“Süryaniler çok eski zamandan beri
yerleşik bir toplum!”
1.
Bölüm:
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2024/06/suryanicenin-kendine-has-alfabesi-var.html
Ali
İhsan Aksamaz: Şimdi de Süryani Tarihinden konuşalım;
çok eski günlerden bahsedelim; Hazreti İsa’dan önce hangi yüzyılda başladı bu
tarih? Ne gibi siyasî güce sahiptiler, hangi krallıklarda yaşadılar?
İbrahim Seven: Daha evvel bahsettim;
Hrıstiyanlık öncesi Asur, Babil, Fenike Aram devletleri vardı. Kraliçe
Semiramis, Süryanicesi Şamiram, Senharip, Nabukhadnasir Hammurabi, Annibal vs.
vs. Hrıstiyanlık sonrası, Urfa’da Abgar Krallığı ki, ilk Hrıstiyanlığı kabul
eden devlet kabul ediliyor. Asur, Babil, Fenike, Kartaca Arami tarihi yeterince
tanındığı için çok detaya gerek yok diye düşünüyorum.
Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de,
Süryanilerin inancından bahsedelim, lütfen bahsedin! Biliyorum, Hazreti İsa’dan
sonra Hristiyan idiler. Hazreti İsa’dan önceki çağlarda hangi dine sahiptiler?
Kendilerine ait Kiliseleri var mıydı, yoksa bir başka Kiliseye mi bağlı idiler?
İbrahim Seven: Süryaniler daha evvel
çeşitli Tanrılara tapıyorlardı. Babil’de “Tammuz”, Asur’da “İştar”, Asur ve
Fenike’de “Baal”. Hrıstiyanlıkla beraber Süryani Ortodoks Kilisesi ve Doğu Kilisesini
kurdular. Kralı, Bizans İmparatorunu destekleyenler, kendilerini Rum Ortodoks
olarak niteliyordu. Antakya, Suriye ve Lübnan’da halen yaşıyorlar; artık Arapça
konuşuyorlar, Süryaniceyi terk ettiler, ancak konuştukları Arapça, Süryani
gramerinden çok etkilenmiş. Ayrıca Lübnan ve Suriye’de güçlü bir Kilise olan
Morani Kilisesi Katolik, ama kendini Süryani Morani Kilisesi olarak niteliyor.
“Süryanilerde
zanaat, sanat, ticaret, edebiyat, yaygın”
Ali İhsan Aksamaz: Günümüzde,
Süryaniler hangi coğrafyalarda yaşıyorlar? Hangi ülkelerde ne kadar nüfusla
yaşıyorlar? Kimse tamamen bilemez, ancak bütün dünyada ne kadar nüfusa sahip
Süryaniler?
İbrahim Seven: Süryaniler 15 milyon
civarında. Ancak kesin bir rakam vermek zor. Eski Vatanları Suriye, Mezopotamya
ve İran’da yaşıyorlar. Tabii, Avrupa, Amerika’da da yaşıyorlar. Türkiye’de
gittikçe azalıyorlar. En son yoğun olarak yaşadığımız Tur Abdin’de yakında yok
olma ile karşı karşıyayız. Brezilyada yenilen Başkanlık adayı Fernando Haddad
Süryani asıllıdır. Yine Erdoğan’a plâket veren Paraguay Cumhurbaşkanı.
Ali İhsan Aksamaz: Ben, çocuk iken,
İstanbul- Samatya’da yaşıyorduk. Oradan da biliyorum, Süryaniler zanaatkâr do
sanatçı millet. Biliyorum, Süryanilerden de büyük adamlar çıktı. Gerek Türkiye’den
ve gerekse diğer ülkelerden hangi önemli Süryanilerin adlarını verebilirsiniz?!
Geleneksel zanaatlar, kapitalist üretim ilişkilerinin
dayattığı yaşam tarzına yenik düştü [Fotoğraf:
M. Halis İş/ suryaniler.com]
İbrahim Seven: Süryaniler çok eski
zamandan beri yerleşik bir toplum. Dolayısı ile zanaat, sanat, ticaret,
edebiyat, yaygın. Mimarî, kuyumculuk, terzilik, ayakkabıcılık benim doğduğum
Midyat’ta Süryanilerin tekelinde idi. Büyük İsim deyince; Asur, Babil, Fenike,
Arami saydık. Milattan sonra Samasotali Lukyanos 2. asırda yaşamış. İnternette
okuyabileceğiniz 70 kitabı var. Samasota, yahut Süryanice okunuşu ile Şamshota,
Adiyaman’da Samsat adı ile anılırken barajın altında kaldı. Filozof Bardaysan,
Mor Afrem, Mor Yakup, Mor Gabriel. Sonra Malatyalı Bar İbri, Araplar Abulfarac
der, Tarihçi; 40 kadar eseri var. Yine Tarihçi Patrik Mor Michael, Rabo. Ayrıca
Gürcüleri, belki de Lazları Hrıstiyanliğa kazandıran Kapadokyalı Azize Nino.
Halen Gürcistan’da çok yaygın bir isim.
Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum,
Süryaniler Suriye’de de yaşıyorlar. Size bir soru da Suriye’ye ilişkin sormak
istiyorum. Suriye’de emperyalistlerin çıkardığı kaostan önceki ve sonraki
duruma ilişkin sorayım. Önce ne durumdaydılar, şimdi ne durumdalar? Okulları
var mıydı? Gazete-radyo-televizyonları var mıydı? Suriye Meclisinde
milletvekilleri var mıydı?
Süryanilerde
Telkâri Sanatı [Fotoğraf: suryaniler.com]
İbrahim
Seven: Suriye bizim vatanımız, adını bizden aldı, adımızı
ondan aldık. Suriye, Süryanilerin nispeten
en serbest oldukları yerdi. Okulları ve gazeteleri vardı. 1915 Süryani
Soykırımından sonra Suriye’ye geçen Süryaniler 1928’de ilkokullarını Kamışlı’da
açtı. Sadece milletvekili değil, her zaman Süryani bakan vardı. Teröristlerin
diğer generallerle beraber katlettiği Genel Kurmay Başkanı Davut Racaa, Rum
Ortodoks Kilisesine mensup bir Süryani idi. Şu anda Suriye Parlamentosu Başkanı
aslen Mardin’in bir köyünden göç eden bir ailenin mensubu.
Ali İhsan Aksamaz: Benim başka
soracağım yok, şimdilik bu kadarı yeterli. Sizin başka söyleyecekleriniz varsa,
onları da söyleyin, Lütfen! Ben size çok teşekkür ediyorum. Allah, sizi
insanlık yolundaki mücadelenizde korusun ve güç versin!
İbrahim
Seven: Yeterince yoğun oldu. Teşekkür ederim
Bir gencin cinayetle son bulan hayatı ve bu trajik
son etrafında gelişen olayları dinî, mezhepsel, ideolojik, siyasî ve mikro
milliyetçi bakış açılarının etkisinden uzak, insanî bir yaklaşımla seyirciyle buluşturan
bir film: “Kapı” (2019 y.)
Bitti…
“Suryanepe renan dobargeri ok̆obğala dido mcveşi oşʒ̆anurapeşen
doni!
[Noʒ̆ile- 2]
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti
Suryanepeşi ist̆oriaşa komoptat; molapşinat dido mcveşi dğalepeşen. Suryanepeşi
ist̆oria, Krist̆eş ʒ̆oxleni namu oşʒ̆anuras geiç̆k̆u. Muperi p̆olit̆ikuri
menceli uğut̆es, namu omapeşi doloxe skides?
İbrahim Seveni: ʒ̆oxleti
molagişinit; Krist̆ianobaşen ʒ̆oxleni Asuri, Babili, Fenik̆e Aramişi devletepe
kort̆u. Nanmapa Semiramisi, Suryanuri nenaten Şamirami, Senharip,
Nabuxadnasiri, Hammurabi, Annibali do majurepe. Krist̆ianoba şk̆uleni, Urfas
Abgarişi Omape; am omapek iptinero inebu Krist̆ianoba; eşo işinen. Asuri,
Babili, Fenik̆e, K̆art̆aca, Aramişi tarixi k̆aixeşa içkinen, emuşeniti det̆ayi
va mekçapt, aya dogibağunan, eşo visimadep.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti
Suryanepeşi ceraşen molapşinat, molamişinit, mu iqven! Ma miçkin Krist̆ani
rt̆es do eşo renan, Krist̆e şk̆uleni oşʒ̆anurapes. Krist̆eşen ʒ̆oxleni oşʒ̆anurepes
mu cera uğut̆es? Meçkineri K̆ilise uğut̆esi varna namu K̆ilisepeşa mek̆ireli
rt̆es?
İbrahim Seveni: ʒ̆oxleni orapes,
Suryanepek ucertes çkvadoçkva Trangepes. Babilis “Tammuz”; Asuris “İştar”;
Asuri do Fenik̆es “Baal”. Krist̆ianobaten, Suryanepek dodges Suryanuri
Ort̆odoksuli K̆ilise do Yulva K̆ilise. Mapak Bizansişi İmp̆arat̆oris numxvacuşi,
muşi maxorobak ti-muşi Urumuri Ort̆odoksi şinapt̆u. Antakya, Suriye do Lubnanis
aʒ̆iti skidunan; entepek açkva Arabuli Nena ğarğalapan, naşkves Suryanuri nena.
Mara entepeşi Arabulis kuğun Suryanuri gramerişi tesiri. Edoxolo, Lubnani do
Suriyes koren dido menceloni Moranişi K̆ilise, K̆at̆olik̆uri, mara ti-muşi,
Suryanuri Moranişi K̆ilise yado ognapaps.
Ali İhsan Aksamazi: Andğneri ndğas,
Suryanepe, namu coğrafyapes skidunan? Namu dobadonapes muk̆o maxorobaten
skidunan? Mitis mtelo mutu va atkven mara, muk̆o maxoroba uğunan mtel kianas?
İbrahim Seveni: Eşo ptkvat na, aşo
ptkvat na; Suryanepeşi maxoroba ren (15) vit̆oxut milyoni k̆onari. Mara, ʒ̆ori
muk̆onobaşen mutu va matkvenan. Mcveşi dobadona mutepeşis; Suriye,
Mezop̆ot̆amya do İranis skidunan. Moro, Avrup̆a, Amerik̆asti skidunan. Dğaşen
dğaşa iç̆it̆anenan Turkiyes. Didopeten Turabdinis pskidurt mara, ekonaşisti
ğuraşmedginobas voret.
Brezilyas ucgine dudmaxvanconaşi k̆andidat̆i Fernando Haddadis k̆uğun Suryanuri
diʒxiri. P̆araguayişi Dudmaxvanceti eşo, emuk komeçeret̆u p̆lak̆et̆i Erdoğanis.
Ali İhsan Aksamazi: Ma bere
vort̆işi, noğa İst̆anbolişi raioni Samatyas pskidut̆it. Ekolenti komiçkin,
Suryanepe renan zanaatkyari do maxeşnoxvene milleti. Edo eşo miçkin,
Suryanepeşenti didi k̆oçepe gamaxtu. K̆ult̆uruli speros namu didi Suryani
k̆oçepeşi coxope megaçenan çkinda, ginon Turkiyeşen, ginon kianaşi çkvadoçkva
dobadonapeşen?!
İbrahim Seveni: Suryanepe renan
dobargeri ok̆obğala dido mcveşi oşʒ̆anurapeşen doni. Amutenti zenaatkyari, maxeşnoxvene
renan do ticareti do edebiyati ren dido gont̆aleri entepeşi doloxe. Ma
yepçkindi noğa Midyatis do ek mimaroba, mak̆uyumoba, teržoba, modvaloba steri
dulyape mteli xvala Suryanepek xes okaçapt̆es.
Didi coxopeşen; Asurulepe, Babilonurepe, Arameulupe, Fenik̆elurepeşi coxope
molagişinit. Krist̆e şk̆uleni Samasotali Lukyanosi skideren; int̆ernet̆işen
gažirenan muşi skidala. Emus kuğun ç̆areli (70) sume neçidovit ketabi; Samasota
varna Suryanuri otkvaluten Şamşota. Adiyamanis Samsat coxoten işinet̆u mara,
gedgineri ağani xurgişi ʒ̆k̆arepes doloskidu do gondunu. Filozofi Bardaysan,
Mor Afrem, Mor Yakup, Mor Gabriel. Uk̆ule Malatyuri Bar İbri, Arabepeş k̆elen
Abulfarac coxoten içkinen, matarixe; (40) jureneçi k̆onari ç̆areli noxvene
kuğun. Xolo Matarixe P̆at̆rik̆i Mor Michael, Rabo. K̆ap̆adok̆yuri Azize Ninok
Gurcepe (gonep Lazepeti) Krist̆ianobas uç̆andu, emusti Suryanuri diʒxiri
kuğut̆u. Nino ren dido gont̆aleri coxo Gurcistanis.
Ali İhsan Aksamazi: Ma miçkin,
Suryanepe Suriyesti skidunan. Ma gk̆itxat, minon, ar k̆itxala gk̆itxat
Suriyeşen. Suriyes emp̆eryalist̆epeşi noxvene kaosişen ʒ̆oxleni do aya kaosi
şk̆uleni Suryanepeşi xalişen gk̆itxat. ʒ̆oxle mu xalis t̆es do aʒ̆i mu xalis renan?
Nʒ̆opulape uğut̆esi? Gazetape radio-t̆elevizyonepe uğut̆esi? Suriyeşi
p̆arlament̆os dep̆ut̆at̆epe uqonunt̆esi?
İbrahim Seveni: Suriye ren çkini
dobadona. Coxo çkini ren muşi coxo do muşi coxo ren çkini coxo; emus coxo
gevodvit, emuk coxo muşi komomçes. Suryanepe, didopeten dudmoşletineri rt̆es
Suriyes. Nʒ̆opulape do gazetape kuğut̆es. (1915) vit̆onçxorooşidovit̆oxut ʒ̆anaşi
jenositi şk̆uleni orapes, Suriyeşa mextimeri-dobargeri Suryanepek gonʒ̆k̆es
geç̆k̆apuroni nʒ̆opula noğa Qamişlis,(1928) vit̆onçxorooşidoeçidoovro ʒ̆anas.
Xvala mebusi var, iroras Suryanuri naziriti kort̆u Suriyes. T̆erorist̆epek
majura generalepe k̆ala Suriyeşi Armiyaşi dudmaxvance Davut Racaati doğurines,
Urumuri Ort̆odoksuli K̆iliseşa mek̆ireli rt̆u eya, mara Suryanuri diʒxiri kuğut̆u.
Suriyeşi P̆arlament̆oşi aʒ̆ineri dudmaxvanceti, cinciten, noğa Mardinişi ar
oput̆eşen dobargeri ocağişi bere ren.
Ali İhsan Aksamazi: Ma ok̆itxuşi
çkva mutu va miğun; ak̆onari ambai domibağunan. Tkvan otkvaluşi çkva mutu
giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! Ma dido şukuri giʒ̆umert. Allahik k̆oçinoba
şeni pelaperi noxvenepes dokçvan do menceli mekçan!
İbrahim Seveni: Ak̆onari
dogibağunan. Mç̆ipaşaşi bğarğalit. Şukuri giʒ̆umert.
Diçodu…
https://sonhaber.ch/ibrahim-seven-ile-soylesi-turkce-lazca-2-bolum/
