Sovyetler Birliğinin
Milliyetler Politikası ve Kafkasya
Çkin kianas mince va’uns, Vai çkini
uça dğasu
(Bizim ülkemizin koruyanı yok, vay bizim kara günlerimize.)
(Megrel-Laz Atasözü)
Sosyalist
bir süreçten geçmiş olan “etnik gruplar”ın, “kızıştırıcı başka faktörler”(!)
olsa bile, “statü”leri ve başka sebeplerle birbirleriyle kanlı çatışmalara
girmeleri ve birbirlerine diş bilemeleri ve “tarihsel topraklarımız” söylemini
kendilerine dayanak yapmaya çalışmaları anlaşılabilir bir durum mudur? Kafkasya
neden bir “barut fıçısı”dır?
Kafkasya,
Sovyet Devrimi öncesi, Çarlık Rusya’sının yönetimi altında bulunan bölgelerden
biriydi yalnızca. Sovyet yönetimi iktidara gelince, Kafkasya’daki bazı etnik
grupları “birlik cumhuriyeti”, özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statülerine
kavuşturmuştur.
Kafkasya’daki
etnik grupların “birlik cumhuriyeti” statüsünde örgütlendirilenlerini bir
tarafa bırakırsak, sayıca daha az olan bazı etnik grupların “özerk cumhuriyet”
veya “özerk bölge” statüsünde örgütlendirilmeleri hangi kıstaslara dayanılarak
gerçekleştirilmiştir? Bu kıstaslar bugün bile açık seçik olarak
bilinmemektedir. Daha doğrusu belirli kıstasların bulunup bulunmadığı bile
başlı başına bir tartışma konusudur.
“Özerk
Cumhuriyet”, “Özerk Bölge” Artı “Kültürel Hak”
O halde, Sovyet yönetimi, sayıca daha az bir
etnik grubun “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsüyle
örgütlendirmesinde hangi kıstaslara dayanarak hareket etmişti? Muhtemel
kıstasları sorular sorarak ortaya çıkarmaya ve Kafkasya’daki uygulamalara
dayanarak cevap vermeye çalışalım:
1.Etnik
grubun nüfusu kıstas alınmış olabilir mi?
Bu
soruya ilk cevap “evet”tir.
KISTASSIZ
MİLLİYETLER POLİTİKASI
Etnik
grupların 1926’daki nüfuslarını verelim: Abhazlar 56.957; Çerkesler 65.270; Kabardeyler
139.925; Karaçaylar 55.123; Balkarlar 33.307; Osetler 272.272; İnguşlar 74.097;
Çeçenler 318.522; Acarlar 71.426.
Bu
etnik gruplar, Sovyetler Birliği dağıldığında şu statülerde yapılandırılmış
durumdaydılar: Abhazya Özerk Cumhuriyet; Adığe Özerk Bölgesi; Karaçay-Çerkes
Özerk Bölgesi; Kabardey-Balkar Özerk Cumhuriyeti; Kuzey Osetya Özerk
Cumhuriyeti ve Güney Osetya Özerk Bölgesi; Çeçen-İnguş Özerk Cumhuriyeti ve
Acaristan Özerk Cumhuriyeti.
Bu
etnik grupların nüfusları kıstas alınarak “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge”
statüsüyle örgütlendirilmesinde bile bazı çelişkilerin bulunduğu aşikârdır.
Çerkesler,
1926’da Sovyet yönetimi tarafından Çerkes ve Kabardey olarak ikiye bölünürken,
1959 ve 1970’de neden Adığeler, Çerkesler ve Kabardeyler olarak üçe bölündüler?
Neden aynı dili konuşmalarına rağmen, tek bir yönetim altında
örgütlendirilmelidir? Yine aynı şekilde, aynı dili konuşan Türkik Karaçaylar ve
Balkarlar neden tek bir yönetim altında örgütlendirilmediler? “Pontuslular”/
Rumlar neden yok sayıldılar? Hemşinliler neden sürüldüler?
Birinci
soruya, aşağıdaki etnik gruplara yönelik uygulamayı göz önünde bulundurarak bu
kez “hayır” cevabını veriyoruz.
1926’daki
etnik nüfusları 242.990 (1897’de 239.625) olan Megreller ve yine etnik nüfusu
13.218 olan Svanlar , “özerk Cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde
yapılandırılmamışlardır? Üstelik Svanlara ve dilsel nüfusları 284.834 olan
Megrellere kültürel hakları da verilmeyip “yok sayılmışlardır.”
2.
Etnik grubun yoğun olarak topluca yaşadığı bölge veya bölgeler kıstas alınmış
olabilir mi?
Bu
soruya ilk cevap “evet” tir.
Abhazlar,
Çerkesler, Kabardeyler, Karaçaylar, Balkarlar, Osetler, İnguşlar ve Çeçenlerin
yoğun olarak topluca yaşadıkları bölge veya bölgelerin, bu etnik gruplar için
bir kıstas olarak ele alınmış olduğunu anlıyoruz.
Bu
soruya da ikinci cevap “hayır”dır.
“Yok
sayılan” Megreller ve Svanların yoğun olarak topluca yaşadıkları ve otokton
oldukları bölge ve bölgeler doğal olarak (!) kıstas alınmamıştır.
3.
Etnik grubun anadili kıstas alınmış olabilir mi?
Bu
soruya ilk cevap “evet” tir.
Evet; Abhazlar, Çerkesler, Kabardeyler, Karaçaylar,
Balkarlar, Osetler, İnguşlar, Çeçenler için anadilleri kıstas olarak
alınmıştır.
Hayır;
Megreller ve Svanlar için anadilleri kıstas olarak alınmamıştır.
4.
Etnik grubun dini kıstas alınmış olabilir mi?
Acaristan’da
“evet; yalnızca Kafkasya için değil tüm Sovyetler Birliği etnik grupları için
“hayır”. Ancak adlarını bugün bile taşıyan bir özerk cumhuriyet ihdas edilen
Acarlar daha sonra yok sayılmışlardır.
5.
Etnik grubun tarihi kıstas alınmış olabilir mi?
Evet;
Abhazlar, Çerkesler, Kabardeyler, Karaçaylar, Balkarlar, Osetler, İnguşlar,
Çeçenler için tarihleri kıstas olarak alınmıştır.
Lazika
(yani Egrisi) Krallığı’nın günümüzdeki mirasçısı, Hıristiyan Megreller ve
Müslüman Lazlar ve diğer etnik grup Svanlar için ise “hayır”.
6.
Etnik grubun, “etnik bilinç düzeyi” kıstas alınmış olabilir mi?
“Özerk
cumhuriyet” veya “Özerk bölge” statüsünde örgütlendirilen etnik gruplar veya
“yok sayılan” Megrellerin, Svanların ve diğerlerinin 1920’lerdeki “etnik bilinç
düzeyleri”nin ne durumda olduğunu ortaya koyan objektif çalışmalar
olmadığından, bu soruya hem “evet” hem de “hayır” şeklinde bir cevap
verilebilir.
7.
Etnik grubun Kafkasya, yani Sovyetler Birliği dışında başka bir ülkedeki
diasporası kıstas alınmış olabilir mi?
Evet.
Kafkasya’daki Kuzey Kafkasyalı etnik grupların ve Acarların Türkiye’de yaşayan
diasporası muhtemelen kıstas alınmıştır.
Hayır.
Önceleri yalnızca kültürel haklar verilen Sovyetler Birliği Lazlarının bu
haklarının daha sonra iptal edilmesi ve kendilerinin yakın akrabaları Megreller
gibi yok sayılmaları gerçeği, Türkiye’deki Laz nüfusunun bir kıstas olarak ele
alınmamış olduğunu göstermektedir.
8.
Sıralanan bu kıstaslardan birkaçı veya tamamı, aklımıza gelmeyen (!) başka
kıstaslarla birlikte temel alınmış olabilir mi?
Bu
soruya, yukarıdaki sorulara verdiğimiz çelişkili cevaplardan hareket ederek hem
“evet” hem de “hayır” şeklinde, yine çelişkili bir cevap verebiliriz!
Sovyetler
birliği yönetimi, “özerk cumhuriyeti” veya “özerk bölge” statüsünde
örgütlendirerek “ kültürel haklar “ verdiği bazı etnik grupların dışında kalan
etnik gruplardan bazılarına yalnızca “kültürel haklar” vermiştir.
MEGRELCE YAYINLANAN “ყაზაყიში გაზეთი” / “QAZAQİŞİ GAZETİ”/ KÖYLÜNÜN GAZETESİ”, BOLŞEVİK KADROSU
VE ÖNDERLERİ ისაკი ჟვანია/ İSAK̆İ JVANİA
Yalnızca
“Kültürel Hak”
Kafkasya’daki
bazı etnik gruplara yalnızca “ kültürel haklar” verilmesinde de belirli
kıstasların göz önünde bulundurulup bulundurulmadığı ve birtakım kıstaslar
olmuş olsa bile bunların her etnik grup için dikkate alınıp alınmadığı yine bir
tartışma konusudur. Burada muhtemel kıstaslar tahmininde bulunmak yerine,
“kültürel halklar” verilen bazı etnik gruplardan bazılarının 1926’daki
nüfuslarını vermek daha doğru olacaktır:
Avarlar
158.769; Lezgiler 134.529; Dargiler 108.963; Kumuklar 94.549; Laklar 40.380;
Nogaylar 36.274; Tabasaranlar 31.983; Abazalar 13.825.
“Kültürel
hakları” verilmeyen bazı etnik grupların 1926’daki nüfusları da şöyleydi:
Megreller 242.990; Kaytaklar 14.430; Svanlar 13.218.
1926
nüfus sayımında gözüken etnik gruplardan bazıları daha sonraki nüfus
sayımlarında birden ortadan kaybolmuştur! Ortadan kaybolan(!) Kafkasya’daki
etnik gruplardan bazıları şunlardır: 242.990 Megrel, 71.426 Acar, 14.430
Kaytak, 13.218 Svan, 7.840 Andi, 5.305 Karata, 3.812 Tindi, 3.683 Ahvah, 3.438
Çamala, 3.354 Botlih, 3.276 Dido, 3.054 Bagula, 2.371 Kubaçi, 1.448 Bezheta,
1.425 Godoberi, 1.019 Hvarşi, 863 Arçi, 670 Dzhek, 106 Hunzal, 105 Hinalug, 7
Bats (Tuş), 1 Buduh.
1926
nüfus sayımında gözüken ve daha sonra ortadan kaybolan (!) bazı etnik
gruplardan ikisinin, tarihsel olarak topluca yaşadıkları ve otokton oldukları
diğer bölgelerde de değil , yalnızca Abhazya Özerk Cumhuriyet’in 1991 nüfus
sayımında yeniden gözükmeleri oldukça ilginçtir! Burada sözünü ettiğim iki
halk, Megreller ve Svanlar’dır.
1991
Abhazya Özerk Cumhuriyeti nüfus sayımına göre; Megrellerin nüfus sayımına göre,
Megrellerin nüfusu 155.000, Svanların nüfusu 25.000’dir. Samegrelo (yani
Megrelya’daki) Megrellerin ve Svaneti’deki Svanların nüfusları hala belli
değildir. Çünkü onlar 1939’dan beri “Kartveli”, yani “Gürcü”dür!
“Uluslaşmadaki
Evrim Düzeyleri”
Sovyetler
Birliği yönetimi, bazı etnik grupları “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge”
statüsünde örgütlendirerek “kültürel halklar” vermekle veya bazı etnik gruplara
yalnızca “kültürel haklar” sağlamakla kalmamış, bu iki grupta yer alan etnik
grupları bir de “uluslaşmadaki evrim düzeyleri”ne göre sınıflandırmıştır.
Burada karşımıza üç terim çıkmaktadır. “natsiya”, “natsionalnost” ve
“narodnost”.
Bir
etnik grubun “natsiya”, “natsionalnost” veya”narodnost” olarak
sınıflandırılmasında Sovyetler Birliği yönetiminin kıstaslarının bu kez açık ve
net olduğu izlenimi uyanmaktadır. Ancak bu kez sorun, Sovyetler Birliği
yönetiminin bu kıstasları her etnik grup için göz önünde bulundurup
bulundurmadığıyla ilgilidir.
Sovyet
etnografi teorisi teorisine göre, etnik gruplar “natsiya”, “natsionalnost” ve
“narodnost” olarak sınıflandırılır: “ natsiya” “ulus”; “natsionalnost”
“milliyet” ve “narodnost” “ulus -altı statüsünde olan” anlamında kullanılır.
Bir
etnik grubun “natsiya” olarak sınıflandırılması için, Sovyet yönetimi o etnik
grupta şu şartları arar: “dil birliği”, “bölge birliği”, “ekonomik hayat
birliği” ve “kültürel birlik”.
“Natsionalnost”
, “natsiya”nın politik çağrışımını taşımaz!
“Narodnost”
ile “natsionalnost” arasındaki fark, “ekonomik hayat birliği”yle ilgilidir.
Buna göre, Sovyet etnografi teorisi, “300.000’in altında bir nüfusa sahip bir
etnik grubun”, “ekonomik hayat birliğinin” olamayacağını savunur. Böyle bir
etnik grup “narodnost” olarak gruplandırılır! Kıstas nüfusun üzerindeki bir
etnik grup ise “natsionalnost” veya “natsiya” olarak sınıflandırılır;
Ancak
daha sonraki kullanımlara bakıldığında karşımıza iki terim çıkmaktadır:
“natsiya” ve “narodnost”.
LAZCA მჭითა მურუნცხი /“MÇ̆İTA
MURUN3Xİ “ KIZIL YILDIZ” GAZETESİ , LAZCA
DERS KİTAPLARINDAN BİRİ “ალბონი”/ “ALBONİ”/
“ALFABE” VE BOLŞEVİK ÖNDER ისქენდერ ჭითაში/ İSKENDER TZİTAŞİ
“Narodnost”
Ve Natsiya” Ve Nüfus
1960
Şubat’ında Kafkasya’daki bazı etnik grupların, kendi adlarını taşıyan veya
taşımayan “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölgeler”deki “evrim düzeyleri” ve
1959’daki nüfusları şöyleydi:
79.631
Adığe: “narodnost”; 30.453 Çerkes: “narodnost”, 203.620 Kabardey: “natsiya”;
65.430 Abhaz “natsiya”; 19.591 Abaza: “narodnost”; 412.592 Oset: “natsiya”;
418.756 Çeçen: “narodnost”; 105.980 İnguş: “narodnost”; 38.583 Nogay:
“narodnost”; 81.403 Karaçay: “narodnost”; 42.408 Balkar: “narodnost” ; 270.394
Avar “narodnost”; 223.129 Lezgi: “narodnost”; 158.149 Dargi: “narodnost”;
63.529 Lak: “narodnost”; 34.700 Tabasaran: “narodnost”.
“Natsiya”
veya “narodnost” sınıflandırılmasında da adil davranılmadığı açıktır. Bu
adaletsizlik yalnızca “var sayılan” etnik gruplar arasında değildir. “Yok
sayılan” Megrellerin 1926’daki nüfuslarının bile, 1960’da “natsiya” gözüken
bazı etnik grupların nüfusundan çok fazla olduğu göz önünde bulundurulursa
adaletsizliğin boyutu daha açık bir şekilde anlaşılır.
ABAZA ALFABESİ’NİN GELİŞTİRİCİ ÖNDERİ TOLISTAN
TOBILİ VE ESERLERİ
“Doğal
Evrim” Mi “Yönlendirilmiş Evrim” Mi?
Sovyetler
Birliği yönetimini, 1928’lere kadar esas aldığı “doğal evrim”den hareket etmeyi
terk ederek “yönlendirilmiş bir evrim”i desteklemesi, bazı etnik grupları
“hiçbir kıstası göz önünde bulundurmaksızın”, istediği gibi “sınıflandırma”sı
ve bazı etnik grupları da “yok sayma”sı için bir mazeret oluşturmuştur. Buna
göre, bir etnik grubun “natsiya” olarak sınıflandırılması için aranan,”dil
birliği” “bölge birliği” , “ekonomik hayat birliği” ve “kültürel birlik”
şartlarının son üçünden vazgeçilerek, “dil birliği” şartı esas alınmıştır.
Böylece “ulusal yerleşim bölgesinde” azınlıkta olmak bile “natsiya” olarak
sınıflandırılmaya engel teşkil etmemiştir!
SOVYETLER
BİRLİĞİ’NDE KÜRTÇE GAZETE VE DERS
KİTAPLARI DA YAYINLANDI
Değişen
Sınırlar
Abhazya’nın
1921’de Gürcüstan ile ittifak antlaşmasıyla “tam bir cumhuriyet” olarak
Transkafkasya Federasyonu’na dahil edilmesi ve 1931’de “özerk cumhuriyet”
statüsünde örgütlendirilmesi ve 1921’de Kuzey Kafkasya Dağlıları
Cumhuriyeti’nin kurulması ve bu cumhuriyetin çok geçmeden statü ve sınırları
sürekli değiştirilen etkisiz bir yapıya dönüştürülmesi Sovyetler Birliği
yönetiminin Kafkasya’daki etnik gruplara yönelik tutarsız uygulamaları
arasındadır.
MÜSLÜMAN GÜRCÜLER/ ACAR(ALI)LAR, ABAZALAR, ÇEÇENLER/
İNGUŞLAR, HEMŞİNLİLER, KARAÇAY- BALKAR(LI)LAR, AHISKALILAR, KÜRTLER, ZAZALAR,
ÇERKESLER, LAZLAR, TATARLAR DA ÇEŞİTLİ DERECELERDE SÜRGÜNE UĞRAYAN HALKLARDAN
Sovyetler
Birliği yönetiminin Kafkasya’ya yönelik uygulamalarından biri de, İkinci Dünya
Savaşı sırasında “Almanlar ile işbirliği” yaptıkları gerekçesiyle bazı etnik
grupları “sürgün” etmesiyle ilgili olanıdır. Karaçay-Balkarlar, Çeçen-İnguşlar,
bazı Müslüman ve Protestan Gürcüler, Hemşinliler, Ahıska Türkleri, Lazlar
uydurma belgelerle sürgün edildi. Karaçay-Balkarlar ve Çeçen-İnguşların adları
Sovyet haritalarından silindi ve toprakları komşu ülkeler arasında
paylaştırıldı. Oysa Ruslar da dahil olmak üzere, “Almanlar ile işbirliği”
yapmayan hiçbir etnik grup yoktu! Etnik gruplardan bazılarının “özerk
cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde yapılandırılarak “kültürel haklar”
verilmesi; bazılarının yalnızca “kültürel haklarnın” tanınması; bazılarının
“kültürel haklarının” sonradan iptal edilmesi; bazılarının “yok sayılması”;
bazılarının “natsiya” veya “narodnost” kabul edilmesi; bazılarının sürülmesi;
bazılarının sürgünden dönmelerine izin verilmesi ve bazılarının sürgünden
dönmelerine izin verilmemesi Sovyetler Birliği yönetiminin Kafkasya’da
uyguladığı “milliyetler politikasının” yalnızca bir yönünü gözler önüne
sermektedir.
GORBAÇOV,
LENİN VE COCA COLA
Gorbaçov
Cesaretlendirdi
Sovyetler
Birliği yönetiminin, “milliyetler politikası”nın Kafkasya’daki bazı etnik
gruplar arasında çeşitli hoşnutsuzluklara sebep olduğu biliniyordu. 1985’de
Gorbaçov iktidara gelince, hoşnutsuzlukların tartışılması için zemin hazırladı.
Böylece sorunlar su yüzüne çıkmış oldu. Tartışmaların ardında da muhtemel bazı
yönlendirmelerle çatışmalar başlamış oldu: Ermeni çoğunluğa sahip Dağlık
Karabağ’ın hangisine bağlanacağıyla ilgili olarak Ermenistan ile Azerbaycan
arasında çıkan savaş; Güney Osetya’nın statüsü ile ilgili olarak Osetler ile
Gürcüler arasında çıkan çatışmalar; Abhazya’nın statüsü ile ilgili olarak
Abhazya ile Gürcüstan arasında çıkan savaş ve Çeçenlerin Rusya Federasyonu
dışında kalmak için verdiği ve günümüzde de devam eden savaş...
Bütün
bu çatışmalar sonucu on binlerce insan hayatını kaybetti ve yüz binlerce insan
da mülteci durumuna düştü. Kafkasya’nın birçok yerinde demografik yapı çok kısa
bir sürede değişti.
FİDEL
CASTRO ABKHAZYA’DA( 1963)
“Abhazya”:
Şimdi Ağlama Zamanı
Özellikle
Abhazya-Gürcüstan Savaşı yalnızca Kafkasya’daki diğer etnik gruplarla Gürcüler
arasında etkisini uzunca bir süre sürdürecek bir husumete yol açmakla kalmadı,
aynı zamanda Türkiye’de yaşayan Kafkasya kökenliler arasında da anlamsız bir
saflaşmaya sebep oldu. Aradan beş yılı aşkın bir zaman geçmiş olmasına rağmen,
Abhazya-Gürcüstan Savaşı’nın Türkiye’deki tarafları Abhazya konusunu sağlıklı
olarak değerlendirememiş ve ilk günkü sorgulanmamış duruşlarını bugüne kadar
korumuşlardır.Yalnızca Abhazya-Gürcüstan Savaşı’nın Türkiye’deki tarafları
değil, Kafkasya’daki diğer çatışmaların tarafları da, Kafkasya’da yaşanan kanlı
olayları objektif olarak değerlendirmemişler ve kendi taraflarının
“haklılığını” ispatlamaya girişmişlerdir.
Sovyetler
Birliği yönetiminin “ özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde
yapılandırarak “kültürel haklar” verdiği veya yalnızca “kültürel haklar”
verdiği etnik gruplardan bazılarını “natsiya” ve bazılarını da “narodnost”
olarak sınıflandırması Sovyet etnografi teorisinin tuhaflığını ortaya çıkarmaktadır.
“Var
sayılan” sayıca daha az etnik gruplar açısından bugün üzerinde durulması
gereken “resmi dil” statüsündeki anadillerin durumudur. Bu, sayıca daha az
etnik grupların, Sovyet yönetimi tarafından “tanındıkları an”dan başlamak üzere
Sovyetler Birliği’nin yıkılışına kadar zaman içinde anadilleri nasıl bir
gelişim izlemiştir? “Resmi dil” statüsündeki bu diller, izleyen yıllara göre
hangi noktadan hangi noktaya gelmiştir? Bu, bugün yalnızca Türkiye’deki
sokaktaki adamın değil, Türkiye’deki Kafkasyalı aydınların da bilgi ve ilgisi
dışındadır.
Sovyetler
Birliği çözülme sürecine girdiğinde; Batı, öncelikli olarak Sovyetler
Birliği’ni oluşturan 15 birlik cumhuriyetiyle ilişkilerini geliştirmeye
başladı.1991’de Sovyetler Birliği çözülünce de bu birlik cumhuriyetlerini
tanıma yoluna gitti. Günümüze kadar devam eden süreç içinde de, Sovyetler
Birliği yönetiminin, bu birlik cumhuriyetlerinin bazılarında sebep olduğu
haksızlıkları önemsenmedi ve dikkate alınmadı.
Daha Da
Belirsiz Bir Gelecek
Önümüzdeki günlerde Kafkasya’da
hangi sebeplerden dolayı, hangi etnik gruplar arasında veya hangi etnik
gruplarla hangi otoriteler arasında, hangi çatışmanın ne zaman patlak vereceği
önceden kestirmek oldukça zor. Ancak Sovyetler Birliği yönetiminin milliyetler
politikasının patlamaya hazır bir “barut fıçısı” haline getirdiği Kafkasya’da
önümüzdeki günlerde de yeni çatışmaların patlak vereceğini kestirmek için kâhin
olmak gerekmemektedir.
Tablo 1: KUZEY KAFKASYA
DİLLERİNİN ALFABE DEĞİŞİKLİKLERİ
|
Dil |
İlk yazıldığı yıl |
(Alfabe) |
Latin |
Kiril |
|
Abhazca |
19.yüzyıl ortaları |
(Kiril) |
1928(a) |
1954 |
|
Abazaca |
1932 |
(Latin) |
- |
1938 |
|
Kabardey-Çerkesçe |
19.yüzyıl ortaları(b) |
(Arap ve Kiril) |
1923-24 |
1938 |
|
Adığece |
1927(c) |
(Latin) |
- |
1938 |
|
Karaçay-Balkarca |
1924 |
(Latin) |
- |
1939 |
|
(Osetçe) İronca |
18.yüzyıl (d) |
(Gürcü ve Kiril) |
1923 |
1938 |
|
(Osetçe) Digorca |
— |
(Arap) |
1923e |
— . |
|
Çeçence |
19.yüzyıl ortaları(b) |
(Kiril ve Arap) |
1923 |
1938 |
|
İnguşça |
1923 |
(Latin) |
— |
1938 |
|
Avarca |
19.yüzyıl ortaları |
(Arap) |
1928 |
1938 |
|
Dargice |
19.yüzyıl sonları |
(Arap) |
1928 |
1938 |
|
Lakça |
19.yüzyıl sonları |
(Arap) |
1928 |
1938 |
|
Lezgice |
19.yüzyıl sonları |
(Arap) |
1928 |
1938 |
|
Kumukça |
19.yüzyıl sonları |
(Arap) |
1927 |
1938 |
|
(Nogayca) Ak Nogayca
1928 |
(Latin) |
- |
1938 |
|
|
(Nogayca) Kara Nogayca 1928 |
(Latin) |
(f) |
- |
|
|
Tatça (Musevi) |
(?) |
(İbrani) |
1928 |
1939 |
Kaynak
Institut Etnografii imeni Miklukho-Maklaya.Narody Kavkaza
(Moskva:Akademiya Nauk,1960) ,vol.l; Bernard Geiger, et.al., Peoples and Languages of the Caucasus
(The Hague:Mouton,1959).
a- 1938'de Abhazca, resmî olarak Gürcü alfabesiyle yazılmaya
başladı,
b- 19.yüzyılın sonlarında Kiril alfabesi terkedilip Arap alfabesi
kullanılmaya başladı,
c- Bu tarihe kadar bütün Çerkesler aynı edebiyat dilini kullandı.
1927'de ayrı bir edebiyat dili oluşturuldu.
d- 19.yüzyılda yalnızca Kiril alfabesi kullanıldı.
e- Digor Osetçesi, edebiyat dili olarak 1939'da iptal edildi.
f- Kara Nogayca, edebiyat dili olarak
1938'de iptal edildi
Tablo-2:1946-1960
YILLARI ARASINDA KUZEY KAFKASYA DİLLERİNDE YAYIMLANAN KİTAPLARIN TOPLAM SAYISI
VE KİTAPLARIN YÜZDE KAÇININ BAŞKA DİLLERDEN OLDUĞU
|
Dil |
Yayımlanan |
Bu kitapların başka |
Rusça'dan |
|
|
kitap sayısı |
dillerden çeviri yüzdesi |
çeviri yüzdesi |
|
Abazaca |
193 |
78.9 |
95.5 |
|
Abhazca |
372 |
34.1 |
74.0 |
|
Avarca |
587 |
64.9 |
94.5 |
|
Adığece |
664 |
63.4 |
91.9 |
|
Dargice |
552 |
66.6 |
94.3 |
|
İnguşca |
122 |
44.3 |
90.7 |
|
Kabardey-Çerkesçe |
849 |
59.4 |
92.9 |
|
Karaçay-Balkarca |
225 |
44.0 |
94.9 |
|
Kumukça |
611 |
65.8 |
93.5 |
|
Lakça |
498 |
69.7 |
92.5 |
|
Lezgice |
581 |
65.2 |
94.5 |
|
Nogayca |
280 |
75.0 |
96.2 |
|
Osetçe |
1506 |
50.1 |
88.5 |
|
Tabasaranca |
256 |
56.25 |
98.6 |
|
Tatça |
34 |
32.4 |
100.0 |
|
Çeçence |
228 |
63.2 |
87.5 |
|
TOPLAM |
7558 |
59.2 |
92.2 |
Kaynak: Vsesoyuznaya Knizhnaya
Palata, Pechat' SSSR v 1960, godu, tatile 8.
Tablo-3:1959 ve 1970
YILLARINDA KUZEY KAFKASYA DİLLERİNDE YAYIMLANAN GAZETELERİN SAYISI.TİRAJLARI
VE KİŞİ BAŞINA DÜŞEN TİRAJ
|
|
1959 |
|
|
1970 |
|
|
|
Dil |
Gazete |
Toplam |
Kişi basına |
Gazete |
Toplam |
Kisi başına |
|
|
Sayısı |
Tiraj |
düşen tiraj |
Sayısı |
Tiraj |
düşen tiraj |
|
Abazaca |
1 |
2,000 |
0.10 |
1 |
3,000 |
0.12 |
|
Abhazca |
3 |
8,500 |
0.13 |
2 |
20,000 |
0.24 |
|
Adığece |
1 |
3,000 |
0.04 |
1 |
4,000 |
0.04 |
|
Avarca |
14 |
34,200 |
0.13 |
15 |
47,000 |
0.12 |
|
Dargice |
6 |
14,900 |
0.09 |
6 |
23,000 |
0.10 |
|
Kumukça |
7 |
17,100 |
0.13 |
5 |
27,000 |
0.14 |
|
Lakça |
3 |
4,000 |
0.06 |
3 |
5,000 |
0.06 |
|
Lezgice |
g |
16,400 |
0.07 |
6 |
29,000 |
0.09 |
|
Tabasaranca |
2 |
3,200 |
0.09 |
2 |
6,000 |
0.11 |
|
İnguşya |
2 |
4,200 |
0.04 |
1 |
5,000 |
0.03 |
|
Kabardey- |
|
|
|
|
|
|
|
Çerkesçe |
13 |
22,800 |
0.10 |
2 |
19,000 |
0.06 |
|
Karaçay- |
|
|
|
|
|
|
|
Balkarca |
7 |
11,900 |
0.10 |
2 |
15,000 |
0.09 |
|
Nogayca |
2 |
2,600 |
0.07 |
2 |
4,000 |
0.08 |
|
Osetçe |
10 |
30,500 |
0.07 |
3 |
30,000 |
0.06 |
|
Çeçenee |
7 |
17,100 |
0.04 |
9 |
34,000 |
0.06 |
|
TOPLAM |
86 |
178,900 |
0.08 |
60 |
271,000 |
0.08 |
Kaynak:Vsesoyuznaya Knizhnaya
Palata.Pechat' SSSR v J 959 godu.table 43; — .Pechat' SSSR v 1970
godu.table.38; Tsentral'noe Statisticheskoe Upravlenie, Itogi vsesoyuznoy
perepisi nase-leniya 1970 goda.vol 4, table 1.
Tablo-4:1957-1960 ve
1965-1972 YILLARI ARASINDA KUZEY KAFKASYA DİLLERİNDE YAYIMLANAN KİTAPLARIN
ORTALAMA TİRAJLARI VE KİŞİ BAŞINA DÜŞEN TİRAJ
|
Dil |
Yayımlanan kitapların ortalama tirajları (yıla göre) |
Kişi başına düşen ortalama tiraj |
|
|
|
|
1957-1960 |
1965-1972 |
1959 |
1970 |
|
Abazaca |
14,500 |
11,000 |
0.74 |
0.43 |
|
Abhazca |
71,250 |
61,000 |
1.09 |
0.73 |
|
Adığece |
61,500 |
50,000 |
0.77 |
0.5 |
|
Avarca |
158,750 |
157,750(a) |
0.59 |
0.4 |
|
Dargice |
101,500 |
82,600 |
|
0.36 |
|
Kumukça |
118,000 |
63,700 |
0.87 |
0.34 |
|
Lakça |
51,750 |
40,500 |
0.81 |
0.47 |
|
Lezgice |
101,250 |
78,100 |
0.45 |
0.24 |
|
Tabasaranca |
24,000 |
22.500(b) |
0.69 |
0.41 |
|
Tatça |
1,000 |
4.000(c) |
n.a. |
n.a. |
|
İnguşça |
55,000 |
42,600(d) |
0.52 |
0.27 |
|
Kabardey-Çerkesçe |
141,750 |
147,600 |
0.61 |
0.46 |
|
Karaçay-Balkarca |
84,750 |
35,100 |
0.68 |
0.2 |
|
Nogayca |
18,500 |
17,750(e) |
0.48 |
0.34 |
|
Çeçence |
213,000 |
151,000 |
0.51 |
0.25 |
|
Osetçe |
263,750 |
197,100 |
0.64 |
0.40 |
|
Toplam Ortalamalar |
1,480,250 |
1,202,600 |
0.74 |
0.38 |
Kaynak
Vsesoyuznaya Knizknaya Palata.Pechat' SSSR v 1956 i 1967 godakh
(Moskva: İhdatel'stvo Vse-soyuznoy Knizhnoy Palaty 1958) ;— v 1958 godu (1959);
—v
a- 1970'de alışılmadık bir şekilde, toplam tirajı 357.000 olan
kitaplar Avarca olarak basıldı.Bu yıl dahil edilmediğinde, 1965-1972 yılları
arasında Avarca olarak basılan kitapların bu her yıla göre ortalama tirajı
129.300'dü.
b- 1971'de alışılmadık bir şekilde, toplam tirajı 47.000 olan
kitaplar Tabasaranca olarak basıldı.Bu yıl dahil edilmediğinde, 1965-1972
yılları arasında Tabasaranca olarak basılan kitapların her yıla göre ortalama
tirajı 19.000'di.
c- 1965'te alışılmadık bir şekilde, toplam tirajı 11.000 olan
kitaplar Tatça olarak basıldı.Bu yıl dahil edilmediğinde,1965-1972 yıllan
arasında Tatça olarak basılan kitapların her yıla göre ortalama tirajı
3.000'di. 1959 veya 1970 nüfus sayımlarında yer almadıkları için "Dağ
Yahudileri"nin nüfus başına düşen basım istatistiklerini kimsenin tayin
etmesi mümkün değildir.
d- 1972'de alışılmadık bir
şekilde toplam tirajı 208.000 olan kitaplar İnguşça olarak basıldı.Bu yıl dahil
edilmediğinde, 1965-1972 yılları arasında İnguşça olarak basılan kitapların her
yıla göre ortalama tirajı 33.700'dü.
e- 1969'da alışılmadık bir miktarda
toplam tirajı 45.000 olan kitaplar Nogayca olarak basıldı.Bu yıl dahil
edilmediğinde, 1965-1972 yıllan arasında Nogayca olarak basılan kitapların her
yıla göre ortalama tirajı 13.900'dü.
TabIo-5:1973'te KUZEY
KAFKASYA DİLLERİNDE VE RUSÇA YAYIMLANAN KİTAPLARIN SAYILARI VE TİRAJLARI VE BU
KİTAPLARIN TOPLAM TİRAJLARI
|
|
Kuzey Kafkasya dillerinde |
|
Rusça* |
|
|
|
|
Dil |
Kitap |
Her kitabın |
Toplam |
Kitap |
Her |
Toplam |
|
|
Sayısı |
ortalama |
tiraj |
Sayısı |
kitabın |
tiraj |
|
|
|
tirajı |
|
|
ortalama |
|
|
|
|
|
|
|
tirajı |
|
|
Abazaca |
5 |
520 |
2,600 |
t |
5,000 |
5,000 |
|
Abhazca |
13 |
1,040 |
13,520 |
4 |
18,750 |
75,000 |
|
Adığece |
13 |
1,000 |
13,000 |
3 |
53,333 |
160,000 |
|
Çerkesçe** |
5 |
560 |
2,800 |
1 |
7,000 |
7,000 |
|
Karaçayca** |
6 |
1,050 |
6,300 |
3 |
7,000 |
21,000 |
|
Nogayca |
3 |
1,170 |
3,500 |
2 |
12,500 |
25,000 |
|
Osetçe |
36 |
1,280 |
46,000 |
15 |
20,870 |
313,000 |
|
Kabardeyce/ |
|
|
|
|
|
|
|
Balkarca* * |
24 |
1,194 |
28,650 |
22 |
32,190 |
708,200 |
|
İnguşça |
1 |
1,000 |
1,000 |
3 |
28,333 |
85,000 |
|
Çeçence |
13 |
2,460 |
32,000 |
5 |
27,000 |
135,000 |
|
Dağıstan |
|
|
|
23 |
37,300 |
858,000 |
|
Avarca |
10 |
4,400 |
44,000 |
|
|
|
|
Dargice |
4 |
2,000 |
8,000 |
|
|
|
|
Kumukça |
6 |
2,167 |
13,000 |
|
|
|
|
Lakça |
8 |
1,875 |
15,000 |
|
|
|
|
Lezgice |
7 |
2,570 |
18,000 |
|
|
|
|
Tabasaranca |
3 |
1,166 |
3,500 |
|
|
|
|
Tatça |
1 |
1,000 |
1,000 |
|
|
|
|
Toplam |
157 |
1,604 |
251,870 |
80 |
29,590 |
2,367,200 |
(*) Bu rakamlar muhtemelen, verilen "etnik gruplar"dan
olan yazarlar tarafından yazılmış eserleri göstermektedir.
(**) Kabardeyce ve Balkarca eserlerin 1973'teki sayılan birlikte
verilmiştir.Bu sebeple Karaçay-Balkarca ve - Kabardey Çerkesçe eserlerin
sayısı tespit edilemez. Çerkesçe ve Karaçayca eserler burada ayrı olarak
verilmiştir.
Kaynak:
Vsesoyuznaya Knizhnaya Palata,
Ezhegodnik Knigi 1973 goda (Moskva: Kniga,1975), pp.450-505.
Kaynaklar:
*”Abhazya Parlamentosu’nun açıklaması”, Kafkasya
Yazıları, sayı 6, İlkbahar 1999.
*Acaristan Özerk Cumhuriyeti, “Batum
ve Havalisi Kültür Derneği”, İznik, tarihsiz.
*”Ahıska Türkleri’nin Sürgünüyle İlgili Bir Belge”, Kafkasya Gerçeği, sayı 10, Ekim 1992.
*Ali İhsan Aksamaz “Haydi Türkiye Demokratikleşmeye...” Yeni Kafkasya, Temmuz, 1994.
*Yura G. Argun, Abhazya’da Yaşam ve
Kültür, Nart Yayıncılık, İstanbul , 1990.
*İsmail Avcı Bucaklişi, “...Hasan Helimişi”, Kafkasya Yazıları, sayı 7, Sonbahar, 1999.
*İsmail Avcı Bucaklişi, “Lazuri Nena/ Laz dili”, Mjora, sayı 1, Kış 2000.
*Hüseyin Demirel, “Kafkasya’da Neler Oluyor?”, Bir Adım, sayı 1, Haziran, 1999.
*Aydın O. Erkan , Tarih Boyunca Kafkasya
,Çiviyazıları, İstanbul,1999.
*Hayri Ersoy, “Abazalar (Abhazlar) Üzerine Tarihçe”, Kafkasya Yazıları, sayı 1, İlkbahar , 1997.
*Dr. Vasfi Güsar, Cevdet Hapi, Rahmi Tuna, İzzet Aydemir, Orhan Alparslan,
Yaşar Bağ, Kafkasya Üzerine Beş Konferans,
Kültür Derneği, İstanbul, 1977.
*B. George Hewitt, “Çeçenler ve Komşuları”, Birikim,
sayı 78, Ekim, 1995.
*B. George Hewitt, “Güney Kafkasya ve Megrel-Lazların Kültürel Hakları”, Birikim, sayı 85, Mayıs, 1996.
*B. George Hewitt, “Diller Dağı: Kafkasya”, Tarih
ve Toplum, sayı 189, Eylül, 1999.
*N. S. Kruşçev, Kongre Gizli Raporu,
Pencere Yayınları, İstanbul, 1991.
*J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve
Sömürge Sorunu, Sol Yayınları, Ankara, 1994.
*M. Agtzidis, “The Persecution of Pontic Greeks in the Soviet Union”, Journal of Refugee Studies, Vol. 4,
no:4, 1991.
*Ronald Wixman, Language Aspects of
Ethnic Patterns/ Processes in the North Caucasus, The University of Chicago, İllionis, 1980.
*Ronald Wixman, The Peoples of the USSR,
Michigan, 1984.
Ali İhsan Aksamaz, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 199, Temmuz 2000, İletişim Yayınları,
İstanbul.
EKİ:
Sovyetler
Birliği döneminde Kafkasya Halkları
(1926, 1959, 1970 Nüfus sayımları)*
1926 1959
1970
Megreller**
242.990a
-
-
Acarlar***
71.426
-
-
Svanlar
13.218
-
-
Batslar
(Tuşlar) 7b
-
-
Abhazlar
56.957
65.430 83.240
Abazalar
13.825
19.591 25.448
Çirkasyenc
205.195 313.704 419.568
Adığeler
79.631 99.855
Çerkesler
65.270
30.453 39.785
Kabardeyler
139.925 203.620 279.928
Karaçaylar
55.123 81.403
112.741
Balkarlar
33.307
42.408 59.501
Osetler 272.272
412.592 488.039
İnguşlar
74.097 105.980
157.605
Çeçenler
318.522 418.756 612.674
Avaro-Andi-Didod 197.392 270.394 396.297
Avarlar
158.769 270.394 396.297
Andiler 7.840
-
-
Ahvahlar
3.683
-
-
Bulgulalar
3.054
-
-
Botlihler
3.354
-
-
Çamalalar
3.438
-
-
Godoberiler
1.425
-
-
Karatalar
5.305
-
-
Tindiler
3.812 -
-
Didolar
3.276
-
-
Bezhetalar
1.448
-
-
Hunzallar
106
-
-
Hvarşiler
1.019
-
-
Arçiler
863
-
-
Laklar
40.380
63.529 85.822
Dargiler
108.963 158.149 230.932
Kaytaklar
14.430
- -
Kubaçiler
2.371 -
-
Lezgiler
134.529e 223.129 328.829
Ağullar
7.653
6.709f 8.831
Rutullar
10.495 6.732g
12.071
Tsahurlar
19.085 7.321h
11.103
Kumuklar
94.549 134.967 188.792
Nogaylar
36.274
38.583
51.784
Tabasaranlar
31.983
34.700 55.188
Şahdag
Halkları 913i
-
-
Buduhlar
1j
-
-
Dzhekler
607k -
-
Hinaluglar
105l
-
-
Tatlar 28.705m
11.463n 17.109
Yahudi
Tatlar
25.974 25.225o
n.a.p
Udiler
2.455
3.678 5.919
Kaynaklar:
- USSR, Tsentral’noe Statisticheskoe
Upravlenie, Itogi vsesoyuznoy perepisi naseleniya 1970 goda (Moskva:
“Statistika”, 1973), vol. 4, Natsinol, nyy sostav naseleniya SSSR, table 1.
- USSR, Tsentral’noe Statisticheskoe
Upravlenie, Itogi vsesoyuznoy perepisi naseleniya 1959 goda (Moskva:
Gosstatizdat 1962), SSSR: Svodnyy tom, table 53.
- USSR, Tsentral’noe Statisticheskoe
Upravlenie, Vsesoyuznaya perepis’ naselniya 1926 goda (Moskva: Izdanie
Tsentralnogo Statistichesko Upravleniya, 1929), vol.17, SSSR: Svonyy tom.
Tables 6 and 9.
(*) Ronald Wixman, Language Aspects of Ethnic Patterns/ processes in the North Caucasus,
University of Chicago, Ilinois, USA, 1980.
(**) Lazlarla çok yakından akraba
olan Megreller, Güney Kafkasya’nın Otokton halkı olmasına rağmen, yazar
tarafından örnekleme bakımından bu grupta değerlendirilmiştir. Aynı durum
Svanlar için de geçerlidir. Ancak yazar, bu durumu çalışmasında belirtmiştir.
(ç.n.)
Megrellerin Abhazya Özerk
Cumhuriyeti’ndeki nüfusları ise, 1926’da 40.989 ve 1991’de 155.000 idi.
(Kaynak: Kafkasya Yazıları, sayı 1,
s.37, İlkbahar 1997)
(***) Ronald Wixman, The Peoples of the USSR, Michagen, 1984.
Notlar:
a İlaveten
milliyetlerini Megrel olarak belirtmeyen, ancak anadillerini
Megrelce olarak deklare eden yaklaşık 40 bin kişi bulunmaktaydı. Bunlar
muhtemelen, kendilerini “Gürcü” milliyetinden deklare eden Megrelce konuşan
Megreller idi. (Daha sonraki nüfus sayımlarında, 1926’daki 242.990 kişi de,
nüfus kayıtlarına yönetim tarafından “Gürcü” olarak geçirildi.ç.n.)
b
İlaveten milliyetlerini Bats olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Batsça
olarak deklare eden 2459 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini
“Gürcü” olarak deklare eden, Bastça konuşan Bastlardı.
c
1926’da Çerkesler (Circassians), yalnızca iki gruba bölündü (yönetim tarafından
ç.n.): Çerkesler ve Kabardeyler. Halbuki 1959 ve 1970’te üç gruba bölündüler
(yönetim tarafından, ç.n.): Adığeler, Çerkesler ve Kabardeyler.
Kabardino-Balkarya teritoryasındaki Çerkesler (Circassians) bütün nüfus sayımı
periyodlarında Kabardey olarak adlandırılmıştır (yönetim tarafından, ç.n.);
Karaçay-Çerkes teritoryasındaki Çerkesler, 1926’da ayrı Çerkes ve Kabardey
gruplarına bölündü (yönetim tarafından, ç.n.) Bununla birlikte, 1959 ve 1970’te
hepsi Çerkes olarak klasifiye edildi. Batı Çerkesleri 1926’da Çerkes olarak ve
1959 ve 1970’te Adığe olarak listelere geçirildi.
d
1926’da çeşitli Avaro-Andi-Dido hakları ayrı ayrı listelere geçirildi. 1959 ve
1970’te hepsi Avar olarak klasife edildi.
e
İlaveten milliyetlerini Lezgi olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Lezgice
olarak açıklayan yaklaşık 33 bin kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen,
kendilerini Azeri (Türk) milliyetinden açıklayan, Lezgice konuşan Lezgiler’di.
1959’da kendilerini tekrar Lezgi olarak adlandırmaları, 1926 ve 1959 yılları
arasındaki Lezgi nüfusundaki yüksek artışın nedenini açıklayacaktır.
f
İlaveten milliyetlerini Agul olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Agulca olarak
açıklayan yaklaşık 400 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Lezgi
milliyetinden deklare eden, Agulca konuşan Agullar’dı.
g
İlaveten milliyetlerini Rutul olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Rutulca
olarak deklare eden yaklaşık 550 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen,
kendilerini Lezgi veya Azeri milliyetinden deklare eden Rutulca konuşan
Rutullar’dı.
h
İlaveten milliyetlerini Tsahur olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Tsahurca
olarak deklare eden yaklaşık 1400 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen,
kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Tsahurca konuşan Tsahurlar’dı.
i İlaveten milliyetini Buduh, Dzhek
veya Hinalug olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Buduhça, Dzhekçe veya
Hinalugça olarak deklare eden yaklaşık 7.900 kişi bulunmaktaydı. Bunlar
muhtemelen, kendi halklarının dillerini konuşan, ancak kendilerini Azeri
milliyetinden deklare eden Şahdag halklarıydı.
j
İlaveten milliyetlerini Buduh olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Buduhça
olarak deklare eden yaklaşık 1994 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen,
kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Buduhça konuşan Buduhlar’dı.
k İlaveten
milliyetlerini Dzhek olarak belirtmeyen ancak anadillerini Dzhekçe olarak deklare
eden yaklaşık 3743 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri
milliyetinden deklare eden Dzhekçe konuşan Dzhekler’di.
l
İlaveten milliyetlerini Hinalug olarak belirtmeyen, ancak anadillerini
Hinalugça olarak deklare eden yaklaşık 1435 kişi bulunmaktaydı. Bunlar
muhtemelen, kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Hinalugça konuşan
Hinaluglar’dı.
m
İlaveten milliyetlerini Tat veya Dağ Yahudisi (bunlar için anadil Tatça’dır)
olarak belirtmeyen ancak anadillerini Tatça olarak deklare eden yaklaşık 31.400
kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri veya Ermeni
milliyetinden deklare eden Tatça konuşan Tatlar’dı.
n
İlaveten milliyetlerini Tat veya Dağ Yahudisi (bunlar için anadil Tatça’dır)
olarak belirtmeyen ancak anadillerini Tatça olarak deklare eden yaklaşık 9.600
kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri veya Ermeni
milliyetinden deklare eden Tatça konuşan Tatlar’dı.
o
1959’daki nüfus sayımlarında Dağ Yahudileri, genel “Yahudiler” (Jews / Evrei)
klasifikasyonunda listelere geçirildi. 1959 nüfus sayımlarında listelere
geçirilen Yahudiler’in 25.225’inin anadillerinin Tatça olduğu gözönünde
bulunduruldu. İlaveten, diğer diller (Azerice veya Rusça), anadilleri olarak
göz önünde bulundurulan büyücek bir Dağ Yahudisi grubu muhtemelen
bulunmaktaydı; ancak bu durum tespit edilememektedir.
p
1970’te Sovyetler Birliği’ndeki Dağ Yahudileri’nin sayısını saptamak için bir
yol bulunmamaktadır.
Çeviren: Ali İhsan Aksamaz, Tarih
ve Toplum Dergisi, Sayı 189, Eylül
1999, İletişim Yayınları, İstanbul
https://www.yeniturkiye.com/display.asp?c=0741
https://sonhaber.ch/sovyetler-birliginin-milliyetler-politikasi-ve-kafkasya/
Hiç yorum yok:
Yeni yorumlara izin verilmiyor.