Mehmet
Yasin Çelikkıran (1927- 1996)
Çerkes/ Adige Aydınlarından тıэшъу/ T’eşu Mehmet
Yasin Çelikkıran 1927’de Gaziantep’te doğdu. Babası Şerif Bey, Adigelerin Şağsığ
boyunun T’eşu ailesinden. T’eşu ailesi 1864’de Kuzey Kafkasya’dan Osmanlı
Türkiyesi’ne sürüldü. T’eşu ailesi önce, o zamanlar sınırlarımız içindeki
Balkanlara, Priştine’de iskân edildi. 1877- 1878 Osmanlı Türkiyesi- Çarlık
Rusyası arasındaki (93) Harbi sonrasında imzalanan Edirne Antlaşmasıyla T’eşu
ailesi de ikinci bir sürgüne uğrayarak Anadolu’da iskân edildi.
Mehmet Yasin Çelikkıran, öğrenimine Kahramanmaraş’ta
başladı. Orta öğrenimi sırasında yapılan sınavda Türkiye birincisi oldu.
Böylelikle de Galatasaray Lisesi’nde yatılı okuma hakkı elde etti. 1949’da
mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde okudu. Ancak öğrenimini
yarıda bıraktı. Daha sonra Galatasaray İktisadî Ticarî Bilimler Akademisi’nden
mezun oldu.
1955’te askerlik hizmetini tamamladıktan sonra
İstanbul Belediyesi’nde, Galatasaray Lisesi’nde ve Turizm Bakanlığı’nda çeşitli
görevlerde bulundu. 1990’da emekli oldu.
İki evlât babası olan Mehmet Yasin Çelikkıran
Türkçe, Adigece, Fransızca ve İngilizce biliyordu.
Çeşitli
dergilerde telif ve tercüme makaleleri yayımlandı
1946’dan başlamak üzere İstanbul Kafkas Kültür
Derneği’nde uzun yıllar yöneticilik yaptı. Yalnızca Kuzey Kafkasyalıların
Türkiye’deki dernekleriyle değil, Ürdün, Suriye, İsrail ve ABD’deki
dernekleriyle de dostane ilişkiler kurdu ve bunlar arasında olması gerektiği
şekilde bağlantıların kurulması ve geliştirilmesinde yoğun çaba sarf etti.
‘Kafkas’, ‘Yeni Kafkas’, ‘Kafdağı’, ‘Yeni Kafkasya’,
‘Alaşara’ adlı periyodiklerde telif ve tercüme çalışmaları ya da röportajları
yayınlandı.
Sovyetler Birliği’nde “glasnost/ açıklık” rüzgârları esmeye başladığında,
Türkiye’den Kuzey Kafkasya’ya ilk turistik grup gezi organizasyonu
gerçekleştirdi. Türkiye ve İsrail’den grupların Kuzey Kafkasya’ya turistik
gezilerini organize etti.
Mehmet Yasin Çelikkıran, çocukluğunda ailesinden
öğrendiği Adigece ile yetinmedi. Esas olarak Sovyetler Birliği döneminde temeli
atılan ve gelişen Yazılı Adige Edebiyatı’yla ilgili yayınlanmış çeşitli kitapları
Soğuk Savaş yıllarında çeşitli vasıtalarla edindi. Kiril temelli Adige
alfabesini kısa sürede öğrendi ve orada yayınlanmış Adigece kitap, dergi ve
gazeteleri okuyarak anadilini geliştirdi.
“Adigece- Türkçe”/ “Türkçe- Adigece” bir sözlük
çalışmasına başladı. Ancak 1980- 1990’lı yılların Türkiye’sindeki siyasî iklim
ile dilbilimsel ve teknolojik imkân ve kabiliyetler el vermediği için sözlük
çalışmalarını maddî imkânlarını zorlayarak Maykop’ta kitaplaştırmaya karar
verdi. Böylelikle de çalışmalarından ‘Türkçe- Adigece Sözlük” 1991’de, ‘Adigece-Türkçe
Sözlük’ 1992’de Maykop’ta yayımlandı.
Maykop’da
yayımlanan iki sözlük çalışması
“Bir siz eksiktiniz!
Başımıza bir de siz mi çıktınız?!”
(‘Yeni Kafkasya Gazetesi’nin Cağaloğlu’ndaki
ofisinde bir sohbetimizde anlattıklarından:
)
Mehmet Yasin Çelikkıran, bir ilki dostlarının da
yardımıyla Maykop’da gerçekleştirir. Yıllarca emek verdiği sözlük çalışmasını
oradaki dostlarının psikolojik ve teknik yardımlarıyla, Adigece dilbilimsel ve
teknolojik imkân ve kabiliyetlerin yüksek olduğu Maykop’da yayınlatmayı
başarır. Şimdi iş Maykop’da basılan sözlüklerin Türkiye’ye getirilmesine kalır.
Maykop’tan bir aracın bagajına yüklenen sözlük
paketleri Sarp Sınır Kapısı’na kadar kazasız- belâsız ulaşır. Gürcistan
Sarp’ından girerler. Türkiye Sarp’ında gümrük görevlileri yaptıkları mutâd
kontrollerde sözlük paketlerini görürler ve hemen amirlerine haber verirler.
Amir sorar:
-Bunlar ne?
- Sözlük. Çerkesçe sözlük.
Amir, sorulan sorulara kendisinden emin bir şekilde cevap
vermesine de içerlemiş olmalı ki:
-Kürtler yetmiyordu, bir siz eksiktiniz! Başımıza
bir de siz mi çıktınız?!
Mehmet Yasin Çelikkıran, münasip bir lisanla gereken
cevabı verir. Amir inatçıdır:
-Bu kitaplar buradan Türkiye’ye giremez. İzin
vermem!
Amir’in sözlükleri çöpe atmakta kararlı olduğunu
konuşma ve tavırlarından anlar ve sorar:
-Bu kitapları burada bırakamam. Ne yapmam
gerekiyor?!
Amir, Mehmet Yasin Çelikkıran’ın sakin ve kararlı
duruşu karşısında:
-Devletten yazı getir! Bölücü ve yıkıcı yayın
olmadığına dair yazı getir! O zaman veririm.
Amir’den bir hafta süre ister. Mehmet Yasin Çelikkıran,
birkaç da sözlük talep eder. Amir, istemeye istemeye birkaç sözlüğü verilir.
Mehmet Yasin Çelikkıran doğrudan İstanbul’a gelir.
Dinlenir. Traş olur. Biraz kendine gelir. Ankara’daki birkaç dostunu telefonla
arar. Durumu anlatır. Yardım ister. Akşamına da elindeki birkaç sözlükle
Ankara’ya gider. Devletin ilgili birkaç kurumundan bu sözlüğün “bölücü ve
yıkıcı yayın olmadığına dair” resmî yazıları Ankara’daki dostlarının da
yardımıyla kısa sürede alır.
Yine vakit geçirmeden Ankara’dan bir otobüse atlar
ve Hopa- Sarp Sınır Kapısı’na döner. Resmî yazıları muhatap Amir’e teslim eder.
Amir, çaresiz sözlükleri teslim eder. Ancak sözlüklerin önemli bir bölümü sular
içindeki depoda bekletildiği için okunamaz hale gelir.
Mehmet Yasin Çelikkıran, sağlam kalmış sözlükleri
toplar ve İstanbul’a doğru yola çıkar.
Türkiye’de
yayımlanan iki kitabı: “Çerkes atasözleri ve deyimleri” ile “ Çerkes Masalları”
Yayınlanmış çalışmaları: “Türkçe- Adigece Sözlük” (Adige
Cumhuriyeti, Maykop, 1991); “Adigece- Türkçe Sözlük” (Adige Cumhuriyeti, Maykop,
1992); “Çerkes Atasözleri ve Deyimleri”
(Tüm Zamanlar Yayıncılık, İstanbul, 1994); “Çerkes Masalları” (Kafder
Yayınları, Ankara, 2001).
Vefâtıyla taslak olarak kalan çalışmaları: “Kafkasya’da
Sülâleler Endeksi” ile “Kafkasya’da Köyler Listesi”.
Mehmet Yasin Çelikkıran 3 Ocak 1996’da geçirdiği trajik
bir trafik kazasıyla aramızdan ayrıldı.
(Önerilen
Okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “İsrail Çerkesleri ve Kültürel Otonomi”,
sonhaber.ch, 16 II 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Çerkes Aydınlarının Yayıncılık
Faaliyetleri”, sonhaber.ch, 26 III 2020; Hadeqhatly Asker, “Sağolasin Yasin”,”,
Adighe Maq, Maykop, 6 II 1991; Yasin Çelikkıran, “ Kuzey Kafkasya’ya Turistik
Grup Gezisi Düzenlendi”, Kafdağı Dergisi, sayı 31- 32, Ankara, 1989; Yasin
Çelikkıran, “Kuzey Kafkasyalıların Kültürel Örgütlenme Çalışmaları”, Kafdağı
Dergisi, sayı 51- 52, Ankara, 1991/ kafdav.org.tr; Sefer E. Berzeg, “Kafkas
Diasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü, Kafkasya Gerçeği Yayınları, Samsun,
1995).
Ali İhsan Aksamaz, 4
I 2021
