Nana muşik daha ibirt̆u onʒ̆elişi obiru, -
“Nani- nani!”
Birdembir Keto ieʒxont̆u deli’steri
do nana muşik̆ele unk̆ap̆u: “Nana”-ya do kodolvak̆itu. Ok̆ule baba muşişa-ti unk̆ap̆u:
“Baba! Baba” -ya do dido acundu baba muşis-ti... Babaʒ̆ape-ti kiçinu, mteli şei
kogvaşinu; Lezgepeşi dolokuni kamuiʒ̆k̆u do Gyurcepeşi kodilikunu; ek̆o
xeleberi tu-ki, xesap̆i var iqven!
Keto muşi baba do nanak̆ala skidut̆u;
ekule dokimoces, ar k̆ai beres komeçes do kogyoç̆kes k̆ai oskidus.
Ketok dido qoropt̆u naibis do muşi
oxorcas do moqonapu baba muşis entepe... Amuç̆k̆ule naibi do muşi oxorca k̆atta
ʒ̆anas muites do muik̆itxupt̆es Keto... Heşo diqu!
Axmed
Tant-oğli
[Arnold Çikobava, “Ç̆anuris Gramat̆ik̆uli
Analizi T̆ekst̆ebiturt, Tbilisi, 1936)
