“Şimdi düşmanlık ve kavganın zamanı
değil! Şimdi sevgi ve kardeşliğin zamanı!”
(Ön
açıklama: Bugünkü misafirim Laşa Kodua. Laşa Kodua, Facebook’dan arkadaşım.
Kendisi Gürcistan’da boksör, güreşçi, spor insanı; ben böyle biliyorum. Lazca’ya
da düşkün. Laşa Kodua ile internet üzerinden bağlantı kurdum. Biyografisi,
hayat hikâyesi ve kardeşliğe ilişkin konuştuk. Bu metin o söyleşimize ait. Ali
İhsan Aksamaz)
+
Ali İhsan Aksamaz: Laşa Bey, biyografinizle başlayalım, lütfen!
Gürcistan’ın hangi bölgesinde, hangi kentinde veya hangi köyünde; nerede
doğdunuz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Şimdi nerede yaşıyorsunuz? Ne iş
yapıyorsunuz? Hangi dilleri biliyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız var mı?
Laşa Kodua: Selâm Lazlar! Tanrı, sizi mutlu kılsın! Göğe erişin!
Bu söyleşi için size çok teşekkür ederim, Ali Bey. Başkent Tiflis’te doğdum,
1977 yılında. (Biz Megreller Tiflis’e Karti diyoruz) 1995 yılında Tiflis’teki
31nci okulu bitirdim.1999 yılında Gürcistan Spor Akademisini bitirdim. Şimdi
Tiflis’te yaşıyorum. Babam ve erkek kardeşimle beraber bir spor salonumuz var.
Megrelce, Lazca, Gürcüce, Rusçayı iyi konuşuyorum; biraz da İngilizce
biliyorum. Evliyim. İki çocuğum var.
Ali İhsan Aksamaz: Spor adamısınız; boksör ve güreşçisiniz; öyle
biliyorum. Lütfen, bize spor yaşamınızdan bahsedin!
Laşa Kodua: Çocukluğumda 6 yıl boyunca hep futbol oynadım, ancak
sonra karate de ilgimi çekti. Şimdi de bu işin içindeyim. Gençliğimde Gürcistan
şampiyonuydum. Dünya çapında ödül sahibiydim. Şimdilerde antrenörlük yapıyorum.
Karatenin yanı sıra boksu da, judoyu da seviyorum.
“Babam ve erkek kardeşimle beraber
bir spor salonumuz var”
Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum, Siz Lazca da biliyorsunuz. Nereden
öğrendiniz, kimden öğrendiniz Laz dilini? Neden Laz Diline düşkünsünüz?
Laşa Kodua: Ali Bey, bu soru için size teşekkür ederim.
Megrelceyi hep biliyordum, fakat Lazcayı da bir ay içinde öğrendim. Ben,
Lazcayı çok seviyorum; çok tatlı bir dil. Çocuktum, yaz mevsimiydi; köyüme
gittim. Orada dedem, bana hep şöyle diyordu: “Laşa, evlâdım, biz de Laz’ız.
Eski devletimizin adı (“კოლხეთი/ ლაზიკა/ ეგრისი”) “Kolkheti/ Lazika/ Egrisi” idi. Tarihini öğren. “İşte
böyle diyordu dedem. Böylece ben de önce bir ilgi uyandı, sonra da Lazlara ve
Laz Diline ilgi duydum. Tanrı, dedeme rahmet etsin!
Ali İhsan Aksamaz: Ben politikacı değilim, kültür adamıyım. Bu duygu ve
düşünceyle de size söylüyorum. Yaklaşık otuz yıldır hep duyuyorum; Gürcistan ve
Türkiye’den kimi Gürcü aydınları sürekli olarak “Lazlar Gürcü; Lazca Gürcücenin
lehçesi” diyorlar. Evet; Lazlar, Megreller, Gürcüler ve Svanlar kardeş; bunu
biliyorum, ancak hepsinin de ayrı ayrı birer dili var. Durmadan “Lazlar Gürcü;
Lazca Gürcücenin lehçesi” diye söylemek ve yazmak, düşmanlık değil mi? Siz ne
düşünüyorsunuz? Lazca yaşamayınca, kardeşlik yaşayacak mı? Size siyasî duygu ve
anlayışla sormuyorum ben. O insanların bu çeşit duygu ve anlayışı kardeşliğin
bir nişanesi mi? Bu duruma ilişkin ne düşünüyorsunuz? Lütfen, bana bir
söyleyin, ben de iyice duyayım!
Laşa Kodua: Ali Bey, bu çok ilginç bir soru. Ben bir şey
biliyorum ki, şimdi düşmanlık ve kavganın zamanı değil! Şimdi sevgi ve
kardeşliğin zamanı! Biz, büyük bir aileyiz. Lazca ve Megrelce, Güney Kafkasya
dilleri; Gürcüce ve Svanca ile aynı grup içinde.
Ancak; bir
şeyi herkes duysun, bütün dünya duysun: Lazca dildir; başka bir dilin lehçesi
değildi ve gelecekte de olmayacak! Laz Dili yaşayacak ve gelişecek. Lazcayı
yaşatmak ve gelişmesi için Lazca- TV, kitaplar, okullar olacak. Yaşasın Laz
Dili!
Ali İhsan Aksamaz: Laşa Bey, ben size teşekkür ediyorum. Bana güzelce
cevaplar verdiniz. Başka söyleyecekleriniz varsa, onları da söyleyin, lütfen! Tanrı,
sizi çoluk- çocuğunuzla her zaman mutlu etsin. Göğe yükselin, sakalınız yere
ulaşsın!
Laşa K̆odua: Ali Bey, çok teşekkür ederim bu duygu ve sözleriniz
için. Her zaman kutlu olun ve Tanrı size güç versin! Ben Lazları seviyorum.
Bizim damarlarımızda aynı kan dolaşıyor. Ben Megreli’m, sizin gibi de Lazı’m.
Laz Kardeşlerim, Lazcayı yok etmeyin! Lazca ölmeyecek! Biz Lazlar ve Megreller
büyük bir tarihin sahibiyiz. Çok köklü bir dilimiz var; geleneklerimiz ve
kültürümüz var. Bu sebeple Tanrı'ya ve Atalarımıza teşekkür edelim!
+
(Önerilen
Okumalar: Ahmet Mican Zehiroğlu, “Antik Çağlarda Doğu Karadeniz”,
Çiviyazıları/ Mjora Yayınevi, İstanbul, 2000; Bakur Gogokhia: “Kimliğin en
büyük nişanesi dildir!”, 8 II 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; Giga Kavtaradze: “Hayat yalnızca para ve yemek
değil!”, 16 I 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi
G. Karçava: “Bir dilde başka dillerden ne kadar çok ödünç kelime varsa, o dilin
o kadar eski, zengin ve bir kültür dili
olduğunu anlayabiliriz!”, 6 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr/ hyetert.org; Gogita Çitaia: "Tarihimiz övünülecek
zenginlikte", 5 VIII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; İuri Ğvincilia: "Dilimizin adını duymak bile
istemiyorlar!", 31 VII 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr;
Kolkhuri podkast editörü: “Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!”
, 28 I 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Biz
Gürcistan’da, siz Türkiye’de dilimizi yaşatalım; bunu yapabiliriz!”, 23 II 2021,
sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr;Yaşa Tandilava: “Müze
tarihtir!”, 24 I 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Zaal
Calağonia, “Yaşasın dillerimiz Lazca ve Megrelce!”, 28 VI 2022, sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr)
+
“Haʒ̆i duşmanobaşi do ok̆ok̆idinuşi ora varen.
Haʒ̆i oropaşi do cumalobaşi ora ren!”
(Goʒ̆otkvala:
Andğnari sumari çkimi ren Laşa K̆odua. Laşa K̆odua ren çkimi manebra
feysbuk̆işen. Emu ren boksori, mark̆ine, sp̆ort̆meni; eşo miçkin ma. Lazuri
nenaşati toli kuğun. Laşa K̆odua k̆ala int̆ernet̆işi gzaten bğarğali ma.
Biyografi do sp̆ort̆uli skidala muşi do çkineburi cumalobaşen bğarğalit çkin.
Aya ren int̆erviu çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: Laşa Begi, biyografi tkvaniten gevoç̆k̆at, mu iqven!
Gurcistanişi namu muxuris, namu noğas varna namu oput̆es; so yeçkindit tkvan?
Namu nʒ̆opulapes igurit? Aʒ̆i so skidut? Mu dulya ikipt? Namu nenape giçkinan?
Çileri reti? Berepe giqonunani?
Laşa K̆odua: Xela do k̆aobate, Lazepe çkimi! Ğormotik goxelan!
Nʒaşa extit! Didi mardi, Ali Begi, ham int̆erviuşeni. Yepçkindi nananoğa Tbilisis
(Margalepek Karti vuʒ̆umert) 1977 ʒ̆anas.1995 ʒ̆anas Tbilisişi 31-a sk̆ola
voçodini.1999 ʒ̆anas Okorturaşi sp̆ort̆işi ak̆ademia voçodini. Haʒ̆i Tbilisis
pskidur. Sp̆ort̆uli saloni miğunan babaçkimis, cumaçkimis do ma. Margaluri,
Lazuri, Korturi, Rusuri k̆ai visinapam do mʒika İngilizuriti komiçkin. Çileri
vore do jur bere miyonun.
Ali İhsan Aksamazi: Sp̆ort̆meni ret; boksori do mark̆ine ret tkvan; eşo
miçkin ma. Sp̆ort̆uli skidala tkvanişen molamişinit, mu iqven!
Laşa K̆odua: Ma berobaşi oras k̆uçxeşburti visteromt̆i mteli 6
ʒ̆anas, mara emuşk̆ule k̆arat̆e maʒ̆onu do haʒ̆iti ham dulyas vore.
Ağnemordalobaşi oras Okorturaşi şamp̆ioni kovort̆i. Dunyaşi p̆rizioriti
kovort̆i do eşo. Haʒ̆i t̆reneri vore. K̆arat̆eş k̆ule boksiti dido maʒ̆onen do
judoti.
Ali İhsan Aksamazi: Ma komiçkin, tkvan Lazuri nenati kogiçkinan. Solen
igurit, mişen igurit Lazuri nena? Muşeni toli giğunan Lazuri nenaşa?
Laşa K̆odua: Ham ok̆itxuşeni didi şukuri giʒ̆umert, Ali Begi.
Margaluri p̆anda komiçkit̆u, mara Lazuriti dobiguri ar tutaşi doloxe. Ma dido
p̆orom Lazuri nenas. Dido loʒa nena ren.
Bere vort̆i,
monç̆inora t̆u do oput̆e çkimişa vigzali. Hek badi çkimi p̆anda miʒ̆umert̆u:
Laşa, çkuti Lazepe voret. Oxenʒale çkunis Lazik̆a/ Egrisi coxot̆u.Tarixi skani
diguri-ia miʒ̆umert̆u do ekolen miğut̆u fara int̆eresi do ek̆ule oropa Lazepeşi
do Lazuri nenaşi. Ğormotik oçxonas badi çkimişi şuri.
Ali İhsan Aksamazi: Ma p̆olit̆ik̆osi va vore, k̆ult̆uriş k̆oçi vore. Edo
aya zmona do gagnapaten giʒ̆umert. Mexole (30) eçi do vit ʒ̆anaşen doni ma
vognap; meleni- moleni namtini Gurci/ Kortu gamantanerepek udodginu “Lazepe
Gurci renan; Lazuri ren Kortuli nenaşi dialekt̆i”-ya tkumernan. Ho; Lazepe,
Margalepe, Kortupe/ Gurcepe do Svanepe/ Şonepe cuma renan; ma aya komiçkin,
mara entepes tito nena kuğunan. “Lazepe Gurci renan, Lazuri ren Kortuli nenaşi
dialekt̆i” yado udodginu otkvalu do oç̆aru cumaloba reni, duşmanoba/ mt̆eroba
reni? Tkvan mu izmont? Lazuri va skidaşi, cumaloba çkini skidasunoni?
P̆olit̆ik̆uri zmona do gagnapaten va gk̆itxup ma. Em k̆oçepeşi amk̆ata zmona do
gagnapa, cumalobaşi nişani reni? Aya xali muç̆oşi izmont? Hele miʒ̆vit, mu
iqven, mati k̆aixeşa vogna!
Laşa K̆odua: Dido oint̆eresoni ok̆itxu ren, Ali Begi. Ma ar muntxa
komiçkin, haʒ̆i duşmanobaşi do ok̆ok̆idinuşi ora varen. Haʒ̆i oropaşi do
cumalobaşi ora ren. Çku ar didi ocaği voret. Lazuri do Margaluri Omjore
K̆afk̆asiuri nenape ren do Kortuli do Svanuri/ Şonuri nenape k̆ala ar grupis
renan. Mara ar muntxa mtelik ognas, mteli dunyak ognas: Lazuri nena ren. Lazuri
dialekt̆i vart̆u do moxtimeristi var ivasinon. Lazuri nena skidasinon do ʒ̆oxle
idasinon, Lazuri-T̆V, ketabepe, nʒ̆opulape ivasinon Lazuri nenaşi oskedinuşeni
do p̆rogresişeni. Skidas Lazuri Nena!
Ali İhsan Aksamazi: Laşa Begi, ma tkvan şukuri giʒ̆umert. Mskvaşa nena
gemiktirit. Otkvaluşi çkva mutu giğunan na, hele entepeti miʒ̆vit. Ğormotik
bere-bari k̆ala p̆anda goxelan do ʒaşa yextat; pimpili dixaşa gegixtan!
Laşa K̆odua: Dido didi mardi, Ali Begi, ham mskva nzalapa do
tkvalaşeni. P̆anda xvameri ort̆at do Ğormotik menceli megçan. Ma Lazepes dido
p̆orom. Çku damari çkunis ar diʒxiri miğunan. Ar diʒxiri gomixtaman. Ma Margali
vore do tkvanisteri Lazi vore. Lazepe çkimi, Lazuri nena mo gondinamt. Lazuri
nena va ğurasen! Lazepes do Margalepes didi tarixi/ ist̆oria miğunan. Dido
mcveşi nena miğunan; adatepe do k̆ult̆uri miğunan. Edo amuşeni Ğormotis do
p̆ap̆ulepe çkunis mardi do şukuri vuʒ̆vat!
+
“ჰაწი
დუშმანობაში დო ოკოკიდინუში ორა
ვარენ. ჰაწი
ოროფაში დო ჯუმალობაში ორა
რენ!”
(გოწოთქვალა: ანდღნარი სუმარი ჩქიმი რენ ლაშა კოდუა. ლაშა კოდუა რენ ჩქიმი მანებრა ჶეჲსბუკიშენ. ემუ რენ ბოქსორი, მარკინე, სპორტმენი; ეშო მიჩქინ მა. ლაზური ნენაშათი თოლი ქუღუნ. ლაშა კოდუა კალა ინტერნეტიში გზათენ ბღარღალი მა. ბიჲოგრაჶი დო სპორტული სქიდალა მუში დო ჩქინებური ჯუმალობაშენ ბღარღალით ჩქინ. აჲა რენ ინტერვიუ ჩქინიში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი)
+
ალი
იჰსან აქსამაზი: ლაშა ბეგი, ბიჲოგრაჶი თქვანითენ გევოჭკათ, მუ იყვენ! გურჯისთანიში ნამუ მუხურის, ნამუ ნოღას ვარნა ნამუ ოფუტეს; სო ჲეჩქინდით თქვან? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? აწი სო სქიდუთ? მუ დულჲა იქიფთ? ნამუ ნენაფე გიჩქინან? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყონუნანი?
ლაშა
კოდუა: ხელა დო კაობათე, ლაზეფე ჩქიმი! ღორმოთიქ გოხელან! ნცაშა ეხთით! დიდი მარდი, ალი ბეგი, ჰამ ინტერვიუშენი. ჲეფჩქინდი ნანანოღა თბილისის (მარგალეფექ ქართი ვუწუმერთ) 1977 წანას.1995 წანას თბილისიში 31-ა სკოლა ვოჩოდინი.1999 წანას ოქორთურაში სპორტიში აკადემია ვოჩოდინი. ჰაწი თბილისის ფსქიდურ. სპორტული სალონი მიღუნან ბაბაჩქიმის, ჯუმაჩქიმის დო მა. მარგალური, ლაზური, ქორთური, რუსური კაი ვისინაფამ დო მციქა ინგილიზურითი ქომიჩქინ. ჩილერი ვორე დო ჟურ ბერე მიჲონუნ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: სპორტმენი რეთ; ბოქსორი დო მარკინე რეთ თქვან; ეშო მიჩქინ მა. სპორტული სქიდალა თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!
ლაშა
კოდუა: მა ბერობაში ორას კუჩხეშბურთი ვისთერომტი მთელი 6 წანას, მარა ემუშკულე კარატე მაწონუ დო ჰაწითი ჰამ დულჲას ვორე. აღნემორდალობაში ორას ოქორთურაში შამპიონი ქოვორტი. დუნჲაში პრიზიორითი ქოვორტი დო ეშო. ჰაწი ტრენერი ვორე. კარატეშ კულე ბოქსითი დიდო მაწონენ დო ჟუდოთი.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მა ქომიჩქინ, თქვან ლაზური ნენათი ქოგიჩქინან. სოლენ იგურით, მიშენ იგურით ლაზური ნენა? მუშენი თოლი გიღუნან ლაზური ნენაშა?
ლაშა
კოდუა: ჰამ ოკითხუშენი დიდი შუქური გიწუმერთ, ალი ბეგი. მარგალური პანდა ქომიჩქიტუ, მარა ლაზურითი დობიგური არ თუთაში დოლოხე. მა დიდო პორომ ლაზური ნენას. დიდო ლოცა ნენა რენ.
ბერე ვორტი, მონჭინორა ტუ დო ოფუტე ჩქიმიშა ვიგზალი. ჰექ ბადი ჩქიმი პანდა მიწუმერტუ: ლაშა, ჩქუთი ლაზეფე ვორეთ. ოხენცალე ჩქუნის ლაზიკა/ ეგრისი ჯოხოტუ.თარიხი სქანი დიგური-ია მიწუმერტუ დო ექოლენ მიღუტუ ჶარა ინტერესი დო ეკულე ოროფა ლაზეფეში დო ლაზური ნენაში. ღორმოთიქ ოჩხონას ბადი ჩქიმიში შური.
ალი
იჰსან აქსამაზი: მა პოლიტიკოსი ვა ვორე, კულტურიშ კოჩი ვორე. ედო აჲა ზმონა დო გაგნაფათენ გიწუმერთ. მეხოლე
(30) ეჩი დო ვით წანაშენ დონი მა ვოგნაფ; მელენი- მოლენი ნამთინი გურჯი/ ქორთუ გამანთანერეფექ უდოდგინუ “ლაზეფე გურჯი რენან; ლაზური რენ ქორთული ნენაში დიალექტი”-ჲა თქუმერნან. ჰო; ლაზეფე, მარგალეფე, ქორთუფე/ გურჯეფე დო სვანეფე/ შონეფე ჯუმა რენან; მა აჲა ქომიჩქინ, მარა ენთეფეს თითო ნენა ქუღუნან. “ლაზეფე გურჯი რენან, ლაზური რენ ქორთული ნენაში დიალექტი” ჲადო უდოდგინუ ოთქვალუ დო ოჭარუ ჯუმალობა რენი, დუშმანობა/ მტერობა რენი? თქვან მუ იზმონთ? ლაზური ვა სქიდაში, ჯუმალობა ჩქინი სქიდასუნონი? პოლიტიკური ზმონა დო გაგნაფათენ ვა გკითხუფ მა. ემ კოჩეფეში ამკათა ზმონა დო გაგნაფა, ჯუმალობაში ნიშანი რენი? აჲა ხალი მუჭოში იზმონთ? ჰელე მიწვით, მუ იყვენ, მათი კაიხეშა ვოგნა!
ლაშა
კოდუა: დიდო ოინტერესონი ოკითხუ რენ, ალი ბეგი. მა არ მუნთხა ქომიჩქინ, ჰაწი დუშმანობაში დო ოკოკიდინუში ორა ვარენ. ჰაწი ოროფაში დო ჯუმალობაში ორა რენ. ჩქუ არ დიდი ოჯაღი ვორეთ. ლაზური დო მარგალური ომჟორე კაჶკასიური ნენაფე რენ დო ქორთული დო სვანური/ შონური ნენაფე კალა არ გრუფის რენან. მარა არ მუნთხა მთელიქ ოგნას, მთელი დუნჲაქ ოგნას: ლაზური ნენა რენ. ლაზური დიალექტი ვარტუ დო მოხთიმერისთი ვარ ივასინონ. ლაზური ნენა სქიდასინონ დო წოხლე იდასინონ, ლაზური-ტვ, ქეთაბეფე, ნწოფულაფე ივასინონ ლაზური ნენაში ოსქედინუშენი დო პროგრესიშენი. სქიდას ლაზური ნენა!
ალი იჰსან აქსამაზი: ლაშა
ბეგი, მა თქვან
შუქური გიწუმერთ.
მსქვაშა ნენა
გემიქთირით. ოთქვალუში ჩქვა
მუთუ გიღუნან
ნა, ჰელე ენთეფეთი
მიწვით. ღორმოთიქ ბერე-ბარი
კალა პანდა გოხელან
დო ცაშა
ჲეხთათ; ფიმფილი დიხაშა
გეგიხთან!
ლაშა კოდუა: დიდო დიდი მარდი, ალი ბეგი, ჰამ მსქვა ნზალაფა დო თქვალაშენი. პანდა ხვამერი ორტათ დო ღორმოთიქ მენჯელი მეგჩან. მა ლაზეფეს დიდო პორომ. ჩქუ დამარი ჩქუნის არ დიცხირი მიღუნან. არ დიცხირი გომიხთამან. მა მარგალი ვორე დო თქვანისთერი ლაზი ვორე. ლაზეფე ჩქიმი, ლაზური ნენა მო გონდინამთ. ლაზური ნენა ვა ღურასენ! ლაზეფეს დო მარგალეფეს დიდი თარიხი/ ისტორია მიღუნან. დიდო მჯვეში ნენა მიღუნან; ადათეფე დო კულტური მიღუნან. ედო ამუშენი ღორმოთის დო პაპულეფე ჩქუნის მარდი დო შუქური ვუწვათ!
https://www.circassiancenter.com/tr/biz-megreller-de-laziz/
https://sonhaber.ch/lasa-kodua-ile-soylesi-turkce-lazca/
