Beygua
Ömer Büyüka (1901- 2001)
1990’lı yıllara kadar, daha doğrusu Sovyetler
Birliği dağılana kadar, Abhaz- Abaza aydınlarının yayıncılık faaliyetlerinin
‘Çerkes aydınları’nın yayıncılık faaliyetlerinden ayrı geliştiğini söylemek pek
doğru olmaz. Ancak Abhaz- Abaza aydınlarından Beygua Ömer Büyüka, çalışma ve
yayınlanmış kitaplarıyla birçok açıdan apayrı bir önem ve yere sahip.
Bu makalede tarihçi, dilbilimci, yazar, şair ve
kültür elçisi Beygua Ömer Büyüka’yı kısaca sizlere tanıtacağım.
Dedesi Beygua Hasan, Sokhum’un Abjakua köyünden.
Beygua Hasan, 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı Türkiyesi- Çarlık Rusyası Savaşı)
zamanında köyünü terk etmek zorunda kalarak Osmanlı Türkiyesi topraklarına
gelen Abhazlar arasındadır. Zamanın Osmanlı Hükümeti tarafından Düzce’nin
(Efteni) Hacı Süleymanbey köyüne iskân edilirler.
Beygua Ömer, 1 Temmuz 1901’de dünyaya gelir. Doğuştan
gelen farklı üstün özelliklere sahiptir. Çok küçük yaşlarda onun bu üstün
özelliklerini büyükleri fark eder. Daha çocuk yaşlarda büyükleri tarafından
Osmanlı Alfabesi temelli Abhaz Alfabesi oluşturma çalışmalarına dâhil edilir.
İyi bir öğrenim görür. Ortaokulu Düzce’de, Liseyi Edirne’de okur. 1930’da
İstanbul Yüksek Orman Mektebi’nden mezun olur. Anadolu’nun çeşitli yerlerinde
görev yapar. 1964’de emekli olur ve İstanbul’a yerleşir.
Türkiye’nin kısmen demokratikleşmeye başladığı
1950’li yıllardan itibaren ve sonrasında ‘Çerkes Aydınları’nın yayımladıkları
“Yeni Kafkasya” ( İstanbul), “Kafkasya” (Ankara), “Kuzey Kafkasya” (İstanbul),
“Kafkasya Gerçeği” (Samsun) gibi dergilerde telif ve tercüme makaleleri ile
şiirleri yayımlanır.
BEYGUA
ÖMER, BİRÇOK İDDİALI ÇALIŞMAYA İMZA ATTI
Vefât ettiği 2001’e kadar kendisini “Kafkasoloji
araştırmaları” ile Abhaz Dili çalışmalarına vakfetti. 1960’lı yılların ikinci
yarısından itibaren zamanın birçok Abhaz- Abaza gencinde dil, tarih ve kimlik
bilincinin açığa çıkmasını sağlamakla kalmadı, kendisiyle bağlantı kuran bazı
gençleri kolektif çalışmalarda sorumluluklar vererek örgütledi ve günümüz Abhaz-
Abaza aydınlarının yetişmesine de katkı sağlamış oldu.
Beygua Ömer, gündelik siyasetin girdabında boğulup
yok olma tehlikesinden hep kendisini koruyarak Abhaz Dil ve kimliğini yaşatmaya
yönelik ciddî ve kalıcı çalışmalar yaptı; günümüz Abhaz- Abaza aydınlarına da örnek
oldu. Anadili Abhazca ile Türkçe, Osmanlıca, Farsça, Arapça ve Süryaniceye hâkim
olmasının yanı sıra Fransızca, Almanca ve Rusçaya da âşinâydı. Doğuştan
getirdiği üstün özellikler, zamanla edindiği birikim, anadili sevgisi ve
sahiplenişi, Kafkasolojiye olan ilgi ve çalışmaları köy kökenli fakat kentli
bir aydın olan Beygua Ömer’i daha da fazla okumaya, araştırmaya,
değerlendirmeye, yazmaya ve kendi imkânlarıyla da kitaplarını yayınlatmaya yöneltti.
Beygua Ömer’in bir diğer özelliği de, 20. yüzyılın
başlarında ve sonraki yıllarda Türkiye ve Kafkasya’da yaşanmış sosyal olay,
olgu ve süreçlere ya doğrudan tanık olması ya da bu süreçler içinde doğrudan ya
da dolaylı olarak yer alan kişileri tanımış ve onların tanıklıklarını ilk
ağızdan duymuş olmasıdır. Yusuf İzzet Met (1876-1922), İsmail Hakkı Berkuk
(1890-1954), Vasfi Güsar (1895- 1978), Hayri Domaniç (1923-2010), İzzet Aydemir
(1925- 2005) Beygua Ömer’in tanığı kişilerden yalnızca birkaçıdır.
Beygua Ömer, Kiril temelli Abhaz Alfabesini çok
önceden öğrendiği ve çeşitli kanallardan Sovyetler Birliği’nde Abhazca/ Abazaca
yayınlanmış kitapları edinip çok rahatlıkla okuduğu için anadilini diri
tutmakla kalmadı geliştirdi de. Beygua Ömer, elindeki bu Abhazca/ Abazaca kaynakları
gençlerle paylaşarak onların anadillerini geliştirmelerinin de yolunu açtı.
BEYGUA
ÖMER, ABHAZYA ÖZERK SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETİNİ ZİYARETİ SIRASINDA DUYGULU
ANLAR YAŞADI (1975- FOTOĞRAFLAR: DAK/ NAALA AVİDZBA)
Beygua Ömer’in makale ve şiirleri yalnızca Türkiye’deki
“Çerkes Aydınları”nın çıkarttıkları çeşitli dergilerde değil, Sovyetler
Birliğinin 15 birlik- cumhuriyetinden birisi olan Gürcistan Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetine bağlı Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinde çıkan “Alaşara”/ “Aydınlık” ve “Apsnı Kapşı”/ “Kızıl
Abhazya” adlı yayın organlarında da Abhazca olarak yayınlandı. Öyle ki
Türkiye’deki Abhazlar- Abazalar arasında olduğundan çok daha fazla Sovyetler
Birliği’nde tanınıyor ve takdir ediliyordu.
Bazı şiirleri Abhaz kompozitörler tarafından
bestelenen Beygua Ömer’i konu alan belgesel bir film Abhazya Özerk Sovyet
Sosyalist Cumhuriyetinde yapıldı. Abhazca şiirleri kendi biyografisiyle beraber
Sokhum’da yayınlandı. Abhaz Hükümeti tarafından kendisine “Dırmıt Gulya Devlet
Ödülü” verildi. 1975’te Abhazya ziyareti sırasında Sovyet Hükümeti tarafından
kendisine tahsis edilen ev daha sonra müzeye dönüştürüldü. Adı Sokhum’da bir
caddeye verildi.
Beygua Ömer’in yayınlanmış çalışmaları: “Abhazca
Duvar Takvimi (1969)”, “Abhaz Mitolojisi Anaç Mı? (1971)”, “Hazreti İbrahimle
Awubla ve Kafkasyalılar (İstanbul, 1975)”, “Kafkas Kaynaklarına Göre İlk
Yaratılışlar- İnsanlık- Kafkas Gerçekleri (2 cilt, İstanbul, 1985- 1986)”,
“İstanbuldaki Abhaz Sesi (Abhazca Şiirler), Sohum, 1992”, “Kafkas Aahları
(Türkçe Şiirler), İstanbul, 1992)”, “Abhaz Tarihinin İskeleti (İstanbul,
1992)”, “Abhazca İlk Dil Mi? (İstanbul, 1993).
Türkiye’nin NATO, Sovyetler Birliği’nin VARŞOVA
askerî paktları içinde hasım oldukları yıllarda bile Beygua Ömer, yalnızca Türk
Vatandaşı Abhazlar- Abazalar ile Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Vatandaşı Abhazlar arasında bir kültür elçisi olmakla kalmadı, temelleri
Anadolu’nun Kurtuluş Savaşı yıllarında Gazi Mustafa Kemal ile Vladimir Lenin
tarafından atılan Türkiye Cumhuriyeti-Sovyet Rusya dostluğuna da katkı sağlayan
bir aydın oldu.
Beygua Ömer ,“Kuzey Kafkasya Kültür Dergisi”nin
1998/ 71. sayısında Kenan Kaplan ile yaptığı söyleşide önemli tespitlerde
bulunuyordu. Sözü Beygua Ömer’e bırakıyorum:
“Kafkasya’dan
zorla göç ettirilenlerin acılarını dinleye dinleye büyüdüm. Ve kendimi milletimin
dil tarih ve kültürüne adadım. Elbette söz Kafkasya’dan açılınca söyleyeceğim
çok şey olacaktır… (…) Politik olmamak koşuluyla kendi hakkımızda bilimsel
araştırmalar yapmamız da mümkündür. Böylece dil, tarih ve milliyetimize ait
gerçekleri de sergilemiş oluruz… (…)”
(Önerilen okumalar: “Abhazya
Parlamentosu’nun Açıklaması”, Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi,
İstanbul, 1999; Adile Abbasoğlu (Çeviren: Oktay Çkotua), “Unutulmaz Anılar”, As
Yayın, İstanbul, 2008; Ali İhsan Aksamaz, “Çerkes Aydınlarının Yayıncılık
Faaliyetleri”, sonhaber.ch, 26 III 2020; Arifa Kapba, “Abhaz Kültürünün
Tutkunu: Omer Beyguaa”, abaza.org.tr, 1 VII 2019; Erol Kılıç Kutalia, “Abaza Kimliği- Abazalar/
Abhazlar:Tek Millet: Üç Diyalekt, İki Ayrı Alfabe”, ozgurcerkes.com, 6 VIII
2020; Gerg Amıcba (Çeviren: Hayri Ersoy), “Abhazlar, Lazlar”, Nart Yayıncılık,
İstanbul, 1993; Hayri Ersoy, “Dili, Edebiyatı ve Tarihi İle Çerkesler”, Nart
Yayıncılık, İstanbul, 1993; Ömer Büyüka,
“Tarihte Osmanlı Abhazları”, Kafkasya Yazıları, sayı 1, Çiviyazıları Yayınevi,
İstanbul, 1997; “Ömer Büyüka Beygua”, kapba.de; Sefer E. Berzeg, “Kafkas
Diyasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü”, Kafkasya Gerçeği Yayınları,
Samsun, 1995; Sefer E. Berzeg, “Abhaz Yazar Ömer Beygua’dan Bir Vubıh’a
Mektuplar”, Kuban Matbaacılık Yayıncılık, Ankara, 2011; Yura G. Argun
(Çevirenler: Hayri Ersoy ve Yalçın Karadaş), “Abhazya’da Yaşam ve Kültür”, Nart
Yayıncılık, İstanbul,1990)
27 XI 2020
https://abhazpostasi.com/yazarlar/ali-ihsan-aksamaz/beygua-omer-buyuka-1901-2001/274/
