Abdullah
Onay ile Söyleşi (Türkçe- Lazca) 2. Bölüm
“Hayvan
Haklarının okullarda müfredata girmesi şart; başka yolu yok!”
1. Bölüm:
https://sonhaber.ch/abdullah-onay-ile-soylesi-turkce-lazca-1-bolum/
Ali
İhsan Aksamaz: Gerek İstanbul’da ve gerekse de diğer
bazı kentlerde, bazı belediyeler çoğunlukla da köpekler için barınaklara sahip.
Bu barınaklar yeterli mi? Bu konuya ilişkin ne düşünüyorsunuz? Neler
söyleyebilirsiniz?!
Abdullah
Onay:
Barınaklar sokak ortasında öldürülen, zehirlenen kedi, köpeklerin hayatta
kalabilecekleri bir yer, sığınak olabileceği beklentisiyle hayvanseverlere
kabul ettirildi. Adeta ölümü gösterip, sıtmaya razı olmak gibi. Ama ilk açılan
barınaktan itibaren, on binlerce köpeğin öldürüldüğü toplama kampları olup
çıktı. Sürekli yok edilen köpekler, kısa süre içerisinde sokaklarda yerini
alıyordu. Ama hiçbir zaman bunun nedenleri üzerine kafa yorulmadı. Üretme çiftlikleri,
pet shoplar bu “eşya”ları üretiyor, tüketici alıp, kullandıktan sonra, sokağa,
barınaklara terk ediyordu. Bu terk edilme oranı bir ara o kadar yüksekti ki, şu
anda da çok çok azaldığını zannetmiyorum. Bu döngü sürüyor. Üretene, terk edene
hiçbir yaptırım yok. Bedelini yüzyıldır köpekler ödüyor. Pek de uzak olmayan
bir tarihte belediyeler, 25 kuruşa çoluk çocuğa kedi-köpek öldürterek
toplattırıyorlardı.
Ali
İhsan Aksamaz: Önceden Gülhane Parkı’nın içinde
Hayvanat Parkı var idi. Ben iyice bilmiyorum, ancak bazı belediyeler yine de
hayvanat parklarına sahip. Türkiye’de bazı özel hayvanat parkları da var. Bu hayvanat parkları için de bir şeyler
söyleyin! Bunlar faydalı mı çocuklar için?
Abdullah
Onay:
Hayvanat bahçelerinin çıkışı Avrupa’da insanın doğa üzerindeki egemenliğinin
nişanesi. Yağmalanan Afrika, Asya gibi kıtaların yaban hayatı da aynı şekilde
yağmalanarak sergileniyor. Bir dönem siyah çocukların da bu tür yerlerde
sergilendiğini hatırlatırım. Burak Özgüner’in Meclis Komisyonunda verdiği bilgiye
göre, 36 ruhsatlı hayvanat bahçesinde en az
16.000 yaban hayvanı tutsak. Batı’da doğal ortama benzetilmeye çalışılanlar da
dâhil olmak üzere, hayvanat bahçeleri esir kampları. Hayvanları doğal
ortamlarından, yaban hayattan koparıp, bir yere kapatmanın hiçbir hafifletici
sebebi olamaz. Gülhane Parkı’ndaki bahsettiğin yer de çocukluğumdan
hatırladığım kadarıyla korkunç bir yerdi. Kafesteki zavallı bir aslan, hemen
girişte daracık bir alanda duran deve…
Ali
İhsan Aksamaz: Sirkler ve sirk hayvanlarına ilişkine
neler düşünüyorsunuz? Bu tür şovlar insanî mi?
“Umarız
hayvanat bahçelerinin ve sirklerin tümü kapanır”
Abdullah
Onay:
Değil tabii ki, bütün o şovların altında neler yattığı yakın zamanlarda ortaya
çıktı. “Eğitim” adı verilen bin bir eziyetle, o “eğlence” olarak görülen
hareketler hayvanlara yaptırılıyor. Kapanma haberleri artıyor, umarız kısa
zamanda tümü kapanır, bir insanlık ayıbı dönemi de sona ermiş olur.
Ali
İhsan Aksamaz: Bazı hayvanlar, çoğunlukla da fareler
deneylerde kullanılıyor. Öyle biliyorum. SSCB zamanında, Stalin’in bir deney
kampı vardı. Bu kamp, Sohum Kenti’nde
idi ve de maymunlar askerî amaçlarla kullanılıyordu. Hayvanların dili yok. Bu
tür vandal işleri bitirmek için insanlık neler yapmalı?
Abdullah
Onay:
Deney konusu büyük bir felaket, yapılanları anlatmak bile insanın yüreğini
dağlıyor. Bütün teknolojik gelişmelere rağmen, hâlâ her yıl milyonlarca hayvan
deney adı verilen işkencelerden geçiyor. Bu konuda mücadele veren Yağmur Özgür
Güven’in dediği gibi, “ölmelerine bile izin verilmiyor.”[2] Halen de ABD ve diğer ülkelerde ordular, hayvanları denek
olarak kullanıyorlar.
Ali
İhsan Aksamaz: Gazetelerden okuyoruz ve televizyondan
duyuyoruz, bazı zavallı hayvanlara öyle veya böyle zarar veriyorlar. Bu tür
psikopat ve zalimane işlerin önüne geçmek için insanlık neler yapmalı hem
Türkiye’de hem de dünyanın diğer ülkelerinde? Bu tür suçlar için yasal cezalar
yeterli mi? Bu tür suçlar, ceza ile sonlanır mı?
Abdullah
Onay:
En önemlisi, yüzyıllardır süregelen ideoloji ile mücadele etmemiz gerekiyor.
Hayvanlar üzerindeki egemenliği sorgulamak gerekiyor öncelikle. Her yıl
milyarlarca hayvanı mezbahalarda, deney laboratuvarlarında, avlarda öldürüp,
sokaklardaki hayvanlara şiddet uygulanmamasını beklemek pek gerçekçi değil.
Bununla yüzleşmeyi sürdürmemiz gerekiyor. Sonra yasaları değiştirmek ve
uygulamak gerekiyor, ama okullarda bunun müfredata girmesi de şart. Yani çok
yönlü bir mücadele.
Ali
İhsan Aksamaz: İnsan para ile satılır mı? Hayvan para
ile satılır mı? Hayvanların bu acısı ne zaman nasıl bitecek?!
Abdullah
Onay:
Satılmayacakları, yani mal muamelesi görmeyecekleri, bir kişi olarak haklarına
kavuşacakları zaman. Sorundaki “para” vurgusu önemli, yani hayvanları bir meta/
mal olarak görmeyi değiştirmek gerekiyor. Bu ideolojiyi, yasalarda, eğitimde,
sokakta, velhasıl, şairin dediği gibi, “Annelerin
ninnilerinden spikerin
okuduğu habere kadar, yürekte,
kitapta ve sokakta” yenebilmeliyiz…
Ali
İhsan Aksamaz: Öyle görülüyor ki, çoğunlukla büyük
kentlerde, günümüzde hayvan sevgisi fazla ve sürekli de artıyor bu sevgi! Ancak
bazı hayvan severler, diğer hayvanları da değil de, yalnızca kendi hayvanlarını
seviyorlar. Bu nasıl bir ruh halidir?!
Abdullah
Onay:
Bunu da “sahip olma” ile açıklayabiliriz belki, kendi malına sahip çıkıyor.
Hayvanseverlik yayılıyor, ama epey problemli tarafları var. Bunları belki
ileride ayrıntılı konuşuruz.
Ali
İhsan Aksamaz: Bu söyleşi için size çok teşekkür
ediyorum. Sizin söyleyeceğiniz başka sözünüz varsa, lütfen belirtin!
“Yüzleşmeyi
sürdürmemiz gerekiyor”
Abdullah
Onay:
Ben teşekkür ederim, soruların ve söyleşin için. Farklı mağduriyetlerden
gelenlerin, hayvanlar için daha kolay empati geliştirebileceklerini
düşünüyorum. İnsan-hayvan ilişkisi bilinen tarih boyunca değişerek geldi. Bütün
bu tarihi bilgiyi süzerek, geliştirilebilecek bilinç ile büyük bir dönüşümün
yaşanacağı evrenin eşiğindeyiz sanki. Bu sadece insan-hayvan ilişkilerini
değil, tüm toplumsal tahayyülleri de değiştirecek. Görür müyüz bilemem, ama
görebilecek olanlar için ne büyük saadet olacağını tahmin edebiliriz. Hani,
hatırlarsın belki, o bütün ırk ayrımcılığı dönemini görmüş geçirmiş 106
yaşındaki siyah kadın Virginia McLaurin, Beyaz Saray’da Obama ile dans etmişti
ya, onun çok çok daha fazlası…
Bitti…
+
“Nʒ̆opulaşi
mufredatikti skindinapeşi hak̆epe berepes dogurasunon; çkva gza va ren!”
[Noʒ̆ile- 2]
Ali
İhsan Aksamazi: Ginon noğa İst̆anbolis, ginon majura
noğapes, namtini belediyepes didopetenti coğorepe şeni axirepe kuğunan. Aya axirepe
dobağine reni? Muepe isimadept? Muepe gatkvenan?!
Abdullah
Onayi: K̆at̆u do coğorepe şeni, aya axirepe ipti pelaperi
ižirinu skindinamaqoropepeş k̆elen. Sokağepes ğura do ğuržulişen ğuraşen k̆ai
rt̆u aya axirepes oskidu do emuşeni; eşo oxoiʒ̆onu ipti. Eşo isimadinu skindinamaqoropepeş k̆elen. Lai
ğuraşen vardo, çaçxurişen razi oqopimu; amk̆ata gagnapa rt̆u aya simada. Mtini
giʒ̆vat; ğurati, çaçxuriti ar va reni?!
Amk̆ata dulya rt̆u skindinaş axiri do mutu var! İptineri skindinaş
axirişen doni k̆aixeşa ižirinu: Aya rt̆u k̆onsant̆rasyonişi k̆amp̆i. Edo
(10.000) vit vit̆oşepeten coğori iqvilinu aya k̆onsant̆rasyonişi k̆amp̆epes.
Aşo narentina, mk̆ule ora şk̆ule, xoloti vit̆oşepeten coğori udodginu
ižirinet̆u sokağapes. Mara mitik aya dulyaşi mtini sebebi şeni va isimadu.
Omralobaşi fabrik̆ape do p̆et̆şop̆epek omralapan aya “eşyape”. Muşterik aya
“eşya” yeç̆opups, ixmars; ok̆açxeti oxorişen get̆k̆oçups. Varna sokağis varna
skindinaş axiris skidasen get̆k̆oçineri bedigoç̆veri skindina. Oxorişen get̆k̆oçupe
dido rt̆u arorapes. Aʒ̆iti dido va iç̆it̆anu; eşo domaʒ̆onen ma. Aya dulya
xoloti aşo ren. Maartanik skindina omralaps, majurak skindina oxorişen
get̆k̆oçups, mara çkar mitik varti maartanis, varti majuranis ceza meçaps; miti
şeni k̆anonuri ceza va ren. Oşʒ̆anurepeşen doni, coğorepek ç̆vini nʒ̆orupan;
ğurunan. Dido ʒ̆ana ʒ̆oxle va ren, belediyepek bere- baris 25 k̆uruşişen
k̆at̆u- coğori doqvilapes.
Ali
İhsan Aksamazi: ʒ̆oxleşen noğa İst̆anbolişi belediyes
kuğut̆u zup̆ark̆is Gyulxaneş P̆ark̆işi doloxe. Ma k̆aixeşa va miçkin, mara
namtini bediyepes xoloti zup̆ark̆epe kuğunan. Namtini doxmeli zup̆ark̆epe
korenan Turkiyes. Aya zup̆ark̆epeşi jin ar- jur nenati miʒ̆vit! Aya zup̆ark̆epe
pelaperi reni berepe şeni?
Abdulah
Onayi: K̆oçik lamtinalas geocginu; lamtinala p̆at̆işi
geicginu k̆oçiş k̆elen. Edo eşoten yeçkindu žup̆ark̆epe Avrup̆as. Zup̆ark̆i ren
aya cginaşi nişani. Skindinape nirçines zup̆ark̆epes. Afrik̆a do Asyas xe
geidvinu; aşotenti mt̆k̆uri skidalasti xe geidvinu, xoloti xe geidvinen.
Arorapes, uça berepeti nirçinet̆es zup̆ark̆i steri k̆afesepeşi doloxe; eşo
komşuns ma. Burak̆ Ozgunerik çkin ambari komomçes Meclisişi K̆omisyonişen. Muşi
aya ambaiten; (36) eçi do vit̆o anşi
sert̆ifik̆oni zup̆ark̆i koren aʒ̆ineri
Turkiyes. Minimumuro (16.000) vit̆o anşi vit̆oşi mt̆k̆uri skindina ren
moloxuneri aya zup̆ark̆ep̆es. Geulvaşi dobadonapesti, buncinaluri muşişi
mengaperi mteli zup̆ark̆epe molaxunale renan do mutu var. Skindinape buncinaşen
get̆k̆oçu do moloxunus çkar sebebi va uğun. Edo amk̆ata k̆abaet̆i mututen va
ixarsuvinen. Gyulxanaşi P̆ark̆işen molaşinap si, mati beroba çkimişen
gomaşinen; dido oşkurinoni soti rt̆u.
K̆afesis molaxuneri bedigoç̆veri cilo; emedeni amaxtimonişi dido mʒ̆ule sotis
molaxuneri aklemi…
Ali
İhsan Aksamaz: 3irk̆epe şeni, ʒirk̆epeşi skindinape
şeni muepe isimadept? Amk̆ata şovepe k̆oçinuri renani?
Abdullah
Onayi: Moro, aya k̆oçinuri gagnapa va ren. Amk̆ata
şovepeşi sebebi k̆aixeşa oxoiʒ̆onu t̆okseris.
Aya ç̆anda va rt̆u. Mancepek skindinapes onʒ̆orinapan “gamantanaten”.
Aya şovi va ren, zulumi ren. Skindinapes rolepe mutepeşi bigaten dogurapan k̆oçepek.
Edo bedigoç̆veri skindinakti bigaşi şkurinatenti roli muşi osağupan eya şovis.
K̆arta ndğas 3irk̆epeşi muk̆onoba imʒikanen yado ambaepe vognapt çkin; bolaki,
mepşvenat, arteriti va doskidas aya kianas!
3irk̆i ren k̆oçinobaşi oncğore; aya oncğore açkva içodas!
Ali
İhsan Aksamazi: Namtini skindinape, didopetenti
mtugepe ixmaren eksp̆eriment̆epesti. Eşo miçkin ma. SSRR-şi oras, St̆alinis
kuğut̆u ar eksp̆eriment̆uli k̆amp̆i. Aya k̆amp̆i rt̆u noğa Soxumis do maymunepe
ixmaret̆es askeruli noğirepeten. Skindinapes nena va uğunan! Edo amk̆ata
vandalist̆uri dulyapeşi oçodinu şeni, k̆oçinoba muepe oxvenuşi ren?
Abdullah
Onayi: ʒadapeşi tema ren didi k̆at̆asrofi. Xveneri
amk̆ata dulyapeşen molaşinukti k̆oçis omgarinups. K̆oçinobas ʒ̆oxlemxtimu
t̆eknolojiuri kuğun, mara k̆arta ʒ̆anas xoloti milionepeten skindinak işk̆ence
nʒ̆irupan. Skindinapeşi hak̆epeşi aktivist̆epeşen Yağmur Ozgurik eşo tkumers:
“Skindinapes oğuru şeniti gza va niçinen zalimepeş k̆elen.” Aʒ̆iti, Amerik̆a do
majura dobadonapeşi ordupek skindinape ixmarnan askeruli dulyapes.
Ali
İhsan Aksamazi: Gazetapeşen vik̆itxupt do
t̆elevizyonepeşen vognapt, namtini k̆oçepek zavali skindinapes eşo varna aşo
zarari meçapan. Amk̆ata psikop̆aturi do vandaluri dulyape oğindu şeni,
k̆oçinoba muepe oxvenuşi renan, ginon Turkiyes, ginon dunyaşi majura
dobadonapes? Amk̆ata k̆abaetepe şeni k̆anonuri cezape dobağine reni? Amk̆ata
k̆abaetepe cezaten içodeni?
Abdullah
Onayi: İrişen ʒ̆oxle, oşʒ̆anurepeşen doni naqoneri
resmuri ideoloji k̆ala ok̆vak̆idinu domaç̆irnan. K̆oçi ren skindinaşi mance;
eşo içkinen. Aya mancoba buncinaluri va ren; Ğormotişen va ren. İpti aya
mancobaşi simada k̆ala k̆abğa domaç̆irnan.
K̆art̆a ʒ̆anas milyarepeten skindina iqvilen k̆oçepeş k̆elen
mezbaxanapes, ʒadaşi laborat̆uvarepes, avapes. Xolo am skindinapak şkence nʒ̆irupan
sokağapes. Aya zalimuri xali diçodas yado meşvenu realist̆uri simada va ren.
Aya zalimuri dulyape k̆ala ok̆onagu domaç̆irnan ʒ̆oxle. Ok̆açxeti k̆anonepe
oağanu do entepes quci meçamu domaç̆irnan. Mara nʒ̆opulaşi mufredatikti
skindinapeşi hak̆epe berepes dogurasunon; çkva gza va ren. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat
na; aya dulyas xvala ar cepxe va uğun.
Ali
İhsan Aksamazi: K̆oçi paraten gamiçineni? Skindina
paraten gamiçineni? Mundes içodasen skindinapeşi aya ç̆vini?!
Abdullah
Onayi: Skindina
açkva va gamiçinasen, mali va işinasen
skindina; skindinati k̆oçi steri işinasen, skindinasti aqvasunon hak̆epe k̆oçi
steri, emoras içodasunon aya zulumi. “Para” tkumer si, aya nenas gebažgu skani
beciti ren. Skindina mali va ren; aya aşo ožiramu domaç̆irnan. Aya simada onʒ̆uranuşi voret çkin. Çkin aya ideolojis ocginuşi voret k̆anonepes, gamantanas, sokağis; mk̆ule
nenaten şairikti eşo tkumers: “Nanapeşi
nanişen sp̆ik̆erişi
ambarişa; tişen k̆udelişa; guris,
ketabis do sokağis” ocginuşi voret çkin aya zalimobas…
Ali
İhsan Aksamazi: Eşo ižiren, didopeten didi noğapes,
andğaneri dğalepes skindinamaqoropeşi muk̆onoba dido ren, xoloti aya muk̆onoba
udodginu irden. Mara namtini skindinamaqoropepek majura skindinapes vardo,
xvala mutepeşi skindinapes qoropan. Aya muperi psikolojiuri xali ren?!
Abdullah
Onayi: Gonep aya xaliti “mancobaşi gagnapaten” oxoʒ̆onapu
domaç̆irnan. K̆arta k̆oçik mali muşişi mancoba ikips. Skindinamaqoropoba irden,
mara didoti p̆roblemoni ren aya skindinamaqoropoba. Mis açkinen; çkin aya dulya
mç̆ipaşaşi mağarğalenan arçkvaneris.
Ali
İhsan Aksamazi: Ma şukuri giʒ̆umert aya int̆erviu
şeni. Tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, eti molamişinit, mu iqven!.
Abdullah
Onayi: K̆itxalape skani do int̆erviu skani şeni ma şukuri
giʒ̆umer. Çkvadoçkva mağduriyetepeşen
moxtimeri, nʒ̆ireli k̆oçepes manişa skindinapeşi
aya xalişa emp̆at̆i aqven. Ma aşo mevisimadep. Çkineri tarixişen andğaşakis,
k̆oçi do skindinaşi irtibat̆i iktiru do andğaşa komomixtes. Aya tarixişi mç̆ipaşaşi opağuten, ar ağani gagnapa
yeçkindasunon. Edo aya ağani gagnapaten, ar didi goktiruşi ʒ̆oxleni ndğas voret
lai, ma eşo momixteps. Xvala k̆oçi do skindinaşi munasebetepe vardo, mteli
lamtinaluri tahayyullepeti oktirasunon aya goktiruk. Çkin mažirenani, ma aʒ̆işen
va maçkinen, mara mitxanepek žirasunonan aya goktiru. Edo aya iqvasen didi
saadet̆i; çkin aya memasidemenan aʒ̆işen, ʒ̆oxleşen maçkinenan do matkvenan.
Gonepti siti gogaşinen, gonepti ambai giğun, razist̆uri dğalepeşen genomskide
(106) oşi do anşi ʒ̆aneri uça oxorca
Virjinia Mak̆ Lorini xoreneret̆u Obama k̆ala Xçe Sarayis. Eya dğaşen dido dido
mskva dğalepe kožirasunon k̆oçinobak…
Diçodu…
https://sonhaber.ch/abdullah-onay-ile-soylesi-turkce-lazca-2-bolum/
https://www.circassiancenter.com/tr/annelerin-ninnilerinden-spikerin-okudugu-habere-kadar/
