Lazca
ders kitaplarında sınıf mücadelesi metinleri-1 [Lazca-Türkçe]
Kolektif:
--Kolektif ne anlama geliyor? İnsanların bir araya
gelerek bir işi ortaklaşa yapmaları anlamına geliyor. Biz öğreniyoruz. Hepimiz
bir işi ortaklaşa yapıyoruz. Bu bizim
öğrenim kolektifimiz. Köyde de malı mülkü olmayanlar ortak mülkiyet
işletmelerini örgütlüyorlar.
--Ortak mülkiyet ne anlama geliyor?
-- Köy insanlarının evleri, toprakları, bütün
malları ortak mülkiyettir. Bu ortak mülkiyetin sahibi de yine kendileridir. Bu
ortak mülkiyete kısaca kolhoz deniyor. [Очамчира-Скурча/ ოჩამჩირე-სქურჩა/ Oçamçire-Skurça Limani yakınlarındaki] “Kızıl
Lazistan Kolhozu” Lazlara ait. [სარფი/]Sarpi
köyünde de mandalina kolhozu var.
--Başka nerede kolhozlar var?
Hükümet, Sovyet işletmelerini, kısaca söylersek,
sovhozları, büyük işletmeleri örgütlüyor.
[…]
At:
Kolhozun atları toplu olarak ahırda barındırılıyor.
Ahır her zaman temiz. Büyük büyük de pencereleri var. Bu ahırda atlar üşümüyor.
Atlarla seyisleri ilgileniyor. Seyis; otunu, mısırını, suyunu verip atları
temiz tutuyor. Ahırı da seyis temizliyor. Sizin köyünüzde bu işler nasıl
oluyor? Sizin kolhozunuzda atların nasıl barındırıldığını öğrenin! Kolhoza dâhil
olmayan köylülerin, atlarını nasıl barındırdıklarını
öğrenin!
[…]
Fabrika:
Fabrikalarda durmadan kolhozlar ve köyler için
çeşitli ürünler, kibrit gibi kimyasal ürünler, pulluk ve trakörler üretiliyor. Fabrika
işçileri, köylere de gidip çiftçilere yardımcı oluyor. Kolhoz ve sovhozlarda
kent ve fabrikalar için hangi ürünler üretiliyor?
Ali, Ayşe’ye sordu:
--Fabrikalar daha önceleri kimlerin elindeydi? Şimdi
fabrikaların sahibi kim?
Ayşe, bu soruyu cevaplayıp sırasından Ali’ye sordu:
--Önceleri toprak kimin elindeydi, şimdi kimin elinde?
Ali de bu soruyu cevapladı.
Devrimle birlikte zenginlerin ve ağaların bütün
toprakları ve fabrikalarına işçi ve çitçilerin el koyduğun Ayşe ile Ali çok iyi
biliyorlar. Siz bütün bunları biliyor musunuz?
Günümüzde İşçiler fabrikalarda yedi veya altı saat
çalışıyorlar. On sekiz yaş altı gençler beş veya dört saat çalışıp yılda bir ay
boyunca da tatil yapıyorlar.
[…]
Çocukluğunda
Lenin:
Vladimir İlyiç Ulyanov, Lenin, [Симби́рск/] Simbirsk kentinde dünyaya geldi.
On yaşındayken okula başladı. Okulda başarılı bir öğrenciydi. Çok akıllı ve açıkgöz bir çocuktu. Lenin, her
işte arkadaşlarına yardımcı oluyordu. Başkalarıyla birlikte ortaklaşa üretmekten
hoşlanıyordu.
Önder
Lenin:
Lenin’in ağabeyi vardı; işçi ve çiftçilerin kurtuluşu
için faaliyet gösteriyordu. Bu faaliyetleri sebebiyle Çar’ın Hükümeti Lenin’i
ağabeyini idam etti. Bundan sonra Lenin, emekçi milletin kurtuluşu için çok kafa
yormaya başladı. Kurtuluşun ancak bir araya gelerek gerçekleşeceğini bilen
Lenin, bu sebeple Bolşevik Partisini örgütledi. İşçiler, partilerinin önderi
olarak Lenin’i seçtiler.
[…]
Devrimden
Önceki Hayat:
Eski hayat emekçiler için çok zordu. İşçiler, gece
gündüz çalışıyordu. İşçilere canları çıkmayacak kadar az para veriliyordu.
Fabrika sahipleri durmadan zenginleşiyordu, herşeyleri vardı; büyük evlerde
yaşıyorlardı; hiçbir iş de yapmıyorlardı. Gel gör ki işçiler açlıktan ölüyor; derme
çatma karanlık gecekondularda yaşıyordu. İşçilerin çocukları elbisesiz,
ayakkabısız dolanıp duruyorlardı; cahil kalıyorlardı. Dokuz, on yaşındaki çocuk
bile fabrikada çalışıyordu. Fabrikada on- oniki saat boyunca çalışıyordu.
Köydeki verimli toprakları ağa ve zengin çiftçiler sahiplenmişti. Fakir
köylülere ancak dik ve çorak topraklar kalmıştı. Fakir köylüler, hayatta kalabilmek için ağa ve
zengin çiftçilere yalvarmaya gidiyordu:
--Bana toprak ver; atını ve pulluğunu da ödünç ver!-
diye ağaya yalvarıyordu.
Ağa gülüyordu:
--Al bakalım, ama yetişecek ürünün yarısı benim
olacak!
Ağa ve zenginler, emekçileri böyle çalıştırıyordu.
Kanlı
Pazar:
İşçiler büyük ekonomik sıkıntı içindeydi.
Fabrikalarda greve gitmeye başladılar.
--Ne yapalım?!- diyordu işçiler.
Çar’ın Hükümeti, kandırmak için işçilerin aralarına
ajan- provakatörler gönderdi.
Ajan- provakatörler grevdeki işçilere şöyle diyordu:
--Çar’a gidelim! Hâlimizi ona söyleyelim. Çar, iyi
yürekli bir insan, muhakkak bize yardım edecektir!
--Çar’a gitmeyin!-diyordu Bolşevikler,-Çar’ın
herkesten çok toprağı var, o en büyük işçi düşmanıdır!
Gel gör ki İşçiler, bu sözlere kulak asmayıp
yalvarmak için Çar’a gittiler. Saraya yaklaştılar. Sarayın önünde askerler
tertibat almıştı. Tüfeklerini, meramlarını anlatmak isteyen insanlara
doğrultulmuştular. Askerler bir, iki, çok sayıda ateş açtılar. Çok sayıda insanı
öldürdüler, yaraladılar. Tarih 9 Ocak 1905’di.
Bolşevikler:
Lenin’in sözünü dinleyenler partide, Bolşeviklerin
Partisinde bir araya geldi. Bolşevikler her şeyi anlayan, önde gelen işçilerdi.
Lenin, onların arasında faaliyet gösteriyordu. Emekçilere kurtuluş yollarını
gösteriyordu. İşçiler yavaş yavaş Bolşeviklerin doğru zeminlerde durduklarını
anlayıp partiye katılmaya başladı. Sonraki yıllarda Bolşevik Partisi büyümeye
başlayacaktı. Lenin’in ve onun Bolşevik Partisinin önderlik etmesiyle, işçiler mücadeleden
galip çıkınca Ekim Devrimi oldu. Şimdi biz, Lenin’in önceden işaret ettiği gibi
Sosyalizmi inşa ediyoruz. Burada da bize önderlik eden Bolşeviklerin Komünist
Partisidir.
Bizim
İnşa Faaliyetimiz:
Sovyet
Hükümeti, fabrikalar inşa ediyor, büyük solhozları örgütlüyor. Fabrikalardan
tarlalara pulluk, tohum ekme makinası, büyük traktörler gidiyor. Hızlı bir
şekide elektrik istasyonları inşa ediyorlar. Her yerdeki fakirler ve orta sınıf
köylüler kolhozları örgütlüyor. Ülkemizde sosyalizm inşa ediliyor. Bizim inşa
faaliyetlerimiz plan çerçevesinde yürütülüyor. Hükümet beş yıllık inşa planını hazırlıyor
ve bu plana göre çalışılıyor. Biz bu plana beş yıllık plan diyoruz. “Beş yıllık
planı dört yılda uygulamak!” deyip beş yıllık planı dört yıl içinde uyguladılar.
Nuriye’nin
Hikâyesi:
Geçen yıl çok kar yağdı. Köyümüz (ცხარა შუბარა/)Tsxara- Şubara’da o
kadar kar yağdı ki, evlerimizden çıkamadık. İnekler hiçbir yerde ot
bulamıyordu. Evde elimizde de hiç şey kalmamıştı. Zavallı inekler zayıflıyor, ölüyordu. Evimizin
yakınında kolhoz vardı: “Lenin’in Yolu”. Kolhozdaki inekler besiliydi; ılık
ahırda barınıyor, güzel güzel de süt veriyorlardı. Bu neden böyleydi? Bunun neden
böyle olduğunu biliyor musunuz?! Kolhoza dâhil köylüler ot ekmişti. Ot
yetişince de kesip kuruttular, kış mevsimi için de sakladılar. Kışın da bu kuru
otları ineklere yediriyorlar. Rahatlar. Kolhoz dışındaki köylüler böyle
yapmıyor. Yapamazlar da zaten. Bu iş böyle yalnızca kolhozda yapılabilir.
Kolhoz dışında kalmayı seçen köylüler neden bu işi yapamaz? Çünkü toprakları
fazla değil, tek başlarınalar, her işe yetişemezler. Kolhozdaki köylülerin
toprakları birleştirilmiştir. Plan çerçevesinde herkes görevini yapıyor. Önce
oturup neyin gerekli olduğunu aralarında konuşuyorlar. Sonra kolhoza dâhil olan
köylüler önce plan yapıyor: “Şu kadar ot ekiyoruz; şu kadar tütün, mandalina,
çay dikiyoruz; şu kadar mısır dikiyoruz, Şu kadar soğan, lâhana ve diğer
sebzeleri ekiyoruz,” diye kararlaştırıyorlar.
Kolhozun
Ahırında:
İşleyişini öğrenmek için kolhozu ziyaret ettik. Kolhoz
büyüktü. Orada iyi cins tavuklar, kışlık ekim bahçeleri, kültür klübü ile okulu gördük.
İneklerin ahırını çok beğendim; ılık ve temizdi. Ahırdaki her ineğin durduğu
bir yeri var. Her ineğin ahırdaki bölümünün önüne küçük tahta levhalar tutturulmuş.
O levhada o ineğin adı, kaç yaşında olduğu, ne kadar ağırlıkta olduğu yazılıydı.
Bu bütün inekler kolhoza ait. Kolhoza dâhil her köylünün de bir- iki ineği ver.
Kolkoza dâhil her köylününün kendi evinin önünde de küçük ahır yapılmış. Bu ahırda kendi at ve ineklerini barındırıyor.
Ancak kolhoza dâhil olanların evlerinin önündeki ahırları, köydeki bizim ahırımız
gibi değil, temiz, güzel inşa edilmiş ve pencereli. Kolhoza dahil olan köylüler böyle yaşıyor.
Kolhoz hayatı ve işleyişini ben çok beğendim. Kolhoz ziyaretimizden sonra eve
geldiğimde bütün bu gördüklerimi anne ve babama anlattım:
-- Baba!-dedim,
biz de kolhoz oluşturalım.
--İyi olur, iyi!- dedi babam, -biz de kolhoz
oluşturalım da senin gördüğün kolhoz gibi olsun!
“Kızıl
Lazistan”:
Fakir Lazların toprağı yoktu. Yarıcılıkla yaşıyorlardı.
Abhazya Hükümeti bu durumu bilip fakirlere yardım etti. [Очамчира-Скурча/ ოჩამჩირე-სქურჩა/ Oçamçire-Skurça Limani
yakınlarında] onlara büyük bir arazi tahsis etti. Orada bir kolhoz
örgütlediler. Adını “Kızıl Lazistan”
koydular. İnsanlar “Kızıl Lazistan Kolhozu”nda nasıl yaşıyor? Yaşıntıları iyi. Bu
kolhoza dâhil olan her köylünün hem kolhoz içinde ortak toprak ve hayvanları
var, hem de kendisinin özel küçük bir işletmesi var. Kolkozdaki köylülerin
ortak malları şunlar: Toprak, depo, ilgili teknik araç-gereç, sürüler, damızlık
erkek sığırlar, mandalar, süt inekleri. Kolhoza dâhil olan köylülerin kendi
özel işletmelerindeki malları ise şöyle: Yarım hektara kadar toprak, ev, ahır, kiler
ile bindiği atı, iki-üç inek, tavuklar ile sahip olmak istedikleri diğer
hayvanlar.
Çalışmamız:
“Kızıl
Lazistan Kolhozu”nda nasıl çalışıyoruz?! Onu da söyleyeyim mi! Ortak tarlalarda birlikte ekipler hâlinde çalışıyoruz.
Her ekip kendisine tahsis edilmiş bölgede çalışıyor. Kolhozun bir çalışma planı
var. Her ekip, planlamada kendisine tahsis edilmiş bölgede çalışıyor. Her
ekibin her gün yapacağı bir vazifesi var. Bu vazifeye bir değer biçiliyor.
Fakat bu değer biçme para üzerinden değil, yevmiye üzerinden oluyor. Kimin
yevmiyesi fazlaysa, ona un, mal, ürün daha fazla veriliyor. Kolhozda şöyle de bir kural var: Kim fazla
çalışırsa, fazla kazanır; kim çalışmazsa, bir şey kazanmaz!
“Ayı”
Yakaladık:
Akşamleyin okula gittik. Önce oyunlar oynadık sonra
da bir arada oturup öğretmenin anlattıklarını dinledik:
“--Önceleri zenginler, fakirleri çalıştırıyordu,
eziyordu ancak şimdi durum öyle değil. Fakirlerin hepsi kolhozlara dâhil
oluyor, birlikte çalışıp birbirlerine yardım ediyorlar. Zenginler, bu yeni
uygulamadan hazzetmiyor. Bu sebeple de kolhoz ve kolhoza dâhil olanlara kötülük
yapmak için her zaman fırsat kolluyorlar. Bir keresinde bize ne yaptılar,
biliyor musunuz, çocuklar?! Kolhozda bize kaliteli bal kovanı çerçeveleri
verdiler. Bu çeşit kovanlarda arılar iyi barınıyor, iyi de bal üretiyorlar.
Kolhozdaki köylüler çok sevindi. Gel gör ki, diğer gün sabahleyin kovanlığa
gittiğimizde üç kovanın parçalanmış olduğunu gördük. “Bunu kim yaptı?!” Ölçtük, biçtik sonunda da
şöyle dedik: “Ayı gelip kırmıştır.” Geceleyin
ben ve bir arkadaşım, Osman ile kovanlığı beklemeye gittik. Epey zaman orada
oturduk fakat herhangi bir şey olmadı. İkinci gece bir daha gidip yine orada
oturduk. Gecenin tam ortasında bir ses duyduk. Dört gözle bakındık. Bir süre
sonra ön tarafımızda ayıya benzeyen bir şey zuhur etti. Kovana yaklaşıyordu. Biz de diğer taraftan yaklaşıp
baktığımızda Uzun Hasan olduğunu gördük. Elinde de bir balta tutuyordu. Kendisi
köyümüzün zenginiydi. Hemen bulunduğumuz yerden çıkıp sorduk: “Burada ne işin
var?” Uzun Hasan çok korkup hiç ses çıkartmadı. Kendisini kolhoza götürüp
herkesi çağırdık. “Ne iyi bir ayı!” deyip kolhozdaki köylüler gülüştü.”
Bizim
Yardımımız:
Derste, öğretmen öğrencilere kolhozdaki seçimi
anlattıktan sonra şöyle dedi:
--Artık Sovyetin ne olduğunu biliyorsunuz. Yalnızca emekçilerin
seçme hakkı olduğunu da biliyorsunuz. İnsanları
çalıştıran zenginleri Sovyete almıyoruz. Varlıklılar, hocalar, zenginler; emekçilerin düşmanıdır. O sebeple onların
Sovyetteki seçimlere katılma hakkı yok. Bu günlerde Sovyette seçim olacak.
Daha sonra öğretmen, öğrencilere sordu:
--Biz, bu seçimlerde onlara nasıl yardım edeceğiz?
Öğrenciler cevapladı:
--Seçimlere katılma hakkı olanlara bildiriler
hazırlayıp götürelim!
--Anne ve babalarımıza Sovyetin ne olduğunu, seçimlere
katılmanın neden gereğini anlatalım!
Öğretmen, öğrencilerine mütemadiyen böyle görevler
veriyordu.
8
Mart:
Devrim öncesinde emekçilerin hayatı zorluklar
içindeydi. En fazla eziyeti çekenler de emekçi kadınlardı. Kocalarının
çalıştığı kadar, onlar da fabrikada, tarlada çalışıyorlardı. Gel gör ki
kadınlara daha az para veriyorlardı. Bunun
dışında emekçi kadınların evde çamaşır yıkmak, bulaşık yıkamak, dikiş, yemek
yapmak, çocuklara bakmak gibi işleri de vardı. Hiç kimse, kadınların bu hâlini
dikkate almıyordu. Yalnızca işçi ve çiftçilerin Hükümeti, kadınların bu hâliyle
ilgilendi. Kadınların kurtuluşu için kentlerde ve kolhozlarda kreşler, ortak
yemekhaneler ve çamaşırhaneler örgütleniyor. Kadınlar ancak bu şekilde kurtulup
öğrenim görebilir, devlet dairelerinde ve kültür kurumlarında çalışabilir. 8
Mart’ta dünyanın bütün emekçileri sokaklara çıkıp emekçi kadınların kurtuluşu
için taleplerini dillendiriyor. Sovyet Cumhuriyetlerinde 8 Mart’ta büyük bayram
yapıyorlar. Yeni kreşler ve parklar ile yemekhaneler, çamaşırhaneler ve kültür
klüpleri açıyorlar.
[Devam
edecek…]
[Önerilen
okumalar: “Abhazya Parlamentosu’nun Açıklaması”, Apsadgıl Derneği’nin
Abhazca ve Türkçe yayınlanan yayın organı “Abazamyüa”nın 2 (3) nolu sayısı/
“Kafkasya Yazıları”, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999/
sonhaber.ch/circassiancenter.com.tr/ sakaryaabhaz.org; Ali İhsan Aksamaz, “Yazılı Laz Edebiyatının
Öncüsü İskender Tzitaşi Kimdi? Neden Öldürüldü?”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı
36 (1), İstanbul, 2001/ demokrathaber.org, 26. VIII. 2011; Ali İhsan Aksamaz,
“Doğu Karadenižde Resmi İdeolojiler Kuşatması”, 1. Baskı Sorun Yayınları, 2003,
2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2012; Ali İhsan Aksamaz, “1930’lu Yıllarda
Sovyet Abhazya’dan Türkiye’ye Gelen Lazlar”, jinepsgazetesi.com/ 12. V. 2011; Ali İhsan Aksamaz, Laz Kimlik
Mücadelesinin Kilometre Taşı İki Kitap: “Oxesapuşi Supara” ve “Çquni Çhara-
Albonişi Supara”, lazca.org/ circassiancenter.com.tr, 08. I. 2013; Ali İhsan
Aksamaz, “Bir Kitap: Lazca Metinler (Lazuri T̆ekst̆epe)”, yusufbulut.com/
demokrathaber.org/ circassiancenter.com.tr/ sonhaber.ch, 24. I. 2013; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kimlik
Mücadelesinde İskender Tzitaşi’nin Önemi”,
yusufbulut.com/ sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr, 14. IV. 2013; Ali
İhsan Aksamaz, “Sovyet Lazları Halk Önderi İskender Tzitaşi ve Solun Ezberini
Bozan Mektupları”, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr, 5. XII. 2013; Isqender Chitaşi, İrfan Ç. Aleksiva
(Yayıma hazırlayan), “Çquni Çhara/ Albonişi Supara”, Laz Kültür Derneği Yayını,
İstanbul, 2012; İrfan Çağatay Aleksiva, “Abhazya'da Bolşevik Lazların Gerilla
Birliği: Laz Timi”, jinepsgazetesi.com, 1. II. 2020; İskender Ǯitaşi, Çkuni
Ç̆ara [Albonişi Supara], Abazastani Ö. S. S.C., Gürcistan S. S. C., S. S.C. B,
Аҟəа/ Soxumi/სოხუმი/
Сухум, 1932; İskender Ǯitaşi, “Alboni”,
Abazastani Ö. S. S.C., Gürcistan S. S. C., S. S.C. B, Аҟəа/ Soxumi/სოხუმი/ Сухум, 1935 [“Alboni”
(Tıpkıbasım), Ali İhsan Aksamaz, Kendi yayını, Doyuran Matbaası, İstanbul,
1994]; İskender Ǯitaşi, “Ok̆itxuşeni Supara/ Majurani fila”, Abazastani Ö. S.
S.C., Gürcistan S. S. C., S. S.C. B, Аҟəа/ Soxumi/სოხუმი/ Сухум, 1937; Nuri
Bagaps, Anri Çediya (Türkçeye çeviren) “20. Yüzyılda ve 21. Yüzyılın Başında
Abhazya’da Laz Nüfusu: Demografik Durum ve Yerleşim Coğrafyasının Özellikleri/
The Laz Population in Abkhazia in the 20th Century and Beginning of the 21st Century:
Demographic Situation and Features of the Geographic Settlement”, Kafkasya
Calışmaları – Sosyal Bilimler Dergisi / Journal of Caucasian Studies Mayıs 2021
/ May 2021, Yıl / Vol. 6, № 12/ dergipark.org.tr]
+
K̆olek̆t̆ivi:
--K̆olek̆t̆ivi mu tkvala ren?
-- K̆olek̆t̆ivi ren ok̆ok̆atu mutu nebra oxenuşeni.
Çku biguramt. Mteli-xolok ar dulya bikomt. Haya ren çquni oguruşi k̆olek̆t̆ivi.
Oput̆esti umutelepek k̆olekt̆ivişi mancenala oteşkilaman.
--Mancenala mu tkvala ren?
Oput̆eş k̆oçişi oxori, let̆a mteli mali ren
mancenala. Muk mance ren. K̆olek̆t̆ivişi mancenala, mk̆ule –k̆olmani itkven.
“Mç̆ita Lazistani” Lazepeşi k̆olmani ren. Sarpisti mandarinaşi k̆olmani koren.
--Çkva so ren k̆olmani?
Hukumetik didi mancenalape oteşkilams--Sovetyari
mancenalape, vana mk̆ule otkute –sovmanepe.
[…]
Ʒxeni:
K̆olmanis ʒxenepe bak̆is skidunan. Bak̆i paği ren,
pencerepe didi uğun. Bak̆is ʒxeni ini var aven. Ʒxenepes maʒxenepe oǯk̆en. Maʒxenek
tipi, lazut̆i meçams, ǯk̆ari gyubams do ʒxenepe pağums. Bak̆iti maʒxenek kosums.
Tkvani oput̆es muç̆oşi ren? Oǯk̆edit muç̆o skidun ʒxeni tkvani mancenalas.
Oxoǯonit, k̆olmaniş gale na ren oput̆arik muç̆oşi oǯk̆en ʒxeni muşis.
[…]
Fabrik̆a:
Fabrik̆as gamulun k̆olmani do oput̆epeşeni mali,
ebza, kotani do t̆rakt̆ori. Fabrik̆aşi madulyepe nulunan oput̆eşa do nuşvelaman
maxaçk̆alepes mutepeşi dulyas. K̆olmani do Sovmanepes mu gamulun noğa do
fabrik̆apeşeni? Alik k̆itxu Ayşes:
--Ǯoxle mişi xes t̆es fabrik̆ape? Haǯiti
fabrik̆apeşi mance mi noren?
Ayşek coğabi komeçu do muşi siras Alis k̆itxu:
--Ǯoxle mişi xes t̆u let̆a do haǯi mişi xes ren?
Alikti dotku. Ayşe do Alis uçkinan ki, ink̆ilabi
t̆u, madulye do maxaçk̆alepek uncubales zengini do ağapes mteli let̆a do
fabrik̆ape. Tkva haya giçkinani? Fabrik̆as içalişaman şkit [7] vana aş [6]
saati. Vit̆oovro [18] ǯaneriş ǯale n arenan ağnemordalepes uğunan xut [5] vana
otxo [4] saatoni oçalişuşi dğa do ǯanas ar tuteri moşvacinu.
[…]
Lenini
Beralas:
Vladimiri İliaşi bere Ulyanovi- Lenini dibadu noğa
Simbirsk̆is. 10 [vit] ǯaneri t̆uşi, çut̆a Vladimiri kamaxtu doguronis. Muk
k̆ayi iguramt̆u, t̆u dido noseri do anaç̆i bere. Manebrape muşis Leninik dido
nuşvelt̆u k̆ata dulyas. Hemus k̆ayi aǯonet̆u nebra dulya oxenu.
Lenini-Gyancğoneri:
Leninis umçane cuma uyonut̆u. Muk madulye do
maxaçk̆alepeş moşletinobaşeni içalişamt̆u. Ham dulyaş gurişeni çarişi hukumetik
Leninişi cuma oğurinu. Hamuşk̆ule Leninik dido isimademt̆u mçalişu miletişi
moşletinuşeni. Hemus kuçkit̆u ki, xvala ok̆ok̆ateri mencelite ixenen dulya do
hamuşeni doteşkilu Bolşevik̆epeşi p̆art̆ia. Madulyepek mutepeşi p̆art̆iaşi
gyancğoneri Lenini doǯopxes.
[…]
Ǯoxleni
Oskedinu:
Dido çetini t̆u ǯoxleni oskedinu. Ser- ndğaleri
madulyek içalişamt̆u, ama para hemus meçamt̆es şuri na var yextamt̆u k̆onari.
Fabrik̆aşi mance izenginet̆u. Hemus mteli şei uğut̆u. Heyak skidut̆u didi
oxoris. Çkar mutu var ikomt̆u. Madulyepe mşkorineri ğurut̆es. Skidut̆es mǯk̆upi
paʒxapes. Madulyepeşi berepe udolokunu, umodvalu gulut̆es. Ugurapu doskidut̆es.
Çxoro, vit ǯaneri bere fabrik̆aşa nulut̆u. Hek vit-vit̆ojur [10- 12] saatis
içalişamt̆u. Oput̆es k̆ayi let̆a na t̆u ağa do xampas uğut̆es. Fuk̆ara
oput̆aris okti ʒara let̆a doskidut̆u. Umuteli, ağa do xampaşa nulut̆u
oxveǯinuşa.
--Let̆a komomçi, ʒxeni do k̆otani domoxrapiya do,
-oxveǯamt̆u zenginis.
--Xa- xa-xa!- ižiʒamt̆u ağak,-kezdi, ama monoçaneşi
gverdi çkimi t̆as!
Haşo oçalişapamt̆es ağa do xampapek.
Diʒxironi
Bjaçxa:
Nandaru madulyepes. Fabrik̆apes kogyoç̆k̆es dulyaş
met̆k̆oçus.
--Mu p̆at?!- ucoxumt̆es madulyepek.
Çarişi hukumetik muşi k̆oçepe madulyepeşi doloxe
komeşoçku moğerdinuşeni.
--Çarişa bidat! Hemus dobuǯumert. Çari k̆ayi gurişi
ren, memişvelanoren!- Haşo zop̆ont̆es Çarişi agent̆epek.
--Çarişa mo nulurt!-zop̆ont̆es Bolşevik̆epek,-Çaris
irişe dido let̆a uğun, heya en didi mçalişpeşi duşmani ren!
Ama var nusimines madulyepek do oxveǯinuşeni Çarişa
ides. Noxoles K̆onağişa. K̆onağiş ǯoxle dido ask̆eri dgin. Tufeği k̆oçepes
meğireri ren. Ar, jur, dido fara ot̆k̆oçes ask̆erepek. Dido k̆oçi doiles, dido
doyarales. Haya t̆u ǯanağaniş tutaşi 9 dğas [1905].
Bolşevik̆epe:
Leninişi nenas na nusiminespe kok̆uik̆ates
p̆art̆ias, Bolşevik̆epeşi P̆art̆ias. Bolşevik̆epe mteli t̆es k̆ayi na
oxoǯonaman, ǯoxle-mxtimu madulyepe. Mutepeşi doloxe Leninik içalişamt̆u.
Oǯiramt̆u mazahmet̆epes mutepeşi moşletinuşi gza. Tamo- tamo dido madulyepek
koxoǯones ki, Bolşevik̆epe isa gzas dginan do kogyoç̆k̆es mutepeşi p̆art̆iaşa
elak̆atus. Ǯana- moǯanas irdet̆u Bolşevik̆epaşi P̆art̆ia. Leninişi do muşi
Bolşevik̆epeşi P̆art̆iaşi goǯoncğonute, madulyepek gyocgines do Ok̆tyabrişi
ink̆ilabi. Haǯi, Leninişi gamandvalute çku p̆k̆odumt socializmi. Hakti, çku na
goǯomincğonaman ren Bolşevik̆epeş K̆omunist̆işi P̆art̆ia.
Çkuni
Ok̆odu:
Sovetyari Hukumetik k̆odums fabrik̆ape, oteşkilams
didi sovmanepe. Fabrik̆aşe mendulun onapeşa kotani, otasuşi maşina, didi
t̆rak̆t̆orepe. K̆ap̆ineri ğalepes k̆oduman elek̆trik̆işi stansionepe. İri k̆ele
fuk̆ara do oşkanurapek oteşkilaman k̆olekt̆ivepe. Çkuni ǯalonas ik̆oden soʒializmi.
Çkuni ok̆odu p̆lanite nulun. Hukumetik ikoms ok̆oduşi xut ǯaneri p̆lani do ham
p̆lanite içalişaman. Haya p̆lanis çku buǯumert- xutǯanura.--Xutǯanura- otxo
ǯanas!- dotkves madulyapek do maartani xut ǯaneri p̆lani doves otxo ǯanas.
Nuriyeşi
P̆aşura:
Goǯos mtviri dido domtu. Ʒara- Şubaras, oput̆e
çkunis, hak̆o mtviri t̆u ki, oxoris var gamamalat̆es. Pucepes tipi soti var
ažiret̆es. Oxoristi çku mutu var miğut̆es. Dizaifes zavali pucepe, xorʒk̆ut̆es.
Çkunde xolos k̆olmani t̆u. “Leniniş Gza”. Hek pucepe mgvaneri t̆es, t̆ubu
bak̆is skidut̆es, bja k̆ayi- k̆ayi meçamt̆es. Mot haşo t̆u? Mot haşo t̆u,
giçkini? K̆olmanurepes tipi taseri uğut̆es. Yextuşi doç̆k̆ores, doxomines do
inuvaşa şeinaxes. Haǯi xomula tipi pucepes çaman, raxati renan. K̆olmaniş gale
na renk haşo var ikoms. Varti axenen. Xvala k̆olmanis heya ixenen. K̆olmaniş gale na rens mot var axenen?
Hemuşeni ki, let̆a dido var uğun, xvala ren, var naç̆işen. K̆olmanis let̆a
ok̆ok̆ateri ren. P̆laniten içalişaman.Ǯoxle doxedunan, ok̆oitkvenan mu unon, mu
dvaç̆iren. Ok̆ule muşi p̆lani ikoman. Hak̆onari tipi ptasumt, hak̆onari tutuni,
mandarina, çai borgamt, lazut̆i pxaçk̆umt, k̆romi, lu do çkva zamzavati. Haşo
içalişaman k̆olmanis.
K̆olmanişi
Bak̆is:
Çku k̆olmanişa bidit oǯk̆omiluşeni. K̆olmani didi
t̆u. Hemus çku kobžirit k̆ayi cinsişi kotumepe, inuvaşi getasulepe, k̆lubi,
doguroni. Ma k̆ayi domaǯonu pucişi bak̆i- didi, t̆ubu do paği. Bak̆is k̆ata
pucis dodginuşi sva muşi uğun. K̆ata pucişe xolos ç̆ut̆a piʒari noç̆k̆adun.
Hemus pucişi coxo, nak̆o ǯaneri ren do nak̆o iǯonen ç̆areri ren. Haya mtel k̆olmanişi
pucepe renan. Ok̆ule k̆at̆a k̆olmanuris ar-jur puci muşi uyonun. K̆at̆a
k̆olmanurişi oxorişe xolos ç̆ut̆a bak̆i xeneri ren. Hek muşi ar ʒxeni do pucepe
skidunan. Ama k̆olmanurişiti bak̆i çku oput̆es na miğunansteri va ren. Heya
paği ren, k̆ayi ç̆k̆aderi, penceroni. Haşo skidunan k̆olmanepes. Ma dido k̆ayi
maǯonu k̆olmanişi oskidinu do oçalişu. Oxorişa mendaptişi, mtel na bžirepeşeni
nana do babas dobuǯvi. Baba!-ptkvi ma, çkuti dop̆at ar kolmani. –K̆ayi iven,
k̆ayi!- tku babak. Çkuti dobikom k̆omani do si na žiristeri haşo t̆as!
“Mç̆ita
Lazistani”:
Fuk̆ara Lazepes let̆a var uğut̆es. Magverdaloba
ikomt̆es do hamute skidut̆es. Abazastanişi hukumetik haya uçkit̆u do nuşvelu
fuk̆arepes. Skurç̆aşi Limanis, ar didi sva komeçu mutepes. Hem let̆as doteşkiles
k̆olmani do coxo kogyodves “Mç̆ita Lazistani”. --Muç̆oşi skidunan Mç̆ita
Lazistani”-s? K̆ayi skidunan. Hentepes uğunan ar k̆ele mtelişi, ok̆olamtineri
let̆a do mali, majurani k̆ele k̆at̆a k̆olmanuris uğun muşi, doxmeli mancenala.
Mtelişi, ok̆olamtineri ren: Let̆a, mağaza, maşina do kotanepe; ok̆ule mçalişu
cogi, xoci, camuşepe do bjaşi cogi- pucepe. Doxmeli mancenalas, k̆ata
k̆olmanuris uğun: Gverdi hek̆tarişakis let̆a, oxori, bak̆i, bağu do uyonun: na
gexedun ʒxeni, jur- sum puci, kotume do çkva hemus na unonsteri.
Çkuni
Oçalişu:
Çku “Mç̆ita Lazistan”-is muç̆o biçalişamt , dogiǯvati?!
Mtelişi, lamti onapes nebra dulya bikomt, ama brigadate. K̆ata brigadas
meçkineri sva uğun, hem svas içalişams. K̆olmanis oçalişuşi p̆lani uğun. K̆ata
brigadak p̆lanişi ar xesa ikoms. K̆ata ndğas brigadas oxenoni uğun. Oxenonis
paxa gyodumelan. Parate var, ndğalurite paxa gyodumelan. Mis ndğaluri dido
uğun, hemus mkveri, mali do mteli şei dido meçaman. K̆olmanis hasteri k̆anoni
ren: Mik dido içalişams- dido mogams, mik var içalişams- mutu var mogams.
“Mtuti”
Op̆ç̆opit:
Lumcis doguronişa bidit. Ǯoxle bistert̆it, ok̆ule
ok̆obxedit do magurapaleşi p̆aşura mebiucit:
--Ǯoxle xampak fuk̆arapes oçalişapamt̆u, zet̆u, haǯi
haşo va ren. Fuk̆arepe mteli k̆olmanişa nulunan, nebra dulya ikoman do
nuşvelaman artik̆artis. Xampas haya va
unon do hamuşeni muk p̆anda p̆at̆inoba oğodams k̆olanis do k̆olmanurepes. Ar
fara mu domoğodes, giçkinani, berepe?
K̆olmanis komeçes k̆ayi ramk̆aşi k̆avranepe. Hastei k̆avranepes but̆k̆uci k̆ayi
skidun, topuriti k̆ayi ikoms. Dido axeles k̆olmanurepes. Ama majurani ndğas,
ç̆umandeli, k̆avranepunaşa biditşi, sum k̆avrani t̆axeri kobžirit. Mik vu? Mebixesapit,
mebixesapit do –Mtuti komoxtu do dot̆axu, haşo ptkvit. Seri ma do a çkva manebra çkimi Osmanik̆ala
oçumaluşa bidit. Dido dopxedit, ama mutu va t̆u. Majurani ndğas a çkva bidit,
dopxedit. Serişi gverdis mutxa sersi bognit. Haǯi otxo tolite boǯk̆ert. Mʒika
oraşk̆ule, çkunde ǯoxle ar mtuti k̆onari keçkindu. K̆avranişa noxolun. Çkuti
meboxolit majurani k̆ele do mendaboǯk̆editşi, Xasani- Gunže arguni xes dokaçeri
kobžirit. Oput̆e çkunis muk xampa t̆u. K̆ap̆ineri kagamaptit do- Hak mu dulya
giğun?- dop̆k̆itxit. Xasani-Gunžes dido aşkurinu do, çkar nena var eşiğu. K̆olmanişa mendebuyonit do iri-xolos
dobucoxit. –Mu k̆ai mtuti renya- ižiʒamt̆es k̆olmanurepek.
Çkuni
Meşvelu:
Dersis, mamgurapalek Sovetis goşoʒxunuşeni berepes
koxoǯonapuşk̆ule tku:
--Haǯi tkva giçkinan Soveti mu noren. Giçkinan ki,
xvala mazahmet̆epes goşoʒxunuşi hak̆k̆i uğunan. Na oçalişamanpe Sovetişa var
mevaşkumert. Xampa, xoca, zengini mçalişupeşi duşmani renan do hamuşeni goşoʒxunuşi
hak̆k̆i var uğunan. Ham dğalepes Sovetis goşoʒxunu ivasen do çku mute
mebuşvelaten? Berepes k̆itxu mamgurapalek.
--Goşoʒxunuşi hak̆k̆i na uğunanpeşa ognapale biğat!
--Nana do babas Soveti mu noren do goşoʒxunuşa
oxtimu mot unon koxoboǯonapat!
Haşo oxenoni meçamt̆es do meçamt̆es mamgurepek.
[…]
8
Mart̆i:
İnk̆ilabişiş ǯoxle çetini t̆u mazahmet̆epeşi
oskedinu. Edo irişe dido ezieti nǯoru mazahmet̆e oxorcak. Fabrik̆as, let̆as muk içalişamt̆u, komolik na
içalişam k̆onari, ama para hemus ç̆ut̆a meçamt̆es. Hemuş gale oxoristi unt̆u:
Onaxu, oç̆u, gyariş oxenu, berepes oǯk̆omilu. Mitik guri var geçamt̆u oxorcaşi
xalis. Xvala madulye do maxaçkalepeşi Hukumetik komendaǯk̆edu oxorcalepes.
Oxorcaş moşletinuşeni ndğalepes noğapes do k̆olmanepes oteşkilaman berepeşi
bağape, ogyarona do onaxonape. Hemute moişletinen oxorca do hemus aguren,
açalişen dayrapes do k̆ult̆uraşi dulyas. Mteli dunyas 8 [maovrani] Mart̆is
mazahmet̆epe gamulunan sok̆ağepeşa do goruman moşletinu mçalişu oxorcaşeni.
Sovetyari Cumhuriyetepes 8 Mart̆i didi bayrami ikoman. Gonǯk̆uman ağani berepeş
oxori do bağape, ogyarona do k̆lubepe.
[Naqonasunon…]
[Kaynak kitap:
İskender Ǯitaşi, Çkuni Ç̆ara [Albonişi Supara], Abazastani Ö. S. S.C.,
Gürcistan S. S. C., S. S.C. B, Аҟəа/ Soxumi/სოხუმი/
Сухум, 1932, (1932 Latin Alfabesinden 1984 Alfabesine çevriyazı, düzenleme ve
Türkçeye çeviri: Ali İhsan Aksamaz, İstanbul, 2006]
https://sonhaber.ch/lazca-ders-kitaplarinda-sinif-mucadelesi-metinleri-1-lazca-turkce/
+
