Ali
İhsan Aksamaz: Bugüne kadar Fahri Kahraman, Nurdoğan
Abaşişi, Munir Yılmaz Avcı, Ramazan Kosanoğlu, Hasan Helimişi, Nazi Memişişi ve
Yaşa Tandilava’nın Lazca şiirlerini bestelediniz, çok güzel şarkılar ortaya
çıkardınız. Bu çalışmalarınız Türkiye ve Gürcistan’da büyük ilgi gördü. Bu
alanda yeni şarkılar ortaya çıkaracak mısınız?
Cihangir
Bilgin: Lazca şiir yazan insanlar
benim için çok değerlidir. Konuşmak ayrı,
yazmak ise sanatsal bir davranıştır. Lazcayı çok iyi bilen insanlarla
dostluğum ve aktif çalışmalarım hâlâ devam etmekte. Ben şahsen iyi derecede
bilmesem de Lazca konusunda kendimi geliştirmeye çalışıyorum. Biraz iddialı bir
söylem olacak ama içimde kalmasını da istemem. Şu ana kadar okunmuş,
yayınlanmış Lazca şarkıların toplamından çok daha fazla derleme ve beste
çalışmamın olduğunu ifade etmek isterim. Lazca yazılmış şiirsel ifadelerin
müzikal aktarımla ciddî katkılar sunacağına inanıyorum. Şiirin toplumsal
duyarlılıkta ve bilinç uyandırmada çok etkili olduğunu düşünüyorum.
Lazca şiir yazan Laz
aydınlarının emeklerine saygı duyuyorum. Selma Koçiva, M. Recai Özgün, Osman
Büyüklü, Kamil Aksoylu, İnci Derya Turna, Özer Ertaş, Timur Cumhur, Musa Cedeşi ve şimdi ismini hatırlamadığım birçok
insan Lazca şiirler yazdı. Ben de bu yürek dolusu yazımları müzikal eserlerle
taçlandırdım.
Ali
İhsan Aksamaz: Bugüne kadar Türkiye’de ve yurtdışında
nerelerde konserler verdiniz? Yeni konser projeleriniz var mı?
Cihangir
Bilgin: Yurt dışında konser
vermedim. Türkiye sınırları içinde bazı festivallerde sahne aldım. Görevim
dolayısıyla bulunduğum ilçede sıralı konserlerim devam ediyor.
Ali
İhsan Aksamaz: Laz Kültür Derneği’nin emektarısınız. Bu
dernek ne zaman ve nerede kuruldu? Birkaç cümle ile bize bu dernekten de
bahsedin, lütfen!
Cihangir
Bilgin: Karadeniz Ereğli’de 2000
civarında Laz vatandaşımızın olduğunu tahmin ediyorum. Yöresel derneklerin
olduğu bir ortamda Lazların da ortak kurumsal yapıda birbirlerini tanımalarını
kültürel ve sosyal anlamda paylaşımlarda bulunmalarını sağlamak amacıyla
Karadeniz Ereğli Laz Kültür Derneğini 2015 yılında kurduk. Panel, konser,
festival, gezi, arşiv ve dayanışmaya yönelik etkinliklerle çalışmalarımıza
devam ediyoruz.
“Megrel şairlerin şiirleriyle on yeni şarkı yaptım”
Ali İhsan Aksamaz: Yeni çalışmalarınız var mı? Bize müjdeli
haberleriniz var mı?
Cihangir
Bilgin: Megrelce ve Lazcanın
birbirlerine yakın kardeş diller olduklarını, aynı ağacın dalları olduğu vs. bu
söylemleri hep duymuşuzdur. Megrelce kök ve ifade biçimiyle Lazcaya çok yakın
bir dil olmasına rağmen, ortak paydada konuşabilmek sadece sosyal medyada
kişisel paylaşımlarla devam etmekte.
“Cumalepe boret” vs. bu tür söylemlerin
tıkanıp kalındığı bu süreçte kendimce bir karar aldım. Bir proje hazırladım ve
bitirdim. Megrelya’da ve yurt dışında yaşayan Megrel dostlarla tanıştım. Bu
diyaloglar sonucunda Megrelce şiir yazan şairleri de tanımış oldum. Bu şairlerin
şiirlerini konularına göre tasnif
ve tercüme çalışmaları yaptım. Ve de tanınmış on Megrel şairlerin
şiirleriyle on yeni şarkı yaptım. Megrelce ve Lazca iki kardeş diller diyoruz.
Böylece bu şarkılarla kurulacak bir köprünün iki kardeş dilin asırlar
sonrasında kucaklaşıp buluşmasına yol açacağını umut ediyorum.
Ali
İhsan Aksamaz: Durmadan, usanmadan çalışıyorsunuz.
Biliyorum, boşa harcayacak hiç zamanınız yok. Yine de sorularım için zaman
harcadınız. Bu söyleşi için size
teşekkür ederim. Başka sorum yok ancak sizin söylemek istedikleriniz veya
mesajlarınız varsa, lütfen, onları da söyleyin! Sağlıcakla kalın!
“Turkuaz”,
konserlerine devam ediyor
Cihangir
Bilgin: Lazcanın gelişmesi ve
yazılı kaynaklarının çoğalması için, Laz kadınlarının Lazca yazmamalarının çok
büyük bir eksiklik olduğunu belirtmek isterim. Akademik eğitim almış, konusunda uzman bu kadar Lazın yaşadığı bir
ülkede bazı Laz kadınları Latin alfabesine ilâve 7 harfi ezberleyerek Lazca yazma
konusunda sınıfta kaldılar. Hani diyoruz ya Anadili! Madem anadili... Laz kadınları bu mücadelede neden
yoklar? Neden yazmazlar?!
Bu röportajla şahsıma yer
ve zaman ayırdığınız için asıl ben size teşekkür ederim. Taşlar yerine oturana kadar Laz Dili ve kültürüne dair emek veren herkes
gibi mücadelemize devam edeceğiz.
Saygı
ve sevgilerimle sağlıcakla kalın.
Bitti…
+
Cihangir Bilgini: “Lazuri nenaşi mucadeles mevaqonatminonan!”- Noʒ̆ile- 4
Ali
İhsan Aksamaz: Aʒ̆işa Mtanebiva Fexri, Abaşişi Nurdoğani,
Aşik̆xasanişi Munir Yilmaz Avci, K̆lemurişi Ramazani, Helimişi Xasani, Memişişi
Nazi do Tandilava Yaşaşi Lazuri şiirepeşen kaydepe qvit, dido mskva Lazuri birapape
qvit; mskvaşati ibirt. Aya noçalişepe tkvani, ar k̆ele Turkiyes majura k̆ele
Gurcistanis dido inç̆elinu. Eşo miçkin ma.
Mcveşi do ağani Lazuri şiirepeten xolo ağani kaydepe- birapape-melodepe
qvatginonani, xolo entepe ibiratginonani? Pukironi ambaepe giğunani çkinda?
Cihangir
Bilgini: Lazuri şiiri naç̆arups
k̆oçepe çkimi şeni dido k̆imet̆oni ren. Oğarğalu do oç̆aru ren sanaturi oğodaba.
Lazuri nena dido k̆ai nauçkin k̆oçepe k̆ala manebroba komiğun do şurdoguriten noçalişepe
çkimis xolo mevaqonop. K̆ai dereceten va miçkin nati, şurdoguriten Lazuri nena
vigurap. Amʒika iddialoni ar notkvame iqvasunon mara xvala ma mo miçkit̆as: Aʒ̆işakis
naibirinu, gamoçkvineri Lazuri birapapeşi mtelişen çkva dido nok̆orobe do kaydeşi
noçalişepe komiğun, aya otkvalu minon. Lazuri
nenaten ç̆areli şiiruli noçalişepe çkimik andğaneri Lazuri musik̆aşi k̆ult̆uris
cidduro numxvacasunon, eşo vicer ma. Şiirik lamtinala gok̆uʒxinaps. Emuşeniti
musik̆a ren dido k̆ap̆et̆i unsuri yado vizmon.
Lazuri şiiri naç̆arups
Lazi gamantanerepeşi emeğepes guri çkimişen hurmet̆i mevumçinap. Selma K̆oçiva,
M. Recai Ozguni, Osman Buyuklu, Kamil Aksoylu, İnci Derya Turna, Ozer Ertaşi,
Timur Cumhuri, Musa Cedeşi do aʒ̆i coxope
mutepeşi navagomaşinen dido k̆oçik Lazuri şiirepe doç̆aru. Mati entepeşi gurepeşen
gamaxtimeri eya şiirepe universaluri zimaten musik̆aluri eserepe dop̆i.
Ali
İhsan Aksamaz: Aʒ̆işa Turkiye do Turkiyeş gale namu
semtepes k̆onserepe meçit? Xoş aʒ̆i k̆orona virusişi ndğalepes voret mara
xoloti gk̆itxat: Ağani k̆onserepeş p̆rojepe giğunani? Guris ağani muepe dologižinan?
Cihangir
Bilgini: Aʒ̆işa Turkiyeşi gale çkar
k̆onseri va mepçi. Turkiyeşi namtini fest̆ivalepes k̆onserepe komepçi. Resmuri dulya
çkimişi sebebiten, napxer noğas k̆onserepe meçamus mevaqonop
Ali İhsan Aksamaz: Ağani noçalişepe giğunani? Pukironi ambarepe
giğunani çkinda?
Cihangir
Bilgini: “Margaluri nena do Lazuri
nena artimajuraşa xolos cuma nenape renan, ar ncaşi t̆ot̆epe renan”, amusteri notkvamepe aʒ̆işa p̆anda mignapunan. Margaluri
nena, cinci do tkvala muşiten Lazuri nenaşa dido xolos ren, mara Margalepe
k̆ala oğarğaluşi şanşi xvala sosyaluri medyadaşi gzaten komiğunan. “Cumalepe boret” otkvaluşen do amusteri
notkvamepeşen mtini cumaloba va yeçkindun. Aya gagnapaten ma çkimebura ar k̆arari
komepçi; ar p̆roje pxaziri do voçodini. Samargalo do Samargaloşi gale
naskidunan Margali cumalepe k̆ala viçini. Entepe k̆ala dialogepe çkimişk̆ule,
Margaluri nenaten şiiri naç̆arups şairepe k̆ala viçini. Am şairepeşi şiirepe temat̆uro
tercume dop̆i. Edo vit Margali şairişi şiirepeten vit birapa dop̆ç̆ari. Margaluri
nena do Lazuri nena ren jur cuma nena, eşo ptkumert. Aşotenti aya birapapeten naik̆idasunon xincik
oşʒ̆anurepeşen doni artimajuraşen mendraneri jur cuma nena artimajuraşa
oxolosus nuşvelasunon, aşo mepşven ma.
Ali
İhsan Aksamazi: Lazuri K̆ult̆urişi Derneğişi emektari
ret. Aya derneği mundes, so geidginu? Amʒikata
aya derneğişenti molamişinit, mu iqven!
Cihangir
Bilgini: Noğa K̆aradeniz Ereğlis jur vit̆oşi (2000) Lazi
dobadonamşine çkini skidun yado guris goşamilaps. Semturi derneğepe komiğunan; aʒ̆ineri aya xalis
Lazepekti artimajura k̆ala içinan, k̆ult̆uruli do sosyaluri gagnapaten artimajuraşen
ambai uğut̆an yado K̆aradeniz- Ereğlişi Lazuri
K̆ult̆urişi Derneği coxoni derneği çkini 2015 ʒ̆anas dop̆k̆idit. P̆aneli, k̆onseri, fest̆ivali, goxtimupe, arşivi do
cumalobaşi faaliyet̆epes mevaqonopt.
Ali
İhsan Aksamazi: Udodginu, udoxunuten içalişept.
Komiçkin, mʒudişi oçodinuşi ora çkar va giğunan. Mara xoloti ora tkvani
oçodinit do k̆itxalepes mskvaşa nena gemiktirit. Aya int̆erviu şeni tkvan
şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi çkva
nenape varna mesajepe giğunan na, entepe miʒ̆vit mu iqven! Pimpili dixaşa!
Cihangir
Bilgini: Lazuri nenaşi omordinu,
opukiru do ç̆areli odudepeşi omanžinu şeni Lazi oxorcalepek Lazuri mutu va
ç̆arupan, aya ren dvark̆inoba. Ak̆ademiuri gamantana- gurapaşen gamaxtimeri dido
Lazi k̆oçi skidun dobadona çkinis, mara namtini Lazi oxorcalepek Lazuri alboni va
igurapan. Aya ren entepeşi oncğore. Nananena! P̆anda eşo va ptkumerti? Ena nananena
ren, aya mucadeleşi doloxe Lazi oxorcalepe muşeni va renan? Muşeni va ç̆arupan?!
Aya rop̆ort̆aji şeni ma tkvan
şukuri goğodapt. Lazuri nenaşi mjorakti
tanaşakis, Lazuri nena do k̆ult̆uris emeği
nameçaps majura k̆oçepe steri, çkinti mucadele çkinis mevaqonatminonan. Hurmet̆i do cumaloni qoropaten. K̆ai
guriten vižirat.
Diçodu…
+
ჯიჰანგირ ბილგინი: ლაზური ნენაში მუჯადელეს მევაყონათმინონან!”- ნოწილე- 4
ალი
იჰსან აქსამაზ:
აწიშა მთანებივა ჶეხრი, აბაშიში ნურდოღანი, აშიკხასანიში მუნირ ჲილმაზ ავჯი, კლემურიში რამაზანი, ჰელიმიში ხასანი, მემიშიში ნაზი დო თანდილავა ჲაშაში ლაზური შიირეფეშენ ქაჲდეფე ყვით, დიდო მსქვა ლაზური ბირაფაფე ყვით; მსქვაშათი იბირთ. აჲა ნოჩალიშეფე თქვანი, არ კელე თურქიჲეს მაჟურა კელე გურჯისთანის დიდო ინჭელინუ. ეშო მიჩქინ მა. მჯვეში
დო აღანი ლაზური შიირეფეთენ ხოლო აღანი ქაჲდეფე- ბირაფაფე-მელოდეფე ყვაგინონანი, ხოლო ენთეფე იბირაგინონანი? ფუქირონი ამბაეფე გიღუნანი ჩქინდა?
ჯიჰანგირ
ბილგინი: ლაზური შიირი ნაჭარუფს კოჩეფე ჩქიმი შენი დიდო კიმეტონი რენ. ოღარღალუ დო ოჭარუ რენ სანათური ოღოდაბა. ლაზური ნენა დიდო კაი ნაუჩქინ კოჩეფე კალა მანებრობა ქომიღუნ დო შურდოგურითენ ნოჩალიშეფე ჩქიმის ხოლო მევაყონოფ. კაი დერეჯეთენ ვა მიჩქინ ნათი, შურდოგურითენ ლაზური ნენა ვიგურაფ. ამციქა იდდიალონი არ ნოთქვამე იყვასუნონ მარა ხვალა მა მო მიჩქიტას: აწიშაქის ნაიბირინუ, გამოჩქვინერი ლაზური ბირაფაფეში მთელიშენ ჩქვა დიდო ნოკორობე დო ქაჲდეში ნოჩალიშეფე ქომიღუნ, აჲა ოთქვალუ მინონ. ლაზური ნენათენ ჭარელი შიირული ნოჩალიშეფე ჩქიმიქ ანდღანერი ლაზური მუსიკაში კულტურის ჯიდდურო ნუმხვაჯასუნონ, ეშო ვიჯერ მა. შიირიქ ლამთინალა გოკუცხინაფს. ემუშენითი მუსიკა რენ დიდო კაპეტი უნსური ჲადო ვიზმონ.
ლაზური შიირი ნაჭარუფს ლაზი გამანთანერეფეში ემეღეფეს გური ჩქიმიშენ ჰურმეტი მევუმჩინაფ. სელმა კოჩივა, მ. რეჯაი ოზგუნი, ოსმან ბუჲუქლუ, ქამილ აქსოჲლუ, ინჯი დერჲა თურნა, ოზერ ერთაში, თიმურ ჯუმჰური, მუსა ჯედეში დო აწი ჯოხოფე მუთეფეში ნავაგომაშინენ დიდო კოჩიქ ლაზური შიირეფე დოჭარუ. მათი ენთეფეში გურეფეშენ გამახთიმერი ეჲა შიირეფე უნივერსალური ზიმათენ მუსიკალური ესერეფე დოპი.
ალი
იჰსან აქსამაზ:
აწიშა თურქიჲე დო თურქიჲეშ გალე ნამუ სემთეფეს კონსერეფე მეჩით? ხოშ აწი კორონა ვირუსიში ნდღალეფეს ვორეთ მარა ხოლოთი გკითხათ: აღანი კონსერეფეშ პროჟეფე გიღუნანი? გურის აღანი მუეფე დოლოგიძინან?
ჯიჰანგირ
ბილგინი: აწიშა თურქიჲეში გალე ჩქარ კონსერი ვა მეფჩი. თურქიჲეში ნამთინი ჶესტივალეფეს კონსერეფე ქომეფჩი. რესმური დულჲა ჩქიმიში სებებითენ, ნაფხერ ნოღას კონსერეფე მეჩამუს მევაყონოფ
ალი
იჰსან აქსამაზ: აღანი ნოჩალიშეფე გიღუნანი? ფუქირონი ამბარეფე გიღუნანი ჩქინდა?
ჯიჰანგირ
ბილგინი: “მარგალური ნენა დო ლაზური ნენა ართიმაჟურაშა ხოლოს ჯუმა ნენა რენან, არ ნჯაში ტოტეფე რენან”, ამუსთერი ნოთქვამეფე აწი პანდა მიგნაფუნან. მარგალური ნენა, ჯინჯი დო იჶადე მუშითენ ლაზური ნენაშა დიდო ხოლოს რენ, მარა მარგალეფე კალა ოღარღალუში შანში ხვალა სოსჲალური მედჲადაში გზათენ ქომიღუნან. “ჯუმალეფე ბორეთ” ოთქვალუშენ დო ამუსთერი ნოთქვამეფეშენ მთინი ჯუმალობა ვა ჲეჩქინდუნ. აჲა გაგნაფათენ მა ჩქიმებურა არ კარარი ქომეფჩი; არ პროჟე ფხაზირი დო ვოჩოდინი. სამარგალო დო სამარგალოში გალე ნასქიდუნან მარგალი ჯუმალეფე კალა ვიჩინი. ენთეფე კალა დიალოგეფე ჩქიმიშკულე, მარგალური ნენათენ შიირი ნაჭარუფს შაირეფე კალა ვიჩინი. ამ შაირეფეში შიირეფე თემატურო თერჯუმე დოპი. ედო ვით მარგალი შაირიში შიირეფეთენ ვით ბირაფა დოპჭარი. მარგალური ნენა დო ლაზური ნენა რენ ჟურ ჯუმა ნენა, ეშო ფთქუმერთ. აშოთენთი აჲა ბირაფაფეთენ ნაიკიდასუნონ ხინჯიქ ოშწანურეფეშენ დონი ართიმაჟურაშენ მენდრანერი ჟურ ჯუმა ნენა ართიმაჟურაშა ოხოლოსუს ნუშველასუნონ, აშო მეფშვენ მა.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ლაზური კულტურიში დერნეღიში ემექთარი რეთ. დერნეღი მუნდეს, სო გეიდგინუ? ამციქათა
აჲა დერნეღიშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ!
ჯიჰანგირ
ბილგინი: ნოღა
კარადენიზ ერეღლის ჟურ ვიტოში (2000) ლაზი დობადონამშინე ჩქინი სქიდუნ ჲადო გურის გოშამილაფს. სემთური დერნეღეფე ქომიღუნან; აწინერი აჲა ხალის ლაზეფექთი ართიმაჟურა კალა იჩინან, კულტურული დო სოსჲალური გაგნაფათენ ართიმაჟურაშენ ამბაი უღუტან ჲადო კარადენიზ- ერეღლი ლაზური კულტურიში დერნეღი ჯოხონი დერნეღი ჩქინი 2015 წანას დოპკიდით. პანელი, კონსერი, ჶესტივალი, გოხთიმუფე, არშივი დო ჯუმალობაში ჶაალიჲეტეფეს მევაყონოფთ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
უდოდგინუ, უდოხუნუთენ იჩალიშეფთ. ქომიჩქინ, მცუდიში ოჩოდინუში ორა ჩქარ ვა გიღუნან. მარა ხოლოთი ორა თქვანი ოჩოდინით დო კითხალეფეს მსქვაშა ნენა გემიქთირით. აჲა ინტერვიუ შენი თქვან შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში ჩქვა ნენაფე ვარნა მესაჟეფე გიღუნან ნა, ენთეფე მიწვით მუ იყვენ! ფიმფილი
დიხაშა!
ჯიჰანგირ
ბილგინი: ლაზური ნენაში ომორდინუ, ოფუქირუ დო ჭარელი ოდუდეფეში ომანძინუ შენი ლაზი ოხორჯალეფექ ლაზური მუთუ ვა ჭარუფან, აჲა რენ დვარკინობა. აკადემიური გამანთანა- გურაფაშენ გამახთიმერი დიდო ლაზი კოჩი სქიდუნ დობადონა ჩქინის, მარა ლაზი ოხორჯალეფექ ლაზური ალბონი ვა იგურაფან. აჲა რენ ენთეფეში ონჯღორე. ნანანენა! პანდა ეშო ვა ფთქუმერთი? ენა ნანანენა რენ, აჲა მუჯადელეში დოლოხე ლაზი ოხორჯალეფე მუშენი ვა რენან? მუშენი ვა ჭარუფან?!
აჲა როპორტაჟი შენი მა თქვან შუქური გოღოდაფთ. ლაზური
ნენაში მჟორაქთი თანაშაქის, ლაზური ნენა დო კულტურის ემეღი ნამეჩაფს მაჟურა კოჩეფე სთერი, ჩქინთი მუჯადელე ჩქინის მევაყონათმინონან.
ჰურმეტი დო ჯუმალონი ყოროფათენ. კაი გურითენ ვიძირათ.
დიჩოდუ…
https://sonhaber.ch/cihangir-bilgin-lazca-mucadelemize-devam-edecegiz-bolum-4/
http://www.circassiancenter.com/tr/cihangir-bilgin-ile-soylesi/
