Gürcü
Halkının Yiğit Evlâdı: Ahmet Özkan Melaşvili
(Ön açıklama: Bu makaleyi, “Çveneburi”/“Gürcü”
Aydınlarının yazdıklarından ve anlattıklarından faydalanarak 1993’de kaleme
aldım. Makalem, “Ogni Kültür Dergisi”nin 1994/ 5. sayısında yayınlandı.
Makalemi yazdığım sırada,
Ahmet Özkan Melaşvili ve Hayri Hayrioğlu Malaqmadze’nin yakın dostu Sorun
Yayınları Kolektifi’nden rahmetli Sırrı Öztürk’ü henüz tanımıyordum. Sırrı Öztürk,
“Çveneburi Dergisi”nin 6-7. sayısının Türkiye’de yayınlanmasında kolektiflerinin
teknik bakımdan Ahmet Özkan Melaşvili’ye katkı verdiklerinden bana birkaç kez söz
etmişti. Dolayısıyla da, Sırrı Öztürk’ün sonradan konu ile ilgili benzeri
anlattıkları bu makalemde yer almıyor. Aynı şekilde Şehzat Ayartepe’nin
anlattıkları da bu makalemde yer almıyor. Ayrıca geçen yıl yayınlanan “Omri” ve
“Sandro’nun Hayatı” adlı kitaplarda Ahmet Özkan Melaşvili ile ilgili yazılanlar
da bu makalemde yer almıyor.
Okuyucunun, makalemi okurken
yukarıda belirttiğim hususları göz önünde bulunduracağını sanıyorum.
İlk yayındaki birkaç yazım
hatasını ve ifade bozukluğunu düzeltmekle yetindim. Bu yayına, yeni ulaştığım birkaç
fotoğraf ile bir de “kaynaklar/ önerilen
okumalar” bölümü eklemeyi uygun gördüm.
Kuşkusuz yeni bir Ahmet
Özkan Melaşvili biyografisine ihtiyaç var. Ancak bu biyografi yazılırken Ahmet Özkan
Melaşvili’nin yetiştiği ortam, donanımı, yazdıkları, ilişkileri, çelişkileri,
yönlendirilmeleri, yaşadığı çevre ve siyasî iklim, zaafları, yanılgıları, dürüstlüğü, yalnızlığı,
zamanın teknolojik imkânları ve en önemlisi de neden “Çveneburi Dergisi’nin
sahipliği ve sorumlu yazı işleri müdürlüğünü tek başına üstlenmek zorunda
kaldığı göz önünde bulundurulmalıdır; ne gölgesine sığınmak için
ilâhlaştırılmalı ne de yaşadığı şartlar dikkate alınmaksızın itibarsızlaştırılmalıdır.)
+
“Yıkıldı Kobuleti
Köprüsü,
Göçtü dağ, tepe,
güzel ümitler
Herşeyimizdi bizim O
Melaşvili Ahmet’imizi
öldürdüler…”
(Hasan Tahsin
Bejanidze; Fatsa, 1986)
“5 Temmuz 1980, Cumartesi, saat 09:00”; bu tarih
Türkiye’de yaşayanlar ve demokrasimiz için utanç verici tarihlerden bir
tanesidir.
Bu
tarih, “Çveneburi Dergisi” sahibi ve sorumlu yönetmesi, Gürcü halkının yiğit
evlâdı Ahmet Özkan Melaşvili’nin karanlık güçlerce katledildiği günün tarihidir.
ÇERKES / KUZEY KAFKASYALI AYDINLAR, YAYINLADIKLARI
SÜRELİ YAYINLARINDA AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ’NİN VE DİĞER “ÇVENEBURİ”/”GÜRCÜ” AYDINLARININ
MAKALELERİNE DE YER VERİYORLARDI
AHMET
ÖZKAN MELAŞVİLİ KİMDİR?
Melaşvili, 10 Haziran
1922’de Gönen’in Koçbayır Köyü’nde dünyaya geldi. Dedeleri, 1877- 1878 Osmanlı-
Rus Harbi yıllarında Artvin’den göç eden Melaşvili, kültürel ilk bilgileri babası
Tevfik Bey’den aldı.
Zor şartlar altında
yürüttüğü eğitim hayatında her zaman başarılı bir öğrenci olan Melaşvili, 1944
yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’ne girdi. Ancak maddî
ve sağlık nedenlerinden dolayı 1946 yılında fakültenin 3. sınıfından ayrılmak
zorunda kaldı. İzmir Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü’nde ve Nazilli’de Fransız-
Türk ortaklığı olan Kemer Barajı Etüd Bürosu’nda çalıştı. 1955 yılında Yüksel
Ergün Çinçaradze ile İstanbul’da evlenen Melaşvili’nin 1956 yılında oğlu İberya
ve 1957 yılında da kızı Tamara dünyaya geldi.
1959 yılında Bursa’ya yerleşen
Melaşvili, İller Bankası Plânlama Müdürlüğü’nde çalışmaya başladı. 1962
yılında, yarıda bıraktığı fakülteden mezun oldu ve Bursa Bayındırlık
Müdürlüğü’nde kontrolör mimar olarak göreve başladı. Hayriye Köyü Turizm ve
Tanıtma Derneği’nin kuruluşuna aktif olarak katıldı; kooperatif kurulmasına
önderlik etti.
AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ’NİN
1968’DE İSTANBUL’DA YAYIMLANAN KİTABI: “GÜRCÜSTAN” VE GEORGES DUMEZİL’İN
KENDİSİNE MEKTUBU
KÜLTÜR
ADAMI AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ
Melaşvili’nin Gürcü
Kültürü’ne olan ilgisi 1939- 1940 yıllarında başladı. Gürcü Alfabesi’nin
varlığından haberdar olmayan Melaşvili, diğer Gürcü arkadaşlarıyla birlikte Latin Alfabesi’ne dayanan bir Gürcü Alfabesi geliştirerek aralarında
Gürcüce yazışmalar yapmıştır. 1943’de Gürcü Alfabesi’nin varlığından haberdar
olan Melaşvili, bu alfabeyi çok kısa sürede öğrendi.
1962 yılında Hayriye
Köyü’ndeki Gürcü oyunlarını düzenleyerek köyün gençlerinden bir folklor ekibi
oluşturan Melaşvili, 1965 yılında daha önce yazıştığı Menşevik Gürcülerle
görüşmek amacıyla Fransa’ya gitti.
Almanya’ya giden işçileri
Türkiye İşçi Partisi’nde örgütlediği iddiasıyla Hakkari’ye sürülen Melaşvili
istifa ederek Bursa’da Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nde çalıştı ve ardından da serbest mimarlık ve
müteahhitlik yapmaya başladı.
Serbest olarak çalıştığı
1970 yılından itibaren Gürcü Kültürü ve diğer Kafkas Kültürleri üzerine daha
fazla eğilme fırsatı buldu.
Bürosu her görüşten ve etnik
kökenden insanın uğrak yeriydi. Bir Kafkasyalı olarak; Gürcü, Laz, Abhaz,
Çerkes ayrımı yapmayan ve bu tür ayrılıklara şiddetle karşı olan Melaşvili,
1968 yılında Gürcü Aydınları Kâmil Olgun Tavadze, Hayri Hayrioğlu Malaqmadze ve
diğer arkadaşlarıyla “Gürcüstan” kitabını bastırınca şimşekleri üzerine çekti.
“İslamlığa ve Türklüğe hakaret ettiği, Komünizm Propagandası yaptığı ve
Rusya’yı övdüğü” iddiasıyla kitap hakkında dava açıldı, ancak beraat etti.
AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ, DERGİ
ÇIKARMA FİKRİNİ İLK ORTAYA ATAN VE “ÇVENEBURİ DERGİSİ”NİN İLK BEŞ SAYISINI
İSVEÇ’TE YAYINLAYAN AKIN ŞANVER İLE
Hayriye Köyü İlkokulu
Kütüphanesine “დედა ენა”/ “Deda Ena”/ “Gürcü Alfabesi”
koyduğu iddiasıyla evi ve bürosu arandı. El konan kitapları suç unsuru teşkil
etmediğinden kendisine iade edildi.
Kültürel faaliyetlerinden
dolayı haksızlıklara uğrayan Melaşvili hiçbir zaman yılmadı.
AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ , “ÇVENEBURİ DERGİSİ”NİN
6-7. SAYISINI TÜRKİYE’DE YAYINLADI
O,
HEDEF GÖSTERİLDİ
Melaşvili’nin, Gürcü
Kültürü’nü yaşatmak için yaptıklarını bölücülük ve Komünist Rusya yandaşlığı
gibi gösterenler tarafından sürekli olarak bir hedefti.
5 Temmuz 1980, Cumartesi,
saat 09:00’da oğlu İberya ile evinden çıkan Ahmet Özkan Melaşvili kendisini
bekleyen pusuda boynuna giren kurşunla o anda öldü. Oğlu İberya ise, saldırıdan
ağır yaralı olarak kurtuldu.
Ahmet Özkan Melaşvili, 6
Temmuz 1980, Pazar günü Hayriye Köyü Mezarlığında toprağa verildi.
MELAŞVİLİ’NİN
AÇTIĞI YOL
Sovyetler Birliği’nin
çökmesiyle, bazı görüşlerin aslında tehlike teşkil etmediği anlaşıldığından
olsa gerek, “Çveneburi Dergisi” yeniden çıkabiliyor; Türkiyeli Gürcüler’in
“Kafdağı Müzik Topluluğu” Gürcistan’da konserler verebiliyor; Gürcistan Radyo
ve Televizyon Orkestrası İstanbul’da konserler verebiliyor; bazı Gürcü Kültür
Dernekleri de kurulabiliyor.
Bir zamanlar Kültür Adamı
Melaşvili’nin savunduğu ve bedelini hayatıyla ödediği Gürcü Kültürünü ve Dilini
yaşatma fikrini 1990 yılında yineleyen Güney Kafkasya Kültür Derneği Başkanı
Refaiddin Şahin’in günümüzde Tansu Çiller’in kabinesinde bakan olabilmesi
Türkiye’deki demokratik gelişmeyi göstermesi bakımından önemlidir.
AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ,
GÜRCİSTAN SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETİ’Nİ ZİYARETİ SIRASINDA RUHANÎ LİDER
İLİA MEORE VE “YURTDIŞINDAKİ GÜRCÜLERLE
KÜLTÜREL İLİŞKİLER KURMA DERNEĞİ” YETKİLİLERİ İLE
(KAYNAKLAR/ ÖNERİLEN OKUMALAR: Ahmet
Özkan Melaşvili Özel Sayısı, “Çveneburi Dergisi”, sayı 56- 57, 2005, İstanbul; Ali
İhsan Aksamaz, “Demagoji
Uzmanları”, Doğu Karadenizde Resmî İdeolojiler Kuşatması”, 1. Baskı Sorun
Yayınları, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, 2012, İstanbul; Ali İhsan Aksamaz, “Ahmet Özkan Melaşvili ve Hayri
Hayrioğlu’yu Andık, demokrathaber.org, 12 VII 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Ahmet
Özkan Melaşvili Belgeseli”, demokrathaber.org, 1 VI 2012; “Bursa’da Devrimci
Bir Genç ve Babası Yaylım Ateşine Tutuldu”, Aydınlık Gazetesi, 6 Temmuz 1980,
İstanbul; Biyografi/ Ahmet Özkan (Melaşvili), Çveneburi Kültürel Dergi, sayı 1
(8), Ocak- Şubat 1993, Bursa; Faik Ateş
(Ali İhsan Aksamaz), “Gürcü
Halkının Yiğit Evlâdı: Ahmet Özkan Melaşvili”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 5,
Temmuz- Ağustos 1994, İstanbul; “Nıbceğu Kültürel Dergi”, sayı 1, Ocak-
Şubat- Mart 1980, İstanbul; Pridon Khalvaşi (Çeviren: Erdoğan Şenol), “ომრი”/“Omri”/ “Ömür”, Gece Kitaplığı, 2019, Ankara; Saba
Artvineli, “Sandro’nun Hayatı”, Cinius Yayınları, 2019, İstanbul; Tempo
Dergisi, Sayı 31,1990, İstanbul; Yaşar Güven, “Yayınlardan
Seçmeler/ Süreli Yayınlarımız - 20”, Jineps,
sayı, Mart 2018, İstanbul)
(8 V 2020)
Ali İhsan Aksamaz
