1
Mayıs 2010 ve ‘Laz’ Dernekleri (ARŞİV)
1 Mayıs 2010’un, en azından
İstanbul ve Ankara’da yaşayan Laz aydınları açısından farklı geçeceğini, yeni
bir başlangıç olacağını ve bunun gelecek yıllar için Türkiye’nin hemen her
yerindeki Laz Aydınlarının gözünde de önemli bir örnek oluşturacağını ümit etmiştim.
Tabelalarında “Laz” adı geçen, biri
İstanbul’da diğeri Ankara’da kurulu iki ayrı derneğin yöneticilerinin, en az
bir ay önceden 1 Mayıs’ı İstanbul veya Ankara’da beraber kutlama çalışmalarını
planlamak üzere bir araya gelmeleri gerekirdi. İlk olarak bir koro
oluşturulmalıydı. Repertuarında ise, öncelikle Lazca 1 Mayıs Marşı ve diğer
devrimci marşlar yer almalıydı. 1 Mayıs kutlamaları sırasında taşımak üzere
güncel sosyal-sınıfsal konulara ilişkin Lazca pankartlar da hazırlanmalıydı.
Emperyalist- kapitalist saldırıya ve çay ve fındık üretimindeki çok yönlü
sömürüye de dikkat çeken Lazca bir bildiri Türkçesiyle beraber kaleme
alınmalıydı. 1 Mayıs kutlamaları sırasında bu bildirinin dağıtılması da
planlanmalıydı. Sonra 1 Mayıs kutlamalarına, İstanbul’da mı, Ankara’da mı
katılınacağına karar verilmeliydi. Buna göre hareket edilmeliydi. Meydanda da
tek bir pankart altında, Skidas Arti
Pukrik̆a (“Yaşasın Bir
Mayıs”) pankartı altında da yürünmeliydi. Bu türden kolektif bir etkinliğe
büyük bir ihtiyaç vardı. Fakat olmadı.
Diyelim ki bu iki ayrı dernek
yöneticileri 1 Mayıs’a ilişkin bir araya geldi, görüştü. 1 Mayıs kutlamalarına
birlikte katılma kararı aldı. Yine diyelim ki bu derneklerin üye ve
taraftarlarında, sempati duydukları siyasî grup pankartları altında yürüme
eğiliminin ağır bastığı görüldü. O zaman da üye ve taraftarlarının yer alacağı
yürüyüş kollarında, kendi kimliklerini ifade edecek poster ve Lazca dövizler
taşımaları yönünde bir düzenleme yapılabilirdi. Katılıma ilişkin olarak
belirttiğim her iki ihtimal veya bir üçüncüsü için Lazca sloganlar, poster ve
Lazca-Türkçe bildiri önceden hazırlanmalıydı. Basın da hesaba katılmalıydı.
Bu dernek yöneticilerinin, 1
Mayıs’ta kendi kimlikleriyle tanınmaları yolunda bu basit düzenlemelere
gitmeleri imkânsız veya çok mu zordu?! Bu derneklere, zengin mücadele
geçmişleri ve cesur, yiğit önderlerini sahiplenmek yakışırdı.
İnsanlığın sosyal-sınıfsal ve
evrensel kurtuluş mücadelesinde diğer emekçi halkların olduğu gibi Lazlar da
hep vardı. Rusya’da Çarlık otokrasisine
karşı Bolşevikleri desteklediler. Büyük Ekim Devrimi’ne katıldılar. 14 Temmuz
1919'da TKF’nin kurucu komitesini Mustafa Suphi, Maksut Ekşi, Ali Rıza Keskin,
Mustafa Börklüce, Murat Sarı ve Kadir Erzurumlu ile birlikte oluşturan Osman Topçuoğlu,
Rize/ Pazar kökenli Laz bir Bolşevik’ti. Osman Topçuoğlu, yoldaşları ile
birlikte Anadolu ve İstanbul’u karış karış dolaşmış, buralarda faaliyet
gösteren çeşitli sosyalist-komünist-komünizan gruplar, sendikalar ve öncü
işçilerle bağlantı kurmuş, örgütlenme çalışmalarına başlamıştır. Bütün bunların
sonucunda, 10 Eylül 1920’de, Bakû’de yetmiş beş delegenin katılımı ve devrimci
ve komünist grupların da tek bir çatı altında toplandığı TKF’nin oluşturulması
1. Kongreyle gerçekleştirilmişti. “Komünist Enternasyonal” tarafından da
tanınmış olarak ve “22 bin kişilik kendi Kızıl Ordusu’yla” TKF kurulmuştu. Bu
hareketin Kırım’da yayınlanan Yeni Dünya
adlı yayın organı ise, Laz kayıkçılar tarafından Anadolu’ya taşınıyordu.
Bu derneklerin
yöneticileri; İskender Tzitaşi, Hasan Helimişi adıyla özdeşleşen yüzlerce Laz
Bolşevik kadronun, parti disiplini içinde ve illegalite şartlarında Doğu
Karadeniz’de örgütlenme çalışmaları yapmış ve mücadele etmiş olduğunu
bilmeliydiler.
İş Kanunu’nun olmadığı,
sendika kurmanın, grev yapmanın resmen yasak olduğu, çalışma saatlerinin on iki
saati aştığı, tatil gününün olmadığı, kadınların doğum izni haklarının, geçim
endeksinin olmadığı, sendikanın adının anılamadığı 1929 yılında, İzmir’de
kurulu olan İngiliz-Amerikan ortaklığı Glen Tobacco’da “Sendika Kadınlar
Komitesi”ni örgütleyerek emek tarihinin en anlamlı sayfalarından birini yazan
öncü kadın emekçilerden birisi olan Laz kökenli işçi Safiye Topçuoğlu’nu
hatırlamamak mümkün mü?!
Bu dernek yöneticilerinin, Topçuoğlu Osman, İskender
Tzitaşi, Hasan Helimişi, Adsızlar ve kadın emekçi önder Safiye’yi yok saymaları
ve tam da bu önderlerin anılacağı ve mücadelelerini yaşatmak ve kimlik
mücadelesi için ciddî adımların atılacağı yegâne yer olan 1 Mayıs alanında
sloganlarıyla, posterleriyle, bildirileriyle, basın açıklamalarıyla yer
almamaları üzerinde bir defa değil, onlarca düşünmeleri gereken bir durumdur.
Eleştiri-özeleştiri mekanizmalarının çalışmasıyla
kazanılacak büyük bir dünya vardır. Bu kısacık yazımızla da hem eleştirinin
katkı olduğunu bir kez daha vurgulamış oluyoruz, hem de bu görevimizi
gerçekleştirmeyi amaçlıyoruz.
“1 Mayıs Alanları” aynı zamanda, farklı milliyetlerden
insanların emekdaşlık paydasında buluşacakları önemli bir zemindir. Böylece
emperyalist-kapitalizmin milliyetler meselesini kullanmasının etkileri
azaltılabilir; halkların birbirlerini boğazlamasının önüne geçilebilir. Bu
dernek yöneticileri 2010 1 Mayıs’ında böylece önemli bir fırsatı ellerinden
kaçırmış oldular. 1 Mayıs’ta sağlayacakları böyle bir beraberlik, sadece iki
derneğin içindeki insanları değil, diğer insanları da etkileyecekti. Dernekler
hatalarını, eksikliklerini daha kolayca görecek, eleştiri ve özeleştiriyle herkes
kendisine bir düzen vermek zorunda kalacak, tek kelimeyle önemli bir başlangıç
ve güçlü bir atılım yapılabilecekti. Kimi Laz Aydınlarının küçük burjuva
kendini beğenmişliklerinden kurtulmaları, mikro-milliyetçiliğe kaymalarının önlenmesinde
diğer insanlarla emekdaşlık dayanışması temelinde hareket edilmesi önemli bir
örnek oluşturacaktı.
1 Mayıs 2010’un, Laz aydınları açısından önemli bir
yol ayrımı olduğu görülmektedir. Artık önlerinde iki yol bulunmaktadır: Ya
birleşecekler ve emperyalist-kapitalizmin emeklerini ve ürünlerini sömürmesine
ve kimliklerinin en belirgin özelliği olan anadillerinin yok edilmesine karşı
birlikte direnecekler ve diğer milliyetlerden halkların aydınlarıyla da emekdaşlık
paydasında buluşup Abhazya konusunda da örnek olacaklar. Ya da bugünkü
dağınıklık devam edecek, sistemin inkâr-imha-asimilasyon politikaları
karşısındaki yabancılaşmalar hızla artacak ve böylelikle zamanla farkında bile
olmadan halkları birbirine karşı kışkırtanların dümen suyuna girerek
emperyalist-kapitalizmin karanlık sularında pupa yelken yol alınacaktır. (4 V
2010)
[Kaynak: Ali İhsan
Aksamaz, “1 Mayıs 2010 ve ‘Laz’ Dernekleri”, Sorun Polemik
Marksist İnceleme- Araştırma Dergisi, Sayı 41, Mayıs 2010 (“Laz Aydınları ve
Sorumluluk”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011)]
+
1 Pukrik̆a 2010 do “Lazuri”
Ocumalepe
1 Pukrik̆a 2010-k mcveşi orapes na rt̆uşen ekole, Mp̆oli do Ankaras
na skidunan Lazuri gamantanerepeşi oʒ̆k̆omilobaşen çkvaneri na mek̆ilasunt̆u,
ağani ar moçk̆va na iqvasunt̆u do eyakti Turkiaşi emedeni iri sotis na skidunanLazuri
gamantanepeşi tolisti ar misali na ʒ̆opxasunt̆u, ma mepşveret̆i,
Tabelape mutepeşis “Lazuri” noç̆ars, ar teri Mp̆olis majura
Ank̆aras arti majuranişen elak̆ideri jur ocumaleşi maktalepe ok̆ok̆atuşi rt̆es,
1 Pukrik̆a Mp̆olis varna Ank̆aras artot oxvamuşi dulyapeşa oʒ̆k̆omilu şeni,
minimi ar tuta ʒ̆oxleşen. İrişen ʒ̆oxle,
ar k̆oro oʒ̆opxinuşi rt̆u. Rep̆ert̆uaristi iptinirot Lazuri 1 Pukrik̆aşi Marşi
do majura magektaluri marşepe dodgituşi rt̆u. 1 Pukrik̆aşi oxvamupeşi vaxitis otiru
şeni andğaneri ndğaşi sosialur-sinifuri temapete Lazuri p̆ank̆art̆epeti
oxaziruşi rt̆u. İmp̆erialist̆ur- k̆ap̆it̆alist̆uri mek̆ap̆aşa do çai do txirişi
omralus dido k̆eleni gamaşkvalati moʒ̆irasunt̆es Lazuri ar ognapa oç̆aruşi rt̆u
Turkuli muşi k̆ala. do 1 Pukrik̆aşi oxvamupeşi vaxitis aya ograpati xalkis
meçamu op̆alanuşi rt̆u. Ok̆vaçxe 1 Pukrik̆aşi oxvamapeşa Mp̆olisi, Ank̆arasi
ok̆atuşeni gonk̆vatuşi rt̆u. Amuteti ogzaluşi rt̆u. Meydanisti ar teri
p̆ank̆art̆işi tude, Skidas Arti Pukrik̆aşi p̆ank̆art̆işi tude ok̆ogzaluşi rt̆u. Aşo
k̆olekt̆iuri ar xvenoba zade domaçirt̆es. Mara var iqu.
Visimadat, aya jur ocumaleşi maktalapek ok̆ok̆ates do ok̆isinapes 1
Pukrik̆a şeni. 1 Pukrik̆aşi oxvamupeşa artot ok̆atuşa gonk̆vates. Xolo
visimadat, aya ocumalepeşi mak̆ature do mak̆elepes unonan ogzalu didopete,
namuşa semp̆ati na uğunan p̆olit̆ik̆uri grup̆iş p̆ank̆art̆epeşi tude.
Emindrosti mak̆ature do mak̆elepe na igzalasunt̆es ogzalobaşi k̆elepes,
ti-mutepeşi minoba na oʒ̆irasunt̆u p̆ost̆eri do Lazuri dovizepe otiruşi gzas oʒ̆opxobape
axvenasunt̆u. Ok̆atu şeni jile na mint̆u giʒ̆vat k̆arta jur albatoba varna ar
çkva masumani şeni Lazuri sloganepe, p̆ost̆eri do Lazuri-Turkuli ar ognapa ʒ̆oxleşen
oxaziruşi rt̆u. P̆resasti oʒ̆k̆omilu ç̆irt̆u.
Aya ocumalepeşi maktalepe şeni, 1 Pukrik̆as ti-mutepeşi minobabepe
oçinapuşi gzas aya k̆artandğaluri oʒ̆opxobaşa oʒ̆k̆omilu dido ç̆k̆uaşgale varna
meç̆ireli rt̆ui?! Aya ocumalepes namskvasunt̆u xampa ok̆ok̆idinu anderi do
gurami do kimoli mutepeşi omancelu.
K̆oçinobaşi sosialur- sinifuri do kianuri moşletinobaşi
ok̆ok̆idinus majura maamage xalk̆epes na rt̆u steri Lazepesti irioras kort̆es. Bolşevik̆epes numxvaces Çarobaşi
ot̆okrasiaşa medgineri Rusias. Ak̆ates Didi Gimuaşi Gektalas. 14 Xʒala 1919-s,
Turkiaşi K̆ominust̆uri Firk̆aşi magedgale k̆omisia Mustafa Suphi, Maksut Ekşi,
Ali Riza Keskin, Mustafa Borkluce, Murat Sari do Kadir Erzurumlu k̆ala na doʒ̆opxu
Osman Topçuoğlu rt̆u Otenaşi oput̆e K̆uzik̆a cinconi Bolşevik̆i.
Topçuoğlu Osmanik goxteret̆u Anatolia do
Mp̆olişi k̆arta sva gzamşinepe k̆ala artot, akonaşepes na ixandept̆u çkvadoçkva
sosialist̆-k̆omunist-k̆omunizanuri grup̆ape, sendik̆ape do goʒ̆oncğoneri
madulyepe k̆ala artikartisoba qveret̆u, Oteşkiluşi odulyobas kogeç̆k̆eret̆u.
Aşopeteti 10 St̆aroşina 1920-s, Bakus,
75 delegat̆işi ok̆atu do magektale do k̆omunist̆uri grup̆epek ar ç̆eriş
tude na ok̆oibğes TK̆F-şi oʒ̆opxoba Maartani K̆ongrete ixorʒilineret̆u.
“K̆omunist̆uri İnt̆ernasionali”şk̆elen çinerot do “22 vitoş k̆oçoni ti-muşi
Mç̆it̆a Armia”te k̆ideri rt̆u TK̆F. Aya k̆ank̆alas K̆irimis gamiçkvineri Yeni Dünya (“Ağan Kiana”) coxoni
organoti, Lazuri mafeluk̆epeş k̆elen itirinet̆es Anadoliaşa.
Aya ocumalepeşi maktalepe oçkinuşi rt̆es; İskender ʒ̆itaşi,
Xasan Helimişişi coxote na içkinen oşepete Lazuri Bolşevik̆i k̆adropek,
p̆art̆iaşi disip̆linite do illegaliteşi xalis Yulva Uçamzoğas oteşkiluşi
odulyape na qveret̆es do k̆abğa na meçeret̆es.
Dulyaşi k̆anoni na var t̆u, sendik̆a ok̆idu, grev
oxvenu ofiʒialurot yasaxi na rt̆u, Oxanduşi orape 12 saat̆i na mek̆ilapt̆u,
moşvacinoni ndğa na var t̆u, Oxorcalepes dorinoburi hak̆k̆epe na var uğut̆es,
oskiduşi endeksi na var t̆u, 1929 ʒ̆anas, İzmiris k̆ideri
İnglisur-Amerik̆anur mali Glen Tobaccos “Oxorcaluri Sendik̆aşi K̆omit̆et̆i” oʒ̆opxute
amagişi ist̆oriaşi irişen maanoni gverdepeşen ar teri na doç̆aru goʒ̆oncğoneri
oxorca maamagepeşen ar teri na ren Lazuri cincon madulye Safiye Topçuoğlu uşunu
iqveni?!
Otenkidu-timuşi
otenkiduşi mek̆anizmasi oxandute momiqvasunonan didi ar kianak elamidgirnan.
Aya mk̆ule ç̆arateti hemi otenkidu omxvacu na ren ar çkva farate tkvanda otku
minonan, hemiti aya dulya oxvenu meviğirapt.
“1
Pukrik̆aşi Meydanape” ren dido beciti ç̆k̆onepeti artneri oras, namus na
çkvadoçkva milliyetepeşen k̆oçepek emektaşobaşi odudes na ok̆ok̆atasen. aşopete
imp̆erialist̆-k̆ap̆italizmişi milliyetepeş meseleşi oxmaruşi p̆at̆inobape amʒik̆anen;
xalk̆eşi arti majura oşkvidu dodginaps. Aya ocumalepeşi maktelepes var amxares
aşote ar beciti fursat̆i 2010-şi 1 Pukrik̆as 1 Pukrik̆as, entepes na
aqvasunt̆u aşo ar artotobak xvala jur
ocumaleşi doloxe mitxanepe var, majura mitxanepesti minç̆asunt̆u Ocumalepes
çilatobape mutepe, ubağunobape mutepeşi umosi perpote ažirasunon, otenkidu do
ti-muşi otenkidute k̆artayis azirasunt̆es oç̆iroba mutepeşi, edo aşopeteti
ti-mutepeşi onʒ̆orinuşi gzalepe ožiramu
entepes aqvasunt̆es, ar nenate beciti ar moç̆k̆a do menceli ar ʒ̆oxlegamaxtimoba
ixvenasunt̆u. Namtini Lazuri gamantanerepeşi ç̆it̆a-burjuvaluri ti-moʒ̆ondobapeşen
omendralus moçitu, mik̆ro-nasionalist̆obaşa dololumu dodginus, majura k̆oçepe
k̆ala emektaşobaşi ok̆omxvacobaşi temelis oxandu şeniti iqvasunt̆u dido beciti
ar misali.
1
Pukrik̆a 2010, Lazuri gamantanerepe şeni dido ceti ar ok̆ont̆alure na ren,
k̆aixeşa ižiren. ʒ̆oxle mutepeşi jur gza nudgitun: Varti ok̆ok̆atasunonan do
imp̆erialist̆-k̆ap̆it̆alizmişa amagi mutepeşi do xeşupi gamaşvalu do minoba
mutepeşi irişen beciti peri na ren nana mutepeşi meskurinuşa medgineri artot
nodginasunonan do majura millliyetepeşen gamantanerepe k̆alati emektaşoşabi
odudes ok̆omç̆k̆eşute Abxaziaşi temasti misali iqavasunonan. Varti andğaneri
goşobğeroba naqonasunon, sist̆emaşi movaru-gondinu-moşiru p̆olit̆ik̆apete
oxark̆upe arşvacisobate manžinasen do aşopete oraş doloxe uçkinutenti
xalk̆epeşi arti majuras na memğezupanpeşi domenişi ʒ̆k̆arişa omxvacute
imp̆erialist̆-k̆ap̆it̆alizmaşi mʒ̆k̆upi ʒ̆k̆arepes gzas gedginasunonan p̆up̆aş
yelk̆enonot. (4 Pukrik̆a 2010)
1 Mayıs 2012 ve 2013 katılım görüntüleri:
https://www.circassiancenter.com/tr/1-mayis-2010-ve-laz-dernekleri/
