451(1717, 1). / “Muacirluği”

 

451(1717, 1). / “Muacirluği”

 

“Gyauri Sumlaşa komoxtudoren, ç̆umanişe ebiselaten, bimt̆aten!” – dadi- çkimik micoxes. Hem seis vit̆osum [13] tane kotume mebok̆vatit, digubu. Ç̆umanişe Sabanamazis ebiselit, kotumeşi t̆ut̆ulepe ek̆aç̆k̆omey- ek̆aç̆k̆omei Ğerak̆ele golobaonit. Arti k̆isii puci mendebionitdort̆un, Ğeras Memişoğlişi oxois mebok̆vatit, op̆ç̆k̆omit. Çablati moduşeni da! Pucişi t̆k̆ebi—çabla. Daha mele golaftit, Ardaşenişa. Hekoti epeice kodobdgitit. Kilimepe miğut̆es, kilimepeşi çadii dobdgit. Epei yeişa baabei bigzalit, uk̆ule xala- çkimi do hentee k̆alabaluği t̆es, dido t̆es, hentee elemaǯk̆es, çku bidit, mebaonit çkva. P̆ap̆uli- çkimi Pazarda, a mʒika daa mele, K̆alecuğis doğuu, seksen yaşinde. Va agzales. Nana- çkimik: “Mu p̆aten haǯi, haya mik doxvasen?” Xoca va ižien, mutu va ižien! Neise, p̆ap̆uli- çkimişi alimse Alefendi cuma- muşik̆ala baabei feluk̆aten komoxtes. “Uu, p̆ap̆uli doğuu!” Hemen Xocak goinžikups, p̆ap̆uli- çkimi kodoxu. Atinak̆eleşe kefeni do sap̆oni moiğes. Ğurei na gedumenan piʒari va bžiit, var t̆u. Jur tane ncas ek̆orei p̆ap̆uli- çkimi bionit, kodoboxvit. Ama k̆umis va doboxvit, jin. Ar Mecidie mepçit, eçi kroşi, saibi- muşis do let̆a na en yeis, daa jin doboxvit. Daa tude k̆umluği yei t̆u paasuzi, ama hek va doxu, tabi, xocasti, na ntxorusti nana- çkimik paa komeçu. A jur ndğaşk̆ule Map̆arveşa bigzalit, çailis kodobdgitit. İbraim Reizik moxtast̆u, mionast̆u ar seis, jur seis va malu. Akşamdan eçi tane gemik bombardumani dovu Map̆arve. Tkves-kia (Rusça uçkit̆es hekonepek); “Ç̆umanişe hako moxtasen do gamionasen vaporik̆ele, gyauri gamionasen”,--tkves.  Sei k̆uçxe- modvei dobinciit. Nana- çkimik çamaşuepeti dok̆oobu, kok̆obğu çamaşuepe, yataği- mataği. Surmeneşa bigzalit. Ma a yoğani, a yastuği, arti k̆uk̆uma dokaçei. Ǯk̆ai oşuşeni ǯut̆a k̆uk̆uma. Şki do gvei ǯanei bort̆i. Surmeneşen ogine Rizenişa biditşk̆ule domǯkupudort̆un, ini maes. Didi xala-  çkimişi komocik Gyumiş Reizik daçxui dogzu, domot̆ubines. Sei va binciit, bulut. Ofişa biditşk̆ule dotanudort̆un, mjoa kextudort̆un. Dukyanepeşi nek̆na kogonǯk̆es. K̆uçxeten meboomt da! A yoğani, a yastuği, arti k̆uk̆uma xes dokaçei – ma. Majuapesti uğunan. Ǯut̆a- cuma- çkimi da- çkimik k̆ap̆ulas mok̆idei. Jur ǯanei do gvei t̆u hem oas. Dukyanepe gonǯk̆esdoen,  mitis malişi derdi va uğun. Dadi- çkimişi komocik, Gyumiş Reizik, Ayşe dadis uǯu kia: “A torba komomçi- dedi do amʒika pinci kodolobobğat”- dedi. Elaktu- melaktu yok, xami noxunu epei jin, a sum- otxo ok̆k̆a k̆onai pinci keç̆opu. Bidit, bidit Surmeneşa. Mt̆i kogomabğes. Nana – çkimik heko didi ç̆urk̆i eç̆opu, gedgu, a k̆ai domibones, xua miboxes da! Golobaonit. Surmenes İbraim Reizik emç̆opes, T̆rap̆uzonisti ndğalei golaftit. Golataneşakis heşo feluk̆aten bidit, xopeten. Daha meleti işte hek amʒika kodobdgit. Tirebolişa bizgalit.  Heko epei kodobdgit. Hekti mt̆i kogomabğesdort̆un. Oo, muacirluk! Otkuten va içoden-ki!

 

Babak para komomincğones, vit [10] tane altuni komomincğones. Ordus oxobaktit, Samsonis  k̆arantina moçkvapes, xastaluk var. Bazi yeepes yerkenlis dolopxedit. Heşoten tamo- tamo- tamo … İnebolişa biditşk̆ule didi yerkenliten bulut.  “Uuuu”, ar sesi koen. Haǯi, “Zuğaş tudele na gulun, gemolapanen”- deine, milletik obgarinus kogyoç̆k̆u. Amʒika oraşk̆ule diğei kižiu. Muç̆o eşaxtu, hemen bayaği komažies, çkuni bayaği. Ok̆adar ožiʒinu! En ogine bibgait, “gemolapanen haǯi, bişkidaten”- deine, uk̆uleti bižiʒinit. Bartinişa bigzalit. Bartin Liman dur, ağne vilyaeti iu.  Ç̆umanişe Bartinişen tekrar bulut. Zonguldağişak bigzalit. Zonguldağişen Devreğişa eşaftaten. Eçidovit [30] kilometro yei en. Gza var t̆u, ʒxenepes gepxedit do bidit.

 

Biditşk̆ule nanakti k̆urbani nok̆vatu, babakti k̆urbani nok̆vatu. Nana kadinei t̆u, nok̆vatu; babakti “Berepe- çkimi kobžii”- deine. [[[Ama Viditşk̆ule baba diçilyudort̆un, heko doçilesdort̆un. Lazepek hem oas ar k̆oçik sum- otxo tane içilet̆u. Nana k̆irk yaşinde, heya yirmi yaşinde bozo eç̆opu, Xaci Xalidişi bozo. Nana- çkimis Zelixa gyožit̆u, heyas zinneti gyožit̆u. Heya nana- çkimişen sum ǯana ogine ğuu. K̆albiten baba doğuu, babaşk̆ule epei zaman daa koninç̆u.

 

Jur tutaşk̆ule nana- çkimişen ai nanaşen biç̆i avu, Memet̆i. Saği en, Ank̆aras xen. Zonguldağis orta mektebis dik̆itxu Memet̆ik. Heya va momçes çku, nana- muşik muk ordu. Muendis Mektebis ar ǯanas ma bok̆itxapi, uk̆ule imtiani komeçu, k̆ai numaa eç̆opuşk̆ule keç̆opes mektebis. Mati askeişa bidi, yedeksubai mektebişa. Epei komebuşveli ma.

Devreğis ar ǯana do gveis kodobdgitit, hekolen İslahieşa bidit. Biinci sinifi Devreğis bik̆itxi. Devreğişi Deres dido mimçviun. Meyvet dido en heko.]]]

 

[Zia Alis že Aykut (Mak̆olli), dab. 1908 ǯ., Gulpiti (Viǯe), 23. XI. 1991(Guram K̆art̆ozia, “Lazuri T̆ekst̆ebi- II, Gamomʒemloba “Meʒniereba”, Tbilisi, 1993)]

 

aksamaz@gmail.com

 

“Lazlar, Çerkezler ve Kürtler…”

 

 

 

 

“Lazlar, Çerkezler ve Kürtler…”

 

Kısaca eleştireceğim makalenin başlığını, bu makalemin başlığı olarak da kullanmamın uygun olacağını düşündüm.

 

23 Haziran 1992 tarihinde Hüseyin Deniz imzasıyla “Özgür Gündem Gazetesi”nde ilginç bir makalesinin yayımlandığından çok sonra haberim oldu; hiç de hoş olmayan bir içerikte olduğunu duydum. Daha sonra da bu makalenin ancak bir bölümünü kupür şeklinde Ankara’da yayımlanan (yanılmıyorsam adı “Marje” idi) bir dergide görmüştüm.

 

Basında Çerkesler ile ilgili olarak çıkan bazı haber, yorum, makale, araştırma yazıları, mektup vb. çalışmaları içeren bir kitap geçtiğimiz günlerde elime ulaştı. “Basında Çerkesler-1” başlığıyla “Savsırıko” tarafından yayımlanan bu kitabın önsözünü Yaşar Güven kaleme almış. Hüseyin Deniz’in “Lazlar, Çerkezler, Kürtler...” başlıklı makalesinin tamamı da bu kitapta yer alıyor. Yayımlanmasının üzerinden uzunca bir zaman geçmiş olmasına rağmen, bu makaleye dikkat çekilmesi gerektiğini düşünüyorum. Makale yazarı Hüseyin Deniz’in, bazı devlet adamları ve köşe yazarları ile sorunu olduğu anlaşılıyor, ama onların adlarını anmaktan nedense (!) çekiniyor. Bunun yerine Lazlar, Çerkesler ve Araplar’ın şahsında, “Kürtler” dışındaki diğer etnik grupları hedef tahtasına oturtuyor. “Dil”, içerik vb. bakımlardan ‘hilkat garibesi’ bir makale kaleme alıyor. Deniz, şöyle yazıyor:

“Bir kere Kürtler’le köşe yazarlarının yazdıkları ve sözüm ona  haklarını savunur göründükleri Lazlar, Çerkezler... aynı kefeye konulamazlar. En başta sayı yönünden bir değiller. Bugün Türkiye’de devlet büyüklerine  göre 12 milyon, bize göre en az 25 milyon Kürt vardır. Lazlar’ın, Çerkezler’in, Araplar’ın sayısı taş çatlasa bir milyonu bulmaz. Kürtler, tartışmasız bir gerçektir, ulusturlar. Kendilerine özgü dilleri, kültürleri, yaşayışları, yoğunlukla yaşadıkları ülkeleri, milattan çok öncesine dayanan tarihleri... vardır. Aynı şeyler Çerkezler Lazlar için söylenebilir mi? Bugün Lazca, Çerkezce diye bir dil kalmış mıdır? Hani bunların kültürleri, kitapları, alfabeleri, tarihleri? Ve her şeyden önemli ifadeyle, olsa olsa azınlık diye niteleyebiliriz. Ama azınlık hakları için bile olsa herhangi bir mücadeleleri yoktur. Hiçbir yolla yoktur...”

 

“Büyüklük” ve “çokluk” ifadelerine çok fazla vurgu yapan Hüseyin Deniz, sanki çok önemliymiş gibi ‘Kürtler’in ve Lazlar’ın, Çerkesler’in, Araplar’ın sayısı hakkında “oldukça isabetli tahminler”de bulunuyor. “Kürtler”in sayıca daha fazla, diğerlerinin çok az olduğunu özellikle vurgulamak istiyor. Yüz kişilik bir köyde yaşayan ve kendi dilini konuşan bir “etnik grup” ile çok daha geniş bir coğrafyada yoğunlukla yaşayan ve kendi dilini konuşan bir başka “etnik grup” arasında böyle bir tartışma başlatmak ve “büyüklük” vurgusu yapmak hiç de şık bir davranış şekli değil. Bir ülkenin kültürel ve dilsel zenginlikleri, sebep ne olursa olsun, kıyas yapılıp içlerinden birini yüceltmek için gündeme getirilmemeliydi. Esas vurgu, “yok sayılan”  kültürel ve dilsel zenginliklerin yaşatılmasına yapılmalıydı.

Sayıyla bağlantılı olarak bir de “ulus” kavramına dikkat çekmeye çalışan Deniz, “Kürtler”in kendilerine özgü dilleri, kültürleri, yoğunlukla yaşadıkları ülkeleri, milattan öncesine dayanan tarihleri olduğuna dikkat çekmek istiyor. Bütün bu sıraladığı özelliklere, kendisinin “Kürtler” karşısında küçümsemek için adlarını andığı Lazlar da Çerkesler de  Araplar da diğerleri de sahiptir. Eğer bilmiyorsa; bilmeden ve hele araştırmadan yazmak “cehalet”inin belirtisidir.

 

Deniz, kendisi göremediği için bu “etnik gruplar”ın dil, tarih ve kültürleriyle ilgili kitapların ve alfabelerinin bulunmadığına hükmediyor ve Lazca ve “Çerkesçe”nin şahsında “Kürtçe”nin dışındaki diğer “yerel dilleri” de aklınca aşağılama yoluna gidiyor. Bu konuda da yanılıyor. Farkında değil; ama “cehaleti”ni bir kez daha ortaya koyuyor.

 

Bir başka “cehalet” örneği daha sergiliyor ve “azınlık” kavramının literatürde ne anlama geldiğini bilmediğini ortaya koyuyor.

 

Deniz, “yok sayılan bir dil”in mücadelesini veren bir kişi gibi değil, “yok sayan resmî ideolojinin maaşlı memuru” gibi bir portre çiziyor yazdıklarıyla. Deniz, şunları da yazıyor:

 

“... Bütün yönleriyle, her yol ve yöntemle kimlik mücadelesinin içinde olan milyonlarca Kürt ile, sayıları, yerleşim yerleri bile bilinmeyen, en küçük bir mücadele içinde olmayan, dahası varlıkları bile tartışmalı olan Lazlar, Çerkezler, bilmem neler aynı kefeye konulabilir mi?”

 

Deniz’in bu makalesini, “Kürtler” ile Lazlar, “Çerkesler” ve  “Araplar”ın şahsında sayıları az diğer “etnik grupları” karşı karşıya getirmek için yazıldığına artık kuşku kalmadığını düşünürken “bir âlicenaplık örneği” ile karşılaşıyoruz! “Kürtler için istediğimiz demokratik ve insani hakları, adları, sanları olan ancak varlıkları tartışmalı Lazlar, Çerkezler için de isteriz...” diyor, ama yine aşağılamaktan geri durmuyor.

 

Deniz’in “Kürtler” dışındaki “etnik grupları”, Lazlar, “Çerkesler” ve “Araplar”ın şahsında aşağılamasının sebebini makalesinin son bölümünde somutlaştırıyor. Kendisine tehlike gelmeyeceğini düşündüğü “Lazlar, Çerkezler, Araplar”a kesin ifadelerle demediğini bırakmıyor ama, “onun dışında”, “biraz dikkatli olması”nın iyi olacağına hükmetmiş ki, “iniş-çıkışlı ifadeler” kullanmaya başlıyor:

 

 “... Bu topraklar Kürtlere de Türklere de yeter. Bu topraklar üzerinde kardeşçe eşitlik içinde yaşamak varken, boğazlaşmanın gereği var mıdır? Devlet yöneticileri ve köşe başlarını tutmuş kurnazlar, demagoglar Kürtler’le, Lazları, Çerkezleri bir görme yanlışlığından, saptırmasından ve kurnazlığından vazgeçsinler...”

 “Kürt” milletvekili Hasip Kaplan, yıllar sonra benzer  mikro- milliyetçi söylemleri TBMM’de de dile getirmekte hiç bir sakınca görmedi [02. XI. 2010]

 

 

Tipik bir “mikro- milliyetçi” olduğu anlaşılan Hüseyin Deniz, makalesinde “Kürtler”in ancak “Lazlar, Çerkezler, Araplar”la kıyaslanabileceğini düşünüyor. Kıyas fikri ve kendisinin bu kıyas tavrı yanlış. Makalesinde yaptığı gibi “Lazlar, Çerkezler, Araplar”ı aşağılayarak “Kürtler”i yüceltebileceğini zannediyor. Kendisinin bu tavrı da, yanlış ve bir o kadar da tehlikeli. “Şoven duygular”dan söz ediyor. “... bilmem neler de..”, “... sayı yönünden...”, “sayıları taş çatlasa...”, “...diye bir dil...”, “...Hani bunların...”, “...azınlık hakları için bile...”, “...adları sanları olan ancak...”, “...bilgi ve kültür birikimine sahipseler...”, “...nerede yaşadıkları, sayıları bile...”, “...Bugün kaç kişi...”, “...tarihten yok olmak üzereler...” gibi ifadeleri kullandığı makalesinden sonra, “kimin şoven duygular” içinde olduğunu görebiliyor mu acaba? Demek insanın gözünü “mikro- milliyetçilik” bürüdüğünde böyle oluveriyormuş, söylüyorlardı da inanamıyordum. (1995)

 

[Kaynak ve önerilen okumalar: Deniz, Hüseyin (1992): “Lazlar, Çerkezler ve Kürtler”, “Özgür Gündem Gazetesi”, 23 Haziran (Aktaran: Basında Çerkesler-I, Savsırıko, Basımevi Matbaacılık, İstanbul, 1993);  Aksamaz, Ali İhsan (1993): “Lazlara Gülmenin Dayanılmaz Hafifliği”, “Özgür Gündem Gazetesi”, 15 Haziran/ sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Aksamaz, Ali İhsan (1993): “Yaşadıkları Coğrafyanın Otoktonları: Lazlar”, “Özgür Gündem Gazetesi”, 19 Temmuz/ circassiancenter.com.tr; Erdoğan, Yılmaz (1993): “Cumhuriyet’in Kuruluş Senedi ve Tutulmayan Sözler”, (Yüz Çiçek), “Aydınlık Gazetesi”, 7 Aralık; Sever, Metin; Dural Baran (1994): “Kürt-Laz-Çerkez İttifakı!”, “Nokta Dergisi”, Sayı 6, 30 Ocak-5 Şubat]

 

[Kaynak: Ali İhsan Aksamaz, “Lazlar, Çerkezler ve Kürtler…”, 1995, (“Doğu Karadeniz’de Resmî İdeolojiler Kuşatması”,1. Baskı, Sorun Yayınları, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2011)]

 

aksamaz@gmail.com

 

https://www.circassiancenter.com/tr/lazlar-cerkezler-ve-kurtler/ 

 

“Bir dil öncelikle eğitim dili olamamış ise, o dil yok olmaya mahkûmdur!”

 

 

 

 

 

“Bir dil öncelikle eğitim dili olamamış ise, o dil yok olmaya mahkûmdur!”

 

(Türkçe- Lazca) 2. Bölüm

 

 

 

Birinci Bölüm: https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/04/yasadgmz-ulke-bir-kulturler-cenneti.html

 

 

 

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum; Zazaca, Türkiyenin her yerinde konuşuluyor. Tarihsel olarak, Zazaca çoğunlukla Türkiyenin hangi kentlerinde konuşuluyor? Türkiye dışında, Zazaca başka hangi ülkelerde konuşuluyor?

 

Hıdır Eren: Zaza dili ekseriyetle Yukarı Fırat bölgesinde konuşulmaktadır. Kuzey batıda zara, batıda Çemişgezeg, güneyde Siverek, güney doğuda Mutki ve Tatvan, doğuda Varto ve Hınıs, Kuzayde Tercan ve Çayırlı ile çevirili bir bölge diyebiliriz. Bu bölge dışında Aksaray’ın on yedi köyünde, Ardahan’ın Göle İlçesinin birkaç köyünde, Kars’ın Selim ilçesinin bazı köylerinde ile kayser-Sarız’da konuşulmaktadır. Türkiye dışında Kazakistan ile Gürcistan’da konuşulmaktadır. Cumbul’da 10.000 zazanın varlığından söz edilmektedir. Bu Zazaların, Stalin döneminde Batum’dan, Kazakistan’a sürüldükleri bir vakadır. Ülke de 3-4 milyon arasında insan Zazaca konuşmaktadır. Yaklaşık 1 milyon da dış ülkelerde olduğu varsayılırsa, 5 milyon kadar Zazadan söz etmek mümkündür.

 

Ali İhsan Aksamaz: Lütfen, şimdi de bizlere Zazacanın alfabesinden bahsedin! Zazaca da kaç harf var? Kaç harf sesli, kaç harf sessiz, kaç diftong?

 

Hıdır Eren: “a, e,  ı, i , o, u, û” olmak üzere 7 ünlü, “b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, q, p, r, s, ş, t, v, w, x, y, z” 24 ünsüz ve “ph, th, çh, kh” gibi 4 diftong sesten oluşmaktadır.

 

Ali İhsan Aksamaz: Çok iyi biliyoruz,  her dil, başka dillerden ödünç kelimelere sahip. Zazacanın da başka dillerden ödünç kelimeleri var mı? Çoğunlukla hangi dillerden ödünç kelimelere sahip Zazaca? Bu ödünç kelimeler genellikle hangi alanlardan? Diğer dillerde de Zazacadan ödünç kelimeler var mı?

 

Hıdır Eren: Zazaca İrani diller grubundan olduğundan, o dillerle ortak birçok kelime barındırmaktadır. Çok az Ermenice, Rumca ve Arapça kelime de mevcuttur.

Kürtçe, Türkçe ve Ermenice’de Zazaca kelimelerin olduğu bilinmektedir.

 

Ali İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz,  şimdi de akademik alana gelelim! Zazaca alfabe, ilk olarak ne zaman ve nerede yayımlandı? Bu çalışmaların öncü ya da öncüleri kim? Yayınlanmış Zazaca alfabe hangi ana alfabeden oluştu; Arap alfabesinden mi, Latin  alfabesinden mi?!

 

Hıdır Eren: Zazaca ilk olarak Peter Lerch (Rusya Bilimler Akademisi) tarafından 1856 yılında kayıt altına alınmıştır. Bu kayıtlar 1956-58 yıllarında Almanca ve Rusça olarak yayımlandı. Bu kayıtlarla ilgili 1964 yılında F. Müller tarafından Dil Bilimsel çalışmalar yapıldı. Bu çalışmalar sonucunda zazaca’nın ne kadar kadim bir dil olduğu, tesbitine varıldı. O. Mann ve ardılı K.Hadank Zazaca üzerine önemli çalışmalarda bulundular. Bu çalışmalar 1932 yılında Mundarten der Zâzâ adıyla yayınlandı. Yine, V. Minorsky (La domination des Dailamites, Paris 1931, S. 17; Daylam, Enzyklopädie des Islam), Albert von Le Coq (1901), bunlardan daha sonra Terry Lynn Todd (1985), Ludwig Paul (1998, Zazaki - Grammatik und Versuch einer Dialektologie) Merkez ve Güney ağzı; Zılfi Selcan (1998,  Grammatik der Zaza-Sprache, Nord-Dialekt -Dersim-Dialekt), İlyas Arslan (2007 Partikeln, 2016 Verbfunktionalität und Ergativität), Mesut Keskin (2009 Zur dialektalen Gliederung des Zazaki) Kuzey ağzı üzerine çalışmalar yürüttüler.

 

Zazaca yazılı metinler ilk önce Arap harfleriyle, daha sonra Latin harfleriyle yazılmıştır.

Şu an Latin harfleriyle üç alfabe kullanılmaktadır. Munzur Üniversitesi’nde Selcan alfabesi, Vate çalışma grubunda Bedirxan, Bingöl Üniversitesi-yurt dışındaki zaza aydın ve yazarları ile Zaza-Der Jakobson alfabesini kullanmaktadırlar.

 

Ali İhsan Aksamaz: Türkiye ve Türkiye dışında; ilk Zazaca alfabe, sözlük ve kitap ne zaman ve nerede yayımlandı? Bu eserlerin öncüleri kimlerdi?

 

Hıdır Eren: Zazalar uzun sözlü edebiyat geleneklerine rağmen yazılı Zaza edebiyatı yaklaşık son iki yüzyıl içinde Arap alfabesinde ortaya çıkmıştır. İlk bilinen Zazaca metinler 1798 ile 1833 yılları arasına tarihlenen Diyarbakır’da bulunan Aleviliğe ait elyazmalarıdır. İlk Zazaca basılı eser ise Liceli Zaza Ahmede Xasi’nin Kürt din adamlarının Zazaların kültürel birikimlerinin olmadığına ilişkin şakalarına cevap olarak yazdığı 1899 yılında basılan Zazaca mevlittir. İkinci Zazaca eser Siverek müftüsü Osman Efendiyo Babic tarafından 1906’da yazılan ve 1933’te Şam’da basılan mevlittir.

 

Zazaca yayındaki 60 yıllık sessizlikten sonra, Zazaca bölüm içeren Roja Newe dergisinde 1964 yılında ilk Latin harfleriyle Zazaca yayın yapılmıştır. Daha sonraları 1980′e kadarki dönemde bazı sol tandanslı dergilerde Zazaca edebiyat örnekleri görülmüştür. Zazaca edebiyatının yeniden doğuşu diyebileceğimiz hamle Avrupa’daki Zaza ilticacılar tarafından 1980 sonrasında başlatılmıştır. Bu dönem “Zazaca’nın Rönesans’ı” olarak tanımlanmaktadır. Zaza aydınlarınca bu dönemde Piya, Ayre, Desmale Sure, Ware, Tija Sodıri gibi dergiler ile bir dizi masal derlemeleri, hikâye ve romanlar yayınlanmış, sözlük çalışmaları yapılmıştır.

Ayrıca; Avrupa (özellikle Almanya) üniversitelerinde Zaza dili üzerine çeşitli doktora çalışmaları yapılmış ve bunlar basılı hale getirilmiştir.

 

 

 

Hıdır Eren’in Zazaca çalışmalarından bazıları

 

 

 

Ali İhsan Aksamaz: Zazacanın sözlü edebiyatı yüzyıllardan beri çok zengin; öyle biliyorum. Ancak çok iyi biliyoruz ki,  artık globazalizasyon dönemindeyiz. Globazalizasyon döneminde, yazılmamış dillerin yaşama şansı yok. Radyo- televizyon yayını, gazete yayını, eğitim olmayınca, bu tür dillerin yaşama şansı yok. TRT’nin  Zazaca yayını var mı?  Türkiye dışında Zazaca radyo- televizyon yayını var mı? Lütfen, biraz da bu sorunlardan bahsedin bizlere!

 

Hıdır Eren: Çok haklısınız. Bir dil öncelikle eğitim dili olamamış ise (o dilin mensupları kendi dillerinde okuyup yazmıyorlar ise) o dil yok olmaya mahkûmdur. Öncelikle olması gereken; tüm yerel dillerin hiç olmazsa bulundukları yerelde eğitim dili olmaları şarttır. 2012 yılında MEB’in haftada iki ders olarak aldığı seçmeli dersler ile birlikte Zazaca da eğitim hayatı içine girmiş oldu. Ancak, bu yabancı diller kategorisi içerisinde ele alındığından buna tam bir eğitim dili demek mümkün değil. Sadece eğitim kurumlarında bu dili öğrenme talebinde olanlara kurs programı çerçevesinde sunulmaktadır. Eğitim dili ise zorunlu eğitim görülen dil demektir. Adı üzerinde: SEÇMELİ!

 

Radyo, TV noktasında ise TRT Kurdi içerisinde yarım saatlik, Kürtçe’nin kırması ile sunulan bir program mevcut ki; bu program Zazacayı Kürtçe içinde eritmeyi, asimile etmeyi hedeflemektedir. Sanırım, T.C., başına yeni bir dil belası almamak için, bu dilin Kürtçe içinde erimesine olanak sunmaktadır.

Çeşitli defalar 24 saat yayın yapacak Zazaca bir devlet kanalı için Başbakanlık ve RTÜK’e verdiğimiz dilekçelere “özel kanal açmanızın karşısında hiçbir engel yoktur” cevabı verildi (!)

 

Ali İhsan Aksamaz: Artık Zazaca da, devlet okullarındaki seçmeli derslerden biri; öyle biliyorum. Zazacanın yaşaması için bu seçmeli dersler yeterli mi? Bu duruma ilişkin siz neler düşünüyorsunuz? Türkiye dışında, başka ülkelerde Zazaca dersleri var mı?

 

 

 

Hıdır Eren: Yukarıda da sözünü ettiğim üzere, bir dil haftada iki saatle sınırlı ve “seçmeli” olduğunda o dilin konuşanlarının onu seçmesini beklemek çok gerçekçi olmasa gerek.

Yurtdışında şu ana kadar, bir Zaza aydın ve eğitimcisi olan Hakkı Çimen’in mücadelesi sonucu sadece Almanya’nın bir eyaletinde aynı Türkiye’deki gibi seçmeli dersler programa alınmıştır. Bir farkla ki, bizdeki İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri yerine orada var olan “Okullar Müdürlüğü” sınırları içerisinde 15 kişi müracaat ettiğinde hangi okul ya da sınıfta olursa olsun, belediyelerin araçlarıyla onlar en merkezi (tercihte bulunanlara göre) okulun bir veya birkaç dersliğinde bir araya getirilerek bu dersten faydalanmaları sağlanmaktadır.

 

Ali İhsan Aksamaz: Türkiye ya da başka ülkelerde, Zazacanın yaşatılması için dernek ve enstitüleriniz var mı?  Bu dernekler neler yapıyor? Ne tür aktiviteleri var bunların?

 

Hıdır Eren: Türkiye’de bu anlamda ilk kurulan kurum İstanbul Beyoğlu’nda 2011 yılında faaliyete başlayan derneğimizdir. Bunu yanı sıra, derneğimizi takiben Bingöl, Diyarbakır ve Mersin’de de aktif olarak faaliyet yürüten dernekler mevcuttur.

Yurt dışında öncelikle Almanya olmak üzere Avusturya, İsveç, İsviçre ve Fransa’da kurulu dernek ve enstitüler mevcuttur.

Bu kurumların tümü Zazacayı yaşatmayı hedeflemiş, bu doğrultuda faaliyet yürütmekteler. Bunlardan bir kısmı dil, sözlük ve ders kitapları çalışmaları da yürütmektedir.

 

Ali İhsan Aksamaz: Çok ünlü şarkıcılarınız da var; ben bunu biliyorum. Onlardan ve onların ünlü şarkılarından da bizlere bahsedin, lütfen!

 

Hıdır Eren: Her şeyden önce çok ünlü şair ve ozanlarımız var. Sey Qaji, Hesenê Sey Qaji, Weliyê Usenê İmami bunlardan birkaçı. Sait Baksi, Hüseyin Doğanay ve Xıdır Akgül gibileri yeni nesil ozanlarımızdandır. Yine, Metin-Kemal Kahraman kardeşler, Hasan Dewran ile Mikail Aslan gibi kılam söyleyenlerimiz aynı zamanda birer derlemeciler.

Yılmaz Çelik, Kerem Sevinç, Erdoğan Emir, Ahmet Aslan, Mücahit Göker, Zele Mele Mehmet Ali, Gule Mayera, Hasan Ali, Aynur Doğan, Beser Şahin, Doğan Çelik, Abidin Biter, Ozan  Serdar gibi pek çok Zazaca kılam seslendirenlerimiz mevcuttur.

Seslendirilen şarkıların çok söylenenlerinden bazılarını şu şekilde sayabiliriz: Asme veciya, xece, agerayiş, intizar, pukeleke, ewro hirê asmiyo, elqajiye, şire, ğezale, vılike, usên, dada amelkano, kata şêri se bıkeri, fadıke, oy meleme…

 

Ali İhsan Aksamaz: Yayımlanmış kitaplarınız var. Öğrencilerinize Zazaca dersler de veriyorsunuz; böyle biliyorum. Zazaca alanında başka yeni projeleriniz var mı?

 

Hıdır Eren: Evet var. Bunlardan ilki sosyolojik bir alan araştırması olan “Dêsım ra Jü Pelge, ZERANIGE” , ardından, daha önceden verdiğim ders notlarından oluşan “Dersê Zazaki/Zazaca Dersler”, onun ardından da Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nün 2016 yılında modüler programa koyduğu Zazaca programına uygun yazılan “Zazaca Ders Kitabı” dır. Şu an 2018 modüler programa uygun olan bir kitap ile, seçmeli dersler için hazırlanmış 5,6,7 ve 8. Seçmeli Derslere yönelik ders kitabı materyalleri bitirilmiş olup, grafikere verilme aşamasındadır. 

 

Ali İhsan Aksamaz: Ben size teşekkür ediyorum. Şimdilik başka sorum yok. Ancak sizin bahsedeceğiniz bir konu varsa, lütfen, ondan da bahsedin! Her zaman yüzünüz gülsün!

 

Hıdır Eren: Yaşadığımız ülke bir kültürler cenneti. Bu kültürleri canlandırmak devletin asli görevlerindendir. Arzum, tüm dillerin, kültürlerin ve fikirlerin özgürce yaşadığı, herkesin anayasal vatandaşlık bağı ile bağlı olduğu demokratik,  sosyal bir hukuk devletidir.

 

[Bitti…]

 

[Önerilen okuma: Ali İhsan Aksamaz, “Kırmanciya Beleke Kokteyli’nde Dikkatimi Çekenler (ANI)”, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr, 16. VII. 2011]

+

 

 

 

 “Ar nena,  iptinerixeşa gamantana- gurapaşi nena va ren na,  eya nena oğuruşi gzas ren!” [Noʒ̆ile- 2]

 

 

 

 

Ali İhsan Aksamazi: Komiçkin; Zazuri nena iğarğalen Turkiyeşi k̆arta sotis. Tarixurixeşa; Zazuri nena didopeten Turkiyeşi namu noğapes iğarğalen? Turkiyeşi gale, çkva dobadonapesti iğarğaleni Zazuri nena?

 

Xidir Ereni: Zazuri nena iğarğalinen didopeten jileni Firatişi gomorgvas. Olande Geulvas noğa Zara, Geulvas noğa Çemişgezegi, Omjores noğa Siverek̆i, Omjore Yulvas noğa Mut̆k̆i do noğa T̆at̆vani, Yulvas noğa Vart̆o do Xinisi, Olandes noğa T̆ercani do noğa Çayirli ren Zazuri nenaşi gomorgva; eşo matkvenenan çkin. Aya gomorgvaş gale, noğa Aksarayişi (17) vit̆o şkvit oputes, Noğa Art̆aani- Gyoleşi ar-jur oput̆es, noğa K̆arsi- Selimişi namtini oput̆epes do noğa K̆ayseri-Sarizis iğarğalinen Zazuri nena. Turkiyeş gale, K̆azakistani do Gurcistanisti iğarğalinen Zazuri nena. K̆azakistanişi noğa Cumbulis (10.000) vit vit̆oşi Zaza skidun yadoti molişinen. Emindroneri Sovyetistanişi am Zazape içvines K̆azakistanişa noğa Batumişen St̆alinişi xeʒalas; ayati ren mtini ambari. Zazuri nena iğarğalinen (3- 4) sum- otxo milioni k̆oçişi şkas dobadona çkinis. Eşo ptkvat na, aşo ptkvatna (1) ar milioni Zazati skidun menyaş gale. Aşoten (5) xut milioni Zaza skidun mtel kianas yado matkvenan.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Zazuri nenaşi albonişen molamişinit, mu iqven! Zazuri nenas muk̆o bonca uğun? Muk̆o xonaroni do muk̆o uxonare bonca do diftongi uğun Zazuri nenas?

 

Xidir Ereni: Zazuri nenas kuğun (7) şkvit xonaroni bonca ( “a, e, ı, i, o, u, û”),  (24) eçi do otxo uxonare bonca ( “b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, q, p, r, s, ş, t, v, w, x, y, z”) do (4) otxo diftongi (“ph, th, çh, kh”).

 

Ali İhsan Aksamazi: Çkin k̆aixeşa miçkinan, k̆arta nenas kuğun eʒxeri zit̆ape majura nenapeşen. Zazuri nenasti eʒxeri zit̆ape uğuni majura nenapeşen. Didopeten namu nenapeşen eʒxeri zit̆ape uğun Zazuri nenas? Edo aya eʒxeri zit̆ape didopeten namu speropeşen ren? Majura nenapesti Zazuri nenaşen eʒxeri zit̆ape uğuni?

 

Xidir Ereni: Zazuri nena ren İranuri nenapeşi grubişen, emuşeniti eya nenapeşen uk̆oreʒxu oşkaruli zit̆ape kuğun. Zazuri nenas kuğun dido ç̆it̆a Ermenuri, Urumuri do Arabuliti zit̆apeti.

Kyurduli, Turkuli do Ermenuri nenapesti kuğunan Zazuri zit̆ape; aya içkinen.

 

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, aʒ̆iti Zazuri nenaşi ak̆ademiuri speroşa komoptat! İpti mundes do so gamiçkvinu Zazuri nenaşi alboni? Mi rt̆u varna miepe rt̆es aya noçalişepeşi goʒ̆oncğonerepe? Namu nana albonişen yeçkindu iptineri Zazuri alboni; Arabuli albonişeni, Latinuri albonişeni?!

 

Xidir Ereni: Rabisk̆o Zazuri nena ipti iç̆arinu P̆et̆er Lerçi (Rusyaşi İlimepeşi Ak̆ademi) şk̆elen (1856) vito ovro oşi do jure neçi do vit̆o anşi ʒ̆anas.  Aya rabisk̆epe gamiçkvinu Alamanuri do Rusuli nenapeten (1956- 58) vit̆on çxoro oşi do jure neçi do vit̆o anşi-  jure neçi do vit̆o ovro ʒ̆anapes. F. Miulerik ligvist̆uro ixandu aya rabisk̆apeten (1964) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do otxo ʒ̆anas.  Aya noçalişepeten, Zazuri ren dido mcveşi nenapeşi art-arti yado oxoiʒ̆onu.  O. Manik do emuşk̆uleni K̆. Hadank̆ikti mç̆ipaşaşi ixandu Zazuri nenaşi speros. Aya noçalişepe gamiçkvines “Zazuri Dialekt̆i” coxoten (1932) vit̆on çxoro oşi do eçi do vit̆o jur ʒ̆anas. Majura noçalişepeti eşo renan: Xolo, V. Minorsk̆i (Daylamit̆epeşi ʒ̆oxle-mxtimoba, nananoğa P̆arisi, 1931 ʒ̆ana, B.: 17; Daylami, İslamişi Ansik̆lopedi), Albert von Lo K̆oqi (1901 ʒ̆ana), T̆eri Liin T̆odi (1985 ʒ̆ana), Ludvig P̆oli (1998 ʒ̆ana, Zazuri - Grameri do Ar Dialekt̆olojişi Oğoda), Şkaguri do Omjore P̆ici; Zilfi Selcani (1998 ʒ̆ana,  Zazuri Nenaşi Grameri, Olande Dialekt̆i –Dersimişi Dialekt̆i), İlyas Arslani (2007 ʒ̆ana, Noʒ̆ilinape, 2016 ʒ̆ana,  Fiilişi fonksiyoni do ergat̆iuroba), Mesut K̆esk̆ini (2009 ʒ̆ana, Zazuri Nenaşi Dialekt̆uri moʒ̆opxaşi jin).

 

Zazuri t̆ekst̆epe ipti Arabuli boncapeten, uk̆açxeti Latinuri boncapeten iç̆arines.

Andğaneri ndğas, Zazuri nena kuğun sum alboni: Munzurişi Universit̆et̆işen Selcanişi Alboni, Vate coxoni noçalişeşi grubişen Bedirxanişi Alboni, Bingyolişi Universit̆et̆i- menyaş galeni namtini Zazuri gamantanerepe, mç̆arupe do Zaza-Der-işi noxmare  Jak̆obsonişi Alboni.

 

Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes do Turkiyeşi gale; iptineri Zazuri alboni, zit̆apuna do ketabepe mundes do so gamiçkvinu? Aya noxvenepeşi goʒ̆oncğonerpe miepe rt̆es?

 

Xidir Ereni: Zazapes kuğunan dido mcveşi nç̆araloba, mara ç̆areli va rt̆u.  Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, ç̆areli Zazuri nç̆aroba yeçkindu çodina jur oşʒ̆anuraşi doloxe; Arabuli alboniten iç̆arinu. Çkineri iptineri t̆ekst̆epe ren (1798 – 1833) vit̆on şkvit oşi do otxo neçi do vit̆o ovro- vit̆on ovro oşi do eçi do vit̆o sum ʒ̆anapeş tariğoni. Antepe renan Alevobaşi ambarepeşen xeşnoç̆arepe. Aya xeşnoç̆arepe ižirineret̆es noğa Diyarbak̆iris.    İptineri gamiçkvineri Zazuri noxvene ren Liceluri Zaza Ahmede Xasişi. Kyurdişi dinişk̆oçepek Zazapes k̆ult̆uruli menceli va uğunan ya tkverenan şak̆aten. Liceluri Zaza Ahmede Xasikti entepes nena geuktiren Zazuri Mevlidi oç̆aruten (1899) vit̆on ovro oşi do otxo neçi do vit̆o çxoro ʒ̆anas.   Aya ren gamiçkvineri iptineri Zazuri buk̆let̆i. Majurani gamiçkvineri Zazuri noxvene ren noğa Siverek̆işi mufti Osman Efendiyo Babicişi mevlidi. Aya buk̆let̆i iç̆arinu (1906) vit̆on çxoro oşi do anşi ʒ̆anas do gamiçkvinu (1933) vit̆on çxoro oşi do eçi do vit̆o sum ʒ̆anas, noğa Şamis/ Damosk̆os.

 

Zazuri nena rt̆u uxonare (60) sume neçi  ʒ̆anaş morgvalis.  sume neçi ʒ̆anaşi uxonaroba şk̆ule, Latinuri Alboniten Zazuri burmeloni jurnali “Roja Newe / Ağani Dğa” gamiçkvinu (1964) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do otxo ʒ̆anas. Uk̆açxe (1980) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi ʒ̆anaşakis,  namtini mak̆vazale jurnalepek gamoçkes Zazuri t̆ekst̆epe; amk̆ata noʒ̆irenepe ižirines Zazuri nç̆aralobaşi speros.  Zazuri nç̆arobaşi ağneburo yeçkindu Zaza mailticepeşi menceliten Avrop̆as. Aya rt̆u entepeşi geʒ̆unk̆ap̆ala. Aya rt̆u (1980) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi ʒ̆ana şk̆ule.  Aya ren “Zazuri Nenaşi Ronesansi” yado molişinen.  Zaza gamantanerepek gamoçkes Piya, Ayre, Desmale Sure, Ware, Tija Sodiri coxoni jurnalepe aya p̆eriodis. Zazuri p̆aramitepeşi k̆orobape, p̆aşurape, do romanepeti gamiçkvinen. Zit̆apuna şeni noçalişepe ixvenes.

 

Edo xolo; Zazuri nenaşi jin çkvadoçkva dokt̆orant̆urape ixvenes Avrup̆aşi (didopetenti Alamaniaşi) universit̆et̆epes. Edo amk̆ata noçalişepe gamiçkvines.

 

Ali İhsan Aksamazi: Zazuri nenaşi uç̆aru nç̆araloba ren dido xampa oşʒ̆anurapeşen doni; eşo miçkin. Mara k̆aixeşa miçkinan, aya ren globalizasyonişi ora. Edo uç̆aru nenapes oskiduşi menceli va uğunan globalizasyonişi oras. Radio- t̆elevizionişi ç̆andina, gazetaşi ç̆andina, gamantana-gurapa va uğut̆aşi, oskiduşi menceli va uğunan amk̆ata nenapes. TRT̆-s Zazuri nenaten ç̆andina uğuni? Turkiyeş gale, Zazuri nenaten radio- t̆elevizyonişi ç̆andina reni? Armʒikati amk̆ata p̆roblemepeşen molamişinit, mu iqven!

 

 

 

Xidir Ereni: Dido mtini zop̆ont tkvan; ʒ̆ori ret tkvan. Ar nena,  iptinerixeşa gamantana- gurapaşi nena va ren na,  (eya nenaşi mağarğalepes eya nenaten ok̆itxu- oç̆aru va uçkinan na,) eya nena oğuruşi gzas ren. İrişen ʒ̆oxle emk̆ata dulyapeşi oʒ̆opxinu domaç̆irnan çkin: Amk̆ata k̆arta nenaten gamantana-gurapa ren dvaç̆ironi, çkar va rt̆as na, dudi mutepeşi sotepes. (2012) eçi oşi do vit̆o jur ʒ̆ana rt̆u,  (MEB-şi) gamantana- gurapaşi nazirobaşi gonk̆vataten, Zazuri nenati iqu menoʒxune dersi oxenʒaleşi nʒ̆opulapes. Zazuri nena iqu jur saat̆oni dersi ar dolonis. Zazuri nenati iqu gamantana- gurapaşi nenapeşi art-arti. Mara galeni nenapeşi k̆at̆egorişi doloxe işinu Zazuri nena. Aya xaliten Zazuri nena va ren mtelo gamantana- gurapaşi nena; aşo matkvenan çkin. Mamgureşi ok̆vanduten, beres niçinen aya nena nʒ̆opulas. Ayati ren k̆ursuşi p̆rogramişi doloxe. Ar nena, gamantana- gurapaşi nenati ren na, mecburi oqopimuşi ren; ma aşo miçkin. Coxo muşişenti mskvaşa oxoiʒ̆onen: Menoʒxune!

 

Radio- T̆V-şi ç̆andinapeşi speroşenti molapşina: TRT̆ -Kyurdişi ç̆andinapeşi doloxe gverdi saat̆oni Zazuri ç̆andina koren.  Kyurdulişi hibrit̆iten ar p̆rogrami niçinen. Aya p̆rogramik Zazuri nenaşi asimilasyoni şeni ixandeps Kyurdulişi doloxe; amk̆ata noğira kuğun eya p̆rogramis. T.C.-kti ar çkva bela va gorups do emuşeniti amk̆ata asimilasyonis numxvacups; eşo domaʒ̆onen mati.

 

Çkin dido faraten, Dudnaziroba do R T̆UK-is oxveʒ̆upe komepçit do  Zazuri nenaten (24) eçi do otxo saat̆oni ç̆andina vak̆vandit entepes. “Doxmeli k̆anali gonʒ̆k̆u şeni tkvan çkar endoli va giğunan” yado nena gemiktires entepek (!)

 

Ali İhsan Aksamazi: Zazuri nenati menoʒxune dersepeşen arteri ren devletişi nʒ̆opulapes. Aya menoʒxune dersepe dobağine renani Zazuri nenaşi oskedinu şeni? Tkvan mu isimadept aya xali şeni? Turkiyeşi gale, Zazuri nenaşi dersi reni ar çkva dobadonas?

 

Xidir Ereni: Jileti molapşini ma. Ar dolonis jur saat̆oni Zazuri “menoʒxune” dersi ak̆vandit yado aya nenaşi mağarğalepes otkvalu va ren çkar realist̆uri dulya; ma eşo domaʒ̆onen.

Zaza gamantaneri do magamantane Hak̆k̆ı Çimenişi şurdoguriten noçalişeten, Zazuri nena iqu menoʒxune dersi menyaş gale, Alamaniaşi ar eyalet̆is;  Turkiyes steri. Mara ar çkvanerobaten; İlçe M.E. Direkt̆oba koren ak do “Nʒ̆opulapeşi Direkt̆oroba” koren ek. Edo akoni- ekonepes kuğunan çkvadoçkva gagnapape. Ekoni ar “Nʒ̆opulaşi Direkt̆orobaşi” onžğonis skideri (15) vit̆o xut mamgurek ak̆vandaşi,  namu nʒ̆opulaşen varna sinifişen iqvas na, iqvas, entepeşi vasitapeten entepeşa irişen xolosoni şkaguroni nʒ̆opulaşi ar varna ar-jur sinifis   (mamgurepeşi tercixiten) entepe ok̆omç̆k̆eşuten  mamgurepes nuşvelnan belediyepek.

 

Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes varna majura dobadonapes, Zazuri nenaşi oskedinu şeni gedgineri derneğepe, inst̆it̆ut̆epe giğunani? Aya derneğepek muepe ikipan? Muperi ak̆t̆ivit̆epe uğunan entepes?

 

Xidir Ereni: Aya gagnapaten, Turkiyes gedgineri iptineri ren çkini derneği. Noğa İst̆anbol-Beyoğlis, (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anas gedgineri ren derneği çkini.  Edo xolo,  çkini derneği şk̆ule, akt̆iuri faaliyet̆oni derneğepeti korenan nağa Bingyolis, noğa Diyarbak̆iris do noğa Mersinis.

 

Menyaş gale; didopeten Alamania, Avust̆uria, İsveçi, İsviçre do Fransasti  gedgineri derneği do enst̆it̆ut̆epe komiğunan çkin.

 

Aya derneği do enst̆it̆ut̆epes Zazuri nenaşi oskidu- oskedinuşi anank̆eni kuğunan. Edo aya anank̆eniten faaliyet̆epe kuğunan entepes.  Antepeşen namtinepek nena, zit̆apuna do dersişi ketabepe oʒ̆opxu şeni şurdoguriten içalişapan.

 

 

Ali İhsan Aksamazi: Dido çinoberi gemabirepeti kogiqonunan; aya komiçkin ma. Entepe do entepeşi çinoberi birapapeşenti molamişinit, mu iqven!

 

Xidir Ereni: İrişen ʒ̆oxle, dido çinoberi şairepe komiqunan. Sey Qaji, Hesenê Sey Qaji, Weliyê Usenê İmami ren entepeşen ar-juri.

 

Sait Baksi, Hüseyin Doğanay do Xidir Akguli stei k̆oçepe renan ağanmordale şairepe çkini.

Xolo, Metin- Kemal Kahraman Cumalepe, Hasan Dewran do Mikail Aslani steri k̆oçepekti kilami ibiran do nok̆orobepeti kuğunan entepes artneri oras.  

 

Yılmaz Çelik, Kerem Sevinç, Erdoğan Emir, Ahmet Aslan, Mucahit Goker, Zele Mele Mehmet Ali, Gule Mayera, Hasan Ali, Aynur Doğan, Beser Şahin, Doğan Çelik, Abidin Biter, Ozan Serdari steri uk̆oreʒxu gemabirepekti Zazuri kilam ibiran; amk̆ata k̆oçepeti k̆omiqunan çkin.

 

Birapape çkinişen namtinepeti eşo ren: Asme veciya, xece, agerayiş, intizar, pukeleke, ewro hirê asmiyo, elqajiye, şire, ğezale, vilike, usên, dada amelkano, kata şêri se bikeri, fadike, oy meleme…

 

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan Gamiçkvineri ketabepeti kogiğunan. Zazuri nenati ogurapt mamgurepe tkvanis; aya komiçkin ma. Ağani çkva mu p̆rojepe giğunan Zazuri nenaşi speros?

 

Xidir Ereni: Ho, komiğun ma. Antepeşen ilkineri ren “Dêsım ra Ju Pelge, ZERANIGE” . Aya ren speroşi noçalişe. Uk̆axçe, çkimi şk̆elen meçameri dersepeşi not̆epeşen nok̆orobe “Dersê Zazaki/ Zazuri Dersepe” coxoni gamiçkvineri ar çkva ketabi komiğun ma. Emuşk̆uleti, Skidalaş morgvalis Oguruşi Generaluri  Direkt̆orobaşi (2016) eçi oşi do vit̆o anşi tariğoni moduluri p̆rogramişa moxva Zazuri p̆rogramiten ç̆areli “Zazuri Dersişi Ketabi” coxoni noçalişeti komiğun ma. Aʒ̆i (2018) eçi oşi do vit̆o ovro ʒ̆anaşi moduluri p̆rogramişa moxva ar ketabi do menoʒxune dersepe şeni ʒ̆opxineri  5, 6, 7 do 8. sinifepeşi Menoʒxune Dersepe şeni dersişi kitabişi mat̆eryalepe k̆orobineri renan do  grafik̆eris meçamuşi oras renan.

 

Ali İhsan Aksamazi: Ma şukuri giʒ̆umert. Aʒ̆i çkva k̆itxala va miğun. Mara tkvan molaşinuşi çkva mutu giğunan na, eti molamişinit, mu iqven! İrote ixelit!

 

Xidir Ereni: Dobadona çkini k̆ult̆urepeşi cenneti ren. Aya k̆ult̆urepeşi osağapu ren oxenʒaleşi iptineri anank̆enepeşen; eşo miçkin ma. Mteli nena, k̆ult̆uri do simadepe dudmoşletinero skidan;  k̆arta k̆oçi skidas dudk̆anonuri dobadonamşinobaten demok̆rat̆iuli, sosyaluri do xuk̆uk̆işi oxenʒaleşi doloxe; ma aya gurdoşuriten mepşven.

[Diçodu]

 

aksamaz@gmail.com

 

https://sonhaber.ch/hidir-eren-ile-soylesi-turkce-lazca-2-bolum/

https://www.circassiancenter.com/tr/hepinize-munzur-irmaginin-kiyisindan-selamlar/