“Batum Muhaciri olarak gelmişiz!”/ “Çkin Batumişen muhaciri komopteret!”/ “ჩქინ ბათუმიშენ მუჰაჯირი ქომოფთერეთ!”

 

 

“Batum Muhaciri olarak gelmişiz!”

 

 

[Ön açıklama: Gülhan Alkan, “Lazuri Visinapamt/ Lazca Konuşuyoruz” adlı Facebook/ Meta sayfasının editörlerinden. Lazcayı çok iyi biliyor ve güzelce de konuşuyor. Gülhan Alkan ile bir röportaj yaptım. Hayat hikâyesi, bayram âdetleri, köyünün tarihine ilişkin bizlere kısa kısa bilgiler verdi. 20 III  2024; Ali İhsan Aksamaz]

+

Ali İhsan Aksamaz: Gülhan Hanım, önce yaşam hikâyenizden konuşalım da öyle başlayalım! Nerede ve ne zaman doğdunuz?  Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğiniz nedir? Çocuklarınız, torunlarınız var mı?

Gülhan Alkan: Kocaeli, Kandıra’nın Beylerbeyi köyünde doğdum. 1965 yılında doğdum.  Köyümüz, Kandıra’nın tek Laz köyü. Köyümüzün Kandıra’ya uzaklığı 19 km. İlkokulu köyde bitirdim. Daha sonra üniversiteye kadar hep dışarıdan okudum. Eskişehir Anadolu Üniversitesi iktisat bölümünde okuyordum. Özel sebeplerden dolayı yarıda bıraktım. Marketimiz vardı. Orada çalıştım. Babam muhtardı. İki çocuğum var.

Ali İhsan Aksamaz: Köyünüzün tarihinden bahseder misiniz? Lazlar oraya nereden gelip yerleşmişler? Köyünüzün adı nereden geliyor?

Gülhan Alkan: Bilebildiğim kadarıyla söyleyeyim. (1877- 1878) Osmanlı- Rus 93 Harbi Batum Muhaciri olarak gelmişiz. Hopa, Kemalpaşa, Çkhala, Okhordiya, Beğlevan’dan on yedi sülale gelmiş. Devlet, önce bu on yedi sülaleyi İstanbul-Sarıyer ile Beylerbeyi çevresine yerleştirmiş. Devlet, daha sonra bu sülâleleri Kandıra- Beylerbeyi köyüne yerleştirmiş. Böylece oraya yerleşmişler. Köyün önceki adı böyle değilmiş, farklıymış. Sonradan köyün adını Beylerbeyi koymuşlar. Bu ad ilk yerleştikleri İstanbul- Beylerbeyi’nden geliyor. Ben böyle biliyorum.

 

Beylerbeyi Köyü

 

Ali İhsan Aksamaz: Mübarek Ramazan günlerindeyiz. Siz de isterseniz, önce çocukluğunuzun Ramazanlarından bahsedin bize! O zamanlar Ramazan adetleri nasıldı? Siz çocuklar oruç tutmaya hevesli miydiniz?  Anne ve babanız sizi sahura kaldırıyor muydu? Sahurda hangi yemekleri yiyordunuz?  Sofrada çoğunlukla hangi yemekler oluyordu? İftar ve sahur sofralarında hangi farklı yemekler oluyordu? Ramazan gelenekleri siz çocukların hoşuna gidiyor muydu?

Gülhan Alkan: Biz küçükken onların gürültüsüne uyandığımızda bizi de sofraya çağırıyordular. Genelde dartılı kesme makarna, yumurta, börek, kahvaltılıkla sahur yapılırdı. İftarda çılbır, çorba, salata, et yemekleri gibi yemekleri yerdik. Ramazan gelenekleri hoşumuza giderdi.

Ali İhsan Aksamaz: Çocukluğunuzda Bayram adetleri nasıldı? Baba ve dedeniz size yeni ayakkabı, elbise alıyor muydu? Bayram günü komşu ve akrabaları ziyaret ediyor muydunuz? Komşu ve akrabaları ziyarete arkadaşlarınızla beraber mi yoksa tek başınıza mı gidiyordunuz? Komşu ve akrabaların ellerini öpüyor muydunuz? Onlar da size bahşiş veriyor muydu? Para veriyorlar mıydı, ne bileyim, fındık, ceviz, kuru üzüm veriyorlar mıydı?!  Fındık, ceviz, kuru üzüm o zamanlar bayram bahşişi sayılıyor muydu? Tabii para da veriyorlardı. O parayla neler yapıyordunuz?

Gülhan Alkan: Akrabalar birbirlerini ziyaret ederlerdi. Dedem bizim yanımıza köye gelirdi. Kandıra'da oturanları da toplar köyümüze getirirdi. Bayramlaşırlardı. Babam elbise ve ayakkabı alırdı. Dedem, bana leblebi şekeri getiriyordu. Dedemin verdiği leblebi şekerinin tadını hâlâ unutmadım. Akrabalar ve komşular özellikle küçükler genelde dedeme gelirlerdi. Kendisi çok saygın biriydi. Biz de onlara kardeşlerimle gider ellerini öperdik. Şimdi çocukluğumu çok hatırlamasam da pek öyle şeyler verildiğini görmedim. Belki de bizim de pek ihtiyacımız olmadığı içindir.

Ali İhsan Aksamaz: Biraz da, lütfen, bize eski düğünlerden bahsedin? Düğünler nasıl oluyordu? O zamanlar hangi gelenekler vardı?

Gülhan Alkan: Önceleri modern davullu, zurnalı, kemençeli hatta köçekli düğünler oluyordu. Biz, kemençeyi biliyoruz ama tulumu bilmiyoruz. Köyde kardeş kardeş yaşıyorduk. Sonraki siyasî zihniyetler, köyün insanlarını kutuplaştırdılar.

Ali İhsan Aksamaz: Gülhan Hanım, çok teşekkür ederim; başka sorum yok.  Ancak sizin söyleyecekleriniz varsa, lütfen onları da söyleyin!

Gülhan Alkan: Bu röportaj için ben de teşekkür ederim.

 

“Lazuri Visinapamt”, ilgiyle izleniyor

 

 

(Önerilen okumalar: Bayram Ali Özşahin: “Kapitalizm her şeyi aşındırıyor, öğütüyor, eritiyor, kaybediyor!”, 14 VIII 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Besim Özel: “Köyümüzde Lazca türküler söylenirdi”, 11 IV 2022, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Cemil Telci: “Çay Üreticileri de Özel Şirketlerin İnsafına Kaldı!”, 19 VI 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Cihangir Bilgin: “Anadolu’da yaşamış ozan ve âşıkların divanını okudum!”, 11 XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Cihangir Bilgin: “Kendi kültürümüze ve anadilimize dair tek kalem oynatmamak çok zoruma gitmişti!”, 12 XII 2021, sonhaber.ch sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Cihangir Bilgin: “Batum, Tiflis, Rustavi’de arşiv çalışmaları yaptım!”, 14 XII 2021, sonhaber.ch sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Cihangir Bilgin: “Lazca mücadelemize devam edeceğiz!”, 16 XII 2021, sonhaber.ch / gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Demir Akın “Ne Kadar Çok Dil, O Kadar Çok Zenginlik!”, 30 XI 2018, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Ergün Konakçı: “Vatandaşların Eğitim ve Kültür İhtiyaçları İçin Çeşitli Faaliyetlerde Bulunmak Siyasî Bir Eylem Değildir!”, 24 VIII 2019, circassiancenter.com.tr; Erol Kant “Antik çağlardan günümüze gelen bu kadim dili yaşatmamız gerekiyor!”, 31 VIII 2022, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; Erol Kılıç Kutelia, “Her anadili kutsaldır!”, 6 III 2021, sonhaber.ch/  ozgurcerkes.com/ circassiancenter.com.tr/ abhazpostasi.com; Fatma Başural: “Anadilimizi, Kültürümüzü, Geleneklerimizi Bilelim!”, 1 XII 2018, circassiancenter.com.tr; Gülcan Yüksel Asılyazıcı: “Dört Elle Lazca İçin Savaşan Biri Olup Çıktım!”, 29 III 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Hasan Uzunhasanoğlu: “Lazca, Bir Dialekt (Ağız, Şive) Değil, Bir Dildir!”, 21 VIII 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; İnci Derya Turna, “Anadilimiz ve Köklü Güzel Kültürümüz Yok Olmasın!”, 11 IX 2019; circassiancenter.com.tr; “Kâzım Koyuncu AK̆A T̆V’de”, 09 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Kemal Özbıyık:  “Olgun  insanlar bir araya gelmezsek, dilimiz de ölecek!”, 16 IX 2023, sonhaber.ch; Kemal Özbıyık: “Tam kırk yıl oldu; bırakmadım”, 19 IX 2023, sonhaber.ch;  Kemal Özbıyık: “Paylaşamadığımız ne var?!”, 25 IX 2023, sonhaber.ch;  Maksut Kesici: “Lazca Eğitim Görebilseydim, Türkçeyi Güzelce Öğrenebilseydim, Böyle Zor Bir Hayatım Olmayacaktı!”, 25 XI 2018, circassiancenter.com.tr/ sonhaber.ch; Mecit Çakırusta ile Haber& Söyleşi, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 9, 2003, circassiancenter.com.tr; Mircan Kaya: “Çocuklara Ninnilerimizi Duyurmak İstiyorum!”, 11 V 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; M. Recai Özgün ile Haber& Söyleşi,  Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 8, Nisan 2003/ circassiancenter.com.tr; M. Yılmaz Avcı ile Haber& Söyleşi, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 6, Ekim 2002/ circassiancenter.com.tr; Murat Kasap: “Hep beraber güzel eserler ortaya çıkartalım!”, 23 I 2019, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Murat Karadeniz: “Gazete Noğa’yı Tamamen Lazca Yayınladık!”, 18 II 2022, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Musa Karaalioğlu: “Ağlamayana Süt Vermezler!”, 29 IV 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Mustafa Saadet: “Başıboş hayvanlar sınırı ihlâl ediyordu!”, 15 XII 2018, circasssiancenter.com.tr/ sonhaber.ch; Niyazi Koyuncu: “Kâzım’ın hasreti büyüyor!”, 13 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Orhan Bayramin ile Haber& Söyleşi, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 5, Mayıs 2002/ circassiancenter.com.tr; Orhan Bayramin: “Laz Edebiyatı 1996’dan Fersah Fersah İleride!”, 15 III 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr/ simavakfi.org; Osman Şafak Büyüklü: “Lazlar, çalışmalarını kolektif ortam içinde yapmalı!”, circassiancenter.com.tr/ sonhaber.ch, 21 VIII 2019; Önder Acar: “Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da Öğrenim Görmüş Anneannem!”, 11 X 2019, circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; Özlem Şendeniz: “Yerelin gündelik yaşam bilgisine kıymet veriyorum!”, 10 II 2020, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; gurcuhaber.com; Rıdvan Özkurt Anç̆aşi: “Çoğunlukla Aşk, Doğa, İnsana İlişkin Şiirler Yazıyorum!”, 04 II 2022, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; Ruhan Odabaş, “Yitmek Üzere Olan Dilimizi Yaşatabilme Çabasındayım!”, 3 VII 2021, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; Sami Fitoz: “Çocuklarımızın anadilimizi öğrenmesini istiyorum!”, 7 X 2019, circassiancenter.com.tr/ sonhaber.ch; Selma Koçiva: “Son Aktif Yıllarımı Laz Edebiyatına Vermek İstiyorum!”, 24 II 2021; sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr/ turklaz.com/ avrupaforum4.org; Yılmaz Erdoğan: “Bizimkiler Sohum’a Yerleşmiş!”, 22 XI 2018, circassiancenter.com.tr; Yılmaz Erdoğan: “Ogni Kültür Dergisi” ikinci çocuğum olarak kucağımdaydı!” ,7 VI 2022, sonhaber.ch/circassiancenter.com.tr; Yılmaz Erdoğan: “Böyle bir kitabı hazırlamak kolay değil!”, 09 III 2024, circassianacenter.com.tr/ sonhaber.ch)

 

+

“Çkin Batumişen muhaciri komopteret!”

 

 

[Goʒ̆otkvala: Gulhan Alk̆ani, “Lazuri Visinapamt” coxoni Facebook/ Meta-şi sayfaşi edit̆orepeşen arteri ren. Lazuri dido k̆ai kuçkin do mskvaşati ğarğalaps. Gulhan Alk̆ani k̆ala ar rop̆ort̆aji dop̆i. Skidala muşişen, bayramişi adetepeşen, oput̆e muşişi tarixişen mk̆uleşa ambaepe komomçu. 20 III 2024, Ali İhsan Aksamazi]

+

Ali İhsan Aksamazi: Gulhan xanum, so do mundes dibadit?  Mu nʒ̆opulapes, mundes igurit? Mu mesleği giğunan? Berepe, motape giqounani? Çkinda antepeşen molagaşinenani!

Gulhan Alk̆ani: K̆ocaeli- K̆andiraşi oput̆e Beylerbeyis dovibadi. (1965) vit̆onçxorooşdosumeneçidoxut ʒ̆anas dovibadi.  K̆andiraşi arteği Lazuri oput̆e ren çkini. Çkini oput̆eşi K̆andiraşa mendranoba (19) vit̆onçxoro kilomet̆re ren. İlkineri mektebi oput̆es dovik̆itxi. Uk̆ule universit̆eşakis iro galendon dovik̆itxi. Eskişehir Anadolu Universit̆eşi iktisatişi branşis mskvaşa vik̆itxupt̆u. Doxmeli sebebepeten, ek ok̆itxu gverdi gzas mevaşkvi. Baba çkimi esnafi ren. Dido didi bakaliş dukyani, mark̆et̆i komiğut̆es do ek baba çkimi k̆ala doviçalişi, esnafluği dop̆i. Baba çkimi muxtari rt̆u. Jur bere komiqonun.

Ali İhsan Aksamaz: Çkinda oput̆e tkvanişi tarixişen molagaşinenani? Ekoni Lazepe solen muhaciri mexterenan do mundes K̆andiraşa, Beylerbeyişa dibargerenan. Oput̆eşi coxo solen moxtimeri ren? 

Gulhan Alk̆ani: Namaçkinen k̆onariten giʒ̆vat: (1877- 1878) vit̆onovrooşido sumeneçidovit̆oşkvit- vit̆onovrooşidosumeneçidovit̆oovro Osmanli- 3arobaşi Rusyaşi (otxoneçidovit̆osum) 93 Harbişi zamanis, çkin Batumişen muhaciri komopteret; Xopa, Kemalpaşa/ Mak̆riali/ Noğedi, Çxala, Oxordia/ Beğlevanişen (17) vit̆oşkvit sulale komoxteren. Devletik aya vit̆oşkvit sulale ipti Mp̆olişi Sariyerişa, Beylerbeyişa do entepeşi etrafişa kodobargeren. Uk̆uleti devletik am sulalepe   K̆andıraşi oput̆e Beylerbeyişa kodobargeren. Aşopeten çkinepe Beylerbeyişa kodibargerenan. Oput̆eşi çkinişi ʒ̆oxleni coxo aşo var t̆eren, fark̆li t̆eren. Uk̆ule oput̆es aya coxo gyodverenan: Beylerbeyi. Aya coxo, ipti nakodibarges Mp̆oli- Beylerbeyişen moxtimeri ren. Man aşo miçkin do mutu var.

Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas mubareği Remazanişi ndğalepes voret. Tkvanti ginonanna, ipti beroba tkvanişi Remazanepeşen molamişinit! Emindros muç̆o iqvet̆u Remazanişi adetepe? Tkvan berepes op̆içvuşa toli giğut̆esi? Op̆içvuşa xavesoba giğut̆esi berepes?  Nana do babak goselat̆esi moselas? Moselas mu gyarepe imxort̆it?  Didopeten mu oç̆k̆omalepe iqvet̆u sofras?  Remazani şeni iftari do moselaşi sufrapes mu goçkvaneri oç̆k̆omalepe iqvet̆u? Tkvan berepes Remazanişi adetepe k̆ai gaʒ̆onet̆esi?

Gulhan Alk̆ani: Çkin ç̆it̆a navort̆it zamanepes, didilepeşi şamataten çkinti gop̆k̆uʒxitşi, didilepek çkinti moselaşi sufraşa micoxupt̆es. Didopeten dartili- k̆vateri mak̆arina, markvali, bureği, k̆afaltişi mutupe iqvet̆u sahurişi sufras. İftarişi zamanis, çilbiri, çorba, salat̆a, xorʒişi oç̆k̆omalepe do amusteri oç̆k̆omalepe vimxort̆it. Remazanişi adetepe çkin berepes k̆ai domaʒ̆onet̆es, moro mu!

Ali İhsan Aksamazi: Bayramişi adetepe muç̆o iqvet̆u beroba tkvanis? Baba do p̆ap̆uk tkvan ağne k̆uçxeşmodvalu, dolokunu yegiç̆opupt̆esi? Bayramişi ndğas, manžagerepeşi, mzaxalepeşi, didilepeşi mok̆itxuşa ulut̆iti?  Manžagerepeşi, mzaxalepeşi, didilepeşi mok̆itxuşa manebrape k̆ala artot ulut̆iti vana tito- tito ulut̆iti? Manžagerepes, mzaxalepes, didikepes xes gvacunt̆iti? Edo entepek mu baxçişi mekçapt̆es. Para mekçapt̆esi, mu miçkin, txiri, neži, xomula qurženi mekçapt̆esi?! Txiri, neži, xomula qurženiti bayramişi baxçişi işinet̆ui emindoras? Parati mekçapt̆es elbet. Edo eya paraten muepe ikipt̆it?

Gulhan Alk̆ani: Manžagerepek artikartis movik̆itxupt̆es. P̆ap̆u çkimi oxori çkinişa momixtept̆u, yani çkinişa momixtept̆u. K̆andiraşi şkaguris naskidunanpesti uç̆andept̆u do entepe k̆ala oput̆e çkinişa momixtept̆es. Artikartis “Bayrami gexvameri gaqvas, Bayrami xeirli gaqvas”- ya uʒ̆umert̆es. Babak çkin dolokunu do k̆uçxeşmodvalu yemiç̆opupt̆es. P̆ap̆uk leblebişşekeri momiğapt̆u. P̆ap̆uk nakomomçu leblebişşekerepeşi nostoni aʒ̆işa var gomoç̆k̆ondu.

Mzaxali do manžagerepe, didopetenti ç̆it̆ape p̆ap̆u çkimi mok̆itxu şeni oxorişa momixtept̆es. P̆ap̆u çkimi dido şineri do ğirsoni k̆oçi rt̆u. Moxtimerepek p̆ap̆u çkimis xes tito- tito  kogvacundupt̆es. Çkinti cumalepe do dalepe çkimi k̆ala entepeşa mevulurt̆it do çkinti entepes xepes tito- tito mskvaşa kogvacundupt̆it.  Aʒ̆i beroba çkimi k̆aixeşa va mşuns ama eşo mutupe namomçesti va bžiri do va mşuns.

Ali İhsan Aksamazi: Amʒikati ç̆andape do dugunepeşen molamişinit, mu iqven! Ç̆andape, dugunepe muç̆o iqvet̆u? Mu adetepe uğutes emindros?

Gulhan Alk̆ani: ʒ̆oxleneri zamanepes, modernuri dugunepe iqvet̆u; k̆oçepek daulu geleçapt̆es, zurna geleçapt̆es, kemençe geleçapt̆es, k̆oçepekti deli steri mskvaşa xoronapt̆es.  Çkin kemençe komiçkinan ama guda va miçkinan. ʒ̆oxleni zamanepes, çkin oput̆es artikarti k̆ala mskvaşa pskidut̆it. Artoba komiğut̆es.  Uk̆uleni siyasuri gagnapaten, oput̆eşi xalk̆is artoba gundunu.

Ali İhsan Aksamazi: Guhan xanumi, dido şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi mutu giğunanna, entepeti miʒ̆vit!

Gulhan Alk̆ani: Am rop̆ort̆aji şeni mati dido şukuri goğodapt.

+

“ჩქინ ბათუმიშენ მუჰაჯირი ქომოფთერეთ!”

 

 

[გოწოთქვალა: გულჰან ალკანი, “ლაზური ვისინაფამთ” ჯოხონი Facebook/ Meta-ში საჲჶაში ედიტორეფეშენ ართერი რენ. ლაზური დიდო კაი ქუჩქინ დო მსქვაშათი ღარღალაფს. გულჰან ალკანი კალა არ როპორტაჟი დოპი. სქიდალა მუშიშენ, ბაჲრამიში ადეთეფეშენ, ოფუტე მუშიში თარიხიშენ მკულეშა ამბაეფე ქომომჩუ.   20 III 2024, ალი იჰსან აქსამაზი]

+

ალი იჰსან აქსამაზი: გულჰან ხანუმ, სო დო მუნდეს დიბადით?  მუ ნწოფულაფეს, მუნდეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? ბერეფე, მოთაფე გიყოუნანი? ჩქინდა ანთეფეშენ მოლაგაშინენანი!

გულჰან ალკანი: კოჯაელიში კანდირაში ოფუტე ბეჲლერბეჲის დოვიბადი. (1965) ვიტონჩხოროოშდოსუმენეჩიდოხუთ წანას დოვიბადი.  კანდირაში ართეღი ლაზური ოფუტე რენ ჩქინი. ჩქინი ოფუტეში კანდირაშა მენდრანობა (19) ვიტონჩხორო ქილომეტრე რენ. ილქინერი მექთები ოფუტეს დოვიკითხი. უკულე უნივერსიტეშაქის ირო გალენდონ დოვიკითხი. ესქიშეჰირ ანადოლუ უნივერსიტეში იქთისათიში ბრანშის მსქვაშა დოვიკითხუფტუ. დოხმელი სებებეფეთენ, ექ ოკითხუ გვერდი გზას მევაშქვი. ბაბა ჩქიმი ესნაჶი რენ. დიდო დიდი ბაქალიშ დუქჲანი, მარკეტი ქომიღუტეს დო ექ ბაბა ჩქიმი კალა დოვიჩალიში, ესნაჶლუღი დოპი. ბაბა ჩქიმი მუხტარი რტუ. ჟურ ბერე ქომიყონუნ.

ალი იჰსან აქსამაზ: ჩქინდა ოფუტე თქვანიში თარიხიშენ მოლაგაშინენანი? ექონი ლაზეფე სოლენ მუჰაჯირი მეხთერენან დო მუნდეს კანდირაშა, ბეჲლერბეჲიშა დიბარგერენან. ოფუტეში ჯოხო სოლენ მოხთიმერი რენ? 

გულჰან ალკანი: ნამაჩქინენ კონარითენ გიწვათ: (1877- 1878) ვიტონოვროოშიდო სუმენეჩიდოვიტოშქვით- ვიტონოვროოშიდოსუმენეჩი დოვიტოოვრო ოსმანლი- ცარობაში რუსჲაში (ოთხონეჩიდოვიტოსუმ) 93 ჰარბიში ზამანის, ჩქინ ბათუმიშენ მუჰაჯირი ქომოფთერეთ; ხოფა, ქემალფაშა/ მაკრიალი/ ნოღედი, ჩხალა, ოხორდია/ ბეღლევანიშენ (17) ვიტოშქვით სულალე ქომოხთერენ. დევლეთიქ აჲა ვიტოშქვით სულალე იფთი მპოლიში სარიჲერიშა, ბეჲლერბეჲიშა დო ენთეფეში ეთრაჶიშა ქოდობარგერენ. უკულეთი დევლეთიქ ამ სულალეფე   კანდირაში ოფუტე ბეჲლერბეჲიშა ქოდობარგერენ. აშოფეთენ ჩქინეფე ბეჲლერბეჲიშა ქოდიბარგერენან. ოფუტეში ჩქინიში წოხლენი ჯოხო აშო ვარ ტერენ, ჶარკლი ტერენ. უკულე ოფუტეს აჲა ჯოხო გჲოდვერენან: ბეჲლერბეჲი. აჲა ჯოხო, იფთი ნაქოდიბარგეს მპოლი- ბეჲლერბეჲიშენ მოხთიმერი რენ. მან აშო მიჩქინ დო მუთუ ვარ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ნდღას მუბარეღი რემაზანიში ნდღალეფეს ვორეთ. თქვანთი გინონანნა, იფთი ბერობა თქვანიში რემაზმნეფეშენ მოლამიშინით! ემინდროს მუჭო იყვეტუ რემაზანიში ადეთეფე? თქვან ბერეფეს ოპიჩვუშა თოლი გიღუტესი? ოპიჩვუშა ხავესობა გიღუტესი ბერეფეს?  ნანა დო ბაბაქ გოსელატესი მოსელას? მოსელას მუ გჲარეფე იმხორტით?  დიდოფეთენ მუ ოჭკომალეფე იყვეტუ სუჶრას?  რემაზანი შენი იჶთარი დო მოსელაში სუჶრაფეს მუ გოჩქვანერი ოჭკომალეფე იყვეტუ? თქვან ბერეფეს რემაზანიში ადეთეფე კაი გაწონეტესი?

გულჰან ალკანი: ჩქინ ჭიტა ნავორტით ზამანეფეს, დიდილეფეში შამათათენ ჩქინთი გოპკუცხითში, დიდილეფექ ჩქინთი მოსელაში სუჶრაშა მიჯოხუფტეს. დიდოფეთენ დართილი- კვათერი მაკარინა, მარქვალი, ბურეღი, კაჶალთიში მუთუფე იყვეტუ საჰურიში სუჶრას. იჶთარიში ზამანის, ჩილბირი, ჩორბა, სალატა, ხორციში ოჭკომალეფე დო ამუსთერი ოჭკომალეფე ვიმხორტით. რემაზანიში ადეთეფე ჩქინ ბერეფეს კაი დომაწონეტეს, მორო მუ!

ალი იჰსან აქსამაზი: ბაჲრამიში ადეთეფე მუჭო იყვეტუ ბერობა თქვანის? ბაბა დო პაპუქ თქვან აღნე კუჩხეშმოდვალუ, დოლოქუნუ ჲეგიჭოფუფტუი? ბაჲრამიში ნდღას, მანძაგერეფეში, მზახალეფეში, დიდილეფეში მოკითხუშა ულუტითი?  მანძაგერეფეში, მზახალეფეში, დიდილეფეში მოკითხუშა მანებრაფე კალა ართოთ ულუტითი ვანა თითო- თითო ულუტითი? მანძაგერეფეს, მზახალეფეს, დიდიქეფეს ხეს გვაჯუნტითი? ედო ენთეფექ მუ ბახჩიში მექჩაფტეს. ფარა მექჩაფტესი, მუ მიჩქინ, თხირი, ნეძი, ხომულა ყურძენი მექჩაფტესი?! თხირი, ნეძი, ხომულა ყურძენითი ბაჲრამიში ბახჩიში იშინეტუი ემინდორას? ფარათი მექჩაფტეს ელბეთ. ედო ეჲა ფარათენ მუეფე იქიფტით?

 გულჰან ალკანი: მანძაგერეფექ ართიქართის მოვიკითხუფტეს. პაპუ ჩქიმი ოხორი ჩქინიშა მომიხთეფტუ, ჲანი ჩქინიშა მომიხთეფტუ. კანდირაში შქაგურის ნასქიდუნანფესთი უჭანდეფტუ დო ენთეფე კალა ოფუტე ჩქინიშა მომიხთეფტეს. ართიქართის “ბაჲრამი გეხვამერი გაყვას, ბაჲრამი ხეირლი გაყვას”- ჲა უწუმერტეს. ბაბაქ ჩქინ დოლოქუნუ დო კუჩხეშმოდვალუ ჲემიჭოფუფტუ. პაპუქ ლებლებიშშექერი მომიღაფტუ. პაპუქ ნაქომომჩუ ლებლებიშშექერეფეში ნოსთონი აწიშა ვარ გომოჭკონდუ.

მზახალი დო მანძაგერეფე, დიდოფეთენთი ჭიტაფე, პაპუ ჩქიმი მოკითხუ შენი ოხორიშა მომიხთეფტეს. პაპუ ჩქიმი დიდო შინერი დო ღირსონი კოჩი რტუ. მოხთიმერეფექ პაპუ ჩქიმის ხეს თითო- თითო მსქვაშა ქოგვაჯუნდუფტეს. ჩქინთი ჯუმალეფე დო დალეფე ჩქიმი კალა ენთეფეშა მევულურტით დო ჩქინთი ენთეფეს ხეფეს თითო- თითო მსქვაშა ქოგვაჯუნდუფტით.  აწი ბერობა ჩქიმი კაიხეშა ვა მშუნს ამა ეშო მუთუფე ნამომჩესთი ვა ბძირი დო ვა მშუნს.

ალი იჰსან აქსამაზი: ამციქათი ჭანდაფე დო დუგუნეფეშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! ჭანდაფე, დუგუნეფე მუჭო იყვეტუ? მუ ადეთეფე უღუთეს ემინდროს?

გულჰან ალკანი: წოხლენერი ზამანეფეს, მოდერნური დუგუნეფე იყვეტუ; კოჩეფექ დაულუ გელეჩაფტეს, ზურნა გელეჩაფტეს, ქემენჩე გელეჩაფტეს, კოჩეკეფექთი დელი სთერი მსქვაშა ხორონაფტეს.  ჩქინ ქემენჩე ქომიჩქინან ამა გუდა ვა მიჩქინან. წოხლენი ზამანეფეს, ჩქინ ოფუტეს ართიქართი კალა მსქვაშა ფსქიდუდიტით. ართობა ქომიღუტეს.  უკულენი სიჲასური გაგნაფათენ, ოფუტეში ხალკის ართობა გუნდუნუ.

ალი იჰსან აქსამაზი: გულჰან ხანუმ, დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში მუთუ გიღუნანნა, ენთეფეთი მიწვით!

გულჰან ალკანი: ამ როპორტაჟი შენი მათი დიდო შუქური გოღოდაფთ.

aksamaz@gmail.com

 

https://sonhaber.ch/gulhan-alkan-ile-soylesi-turkce-lazca/

 https://www.circassiancenter.com/tr/batum-muhaciri-olarak-gelmisiz/