Önder Acar Konuşuyor:
“Oçamçire’deki Laz
Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem!”
(Ön
açıklama: Bugünkü misafirim Önder Acar.
Önder Acar, genç sanatçılarımızdan. Kendisini 2011 yılından beri tanıyorum.
Önder Acar ile bir söyleşi yaptım. Kendi hayat hikâyesi ve Abkhazya’da doğmuş
olan anneannesinin anılarından konuştuk.
Ben de Sovyetler Birliği’nin yanlış ekonomi- politikalarından da
bahsettim. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz. 11 X 2019)
+
Ali İhsan Aksamaz: Lütfen,
önce bize hayat hikâyenizden bahsedin! Nerede ve ne zaman doğdunuz? Hangi
okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğimiz nedir? Nerelisiniz? Şimdi nerede
yaşıyorsunuz? Ne iş yapıyorsunuz? Hangi dilleri biliyorsunuz? Kısaca bize
kendinizden bahsedin, lütfen!
Önder Acar: Zonguldak’da
doğdum. 1984 yılında doğdum. Önce Niğde Üniversitesi Radyo- televizyon
bölümünde öğrenim gördüm. Sonra da Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi
Radyo- televizyon ve sinema bölümünde öğrenim gördüm. Bu eğitim ve öğretimden
sonra da Marmara Universitesi Sinema bölümünde yüksek lisans çalışmasına
başladım. Pek çok belgesel, TV programı ve çeşitli reklam prodüksiyonlarında
yönetmenlik ve yürütücü yapımcılık görevlerini üstlendim. Günümüzde İstanbul’da
yaşıyorum. Türkçe, İngilizce ve ne yazık ki az Lazca biliyorum.
Ali İhsan Aksamaz:
Biliyorum, bir başka projeniz daha var. Biraz da bize o projenizden bahsedin,
lütfen!
Önder Acar: Evet; bir başka
projem daha var. Bu projem hem özel, hem de toplumsal. Bu projem, anneannemin
hayatı ile ilgili. Belgesel bir film projem var. Bu projemde hem anneannemin
adını yaşatmak ve hem de Abkhazya’da yaşamış eski Lazlarından bahsetmek
istiyorum. İnsanlar, eski Abkhazya’nın eski Lazlarına ilişkin bilgiye sahip
değil. Ancak finansal problem var. Bu belgesel film için sponsor lâzım.
Ali İhsan Aksamaz: Lütfen,
bize büyükannenizden bahsedin! Büyükannenizle söyleşiler yaptınız ve kameraya
çektiniz. Büyükanneniz, size çocukluğundan bahsetti; öyle biliyorum. Lazca
konuşarak size çocukluğundan bahsetti. Öyle değil mi?! Rahmetli büyükanneniniz
adı neydi?
Önder Acar: Evet! Rahmetli
büyükannemin adı Naciye idi. 30 Ağustos 2016’de vefat etti. Evet, büyükannem
ile konuştum. Bir değil, birçok kez konuştum büyükannem ile. Dijital filmler
elimde mevcut. Filmleri elimde mevcut.
Ali İhsan Aksamaz:
Biliyorsunuz, Lazlar gurbetçi insanlar. Hep gurbete gidiyorlardı. Yüzyıl önce
de, iki yüz yıl önce de öyle idi. İstanbul çok uzak idi. Onun için de
Moskova’ya, Soçi’ye, Tiflis’e, Gagra’ya, Gudauta’ya, Sokhum’a, Oçamçire’ye,
Anakliya’ya ve Çarlık Rusya’sının bu kentlerine gidiyorlardı. Ancak çoğunlukla
da Abkhazya’ya gidiyorlardı.
Önder
Acar: Doğru biliyorsunuz ve doğru söylüyorsunuz. Ailemiz Azlağalı. Azlağa’dan
Oçamçire’ye önce büyükannemin babası gitmiş. Oçamçire’ye yerleşmiş; Oçamçire’ye
para kazanmak için gitmiş; gurbete gitmiş.
Ali İhsan Aksamaz: Biliyoruz, Lazlar çalışkan
insanlar. Önce bağ- bahçe işlerinde çalışıyordular. Tarla kazıyorlardı. Çay
topluyorlardı. Tütün topluyorlardı. Meyve topluyorlardı. Veya bir ustanın
yanında çalışıyorlardı. Bir yanda öğreniyorlar, diğer yandan da para
kazanıyorlardı. Sonra da bu bilgi ve para ile çeşitli işler yapmanın yollarını
arıyorlar ve buluyorlardı da. Kimi Lazlar Sokhum’un merkezinde yaşıyordu.
Bunlardan kimilerinin fırını, dükkâni, mağazası, oteli ve bunun gibi mülkü
vardı ve ticaret yapıyorlardı. Kimi Lazların da taka ve küçük gemileri vardı.
Lazlar, çoluk-çocuk Gudauta, Sokhum, Oçamçire gibi kentlerde ve o kentlerin
yakınındaki köylerde yaşıyordu. Güzel hayatları vardı.
Önder
Acar: Çok doğru söylüyorsunuz, bu tür haberleri büyükannemden de duyuyordum.
Büyükannemin çok trajik bir hayatı olmuş. Büyükannem kendisi; ancak babamın
değil, annemin annesi. Dedelerinin Mağazaları, dükkânları ve oteli varmış.
Abkhazya’nın o zamanki kenti Oçamçire’de arazileri varmış.
Ali
İhsan Aksamaz: Şimdi hatırladım; rahmetli yazar Munir Yılmaz Avcı’nın ailesinin
de Abkhazya’da arazileri varmış. O arazilerinin tapusu bile ellerindeymiş.
Rahmetli Munir Yılmaz Avcı, bana öyle söylemişti. Ben, 2005’te Gürcistan’da
idim. Rahmetli Munir Yılmaz Avcı ile Zugdidi’deydik. Zugdidi’den Abkhazya
arazisi görünüyordu. Rahmetli Munir Yılmaz Avcı, oradaki arazilerinden ve
tapusundan o zaman bahsetmişti bana.
Önder
Acar: Biz de oradaki arazinin tapusuna sahibiz. Anneannem, oradaki arazilerine
ve oradaki hayatlarına her zaman özlem duyardı.
Abkhazya’nın kenti Oçamçire’ye gitmeye hep niyetliydi. Oçamçire’deki
çocukluk arkadaşlarını görmeye çok istekli idi anneannem. Oradaki çocukluk
arkadaşlarını ziyaret etmeye pek hevesliyli.
O zamanki arkadaşları sağ mı, vefat mı etti, bilmiyordu anneannem. Her
zaman Oçamçire’deki çocukluk arkadaşlarını merak ediyordu. Ancak oraya gitmeye
imkânı olmamış. 1988’de Sarp Sınır Kapısı açıldı. 1991’de Sovyet Rusya yıkıldı,
ancak büyükannem de yaşlandı ve güçten düştü. Fakat her zaman Oçamçire’deki
çocukluk arkadaşlarından bahsediyordu. Her zaman, o zamanki Oçamçire’den bize
bahsediyordu. Her zaman o zamanki Oçamçire’deki hayatlarından
bahsediyordu.
Ali
İhsan Aksamaz: Evet! Anneannenizin hayat hikâyesinden konuşalım! Bize, onun
hayat hikâyesinden bahsedin, lütfen! Ne zaman ve nerede doğmuş anneanneniz?
Önder
Acar: Anneannem Oçamçire’de doğmuş. 1925’de Oçamçire’de doğmuş anneannem.
Babası orada imiş, orada çalışıyormuş. Anneannemin babası Oçamçire’ye çalışmaya
gitmiş. 25 yıl Oçamçire’de yaşamışlar. Ekonomik halleri iyi imiş; dükkânları,
otelleri, mağazaları varmış. Çok zenginlermiş. Çok iyi hayatları varmış.
Evlerinin önünde çok büyük bir istasyon varmış. Uzak yerlerin; Batum’un, Sokhum’un
otobüslerinin merkezi de oradaymış. Herşeyleri bolmuş. Lenin zamanında
durumları iyiymiş. Sonra iktidara Stalin çıkmış. Stalin’inin iktidarı zamanında
kıtlık baş göstermiş. Hükümet, insanlara ekmeği karne ile vermiş; giyecek
yokmuş, yiyecek yokmuş, hiç bir şey yokmuş.
Ali
İhsan Aksamaz: Anneanneniz okulda öğrenim görmüş mü? Biraz da anneannenizin
eğitim- öğretim hayatından bahsedin bize, lütfen!
Önder
Acar: Anneannem, Rus Okulu’nda öğrenim görmüş; birkaç yıl boyunca Rus Okulu’nda
öğrenim görmüş. Büyükannem, Rusçayı çok iyi biliyordu. Büyükannem, kimi
zamanlar Hopa’da karşılaştığı Gürcülerle ve Ruslarla Rusça bazende Gürcüce
konuşurdu. Anadili gibi güzelce konuşuyordu Rusçayı. Ticaretin içinde yer alan
bir ailede olması ve etraflarında çok farklı milletten insanların ve çocukların
bulunmasından dolayı pek çok dil öğrenmiş. Anneannem toplamda 7 farklı dil
biliyordu. Bunlar Rusça, Gürcüce, Türkçe, Megrelce, Abhazca, Osetçe ve
Ermenice. Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem. İskender Tzitaşi’den
de haberi vardı. İskender Tzitaşi’den de bahsediyordu. İskender Tzitaşi, Lazlar
için ders kitapları yazmış. Anneannem, İskender Tzitaşi’nin kitabından bize
Lazca şiirler söylüyordu: “Neredeydin, neredeydin, Halit?/ Balıktaydım,
büyükanne. / Yakalayabildin mi?/ Yakalayamadım, büyükanne…” Bize böyle
ezberinden Lazca söylüyordu anneannem. Laz Okulu’ndaki öğretmenleri de Lazmış.
Huseyin Akalın imiş öğretmenleri. Laz Okulu, Lenin’in zamanındaymış. Lenin
ölmüş. Lenin’den sonra, iktidar tahtına Stalin çıkmış. Sonra Laz Okulu
kapatılmış ve Gürcü Okulu açılmış. Büyükannem, Gürcü Okulu’nda da öğrenim
görmüş. Gürcüce de biliyordu.
Ali
İhsan Aksamaz: Haberlerin kronolojisi biraz farklı, fakat verdiği bilgiler
yanlış değil, doğru. Zaten mühim olan kronoloji değil, yaşanmış olaylar önemli!
Ben de böyle biliyorum. Anneanneniz doğru söylemiş. Anneanneninizin çocukluğundan
da bahsedin bize. Bize anneannenizin Oçamçire’deki çocukluk arkadaşlarından da
bahsedin, lütfen!
Önder
Acar: Anneannemin, her milliyetten arkadaşı varmış. Her zaman o arkadaşlarından
bahsediyordu. Gürcü, Rum, Abkhaz, Megrel, Abaza, Rus, Ermeni arkadaşları varmış
anneannemin. Hırıstiyan- Müslüman, her dinden arkadaşları varmış anneannemin.
Müslüman Ermeniler varmış, Müslüman Abazalar varmış arkadaşları arasında. Her
milliyetten çocukluk arkadaşı varmış anneannemin. Hırıstiyan- Müslüman her
milliyetten ailelerin evleri varmış evlerinin yanında. Müslüman Ermeniler de,
Müslüman Abazalar da, Müslüman Rumlar da
varmış anneannemin mahallesinde. O
sebeple de bazı dilleri azar- azar da olsun biliyordu; 7- 8 dil biliyordu.
Durmadan Viktorya adlı bir çocukluk arkadaşından bahsediyordu anneannem. Yakın
arkadaşıymış; Rus milliyetindenmiş. Birbirlerini çok seviyorlarmış. Anneannem,
her zaman Viktorya ve arkadaşlıklarından bahsediyordu. Hep yan yana imişler.
Viktorya’nın anne-babası işe gittiği zaman, anneannem hep Viktorya’nın
yanındaymış. Viktorya’nın anne-babası,
terazi yapıyormuş. Anneannem hep Viktorya’yı arıyordu. Hep Viktorya’yı
anıyordu. Çok-kültürlü bir bölgede doğmuş ve büyümüş anneannem; Müslümanlardan,
Hırıstiyanlardan, Camiden, Kiliseden haberdardı. Oçamçire’de çok modern bir
hayat yaşamış. Çeşit-çeşit üzümleri varmış bağlarında. Asmaları varmış. Çeşit- çeşit
incirleri varmış. Her zaman tenekeler dolusu balları olurmuş. İncir reçeli
yapıyorlarmış. Erik reçeli yapıyorlarmış. Tavuk eti kavurması yapıyorlarmış.
Armut pekmezi yapıyorlarmış. Her çeşit meyveleri varmış bahçelerinde. Rahatları
çok iyi imiş. Hal- vakitleri iyiymiş. Abkhazya’daki kıtlık zamanında da halleri
iyi imiş. Komşularına da yardımcı oluyorlarmış. Oçamçire’de çok güzel evleri
varmış. İyi de işleri varmış. Kazançları iyiymiş. Oçamçire’de tapulu arazileri
varmış. O arazilerin tapuları şimdi de elimizde. Gramafon ve gitarları varmış.
Müzik kültürleri varmış. Oçamçire’de anneannem ve ailesi çok modern bir hayat
yaşamış.
Ali
İhsan Aksamaz: İrfan Çağatay Bey, bir kitap yayımladı. Kitabın adı; “Çkuni Çhara do Albonişi Supara/ Yazımız ve
Alfabe Kitabı”. Bu kitap, İskender Tzitaşi’nin çalışmalarından. Kitapta
İskender Tzitaşi’nin yazıları da yer alıyor. Bu yazılarından biri, o zamanın
Abkhazya’nın Lazları, nüfusları ve yaşadıkları yörelerden de bahsediyor.
Biliyorum, Lazlar o zamanki Abkhazyadan muhacir çıktılar. Stalin’inin ceberrut
iktidarı sebebiyle, Lazlar o zamanki Abkhazya’dan muhacir çıktılar; bunu çok
iyi biliyorum. 1928’e kadar Abkhazya’da
5000 Laz yaşıyordu. Aşatskvari, Parçanta, Kharuta, Pşartiluği, Abgarkhuki adlı
yerlerde yoğun olarak yaşıyorlarmış. Zamanın Abkhazya Hükümeti de fakir Lazlara
Oçamçire Limanı yakınındaki Skurça’da arazi vermiş ve burada “Kızıl Lazistan”
adıyla kolhoz kurulmuş. Abkhazya
Lazlarına ilişkin olarak İskenderi Tzitaşi, kitabında bu ve benzeri bilgileri
bize aktarıyor. Bunlar resmî bilgi.
15
Ekim 1997 tarihinde, Abkhazya Parlamentosu da Lazların mağduriyetlerinden
bahsetti. Adile Abbasoğlu’nun kitabı da bu tür haberlerden bahsediyor.
Kitabının adı; “Unutulmaz Anılar”. Adile
Abbasoğlu, çoğunlukla Abkhazların trajedilerinden bahsediyor, ancak
Abkhazya’nın Lazları ve Sosyalist Aydınları da benzer eziyetleri gördüler. Sibirya’ya sürgün edilen Lazlardan Hasan
Helimişi de bahsediyor. Hasan Helimişi de sürgüne gönderilen insanların
trajedilerini yazmış. Ancak Lazlar sahipsiz,
onun için de o zamanki Lazların bu trajedilerine ilişkin kimse hiç bir
şey bilmiyor. İstanbul’un Gazi Mahallesi’nde İngilizce dersleri veriyordum;
orada bir hanım ile karşılaştım. Bu hanım, Kazakistan’da doğmuş. Laz bir
ailenin çocuğuydu. O da, ailesinin sürgününe ilişkin ilginç bilgiler verdi
bana. Rahmetli Ağabeyim Aşağı Napşitli Yamakhoğlu Yüksel Yılmaz da,
akrabalarının anılarından bahsediyordu. Yüksel Ağabey’in akrabalarından
bazıları da Abkhazya’daymış zamanında. Yüksel Ağabey, Lakoba’dan da
bahsediyordu. Onların da benzer hikâye ve anıları varmış.
Anneanneniz,
Abkhazya’dan o muhacirliğin sebebine ilişkin neler söylüyordu? Oçamçire’den
neden muhacir çıkmışlar? O zamanki Abkhazya’dan neden muhacir çıkmışlar? Bu
muhacirlik miydi, mültecilik miydi, bunu
Allah biliyor! Bu muhacirliğin sebebinden sizlere bahsediyor muydu anneanneniz?
Önder
Acar: Bu muhacirliğin gerçek sebebinden bahsetmiyordu. Doğrusu; bu muhacirliğin gerçek sebebinden pek haberi
yoktu, çünkü muhacirlik zamanında küçücük bir çocukmuş; bilmiyordu. 12-13
yaşındaymış. Stalin’in iktidarı,
anneannemin babasını hapsetmiş; camcılık yapıyormuş. “Başkalarının işine
karışmıyordu; devletin işlerine karışmıyordu; siyaset işlerine karışmıyordu;
kötü işlere karışmıyordu babam,” diye bahsediyordu anneannem. Gece yarısıymış,
hükümetin adamları evlerine gelip arama-tarama yapmışlar ve babasını
götürmüşler. Dört ay boyunca da hapsetmişler. Dört ay sonra babası hapishaneden
çıkmış. “Altını var” diye birisi ihbar etmiş, hükümet adamları o sebeple eve
gelmiş. Hükümet adamları ikinci kere de evlerine gelmiş. “Tabancanız var, illâ
verin diye gelmiş hükümetin adamları.
Ali
İhsan Aksamaz: (1917/ 1918- 1920), önce Kuzey Kafkasya Dağlı Halkları
Cumhuriyetine destek verildi, sonra bu cumhuriyet ortadan kaldırıldı. (1922-
1936) Transkafkasya Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyetine önce destek verildi,
sonra da bu federal cumhuriyet ortadan kaldırıldı. Önce Lazlara ve Megrellere
kültürel haklar verildi, sonra bu hakları ortadan kaldırıldı. Stalin’in ekonomi-politikaları
yanlıştı. Stalin’in milliyetler politikası yanlıştı. Böyle olunca da, Stalin
hem küçük üreticileri hem de farklı din ve milliyetlerden insanları düşman
sayıyordu. Stalin, yanlış bir liderdi. Aslında; Komünist Parti’nin politikaları
yanlıştı. Geçen ay, Gün Zileli’nin bir kitabı çıktı. Kitabın adı şöyle: “1917-
1918 Rusya’da Devrimden Tek Parti Diktatörlüğüne”. Gün Zileli, Komünist
Parti’nin yanlış politikalarından bahsediyor. Stalin’in iktidarı, o veya bu
sebeple Abkhazya’nın Lazlarına rahat vermiyordu. Halbuki Sosyalist Laz
Aydınları da Devrime ve Sosyalizmin inşaasına canla-başla destek olmuşlardı. O
ya da bu sebeple, Lazları Abkhazya’dan kaçırmak için yollar arıyordu Stalin.
Müslümanlar; Lazlar, Zazalar, Çeçenler, Ahıska Türkleri, Kürtler, Karaçay-
Malkar Türkleri, KırımTatarları, Hemşinliler, Müslüman Gürcüleri düşman
sayıyordu Stalin. Müslümanlar; Lazlar, Zazalar, Çeçenler, Ahısk Türkleri,
Kürtler, Karaçay- Malkar Türkleri, Hemşinliler, Müslüman Gürcüler, Kırım
Tatarları ve diğer Müslüman ve Hıristiyan halkları tarihsel topraklarından attı
Stalin. Kısaca; bütün halkların düşmanıydı, tarihin en zalimlerinden
birisisiydi. Stalin, Komünist Parti’den neredeyse bütün yoldaşlarını da
öldürttü. Stalin, Nestor Lakoba’yı öldürttü. Stalin, İskender Tzitaşi’yi
öldürttü. Stalin, Sultan Galiyev’i öldürttü. Halkların dostu değil, halkların
düşmanıydı. Stalin’de Gürcü kanı vardı, ancak Ruslaştırma politikalarının
adamıydı. Büyük Rus şovenizminin adamıydı. Stalin yanlış liderdi. Nilüfer
Devrişova, “Bizim Ahıska” adlı derginin 48. sayısında, Kırgızistan’a sürülen
Lazların haberlerini duyuruyor. Karşıki Sarp’tan Narakidze Hanım da, sürülen
Lazların haberlerini youtube’den veriyor. TRT de sürgün Lazların haberlerini
veriyor. Bu tür haberleri youtube’den bulabiliriz. Abkhaz yazar Yura Argun da,
“Abkhazya’da Yaşam ve Kültür” adlı kitabında, o yıllardaki Abkhazya Lazların
nüfuslarına ilişkin bilgiler veriyor. “OGNİ Dergisi”nin 2017/ 7. sayısında,
İbrahim Bayrakoğlu ve İrfan Ç. Aleksiva da, “Büyük Tasfiye’de Lazlar” adlı
makalelerinde o dönemin Abkhazya’sındaki Lazların durumlarına ilişkin bilgi
veriyor. Abkhazya Parlamentosu da, o zamanki Abkhazya Lazlarından bahsediyor.
Abkhazya’dan muhacir Lazlardan Lütfi Hızel’in yazılı anılarını da okumuştum.
Lütfi Hızel de traji-komik olaylardan bahsediyordu. Söylemeliyim; ben de
“Sovyetler Birliği’nin Milliyetler Politikası”na ilişkin bir makale yazmıştım.
1999’da Tarih ve Toplum Dergisinde yayınlandı. O makalem de o zamanki tarihsel
olaylardan bahsediyor.
Şimdi
anneannenizin trajik anılarına gelelim: Babası hapiste. Ailesi ne yapıyor?
Ailesi rahat değil! Başka neler yapıyorlar?!
Önder
Acar: Evet, rahat değiller. Babası hapishanede. Oçamçire’de yaşamaya güçleri
yok artık. Ablası, bu durumu görmüş. Çalışkan, maharetli ve korkusuzmuş ablası;
gizlice Batum’a gitmek üzere Oçamçire’den yola çıkmış. Batum’a gitmiş. Çünkü
Türkiye Cumhuriyeti’nin yalnızca Batum’da Konsolosluğu varmış. Batum’a gitmiş
ve Konsolos’a bir dilekçe vermiş. “Babamı kabahatsiz yere hapsettiler.
Rahatımız kaçtı. Ağzımızın tadı kaçtı. Uykularımız kaçtı. Şimdiden sonra orada,
Oçamçire’de yapamayız. Şimdiden sonra oralarda duramayız. Artık oralarda
yaşamaya gücümüz yok. Biz Türkiye’ye gitmek istiyoruz. Bize bir çare bulun!”
diye Konsolos’a dilekçe vermiş ablası. Konsolos da anneannemin ablasına şöyle
demiş: “ Gemi geldiğinde, hazır olun!” Yine gizlice Oçamçire’ye dönmüş
anneannemin ablası. Sonra Atatürk’ün de bu dilekçeden haberi olmuş. Atatürk
şöyle demiş: “ Bir kişi için bile, bir vatandaşım için bile bir gemi gönderirim.
Kim gelmek istiyorsa, gelsin!” Böyle diyordu anneannem. Stalin iktidarının memurları, çoğu insanı
Sibirya’ya sürmüş. Abkhazya Lazlarından da insanları Sibirya’ya göndermişler.
Çoğu insan Sibirya’da kaybolmuş. Sibirya’da çok Laz kaybolmuş. Anneannem böyle
diyordu. Yaklaşık 4 ay sonra Turkiye’nin
Batum Konsolosluğundan anneannemin ailesine haber gelmiş: “Hazır olun, Türkiye
Cumhuriyeti’nin gemisi Sokhum Limanı’na gelecek.” Bu haberle, birgün, bir
gecede bütün evi bir büyük kamyona yüklemişler. Kamyon başkent Sohkum’a
gidecekmiş Oçamçire’den. Anneannemin ailesi de Sokhum’a gidecekmiş, ancak onlar
taksi ile gideceklermiş. Türkiye’ye deniz yoluyla gideceklermiş. Türkiye’ye
gemi ile gideceklermiş, adet öyle imiş. O sebeple de önce başkent Sokhum’a
gitmek lâzımmış. Çünkü böyle uluslararası işler için yalnızca başkent
Sokhum’daki liman kullanılıyormuş. Gümrük orada imiş. Ancak gemi hazır
değilmiş. Gemi, Sokhum Limanına Türkiye’den gelecekmiş. Adet öyleymiş. Geminin Türkiye’den ne zaman geleceğini de
kimse bilmiyormuş. Geminin ne zaman geleceğini ne anneannemin ailesi ne de
Stalin iktidarının memurları biliyormuş. Şimdi başkent Sokhum’dalar. Ancak
evleri yok. Bir otele yerleşmişler. Fakat gemi Türkiye’den Sokhum Limanına bir
türlü gelmemiş. O sebeple anneannemin ailesi bir ay üç gün otelde kalmış.
Otelde beklemişler. Abkhazya’dan altın ve para ile gelmek de olmuyormuş. Altın
ve para ile Abkhazya’dan çıkmak kanunen suçmuş. O sebeple de bütün altın ve
paralarını başkent Sokhum’da harcamaları lâzımmış. Bütün paralarını başkent
Sokhum’da harcamışlar. Ailesi, anneanneme de para vermiş; çarşıya gitmiş. Para bitsin diye çanta satın
almış, her renkten eşarp satın almış, şekerlemeler satın almış, her renkten
iplik makaraları satın almış, her renkten kokulu sabun satın almış anneannem.
Ütüler, ayakabılar ve bunun gibi ev eşyaları ve gereçler satın almış ailesi.
Abkhazya’dan halı ile de çıkmak da kanunen büyük suçmuş. Onlara öyle demişler.
Onlar da Oçamçire’de halılarını kilimle takas etmek için çareler aramışlar. Aile, bütün parasını başkent Sokhum’da
harcamış. Sonunda büyükannemin babasını hapishaneden çıkarmış Stalin’in
memurları. Çok zaman geçmiş. Ve sonunda gemi Türkiye’den Sokhum Limanına
gelmiş. Gümrükteki kanunî formalitelerden sonra, gemiye girip oturmuşlar. Gramafonları
varmış. Gitarları varmış. Ablası pasta satın almış. Kutlama yapıyorlarmış
gemide. Bir yandan sevinçliler, diğer yandan hüzünlüler. Sevinçliler, 25 yıl
önceki evlerine gidiyorlar. Hüzünlüler, artık fakirler, arkadaşları, anıları ve
mezarları Oçamçire’de kaldı. Yine de kutlama yapıyorlar. Çünkü yaşamaya
umutları var. Gitar çalıyorlar. Şarkı söylüyorlar. Ancak yas zamanıymış.
Atatürk vefat etmiş. Onların bu yastan haberleri yok. Böyle olunca da, geminin
kamarotu gelmiş ve “Yas zamanı, Atatürk vefat etti. Haberiniz yok mu?
Yastayız. Kutlama yapmayın!” diye onlara
tembihte bulunmuş. Meğerse tarih 10 Kasım 1938’miş. Anneannem böyle diyordu
bize. Kamarotun bu haberi sebebiyle insanlar ağlamış. Anneannem 12- 13 yaşındamış
o zaman.
Ali
İhsan Aksamaz: Başkent Sokhum Limanından gemiye binmişler ve Azlağa’ya
gitmişler, öyle mi?
Önder
Acar: Hayır! Öyle değil. Azlağa’ya değil, gemi Trabzon Limanına gitmiş. Çünkü
gümrük yalnızca Trabzon Limanında varmış o zaman. Hopa’da, Azlağa’da o zaman
liman yokmuş. Hopa’da, Azlağa’da o zaman gümrük yokmuş. O sebeple de Trabzon
Limanına gelmiş gemiyle anneannemin ailesi. Anneannem, ablası ile otelde
kalmış. Anne ve babası Trabzon Gümrüğünde eşyaları beklemiş. Gümrük
formalitelerinden sonra, Azlağa’ya gitmek için yola çıkacaklarmış. Ancak
şimdiki gibi Trabzon’dan Azlağa’ya karayolu yok. Deniz yolu ile gidecekler.
Fakat köye gitmek için paraları yokmuş. Oradaki akrabalarından biri aileye para
vermiş. Bir akraba, anneannemin ailesine para vermiş. Oradaki akrabalardan
biri, aileye 40 lira vermiş. Otelin parasını ödemişler. Sonra anneannemin
babası, Azlağa’ya gitmek üzere bir taka tutmuş. Eşya ve diğer ev gereçleriyle
takaya binmişler. Azlağa’ya gidiyorlar. Hava kötüymüş. Hava çok rüzgârlıymış.
Deniz büyükmüş. Azlağa’nın deniz kıyısına gelmişler. Ancak Azlağa’nın deniz
kıyısı fırtınalıymış. O sebeple taka, Azlağa’nın kıyısına yanaşamamış.
Peroniti’de liman var diye taka Peroniti’nin kıyısına gitmiş. Takadan eşya ve
diğer gereçleriyle çıkmışlar. Orada kalmışlar. İkinci gün hava güneşliymiş.
Azlağa’ya gitmek üzere, Peroniti kıyısından yürüyerek yola koyulmuşlar. Ne iyi
bir yol ne de köprü varmış. Yürüyerek Peroniti’den Azlağa’ya gitmişler. Şöyle
diyordu anneannem: “Geldik, geldik dağ. Geldik dağ. Otların içinde kaybomuş
tahta eski bir ev! Yıkık, dökük eski bir ev! Merdivenlerde mürver çıkmış,
purçuma çıkmış! Yürüyecek yer yok! Annem oturdu, ağladı; komşular geldi. Ne
oldu diye sordular. Çarşıya yol yoktu. Patikalardan yürüyerek gidiyorduk.
Hısım- akrabalar geldi. Hiçbir şeyimiz yoktu. Köy ahalisi, bize mısır verdi;
lâhana getirdiler, fasulye getirdiler, süt getirdiler, yoğurt getirdiler. Çok
şey getirdiler. Sonra yaz mevsimi geldiğinde, biz de ektik, çalıştık, çalıştık
da mısırımız da oldu. Fasulyemiz de oldu. Lâhanamız da oldu. Büyükannemiz bize
bir inek verdi. İneğimiz oldu; sütümüz de oldu. Yoğurdumuz da oldu. Her şeyimiz
oldu. Çalışınca, her şeyimiz oldu.”
Annennem böyle diyordu. Paraları yokmuş. Hiç birşeyleri yokmuş. Eski
evde oturmuşlar. İneğin sütüyle yaşıyorlarmış. Canla-başla alışmışlar. Ailenin
mısırı olmuş. Fasulyesi olmuş. Ailenin inekleri de, tavukları da olmuş.
Herşeyleri olmuş. Anneannemin erkek
kardeşilerinin ikisi de daha Abhazya’dayken hastalıktan ölmüşlerdi. Ailede
erkek çocuk yoktu. Anneannemin babası, daha sonra tekrar evlenmiş. O eşinden
iki erkek, bir kızı çocuğu daha olmuş sonraları. Tabi aileye bakmak, köydeki o
zamanki imkânlarla mümkün olmayacağı için hep ömrü gurbetlerde çalışarak
geçmiş. Gurbete gitmeye mecbur olmuş.
Ali
İhsan Aksamaz: Oçamçire’de yaşıyorlarken, anneannenizin ailesinin modern bir
evi vardı. Toprakları vardı. Halleri iyiydi. Kazançları iyiydi. Stalin’nin
yanlış politikaları sebebiyle Türkiye’ye geldiler. Bu büyük bir insanlık
trajedisi. Abkhazya’da çok- kültürlü bir kente yaşıyorlardı, fakat eski
köylerine 25 yıl sonra muhacir gelmişler.
Önder
Acar: Yanlış değil. Evet, doğru söylüyorsunuz. Çok kötü haller görmüşler.
Oçamçire’de durumları çok iyiymiş. Oçamçire’de modern evleri varmış. Her çeşit
meyveleri varmış. Toprakları varmış. Oçamçire’de sosyal hayatları da çok
zenginmiş. Evlerini ve topraklarını orada bırakmışlar. Arkadaşlarını
bırakmışlar. Komşularını bırakmışlar. Mezarlarını bırakmışlar. Parasız yola
koyulmuşlar. Şimdiye kadar oradaki hiçbirşeyden fayda görmedi ailemiz. Anneannemin
ailesi Oçamçire’de çok iyi bir hayata sahipmiş. Herşeyleri bolmuş. Anneannem
İskender Tzitaşi’yi de görmüş. İskender
Tzitaşi, annaannemin Oçamçire’deki okulunu ziyaret etmiş. Anneannem, Laz
Okulu’nda İskender Tzitaşi’nin kitabını okumuş. Anneannem, her şeyi öğrenmiş.
Gençti. Anneannemin Oçamçire’deki okuldan çok arkadaşı varmış. Müslüman Ermenilerden, Müslüman Abazalardan
arkadaşları varmış. Oçamçire’deki okulda Hıristiyan miliyetlerden arkadaşları
da varmış anneannemin. İyi komşuları varmış. Anneannem, Sibirya’ya sürülmüş
Lazlardan da bahsediyordu.
Ali
İhsan Aksamaz: O zamanki Abkhazya’nın Oçamçire kenti ve o zamanki Azlağa köyüne
ilişkin başka nelerden bahsediyordu anneanneniz? Lütfen, bize onlardan da
bahsedin!
Önder
Acar: Abkhazya’da büyük ağabeyi Abazalardan bir kızı sevmiş. Abaza kız da
anneannemin ağabeyini sevmiş. Birbirlerini sevmişler. Kız, çok güzelmiş. Uzun
boyluymuş. Çok akıllıymış. Deniz gibi gözleri varmış. Güneş gibi saçı varmış.
Adı Tuna’ymış Ancak bir ailenin bir kızıymış. Öyle olunca da anneannemin
büyükleri ağabeyine şöyle demişler: “Biz Türkiye’ye gideceğiz. Bu kız, seninle
evlenince, o da seninle Türkiye’ye gidecek. Öyle olunca da kız Türkiye’de
kimsesiz kalacak. Yazık! Seni, bu kız ile değil de, bir başka kız ile
evlendirelim! Bu hem senin hem de kızın ailesi için iyi olur.” Anneannemin ağabeyini başka kızla
evlendirmişler. Bu kız Hopalı’ymış. Güzel kızmış. Anneannemin 5 çocuğu olmuş.
Anneannemin bir erkek çocuğu olmuş. Oğlu vefat etmiş.
Hopa’ya
ilk geldiklerinde, yas zamanıymış, çünkü Atatürk vefat etmiş. Millet, büyük
yastaymış. Hopa’ya ilk geldiklerinde, ailenin hiç birşeyi yokmuş. Ablası
veremden vefat etmiş. Ağabeyleri vefat
etmiş. Ailede erkek çocuk olmadığı için,
anneannemin babası, dedem, gurbete para kazanmak için gitmiş. Bir şirkete
girmiş. Sigortalı bir işe girmiş. Maaşı olmuş. Anneannemin annesinde nefes
darlığı hastalığı olmuş. Hastalığın ilâcı yokmuş. Sonra anneannemin annesi
vefat etmiş. Annesi vefat edince, babası evlenmiş. İkinci eşinden iki erkek ve
bir kız çocuğu olmuş. Yeni çocuklar aileyi şenlendirmiş. Yeni erkek
kardeşlerini ve kızkardeşini çok seviyordu anneannem. Erkek kardeşlerini çok
seviyordu anneannem. Önceki erkek
kardeşlerinden sağ kalan yoktu. Anneannemi, dedeme vermek istemişler. Ancak önce razı olmamış anneannem. Ne
yapsın?! Babalar evlendirince, anneannem de evlenmiş; 17 yaşındaymış. Anneannem
hamileymiş, çocuk karnındaymış ki, Hükümet, dedemi askere almış. Anneannemin
çocuğu doğmuş. Bir kızı olmuş. Anneannem hastalanmış, az daha ölüyormuş.
Dedemin askerliği bitmiş, köye dönmüş. Üç yıl sonra dönmüş. O zamanlar Hopa’da
tornacı yokmuş. Hopa’da tamirci kimse yokmuş o zamanlar. Dedemin o işten iyi
kazancı olmuş. Aile büyük bir torna tezgâhı satın almış. Çalışmışlar. 4 katlı
bir ev inşa etmişler. Dükkânları olmuş. Ev yapmışlar. İyi yerlerde oturmuşlar.
Anneannemin 12 torunu vardı.
Ali İhsan Aksamaz: Önder
Bey, bize ailenizin trajik hikâyesinden bahsettiniz. Ancak bu yalnızca ailerinizin trajik hikâyesi
değil. Abkhazya’dan sürülmüş yüzlerce Laz ailesinin de trajik hikâyesi.
Evlerinden, topraklarından atılan Zazaların, Çeçenlerin, Ahiska Türklerinin,
Kürtlerin, Karaçay- Malkar Türklerinin, Kırım Tatarlarının, Hemşinlilerin,
Müslüman Gürcülerin, Rusların, Müslümanların, Hıristiyanların, Yahudilerin ve
diğer sürülen halkların da, siyasî sürgünlerin de hikâyesi bu. Hikâyenizle
hüzünlendik. Çünkü bizler de benzer hüzünlü hikâyelerin mirasçılarıyız. Size çok teşekkür ederim. Sorularımı güzelce
cevapladınız. Siz de isterseniz, söyleşimizi sonlandıralım. Ancak yine de
söyleyecekleriniz varsa, lütfen onlardan da bahsedin! Her zaman yüzünüz gülsün.
Yüz yaşınıza kadar yaşayın!
Önder
Acar: Biz oraya ait tapuya sahibiz. Oradaki haklarımız için neler yapabiliriz?
Ali
İhsan Aksamaz: Sanırım bu durumda yüzlerce aile var. Rusya Federasyonu
Büyükelçiliğine, Gürcistan Cumhuriyeti Büyükelçiliğine ve Abkhazya Cumhuriyeti
Temsilciliğine birer dilekçe verin. Sanırım, onlar size yol gösterir. Böyle
söyleyebilirim.
Önder
Acar: Teşekkür ederim.
Ali
İhsan Aksamaz: Ben de teşekkür ederim.
Onder Acarik Ğarğalaps:
“Lazuri Nʒ̆opulasti
igureren nandidi çkimik noğa Oçamçires!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Acari. Onder
Acari ren çkineburi maxeşnoxvenepeşen arteri. Ma emu 2011 ʒ̆anaşen doni
viçonop. Onder Acari k̆ala ar int̆erviu dop̆i do muşi biyografi do emindroneri
Apxazetis dobaderi nandidi muşişi gonoşinepeşen molapşinit çkin. Mati
Sovyetepeş Artianobaşi xilafi ek̆onomi-p̆olit̆ik̆apeşenti molapşini. Aya ren int̆erviu çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan
Aksamazi. 11 X 2019)
+
Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle
biyografi tkvanişen molamişinit, mu iqven! So yeçkindit, dibadit? Namu nʒ̆opulapes
igurit? Mu mesleği giğunan? Sonuri ret? Aʒ̆i so skidut? Mu dulya ikipt? Namu
nenape giçkinan? Ç̆it̆a- ç̆it̆a dudi tkvanişen molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Ma dovibadi
noğa Zonguldak̆is. 1984 ʒ̆anas dovibadi. ʒ̆oxle Niğdeşi Universit̆et̆işi Radio-
t̆elevizyonişi burmes doviguri, ek̆uleti Marmara Universit̆etişi
Artikartisobaşi Fak̆ult̆etişi Radio- t̆elevizyoni do Sinemaşi burmes doviguri.
Aya gamantana-gurapa şk̆uleti Marmara Universit̆et̆işi Sinemaşi burmes mağali
lisansişi noçalişes kogevoç̆k̆i. Rejisoroba vikip. Noğa İst̆anbolis pskidur
andğaneri ndğas.
Ali İhsan Aksamazi: Ma
komiçkin, ar çkva p̆roje çkva kogiğunan. Amʒika aya p̆roje tkvanişenti
molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Ho; ar çkva
p̆roje çkva komiğun. Aya p̆roje çkimi hemi doxmeli ren, hemiti lamtinaluri ren.
Nandidi çkimişi skidalaşen ambaroni ren aya p̆roje çkimi. Ar rabisk̆uri filimişi p̆roje komiğun. Hemi
Nandidi çkimişi coxo oskedinu, hemiti Apxazetişi emindroneri Lazepeşen molaşinu
minon aya p̆roje çkimiten. Miletis Apxazetişi emindroneri Lazepeşen mutu va
uçkin. Mara finansuri p̆roblemi komiğun. Edo sp̆onsori domaç̆irs aya rabisk̆uri
filimi şeni.
Ali İhsan Aksamazi: Nandidi
tkvanişen molamişinit, mu iqven! Nandidi tkvani k̆ala int̆erviupe qvit do
k̆ameraşa eşiğit. Nandidi tkvanik beroba muşişen molagişines; eşo miçkin. Lazuri oğarğaluten beroba muşişen molagişines
Eşo va reni?! Mu coxont̆u rametli nandidi tkvanis?
Onder Acari: Ho! Rametli
nandidi çkimis Naciye coxont̆u. 30 Mariaşina 2016 ʒ̆ana rt̆u, nandidi çkini domiğures.
Ho, Nandidi çkimi k̆ala bğarğali. Ar fara var, dido fara bğarğali ma nandidi
çkimi k̆ala. Dijit̆aluri filimepe xes komiğun. Lazuri filimepe muşi xes
komiğun.
Ali İhsan Aksamazi:
Giçkinan, Lazepe magurbete renan. İrote gurbetişa ulurt̆es. Oşi ʒ̆ana ekoleti,
jur oşi ʒ̆ana ekoleti eşo rt̆u. Emindroneri nananoğa İst̆anboli dido mendra
rt̆u. Emuşeniti Mosk̆ovaşa, Soç̆işa,
Tbilisişa, Gagraşa, Gudautaşa, Soxumişa, Oçamçireşa, Anak̆liaşa do amk̆ata
noğapeşa ulurt̆es. Mara didopeteti aʒ̆ineri Apxazetişa ulurt̆es.
Onder
Acari: Mtini giçkinan do mtini zop̆ont. Ocaği çkini ren Azlağuri. İpti nandidi
çkimişi baba Azlağaşen komexteren Oçamçireşa. Edo dibargeren noğa Oçamçireşa;
para mogapu şeni komexteren noğa Oçamçireşa.
Ali İhsan Aksamazi: Çkin miçkinan, Lazepe
dulyamxvenu renan. İpti, çkvalepeşi baği-baxçes içalişapt̆es. Qona
ontxorupt̆es. Çai ʒ̆ilupt̆es. Tutumi ʒ̆ilupt̆es. Xili ʒ̆ilupt̆es. Vana ar
ust̆aşi yanis içalişapt̆es. Ar k̆ele dulya igurapt̆es majura k̆eleti para
mogapt̆es. Ok̆uleti eya çkina do paraten çkvadoçkva dulyape oxvenuşi gzalepe
gorupt̆es do ikipt̆esti. Namtini Lazepek Soxumişi şkaguris skidut̆u. Antepeşen
namtinepesti dukyani, mağaza, oteli do emusteri mulki uğut̆es do ticaretişi
dulyape ikipt̆es. Namtini Lazepes çamli do ç̆it̆a k̆aravi kuğut̆es. Lazepek
bere-bari k̆ala Gudauta, Soxumi, Oçamçire steri noğapes do entepeşen xolos
oput̆epes skidut̆es. K̆ai skidala kuğut̆es.
Onder
Acari: Dido mtini zop̆ont, amk̆ata ambarepe nandidi çkimişenti vognapt̆i. Dido
t̆rajik̆uri skidala aqveren nandidi çkimis. Nandidi çkimi ren, mara baba
çkimişi nana var, nana çkimişi nana ren. Mağaza, dukyani uğut̆erenan entepes.
Dixa uğut̆erenan Apxazetişi noğa Oçamçires.
Ali
İhsan Aksamazi: Aʒ̆i gomaşinu; rametli mç̆aru çkini Munir Yilmaz Avcişi
ocağisti dixa uğut̆erenan Apxazetis. Eya dixaşi taputi uğut̆erenan entepes. Eşo
miʒ̆veret̆u rametli Munir Yilmaz Avcik. Ma Gurcistanis vort̆i 2005 ʒ̆anas. Noğa
Zugdidis vort̆i rametli Munir Yilmaz Avci k̆ala. Apxazet̆işi t̆erit̆orya ižiret̆u
noğa Zugdidişen. Emindrosti molamişineret̆u entepeşi ekoni dixa do tapu rametli
Munir Yilmaz Avcik.
Onder
Acari: Çkinti tapu komiğunan ekoni dixaşi. Nandidi çkimisti p̆anda xavesoba
kuğut̆u ekoni dixaşa do emindroneri skidalaşa. Dido xavesoba kuğut̆u Apxazetişi
noğa Oçamçireşa oxtimuşa. Dido xavesoba kuğut̆u ekoni beroba muşişi manebrape
ožiruşa. Dido xavesoba kuğut̆u ekoni beroba muşişi manebrape mok̆itxuşa.
Emindroneri manebrape muşi saği rt̆ui, ğureli rt̆ui, va uçkit̆u nandidi çkimis.
Edo p̆anda meraği kuğut̆u beroba muşişi manebrapeşa. Mara imkyani va aqveren
emus. Sarpişi Sinorişi Nek̆na goinʒ̆k̆u. Sovyeturi Rusya dilixvu, mara nandidi
çkimiti dixçinu do mencelişen melu. Mara p̆anda molaşinapt̆u emindroneri
manebrapeşen. P̆anda molaşinapt̆u emindroneri noğa Oçamçireşen. P̆anda
molaşinapt̆u skidala mutepeşişen emindroneri noğa Oçamçires.
Ali
İhsan Aksamazi: Ho! Aʒ̆iti nandidi tkvanişi skidalaşen bğarğalat. Muşi
skidalaşen molamişinit; mundes do so dibaderen, mundes do so yeçkinderen nandidi
tkvani?
Onder
Acari: Nandidi çkimi dibaderen, yeçkinderen noğa Oçamçires. Viton çxoro oşi do
eçi do xut (1925) ʒ̆anas yeçkinderen, dibaderen nandidi çkimi. Nana-baba muşi
ek t̆eren, ek içalişept̆eren. Nandidi çkimişi baba komexteren noğa Oçamçireşa. Eçi
do xut (25) ʒ̆ana ek skiderenan. Dido k̆ai xali uğut̆erenan; dukyanepe,
otelepe, mağazepe uğut̆erenan entepes. Dido zengini t̆erenan. Entepes
uğut̆erenan dido k̆ai skidala. Oxori mutepeşi ʒ̆oxle dido didi ist̆asyoni
rt̆eren. Mendra yeepeşi; Batumişi, Soxumişi ot̆obusepeşi şkaguriti ek
t̆eren. K̆arta şeyişen mboli- mboli
uğut̆erenan. Aya xali rt̆eren Leninişi oras. Ek̆ule iktidarişa St̆alini
yexteren. St̆alinişi iktidariten k̆itluği yeçkinderen do kovali miletis vesik̆aten
meçeren ekoni Hukumetik; dolokunu va t̆eren, oçk̆omale va t̆eren, mutu va
t̆eren.
Ali
İhsan Aksamazi: Nandidi tkvanik nʒ̆opulas igurereni? Armʒikati nandidi tkvanişi
gurapa-gamantanaşen molamişinit, mu iqven!
Onder
Acari: Rusuli nʒ̆opulas igureren nandidi çkimik; ar-jur ʒ̆anaş morgvalis
igureren Rusuli nʒ̆opulas. Rusuli nena k̆aixeşa kuçkit̆u nandidi çkimik.
Namtini orapes, Rusuli do Gurculi nenape ğarğalapt̆u ekonuri Rusi do Gurci t̆urist̆epe
k̆ala noğa Xopas. Nananena muşi steri, eşo mskvaşa ğarğalapt̆u emuk. Lazuri nʒ̆opulasti
igureren nandidi çkimik noğa Oçamçires. İskender ʒ̆itaşişen ambari kuğut̆u.
İskender ʒ̆itaşişenti molaşinapt̆u nandidi çkimik. İskender ʒ̆itaşik ketabepe
ç̆areren Lazepe şeni. Ketabişen şiirepeti miʒ̆umert̆es nandidi çkimik: “So
rt̆i, So rt̆i Xalidi?/ Çxomis vort̆i, nandidi./ Gaç̆opui, Xalidi?/ Va maç̆opu,
Nandidi…” Aşo ezberişen miʒ̆umert̆es nandidi çkimik. Lazuri nʒ̆opulaşi
mamgurapale Lazi t̆eren. Xusein Ak̆alani t̆eren mamgurapale mutepeşi Lazuri nʒ̆opulas.
Lazuri nʒ̆opula t̆eren Leninişi oras. Lenini ğureren. Lenini şk̆ule, St̆alinik
yexteren iktidarişi t̆axtişa. Uk̆ule Lazuri nʒ̆opula geink̆ilineren do Gurculi
nʒ̆opula guinʒ̆k̆eren. Gurculi nʒ̆opulasti igureren nandidi çkimik. Gurculi
nenati kuçkitu.
Ali İhsan Aksamazi: Ambarepeşi k̆ronoloji armʒika
p̆roblemoni ren, mara ambarepe xilafi va ren. K̆ronoloji vardo ambari ren
beciti! Mati eşo komiçkin. Nandidi tkvanişi berobaşenti molamişinit. Nandidi
tkvanişi emindroneri manebrapeşenti molamişinit, mu iqven!
Onder
Acari: Nandidi çkimis uqonunt̆eren çkvadoçkva miletepeşen manebrape. Em
manebrepe muşişen p̆anda qoropaten molaşinapt̆u nandidi çkimik. Gurci, Urumi,
Apxazi, Margali, Rusi, Ermeni manebrape uqonunt̆eren nandidi çkimis.
Xrist̆iyani- Muslimani k̆arta ocağişen manebrape uqonunt̆eren nandidi çkimis.
Muslimani Ermenepe kort̆erenan; Muslimani Abazape kort̆erenan manebrape muşişi
doloxe. K̆arta miletişen manebra aqveren nandidi çkimis. Xrist̆iyani- Muslimani
k̆arta miletişen ocağepeşi oxorepe kort̆eren nandidi çkimişi oxorişi yanis.
Muslimani Ermenepeti, Muslimani Abazapeti,
Muslimani Urumepeti kort̆erenan nandidi çkimişi mahalles. Emuşeniti namtinepe ç̆it̆a-ç̆it̆a rt̆u nati,
(7-8) şkit-ovro nena kuçkit̆u nandidi çkimis. Udodginu Vikt̆orya coxoni ar
manebra muşişen molaşinapt̆u nandidi çkimik. Vikt̆orya t̆eren xolosoni manebra
muşi; Rusi t̆eren. Artikartis dido qoropt̆erenan. Nandidi çkimik p̆anda
Vikt̆orya do mutepeşi manobrobaşen ğarğalapt̆u. P̆anda yanyanis t̆erenan.
Vikt̆oryaşi nana- baba muşi dulyaşa iduşi, nandidi çkimi p̆anda Vikt̆oryaşi yanis
t̆eren. Vikt̆oryaşi nana-babak oʒ̆inale
ikipt̆eren. P̆anda Vikt̆orya gorupt̆u nandidi çkimik. P̆anda Vikt̆orya şinapt̆u
nandidi çkimik. Dido-k̆ult̆uroni ar mahalles dibaderen do irderen nandidi
çkimi; Muslimanepeşen, Xrist̆iyanişen, Cameşen, K̆iliseşen ambari kuğut̆u. Dido
modernuli skidala skideren nanadidi çkimik noğa Oçamçires. Ç̆eşididoç̆eşidi
qurženi uğut̆erenan. Binexi uğut̆erenan. Ç̆eşididoç̆eşidi luği uğut̆erenan.
P̆anda teneketen yopşa topuri dvaqverenan. Luğiş reçeli ikipt̆erenan. Qomuriş
reçeli ikipt̆erenan. Kotumeş k̆aurma ikipt̆erenan. Mʒxuliş p̆ek̆mezi
ikipt̆erenan. K̆arta ç̆eşidi xili uğut̆erenan. Dido raxat̆i t̆erenan. K̆ai xali
uğut̆erenan k̆itluğişi oras Apxazetis. Mskva oxori uğut̆erenan noğa Oçamçires.
K̆ai dulya uğut̆erenan. K̆ai mogapa uğut̆erenan. Tapuloni dixape uğut̆erenan
noğa Oçamçires. Eya dixapeşi tapu aʒ̆iti xes komiğunan çkin. K̆ramafoni do
git̆ari uğut̆erenan. Musik̆iş k̆ult̆uri uğut̆erenan. Dido modernuli skidala
skideren nanadidi çkimi do ocaği muşi noğa Oçamçires.
Ali
İhsan Aksamazi: İrfan Çağatay Begik ar ketabi gamoçku. Ketabis coxons “Çkuni
Ç̆ara do Albonişi Supara”. Aya ketabi ren İskender ʒ̆itaşişi noçalişepeşen.
Ketabis gežin İskender ʒ̆itaşişi doxmeli mektubepeti. Aya noç̆arepeşen arterik
emindroneri Apxazetişi emindroneri Lazepe do maxoroba mutepeşişenti molaşinaps.
Ma komiçkin, Lazepe muşeni mohaciri gamaxtes emindroneri Apxazetişen.
St̆alinişi desp̆ot̆uri iktidariş gurine, emindroneri Apxazetişen mohaciri
gamaxtes Lazepe, aya k̆aixeşa komiçkin ma.
1928 ʒ̆anaşakis, 5 000 Lazi skidut̆u Apxazetis. Aşaʒk̆vari, P̆arç̆ant̆a,
Xarut̆a, P̆şart̆iluği, Abgarxuk̆i coxoni muxurepes skidut̆erenan. Amk̆ata mtini
ambarepe meçaps ʒ̆itaşi İskenderik ketabi muşiten. Emindroneri Apxazetişi
Hukumetik umuteli Lazepes dixa komeçeren. Aya dixa Oçamçireşi Limanişa xolos
t̆eren. Edo “Mç̆ita Lazistani” coxoni ar k̆olmaniti iteşkilineren. Aya ren resmuri ambari. Apxazetişi
P̆arlament̆okti emindroneri ekoni Lazepeşi mağduriyet̆işen molaşineret̆u 15 Gumas
1997 tariğis. Adile Abbasoğlişi ketabikti amk̆ata ambarepeşen molaşinaps.
Ketabişi coxo ren “Ugoç̆k̆onde Gonoşinepe”. Xoş Adile Abbasoğlik didopeten
Apxazepeşi t̆rajedepeşen molaşinaps, mara Apxazetişi Lazepekti do Lazi
Sosyalist̆i Gamantanerepekti mengaperi eziyet̆epe kožires. Sibiryaşa surğunişa mendaçkvineri Lazepeşen
molaşinaps Helimişi Xasanikti. Helimişi Xasanikti ç̆areren mendaçkvineri
k̆oçepeşi t̆rajiuri xali. Mara Lazepe umanceli renan, emuşeniti mitis mutu va
uçkin entepeşi emindroneri p̆at̆i xalişen. Ma İnglisuri dersepe mepçapt̆i noğa
İst̆anbolişi mahalle Gazis; ar xanumi memagu. Em xanumi dibaderen
K̆azakistanis. Lazi ocağişi bere t̆eren. Emukti onç̆eloni ambarepe komomçeret̆u
ocaği muşişi surğunişen. Rametli Cumadi çkimi ʒ̆aleni Napşituri Yamaxoğli
Yuksel Yilmazikti mzaxalepe muşişi gonoşinepeşen molamişinapt̆es. Hemindros
Yuksel Cumadişi mzaxalepeşen namtinepeti Apxazetis t̆erenan. Yuksel Cumadik
Lak̆obaşenti molaşinapt̆u. Entepesti mengaperi ambari do gonoşinepe
kuğunan. Nandidi tkvanik mu tkumert̆u
aya mohacirobaşi sebebi şeni. Muşeni mohaciri gamaxterenan noğa Oçamçireşen?
Muşeni mohaciri gamaxterenan emindoneri Apxazetişen? Aya mohaciroba rt̆ui,
multecoba rt̆ui, xoş Allahis aya k̆aixeşa kuçkin! Aya mohaciroba sebebişen
molagişinapt̆esi?
Onder
Acari: Aya dulyaşi mtini sebebişen va molaşinapt̆u. Asti aya dulyaşi mtini
sebebişen ambari va uğut̆u, mohacirobaşi oras ç̆it̆at̆a k̆ulani t̆eren do
emuşeni. Va uçkit̆u emus. (12-13) vitojur- vitosum ʒ̆aneri t̆eren. St̆alinişi
iktidarik cixas komoloxuneren nandidi çkimişi baba; camciluği ikipt̆eren.
“Çkvaşi dulyas va ak̆atet̆u; devletişi dulyapes va ak̆atet̆u; p̆olit̆ik̆aşi
dulyapes va ak̆atet̆u; p̆at̆i dulyapes va ak̆atet̆u baba çkimik” yado
molaşinapt̆u nandidi çkimik. Seriş gverdis t̆eren, Hukumetişi k̆oçepe komexterenan
oxori mutepeşişa, arama-t̆arama qverenan do mendiqonerenan baba muşi cixaşa do
komoloxuneren emu cixas otxo tutaş morgvalis. Baba muşi molaxederen otxo tutaş
morgvalis. Otxo tuta şk̆ule xap̆isxanaşen gamaxteren baba muşi. “Orko uğun”
yado ixbari qveren ar k̆oçik do emuşeni komexterenan Hukumetişi k̆oçepe.
Majurani fara xolo komexterenan Hukumetişi k̆oçepe. “T̆abanca giğunan, illa
komomçit” yado komexterenan Hukumetişi k̆oçepe.
Ali
İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle (1917/ 18- 1920)
Olande K̆afk̆asyaşi Germaluri Xalk̆apeşi Cumhuriyetis mxuci niçinu, ek̆uleti
aya cumhuriyeti nik̆arbinu. ʒ̆oxle (1922- 1936) T̆ransk̆afkasya Sovyeturi
Sosyalist̆uri Federaluri Cumhuriyetis mxuci niçinu, ek̆uleti aya federaluri
cumhuriyeti nik̆arbinu. ʒ̆oxle Lazepe do Margalepes k̆ult̆uruli hak̆epe niçinu,
ek̆ule aya hak̆epe mutepeşi nik̆arbinu. Lenini do St̆alinişi
ek̆onomi-p̆olit̆ik̆ape xilafi rt̆u. Lenini do St̆alinişi miletobaşi
p̆olit̆ik̆ape xilafi rt̆u. Aşo iquşiti, St̆alinik çkva dini do miletobapeşen
k̆oçepe duşmani şinapt̆u. St̆alini rt̆u xilafi goʒ̆oncğoneri. Mtini giʒ̆vat;
K̆omunist̆uri P̆art̆işi p̆olit̆ik̆ape xilafi rt̆u. T̆okseneri tutas, Gun
Zilelişi ar ketabi kogamaxtu. Ketabis coxons “1917-1918 Gektalaşen Ar
P̆art̆iloni Dik̆tat̆orobaşa”. Gun Zilelik molamişinapan K̆omunist̆uri p̆art̆işi
xilafi p̆olit̆ik̆apeşen.
St̆alinişi
iktidarik eya varna aya sebebiten Apxazetişi Lazepes raxat̆i va meçapt̆u.
Xalbuki Lazepeşi Sosyalist̆i Gamantanerepekti Gumaşi Gektalasti, Sosyalizmişi
ok̆idusti gurdoşuriten mxuci meçeret̆es. Edo eya- varna sebebiten, Lazepe
Apxazetişen omt̆inapu şeni gzalepe gorupt̆u; eşoti ikipt̆u St̆alinik.
Muslimanepe; Lazepe, Zazape, Çeçenepe, Ahisk̆uri Turkepe, Kurdepe, K̆araçay-
Malk̆aruli Turkepe, K̆irimişi Tatarepe, Hemşilepe, Muslimani Gurcepe duşmani
şinapt̆u St̆alinik. Muslimanepe; Lazepe,
Zazape, Çeçenepe, Ahisk̆uri Turkepe, Kurdepe, K̆araçay- Malk̆aruli Turkepe,
Hemşilepe, Muslimani Gurcepe, K̆irimişi Tatarepe do majura xalk̆epe get̆k̆oçu
tarixuri dixa mutepeşişen St̆alinik. Ar
nenaten mteli xalk̆epeşi manebra va rt̆u, mara tarixişi didi zalimepeşen arteri
rt̆u St̆alini. K̆omp̆art̆işen mteli gzamşinepe muşiti doqvilapu St̆alinik.
St̆alinik doqvilapu Nest̆or Lak̆oba. St̆alinik doqvilapu İskender ʒ̆itaşi.
St̆alinik doqvilapu Sultan Galiyevi. Xalk̆epeşi manebra vardo, xalk̆apeşi
duşmani rt̆u St̆alini. St̆alinis Gurculi diʒxiri kuğut̆u mara, Rusifik̆asyonişi
k̆oçi rt̆u. St̆alini rt̆u xilafi goʒ̆ocğoneri. Nilufer Devrişovak
K̆irgizistanişa çvineri Lazepeşi ambari meçaps jurnali Bizim Ahisk̆aşi 48-a
nomeris. Meleni Sarpuli Narak̆iže Xanumikti uçveri Lazepeşi ambari meçaps
yut̆ubişen. TRT̆-kti uçveri Lazepeşi ambarepe komeçu. Amk̆ata ambarepe yut̆ubis
mažirenan çkin. Apxazi mç̆aru Yura Argunikti ambarepe momçapan emindroneri
Apxazetişi Lazepeşi maxorobaşen “Skidala do K̆ult̆uri Apxazetis” coxoni ketabi
muşişi doloxe. İbrahim Bayrak̆oğli do İrfan Çağatay Aleksivakti ambarepe
momçapan “Lazepe Didi T̆asfiyes” coxoni mak̆ale mutepeşi doloxe. Aya mak̆ale
mutepeşi gamiçkvineret̆u OGNİ-şi 7-a nomeris 20017 ʒ̆anas. Yura Arguni, İbrahim
Bayrak̆oğli, İrfan Çağatay Aleksivak do Apxazetişi P̆arlament̆okti emindroneri
Apxazetişi Lazepeşen molaşinapan. Apxazetişen mohaciri Lazepeşen Lutfi Hizelişi
ç̆areli gonoşinepeti vik̆itxeret̆i ma. Lutfi Hizelikti t̆raji-k̆omik̆uri
dulyapeşen molaşinapt̆u. Otkvalu domaç̆irs; mati Sovyeturi Artianobaşi
Miletobaşen ambaroni ar mak̆ale dop̆ç̆ari; 1999 ʒ̆ana rt̆u do “Tarixi do
Lamtinala” coxoni dergis gamiçkvinu.
Aʒ̆i
nandidi tkvanişi t̆rajiuri gonoşinepeşa komoptat: Baba muşi molaxen cixas.Ocaği
muşik mu ikips; xoş raxat̆i va renan, mʒ̆k̆ilis gexuneri renan?! Çkva mu
ikipan?
Onder
Acari: Ho, mʒ̆k̆ilis gexuneri renan, raxat̆i va renan. Baba mutepeşiti molaxen
cixas. Noğa Oçamçires oskiduşi menceli va uğunan. Aya xali žireren da
muşik. Keskini, maxaretoni do uşkurnace
t̆eren da muşi. Noğa Oçamçireşen gzas gedgiteren do komexteren noğa
Batumişa. Turkiyeşi Cumhuriyetis
kuğut̆eren k̆onsolosluği xvala noğa Batumis do emuşeni. Komexteren noğa
Batumişa do Turkiyeşi Cumhuriyetişi k̆onsolosis arzuxali komeçeren. Da muşik
istida komeçeren Turkiyeşi Cumhuriyetişi k̆onsolosis. “Baba çkimi uk̆abaete
cixas komoloxunes. Raxat̆i mamt̆es. Oreksi mamt̆es. Nciri mamt̆es do aʒ̆işk̆ule
ek va maxvenenan çkin. Aʒ̆işk̆ule çkin ekonaşis va domadginenan. Ek oskiduşi
menceli açkva va miğunan. Ek oskiduşi xali va miğunan çkin. Çkin Turkiyeşa
oxtimu minonan. Mutu çare moğodit!” yado arzuxali komeçeren k̆onsolosis, istida
komeçeren Turkiyeşi Cumhuriyetişi k̆onsolosis. Turkiyeşi Cumhuriyetişi
K̆onsolosikti eşo uʒ̆veren da muşis: “ Mundesti k̆aravi mextas, xaziri rt̆a!”
Edo xolo goikteren noğa Oçamçireşa. Ataturkisti aya arzuxalişen ambari aqveren.
Ataturkik eşo tkveren: “ Ar k̆oçi şeniti, ar vatandaşi çkimi şeniti, ar k̆aravi
mevoçkumer. Mis moxtimu unon na, moxtas!”
St̆alinişi iktidarişi memurepek dido k̆oçi Sibiraşa mendoçkverenan;
Apxazetişi Lazepeşenti dido k̆oçi Sibiraşa mendoçkverenan. Dido k̆oçi
kagonduneres Sibiryas. Dido Lazi kagonduneres Sibiryas. Mexole otxo tuta şk̆ule
Turkiyeşi K̆onsolosluğişen ambari komexteren nandidi çkimişi ocağişa: “Xaziri
rt̆at! Turkiyeşi k̆aravi mextasunon Soxumişi limanişa. Aya ambariten, ar ndğas,
ar serişi doloxe, oxori mteli komok̆iderenan ar didi k̆amiyonis. K̆amiyoni
mextasunt̆eren nananoğa Soxumişa. Nandidi çkimişi ocağiti mextasunt̆eren
nananoğa Soxumişa, mara entepe taksiten mextasunt̆erenan. Mzoğaşi gzaten
mextasunt̆erenan Turkiyeşa. K̆araviten mextasunt̆erenan Turkiyeşa, mara
liman-gumruği va rt̆eren noğa Oçamçires. Emuşeniti ipti nananoğa Soxumişa
oxtimu lazimi rt̆eren. Xvala nananoğa Soxumis uğut̆eren liman-gumruği do
emuşeni. Mara k̆aravi xaziri va rt̆eren. K̆aravi Turkiyeşen mextasunt̆eren
Soxumişi limanişa. Adeti eşo rt̆eren. K̆aravi mundes Turkiyeşen mextasunt̆eren,
mitis va uçkit̆eren. Varti nandidi çkimişi ocağis, varti St̆alinişi iktidarişi
memurepes uçkit̆erenan k̆aravişi moxtimu do oxtimuşi ora. Aʒ̆i nananoğa Soxumis
renan, mara oxori va uğunan. Emuşeniti ar ot̆elişa dibargerenan nananoğa
Soxumis. Mara Turkiyeşen k̆aravi mututen va mexteren nananoğa Soxumişi
limanişa. Emuşeniti nandidi çkimişi ocaği t̆eren eya otelis ar tuta do sum
dğas. Otelis çverenan. Orko do paraten Apxazetişen moxtimu va iqvet̆eren. Orko
do paraten Apxazetişen moxtimu rt̆eren didi k̆anonuri k̆abaeti. Emuşeni mteli
orko do para Nananoğa Soxumis oxarcu lazimi rt̆eren. Mteli para doxarcerenan
nananoğa Soxumis. Nandidi çkimisti para meçeren ocaği muşik; çarçişa
mendaxteren. Para diçodas yado çanta eç̆operen, k̆arta perişen şarba eç̆operen,
k̆arta şuraşen k̆olonya eç̆operen, şekeleme eç̆operen, k̆arta perişen nok̆iş
mak̆arepe eç̆operen, k̆arta perişen sap̆oni eç̆operen nandidi çkimik. Utepe,
modvalupe do amusteri oxoriş eşyape do oxmaronepe eç̆operen ocaği muşik.
Apxazetişen noxiten moxtimuti rt̆eren didi k̆anonuri k̆abaeti. Eşo uʒ̆verenan
entepes do entepekti noxepe k̆ilimepe k̆ala oktiruşi gzalepe gorerenan noğa
Oçamçires. Ocağik mteli para muşi xarceren nananoğa Soxumis. Axiris nandidi
çkimişi baba cixas kogamiqonerenan St̆alinişi memurepek. Dido ora mik̆ileren do
axiristi Turkiyeşen k̆aravi komexteren nananoğa Soxumişi liman-gumruğişa.
Limanis gumruğiş formalit̆epe şk̆ule, k̆aravis kamaxterenan do gexederenan.
K̆ramafoni uğut̆erenan. Git̆ari uğut̆erenan. Da muşik pasta keç̆operen. Şenluği
ikipt̆erenan. Ar k̆ele xeleberi renan,
majura k̆eleti gemzuli renan. Noğa Oçamçires doskideren manebrape mutepeşi.
Noğa Oçamçires doskideren mezarepe mutepeşi. Noğa Oçamçires doskideren oxorepe
mutepeşi. Xeleberi renan, (25) eçidoxut ʒ̆ana
ʒ̆oxleni oxori mutepeşişa mulunan do emuşeni. Gemzuli renan, açkva umuteli
renan. Xoloti şenluği ikipan, oskeduşi omudi uğunan. Git̆ari gelaçapan. Mara
matemişi ora ren. Ataturki ğureren, mara entepes aya matemişen ambari va
uğunan. Dulya aşo iquşiti, k̆aravişi k̆amarot̆i komexteren do “ Matemişi ora
ren, Ataturki domiğures. Ambari va giğunani, matemi komiğunan. Şenluği mo ikipt!” yado Apxazetişen
mohacirepes doçinadveren. Megerem tariği t̆eren (10) vit ʒ̆ilva viton çxoro oşi
do eçi do vito ovro (1938). Nandidi çkimik eşo miʒ̆veret̆u. Edo miletik
imgareren aya ambarişi gurine. Nandidi çkimi t̆eren (12- 13) vitojur- vitosum ʒ̆aneri
emindros.
Ali
İhsan Aksamazi: Nananoğa Soxumişi limanişen k̆aravis gexedes do Azlağaşa
mendaxtes, hoi?
Onder
Acari: Var! Eşo va ren. Azlağaşa var, noğa T̆amt̆raşi limanişa mendaxteren
k̆aravi. Gumruği kort̆eren xvala noğa T̆amt̆ras do emuşeni. Xopas, Azlağas
limani va uğut̆eren emindros. Xopas, Azlağas gumruği va uğut̆eren emindros.
Emuşeniti k̆araviten T̆amt̆raşi limanişa komexteren nandidi çkimişi ocaği.
Otelis dodgiteren nandidi çkimi da muşi k̆ala do nana- babak eşyape doçveren
T̆amt̆raşi gumriğis. Akoni gumruğişi formalit̆epe şk̆ule, Azlağaşa oxtimu şeni
gzas gedgitasunonan, mara aʒ̆ineri steri dixaşgza va ren noğa T̆amt̆raşen
Azlağaşa. Mzoğaşi gzaten mendaxtasunonan. Mara oput̆eşa oxtimuşi parati va
uğut̆erenan. Ekoni mzaxalepeşen arterik para komeçeren ocağis. Nandidi çkimişi
ocağis para komeçeren ar mzaxalik. Ekoni mzaxalepeşen ar k̆oçik (40) jureneçi
lira komeçeren ocağis. Otelişi para komeçerenan. Ek̆uleti Azlağaşa oxtimu şeni
nandidi çkimişi babak ar çamli okaçeren. Eya çamlis gexederenan eşyape do
oxmaronepe mutepeşiten. Azlağaşa ulut̆es. T̆aroni dido p̆at̆i t̆eren. T̆aroni
t̆eren dido ixoni. Mzoğa didi rt̆eren. Azlağaşi mzoğap̆icişa komoxterenan, mara
Azlağaşi mzoğap̆ici t̆eren didi furt̆unoni. Emuşeniti çamlis va nanç̆işineren
Azlağaşi mzoğap̆icişa. Ek̆ule P̆eronitis limani koren yado P̆eronitişi
mzoğap̆icişa komexteren çamli. Çamlis nanç̆işineren P̆eronitişi mzoğap̆icişa do
çamlişen gale gamaxterenan eşyape mutepeşiten. Majurani dğas t̆aroni omjoroni
t̆eren. Azlağaşa oxtimu şeni, P̆eronitişi mzoğap̆icişen k̆uçxeten gzas
gedgiterenan, eşyape mok̆ideri. Varti k̆ai gza varti xinci t̆eren. K̆uçxeten P̆eronitişen
Azlağaşa komexterenan. Eşo tkumert̆u nandidi çkimik: “Moptit, moptit daği.
Moptit daği. Tipepeşi doloxe gondineri piʒarişi oxori! Verane, mcveşi oxori!
Merdivenepes inç̆iri, purçuma kayexteren! Ogzalu şeni sva va ren! Doxedu do
nana çkimik; imgaruşi, manžarepe komoxtes. Mu iqu yado k̆itxes entepek. Noğaşa
gza va rt̆u. Noğaşa k̆uçxeten mevulurt̆it. Xisim-ak̆rabape komoxtes. Çkar mutu
va miğut̆es. Oput̆eşi miletik lazut̆i komomçes; luqu komomiğes, lobia komomiğes,
mja komomiğes, meqveri komomiğes, dido şeyi komomiğes. Ek̆ule Yazi moxtuşi,
çkinti pxaçkit, viçalişit, viçalişit do lazut̆iti domaqves, lobiati domaqves,
luquti domaqves. Nandidi çkinik ar puci komomçes. Puci domaqves; mjati
domaqves, meqveriti domaqves. K̆artaşeyi domaqves. Viçalişitşi, k̆artaşeyi
domaqves.” Aşo miʒ̆veret̆u nandidi
çkimik. Para va uğut̆erenan. Mutu va uğut̆erenan. Mcveşi oxoris molaxederenan.
Pucişi mjaten skidut̆erenan. İçarişerenan. Ocağis lazut̆i aqveren. Entepes
lobia aqverenan. Puciti, kotumeti aqveren ocağis. K̆artaşeyi aqverenan entepes. Nandidi çkimis
cuma va uqonut̆u. Ocağis skiri va uqonut̆u. Nandidi çkimişi babak mendaxteren
k̆urbetişa. P̆ap̆u çkimik mendaxteren k̆urbetişa. Para mogapu şeni, k̆urbetişa mendaxteren p̆ap̆u çkimik, baba
muşik. K̆urbetişa oxtimuşa mecburi diqveren.
Ali
İhsan Aksamazi: Noğa Oçamçires skidut̆esşi, nanadidi tkvanişi ocağis kuğut̆u
modernuli oxori. Dixa kuğut̆es. K̆ai xali kuğut̆es. K̆ai mogapa kuğut̆es.
St̆alinişi barbarobaşen imt̆es Turkiyeşa. Aya ren k̆oçinobaşi t̆rajedi. Dido-
k̆ult̆uroni ar noğas skidut̆es Apxazetis, mara mohaciri komextes mcveşi oput̆e
mutepeşişa.
Onder
Acari: Xilafi va ren. Ho, mtini zop̆ont. Didi p̆at̆i xali kožirerenan. Dido
k̆ai xali uğut̆erenan noğa Oçamçires. Modernuli oxori uğut̆erenan, k̆arta
ç̆eşidi xili uğut̆erenan, dixa uğut̆erenan noğa Oçamçires. Sosyaluri skida
mutepeşiti, dido zengini t̆eren noğa Oçamçires. Naşkverenan oxori mutepeşi,
dixa mutepeşi. Naşkverenan manebrape mutepeşi. Naşkverenan manžagerepe
mutepeşi. Upareli gzas gedgiterenan. Noğa Oçamçires, ekoni mali- mulki- arsa do
jur k̆atoni oxorepeşen çkar feide va žiru ocaği çkinik. Ekoni mali- mulki- arsa
do jur k̆atoni oxorepeşen çkar feide va maqves. Aʒ̆işa ekoni mutuşen feide va
aqu ocağis. Dido k̆ai skidala uğut̆eren nandidi çkimişi ocaği noğa Oçamçires.
K̆arta şeyi mboli- mboli uğut̆erenan. Nandidi çkimik İskender ʒ̆itaşiti
kožiren. İskenderi ʒ̆itaşik nandidi çkimişi nʒ̆opulati moik̆itxeren noğa
Oçamçires. Nandidi çkimik ʒ̆itaşi
İskenderişi ketabiti ik̆itxeren Lazuri nʒ̆opulas. Mteli şeyi digureren nandidi
çkimik; genci rt̆eren. Ekoni nʒ̆opulaşen dido manebra uqonut̆eren nandidi
çkimis. Muslimani Ermenepeşen, Muslimani
Abazepeşen manebrape uqonut̆eren. Ekoni nʒ̆opulas Xrist̆iyani miletepeşen
manebrape uqonut̆eren nandidi çkimis. K̆ai manžagerepe uqonut̆urenan. Sibiryaşa
surğunişa mendaçkvineri Lazepeşenti molaşinapt̆u nandidi çkimik.
Ali
İhsan Aksamazi: Emindroneri Apxazetişi noğa Oçamçireşen do oput̆e Azlağaşen
çkva mu amberepeşen molaşinapt̆u nandidi tkvanik? Entepeşenti molamişinit, mu
iqven!
Onder
Acari: Umk̆ilaşi cuma muşik Abazepeşen ar k̆ulanis qoroperen. Abaza k̆ulanikti
umk̆ila cuma muşis qoroperen. Artimajuras qoroperen. Dido mskva k̆ulani t̆eren.
T̆anmağali t̆eren. Dido ğnoseri t̆eren. Mzoğa steri tolepe uğut̆eren k̆ulanis.
Mjora steri toma uğut̆eren. Mara ar ocağişi ar k̆ulani t̆eren. K̆ulanis T̆urna
coxont̆eren. Eşo iquşiti, didilepek eşo tkverenan nandidi çkimişi umk̆ilaşi
cumas: “Çkin Turkiyeşa meptaten. Am k̆ulani skani k̆ala ikomacaşi, eti skani
k̆ala, çkini k̆ala mextasen Turkiyeşa. Eşo iqvaşiti, k̆ulani umiteli skidasen
Turkiyes. Yazuği ren. Em k̆ulani vardo, arçkva k̆ulani mekçat. Aya k̆ai ren
hemi k̆ulani, hemiti ocaği muşi şeni.”
Ar çkva k̆ulani meçerenan nandidi çkimişi umk̆ilaşi cumas. Am k̆ulani
Xopuri t̆eren. Eti mskva kulani t̆eren. Xut bere aqveren nandidi çkimis. Otxo
k̆ulani bere aqveren nandidi çkimis. Ar biç̆i bere aqveren nandidi çkimis.
Biç̆i bere duğureren.
Noğa
Xopaşa ipti mextesşi, matemişi ora t̆eren, Ataturki doğureren do emuşeni. Didi
matemis t̆eren mileti. Noğa Xopaşa ipti mextuşi, ocağis çkar mutu va
uğut̆eren. Çixot̆k̆aşen duğuren da muşi. Cumalepe duğurerenan. Ocağis biç̆i bere va
iquşi, baba muşi gurbetişa ideren para mogapu şeni. Ar şirketis amaxteren.
Sigortaloni ar dulyas amaxteren. Maaşi
dvaqeren. Nefesdarluği aqveren nana muşis. Ç̆ami va rt̆eren. Ek̆ule nana duğureren nandidi çkimis. Nana
muşi doğuruşi, baba muşi xolo içileren. Majurani çili muşişen jur biç̆i bere do
ar k̆ulani bere aqveren baba muşis.
Ağani berepek doşenerenan oxori mutepeşi.
Ağani cumalepes do da muşis dido qoropt̆eren nandidi çkimik. Cumalepe muşis dido qoropt̆eren nandidi
çkimik, ʒ̆oxleşen saği cuma va duskideren emus do emuşeni. Nandidi çkimi p̆ap̆u
çkimis meçamu unt̆erenan, mara ipti razi va iqveren. Mu qvas?! Babapek
dokimocesşi, dikimoceren nandidi çkimi; (17) vit̆o şkvit ʒ̆aneri t̆eren.
Nandidi çkimi jurşuroni t̆eren; bere kobra muşis t̆eren. Ek̆ule Hukumetik askerobaşa
kezderen p̆ap̆u çkimi. Ar bere aqveren nandidi çkimis. Ar k̆ulani bere aqveren
nandidi çkimis. Ek̆ule dižabuneren, t̆ora ğurut̆eren. Askeroba muşi diçoderen
do p̆ap̆u çkimi uk̆unikteren oput̆eşa. Emindros noğa Xopas matorne miti va
rt̆eren. Maonʒ̆ure miti va rt̆eren noğa Xopas. K̆ai mogapa dvaqvarenan eya
dulyaşen. Didi matornelobaşi t̆ezgyaxi keç̆operen ocağik. İçalişerenan. Otxo
k̆atoni oxori dok̆iderenan. Dukyani qverenan. Oxori qverenan. K̆ai yeepes
doxederenan. Vito jur mota uqonut̆u nandidi çkimis.
Ali İhsan Aksamazi: Onder
Begi, ocaği tkvanişi t̆rajiuri gonoşinepeşen molamişinit. Mara aya xvala ocaği tkvanişi t̆rajiuri
ambari va ren. Apxazetişen get̆k̆oçineri oşepeten Lazi ocağişiti ambari ren.
Oxorepe do dixape mutepeşişen get̆k̆oçineri Zazape, Çeçenepe, Ahisk̆uri
Turkepe, Kurdepe, K̆araçay- Malk̆aruli Turkepe, K̆irimişi Tatarepe, Hemşilepe,
Muslimani Gurcepe do majura xalk̆epeşiti t̆rajiuri ambari ren aya. Aya ren
St̆alinişi iktidarişi zalimobaşi ambari. Çkin gemzuli doviqvit tkvani ambarepeten. Dido şukuri giʒ̆umert ma. Tkvan mskvaşa nena
gemiktirit. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya int̆erviu çkini! Xoloti
tkvan otkvaluşi çkva mutu çkva giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! P̆anda
ixelit, oşi ʒ̆aneri iqvat, ʒaşa yextat!
Onder
Acari: Çkin ekoni tapu komiğunan xes. Muepe maxvenenan, akoni hak̆epe çkini?
Ali
İhsan Aksamazi: Rusyaşi Federasyonişi didelçobas, Gurcistanişi Cumhuriyetişi didelçobas
do Apxazetişi Cumhuriyetişi akoni matemsilobas tito arzuxali komeçit. Entepek
gza goʒ̆irasunonan; eşo miçkin ma.
Onder
Acari: Şukuri giʒ̆umert.
Ali
İhsan Aksamazi: Mati şukuri giʒ̆umert.
aksamaz@gmail.com
+
ონდერ აჯარიქ
ღარღალაფს:
“ლაზური ნწოფულასთი
იგურერენ ნანდიდი
ჩქიმიქ ნოღა
ოჩამჩირეს!”
(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი
ჩქიმი რენ
აჯარი. ონდერ
აჯარი რენ
ჩქინებური მახეშნოხვენეფეშენ ართერი. მა
ემუ 2011 წანაშენ
დონი ვიჩონოფ.
ონდერ აჯარი
კალა არ
ინტერვიუ დოპი
დო მუში
ბიჲოგრაфი დო
ემინდრონერი აფხაზეთის
დობადერი ნანდიდი
მუშიში გონოშინეფეშენ
მოლაფშინით ჩქინ.
მათი სოვჲეთეფეშ
ართიანობაში ხილაфი
ეკონომი-პოლიტიკაფეშენთი მოლაფშინი. აჲა რენ
ინტერვიუ ჩქინიში
ტექსტი. ალი
იჰსან აქსამაზი.
11 X 2019)
+
ალი იჰსან
აქსამაზი: წოხლე
ბიჲოგრაфი თქვანიშენ
მოლამიშინით, მუ
იყვენ! სო
ჲეჩქინდით, დიბადით?
ნამუ ნწოფულაფეს
იგურით? მუ
მესლეღი გიღუნან?
სონური რეთ?
აწი სო
სქიდუთ? მუ
დულჲა იქიფთ?
ნამუ ნენაფე
გიჩქინან? ჭიტა-
ჭიტა დუდი
თქვანიშენ მოლამიშინით,
მუ იყვენ!
ონდერ აჯარი:
მა დოვიბადი
ნოღა ზონგულდაკის.
1984 წანას დოვიბადი.
წოხლე ნიღდეში
უნივერსიტეტიში რადიო-
ტელევიზჲონიში ბურმეს
დოვიგური, ეკულეთი
მარმარა უნივერსიტეთიში
ართიქართისობაში фაკულტეთიში
რადიო- ტელევიზჲონი
დო სინემაში
ბურმეს დოვიგური.
აჲა გამანთანა-გურაფა შკულეთი
მარმარა უნივერსიტეტიში
სინემაში ბურმეს
მაღალი ლისანსიში
ნოჩალიშეს ქოგევოჭკი.
რეჟისორობა ვიქიფ.
ნოღა ისტანბოლის
ფსქიდურ ანდღანერი
ნდღას.
ალი იჰსან
აქსამაზი: მა
ქომიჩქინ, არ
ჩქვა პროჟე
ჩქვა ქოგიღუნან.
ამციქა აჲა
პროჟე თქვანიშენთი
მოლამიშინით, მუ
იყვენ!
ონდერ აჯარი:
ჰო; არ
ჩქვა პროჟე
ჩქვა ქომიღუნ.
აჲა პროჟე
ჩქიმი ჰემი
დოხმელი რენ,
ჰემითი ლამთინალური
რენ. ნანდიდი
ჩქიმიში სქიდალაშენ
ამბარონი რენ
აჲა პროჟე
ჩქიმი. არ რაბისკური
фილიმიში პროჟე
ქომიღუნ. ჰემი
ნანდიდი ჩქიმიში
ჯოხო ოსქედინუ,
ჰემითი აფხაზეთიში
ემინდრონერი ლაზეფეშენ
მოლაშინუ მინონ
აჲა პროჟე
ჩქიმითენ. მილეთის
აფხაზეთიში ემინდრონერი
ლაზეფეშენ მუთუ
ვა უჩქინ.
მარა фინანსური
პრობლემი ქომიღუნ.
ედო სპონსორი
დომაჭირს აჲა
რაბისკური фილიმი
შენი.
ალი იჰსან
აქსამაზი: ნანდიდი
თქვანიშენ მოლამიშინით,
მუ იყვენ!
ნანდიდი თქვანი
კალა ინტერვიუფე
ყვით დო
კამერაშა ეშიღით.
ნანდიდი თქვანიქ
ბერობა მუშიშენ
მოლაგიშინეს; ეშო
მიჩქინ. ლაზური ოღარღალუთენ
ბერობა მუშიშენ
მოლაგიშინეს ეშო
ვა რენი?!
მუ ჯოხონტუ
რამეთლი ნანდიდი
თქვანის?
ონდერ აჯარი:
ჰო! რამეთლი
ნანდიდი ჩქიმის
ნაჯიჲე ჯოხონტუ.
30 მარიაშინა 2016 წანა
რტუ, ნანდიდი
ჩქინი დომიღურეს.
ჰო, ნანდიდი
ჩქიმი კალა
ბღარღალი. არ
фარა ვარ,
დიდო фარა
ბღარღალი მა
ნანდიდი ჩქიმი
კალა. დიჟიტალური
фილიმეფე ხეს
ქომიღუნ. ლაზური
фილიმეფე მუში
ხეს ქომიღუნ.
ალი იჰსან
აქსამაზი: გიჩქინან,
ლაზეფე მაგურბეთე
რენან. იროთე
გურბეთიშა ულურტეს.
ოში წანა
ექოლეთი, ჟურ
ოში წანა
ექოლეთი ეშო
რტუ. ემინდრონერი
ნანანოღა ისტანბოლი
დიდო მენდრა
რტუ. ემუშენითი მოსკოვაშა,
სოჭიშა, თბილისიშა,
გაგრაშა, გუდაუთაშა,
სოხუმიშა, ოჩამჩირეშა,
ანაკლიაშა დო
ამკათა ნოღაფეშა
ულურტეს. მარა
დიდოფეთეთი აწინერი
აფხაზეთიშა ულურტეს.
ონდერ
აჯარი: მთინი
გიჩქინან დო
მთინი ზოპონთ.
ოჯაღი ჩქინი
რენ აზლაღური.
იფთი ნანდიდი
ჩქიმიში ბაბა
აზლაღაშენ ქომეხთერენ
ოჩამჩირეშა. ედო
დიბარგერენ ნოღა
ოჩამჩირეშა; ფარა
მოგაფუ შენი
ქომეხთერენ ნოღა
ოჩამჩირეშა.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ჩქინ მიჩქინან,
ლაზეფე დულჲამხვენუ
რენან. იფთი,
ჩქვალეფეში ბაღი-ბახჩეს იჩალიშაფტეს.
ყონა ონთხორუფტეს.
ჩაი წილუფტეს.
თუთუმი წილუფტეს.
ხილი წილუფტეს.
ვანა არ
უსტაში ჲანის
იჩალიშაფტეს. არ
კელე დულჲა
იგურაფტეს მაჟურა
კელეთი ფარა
მოგაფტეს. ოკულეთი
ეჲა ჩქინა
დო ფარათენ
ჩქვადოჩქვა დულჲაფე
ოხვენუში გზალეფე
გორუფტეს დო
იქიფტესთი. ნამთინი
ლაზეფექ სოხუმიში
შქაგურის სქიდუტუ.
ანთეფეშენ ნამთინეფესთი
დუქჲანი, მაღაზა,
ოთელი დო
ემუსთერი მულქი
უღუტეს დო
თიჯარეთიში დულჲაფე
იქიფტეს. ნამთინი
ლაზეფეს ჩამლი
დო ჭიტა
კარავი ქუღუტეს.
ლაზეფექ ბერე-ბარი კალა
გუდაუთა, სოხუმი,
ოჩამჩირე სთერი
ნოღაფეს დო
ენთეფეშენ ხოლოს
ოფუტეფეს სქიდუტეს.
კაი სქიდალა
ქუღუტეს.
ონდერ
აჯარი: დიდო
მთინი ზოპონთ,
ამკათა ამბარეფე
ნანდიდი ჩქიმიშენთი
ვოგნაფტი. დიდო
ტრაჟიკური სქიდალა
აყვერენ ნანდიდი
ჩქიმის. ნანდიდი
ჩქიმი რენ,
მარა ბაბა
ჩქიმიში ნანა
ვარ, ნანა
ჩქიმიში ნანა
რენ. მაღაზა,
დუქჲანი უღუტერენან
ენთეფეს. დიხა
უღუტერენან აფხაზეთიში
ნოღა ოჩამჩირეს.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
აწი გომაშინუ;
რამეთლი მჭარუ
ჩქინი მუნირ
ჲილმაზ ავჯიში
ოჯაღისთი დიხა
უღუტერენან აფხაზეთის.
ეჲა დიხაში
თაფუთი უღუტერენან
ენთეფეს. ეშო
მიწვერეტუ რამეთლი
მუნირ ჲილმაზ
ავჯიქ. მა
გურჯისთანის ვორტი
2005 წანას. ნოღა
ზუგდიდის ვორტი
რამეთლი მუნირ
ჲილმაზ ავჯი
კალა. აფხაზეტიში
ტერიტორჲა იძირეტუ
ნოღა ზუგდიდიშენ.
ემინდროსთი მოლამიშინერეტუ
ენთეფეში ექონი
დიხა დო
თაფუ რამეთლი
მუნირ ჲილმაზ
ავჯიქ.
ონდერ
აჯარი: ჩქინთი
თაფუ ქომიღუნან
ექონი დიხაში.
ნანდიდი ჩქიმისთი
პანდა ხავესობა
ქუღუტუ ექონი
დიხაშა დო
ემინდრონერი სქიდალაშა.
დიდო ხავესობა
ქუღუტუ აფხაზეთიში
ნოღა ოჩამჩირეშა
ოხთიმუშა. დიდო
ხავესობა ქუღუტუ
ექონი ბერობა
მუშიში მანებრაფე
ოძირუშა. დიდო
ხავესობა ქუღუტუ
ექონი ბერობა
მუშიში მანებრაფე
მოკითხუშა. ემინდრონერი
მანებრაფე მუში
საღი რტუი,
ღურელი რტუი,
ვა უჩქიტუ
ნანდიდი ჩქიმის.
ედო პანდა
მერაღი ქუღუტუ
ბერობა მუშიში
მანებრაფეშა. მარა
იმქჲანი ვა
აყვერენ ემუს.
სარფიში სინორიში
ნეკნა გოინწკუ.
სოვჲეთური რუსჲა
დილიხვუ, მარა
ნანდიდი ჩქიმითი
დიხჩინუ დო
მენჯელიშენ მელუ.
მარა პანდა
მოლაშინაფტუ ემინდრონერი
მანებრაფეშენ. პანდა
მოლაშინაფტუ ემინდრონერი
ნოღა ოჩამჩირეშენ.
პანდა მოლაშინაფტუ
სქიდალა მუთეფეშიშენ
ემინდრონერი ნოღა
ოჩამჩირეს.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ჰო! აწითი
ნანდიდი თქვანიში
სქიდალაშენ ბღარღალათ.
მუში სქიდალაშენ
მოლამიშინით; მუნდეს
დო სო
დიბადერენ, მუნდეს
დო სო
ჲეჩქინდერენ ნანდიდი
თქვანი?
ონდერ
აჯარი: ნანდიდი
ჩქიმი დიბადერენ,
ჲეჩქინდერენ ნოღა
ოჩამჩირეს. ვითონ
ჩხორო ოში
დო ეჩი
დო ხუთ
(1925) წანას ჲეჩქინდერენ,
დიბადერენ ნანდიდი
ჩქიმი. ნანა-ბაბა მუში
ექ ტერენ,
ექ იჩალიშეფტერენ.
ნანდიდი ჩქიმიში
ბაბა ქომეხთერენ
ნოღა ოჩამჩირეშა.
ეჩი დო
ხუთ (25) წანა
ექ სქიდერენან.
დიდო კაი
ხალი უღუტერენან;
დუქჲანეფე, ოთელეფე,
მაღაზეფე უღუტერენან
ენთეფეს. დიდო
ზენგინი ტერენან.
ენთეფეს უღუტერენან
დიდო კაი
სქიდალა. ოხორი
მუთეფეში წოხლე
დიდო დიდი
ისტასჲონი რტერენ.
მენდრა ჲეეფეში;
ბათუმიში, სოხუმიში
ოტობუსეფეში შქაგურითი
ექ ტერენ. კართა
შეჲიშენ მბოლი-
მბოლი უღუტერენან.
აჲა ხალი
რტერენ ლენინიში
ორას. ეკულე
იქთიდარიშა სტალინი
ჲეხთერენ. სტალინიში
იქთიდარითენ კითლუღი
ჲეჩქინდერენ დო
ქოვალი მილეთის
ვესიკათენ მეჩერენ
ექონი ჰუქუმეთიქ;
დოლოქუნუ ვა
ტერენ, ოჩკომალე
ვა ტერენ,
მუთუ ვა
ტერენ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ნანდიდი თქვანიქ
ნწოფულას იგურერენი?
არმციქათი ნანდიდი
თქვანიში გურაფა-გამანთანაშენ მოლამიშინით,
მუ იყვენ!
ონდერ
აჯარი: რუსული
ნწოფულას იგურერენ
ნანდიდი ჩქიმიქ;
არ-ჟურ
წანაშ მორგვალის
იგურერენ რუსული
ნწოფულას. რუსული
ნენა კაიხეშა
ქუჩქიტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. ნამთინი
ორაფეს, რუსული
დო გურჯული
ნენაფე ღარღალაფტუ
ექონური რუსი
დო გურჯი
ტურისტეფე კალა
ნოღა ხოფას.
ნანანენა მუში
სთერი, ეშო
მსქვაშა ღარღალაფტუ
ემუქ. ლაზური
ნწოფულასთი იგურერენ
ნანდიდი ჩქიმიქ
ნოღა ოჩამჩირეს.
ისქენდერ წითაშიშენ
ამბარი ქუღუტუ.
ისქენდერ წითაშიშენთი
მოლაშინაფტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. ისქენდერ
წითაშიქ ქეთაბეფე
ჭარერენ ლაზეფე
შენი. ქეთაბიშენ
შიირეფეთი მიწუმერტეს
ნანდიდი ჩქიმიქ:
“სო რტი,
სო რტი
ხალიდი?/ ჩხომის
ვორტი, ნანდიდი./
გაჭოფუი, ხალიდი?/
ვა მაჭოფუ,
ნანდიდი…” აშო
ეზბერიშენ მიწუმერტეს
ნანდიდი ჩქიმიქ.
ლაზური ნწოფულაში
მამგურაფალე ლაზი
ტერენ. ხუსეინ
აკალანი ტერენ
მამგურაფალე მუთეფეში
ლაზური ნწოფულას.
ლაზური ნწოფულა
ტერენ ლენინიში
ორას. ლენინი
ღურერენ. ლენინი
შკულე, სტალინიქ
ჲეხთერენ იქთიდარიში
ტახთიშა. უკულე
ლაზური ნწოფულა
გეინკილინერენ დო
გურჯული ნწოფულა
გუინწკერენ. გურჯული
ნწოფულასთი იგურერენ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
გურჯული ნენათი
ქუჩქითუ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ამბარეფეში კრონოლოჟი
არმციქა პრობლემონი
რენ, მარა
ამბარეფე ხილაфი
ვა რენ.
კრონოლოჟი ვარდო
ამბარი რენ
ბეჯითი! მათი
ეშო ქომიჩქინ.
ნანდიდი თქვანიში
ბერობაშენთი მოლამიშინით.
ნანდიდი თქვანიში
ემინდრონერი მანებრაფეშენთი
მოლამიშინით, მუ
იყვენ!
ონდერ
აჯარი: ნანდიდი
ჩქიმის უყონუნტერენ
ჩქვადოჩქვა მილეთეფეშენ
მანებრაფე. ემ
მანებრეფე მუშიშენ
პანდა ყოროფათენ
მოლაშინაფტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. გურჯი,
ურუმი, აფხაზი,
მარგალი, რუსი,
ერმენი მანებრაფე
უყონუნტერენ ნანდიდი
ჩქიმის. ხრისტიჲანი-
მუსლიმანი კართა
ოჯაღიშენ მანებრაფე
უყონუნტერენ ნანდიდი
ჩქიმის. მუსლიმანი
ერმენეფე ქორტერენან;
მუსლიმანი აბაზაფე
ქორტერენან მანებრაფე
მუშიში დოლოხე.
კართა მილეთიშენ
მანებრა აყვერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
ხრისტიჲანი- მუსლიმანი
კართა მილეთიშენ
ოჯაღეფეში ოხორეფე
ქორტერენ ნანდიდი
ჩქიმიში ოხორიში
ჲანის. მუსლიმანი
ერმენეფეთი, მუსლიმანი
აბაზაფეთი, მუსლიმანი ურუმეფეთი
ქორტერენან ნანდიდი
ჩქიმიში მაჰალლეს. ემუშენითი
ნამთინეფე ჭიტა-ჭიტა რტუ
ნათი, (7-8) შქით-ოვრო ნენა
ქუჩქიტუ ნანდიდი
ჩქიმის. უდოდგინუ
ვიქტორჲა ჯოხონი
არ მანებრა
მუშიშენ მოლაშინაფტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
ვიქტორჲა ტერენ
ხოლოსონი მანებრა
მუში; რუსი
ტერენ. ართიქართის
დიდო ყოროფტერენან.
ნანდიდი ჩქიმიქ
პანდა ვიქტორჲა
დო მუთეფეში
მანობრობაშენ ღარღალაფტუ.
პანდა ჲანჲანის
ტერენან. ვიქტორჲაში
ნანა- ბაბა
მუში დულჲაშა
იდუში, ნანდიდი
ჩქიმი პანდა
ვიქტორჲაში ჲანის
ტერენ. ვიქტორჲაში ნანა-ბაბაქ ოწინალე
იქიფტერენ. პანდა
ვიქტორჲა გორუფტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
პანდა ვიქტორჲა
შინაფტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. დიდო-კულტურონი არ
მაჰალლეს დიბადერენ
დო ირდერენ
ნანდიდი ჩქიმი;
მუსლიმანეფეშენ, ხრისტიჲანიშენ,
ჯამეშენ, კილისეშენ
ამბარი ქუღუტუ.
დიდო მოდერნული
სქიდალა სქიდერენ
ნანადიდი ჩქიმიქ
ნოღა ოჩამჩირეს.
ჭეშიდიდოჭეშიდი ყურძენი
უღუტერენან. ბინეხი
უღუტერენან. ჭეშიდიდოჭეშიდი
ლუღი უღუტერენან.
პანდა თენექეთენ
ჲოფშა თოფური
დვაყვერენან. ლუღიშ
რეჩელი იქიფტერენან.
ყომურიშ რეჩელი
იქიფტერენან. ქოთუმეშ
კაურმა იქიფტერენან.
მცხულიშ პეკმეზი
იქიფტერენან. კართა
ჭეშიდი ხილი
უღუტერენან. დიდო
რახატი ტერენან.
კაი ხალი
უღუტერენან კითლუღიში
ორას აფხაზეთის.
მსქვა ოხორი
უღუტერენან ნოღა
ოჩამჩირეს. კაი
დულჲა უღუტერენან.
კაი მოგაფა
უღუტერენან. თაფულონი
დიხაფე უღუტერენან
ნოღა ოჩამჩირეს.
ეჲა დიხაფეში
თაფუ აწითი
ხეს ქომიღუნან
ჩქინ. კრამაфონი
დო გიტარი
უღუტერენან. მუსიკიშ
კულტური უღუტერენან.
დიდო მოდერნული
სქიდალა სქიდერენ
ნანადიდი ჩქიმი
დო ოჯაღი
მუში ნოღა
ოჩამჩირეს.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ირфან ჩაღათაჲ
ბეგიქ არ
ქეთაბი გამოჩქუ.
ქეთაბის ჯოხონს
“ჩქუნი ჭარა
დო ალბონიში
სუფარა”. აჲა
ქეთაბი რენ
ისქენდერ წითაშიში
ნოჩალიშეფეშენ. ქეთაბის
გეძინ ისქენდერ
წითაშიში დოხმელი
მექთუბეფეთი. აჲა
ნოჭარეფეშენ ართერიქ
ემინდრონერი აფხაზეთიში
ემინდრონერი ლაზეფე
დო მახორობა
მუთეფეშიშენთი მოლაშინაფს.
მა ქომიჩქინ,
ლაზეფე მუშენი
მოჰაჯირი გამახთეს
ემინდრონერი აფხაზეთიშენ.
სტალინიში დესპოტური
იქთიდარიშ გურინე,
ემინდრონერი აფხაზეთიშენ
მოჰაჯირი გამახთეს
ლაზეფე, აჲა
კაიხეშა ქომიჩქინ
მა. 1928 წანაშაქის, 5 000 ლაზი
სქიდუტუ აფხაზეთის.
აშაცკვარი, პარჭანტა,
ხარუტა, პშარტილუღი,
აბგარხუკი ჯოხონი
მუხურეფეს სქიდუტერენან.
ამკათა მთინი
ამბარეფე მეჩაფს
წითაში ისქენდერიქ
ქეთაბი მუშითენ.
ემინდრონერი აფხაზეთიში
ჰუქუმეთიქ უმუთელი
ლაზეფეს დიხა
ქომეჩერენ. აჲა
დიხა ოჩამჩირეში
ლიმანიშა ხოლოს
ტერენ. ედო
“მჭითა ლაზისთანი”
ჯოხონი არ
კოლმანითი ითეშქილინერენ. აჲა
რენ რესმური
ამბარი. აფხაზეთიში
პარლამენტოქთი ემინდრონერი
ექონი ლაზეფეში
მაღდურიჲეტიშენ მოლაშინერეტუ
15 გუმას 1997 თარიღის.
ადილე აბბასოღლიში
ქეთაბიქთი ამკათა
ამბარეფეშენ მოლაშინაფს.
ქეთაბიში ჯოხო
რენ “უგოჭკონდე
გონოშინეფე”. ხოშ
ადილე აბბასოღლიქ
დიდოფეთენ აფხაზეფეში
ტრაჟედეფეშენ მოლაშინაფს,
მარა აფხაზეთიში
ლაზეფექთი დო
ლაზი სოსჲალისტი
გამანთანერეფექთი მენგაფერი
ეზიჲეტეფე ქოძირეს. სიბირჲაშა
სურღუნიშა მენდაჩქვინერი
ლაზეფეშენ მოლაშინაფს
ჰელიმიში ხასანიქთი.
ჰელიმიში ხასანიქთი
ჭარერენ მენდაჩქვინერი
კოჩეფეში ტრაჟიური
ხალი. მარა
ლაზეფე უმანჯელი
რენან, ემუშენითი
მითის მუთუ
ვა უჩქინ
ენთეფეში ემინდრონერი
პატი ხალიშენ.
მა ინგლისური
დერსეფე მეფჩაფტი
ნოღა ისტანბოლიში
მაჰალლე გაზის;
არ ხანუმი
მემაგუ. ემ
ხანუმი დიბადერენ
კაზაქისთანის. ლაზი
ოჯაღიში ბერე
ტერენ. ემუქთი
ონჭელონი ამბარეფე
ქომომჩერეტუ ოჯაღი
მუშიში სურღუნიშენ.
რამეთლი ჯუმადი
ჩქიმი წალენი
ნაფშითური ჲამახოღლი
ჲუქსელ ჲილმაზიქთი
მზახალეფე მუშიში
გონოშინეფეშენ მოლამიშინაფტეს.
ჰემინდროს ჲუქსელ
ჯუმადიში მზახალეფეშენ
ნამთინეფეთი აფხაზეთის
ტერენან. ჲუქსელ
ჯუმადიქ ლაკობაშენთი
მოლაშინაფტუ. ენთეფესთი
მენგაფერი ამბარი
დო გონოშინეფე
ქუღუნან. ნანდიდი თქვანიქ
მუ თქუმერტუ
აჲა მოჰაჯირობაში
სებები შენი.
მუშენი მოჰაჯირი
გამახთერენან ნოღა
ოჩამჩირეშენ? მუშენი
მოჰაჯირი გამახთერენან
ემინდონერი აფხაზეთიშენ?
აჲა მოჰაჯირობა
რტუი, მულთეჯობა
რტუი, ხოშ
ალლაჰის აჲა
კაიხეშა ქუჩქინ!
აჲა მოჰაჯირობა
სებებიშენ მოლაგიშინაფტესი?
ონდერ
აჯარი: აჲა
დულჲაში მთინი
სებებიშენ ვა
მოლაშინაფტუ. ასთი
აჲა დულჲაში
მთინი სებებიშენ
ამბარი ვა
უღუტუ, მოჰაჯირობაში
ორას ჭიტატა
კულანი ტერენ
დო ემუშენი.
ვა უჩქიტუ
ემუს. (12-13) ვითოჟურ-
ვითოსუმ წანერი
ტერენ. სტალინიში
იქთიდარიქ ჯიხას
ქომოლოხუნერენ ნანდიდი
ჩქიმიში ბაბა;
ჯამჯილუღი იქიფტერენ.
“ჩქვაში დულჲას
ვა აკათეტუ;
დევლეთიში დულჲაფეს
ვა აკათეტუ;
პოლიტიკაში დულჲაფეს
ვა აკათეტუ;
პატი დულჲაფეს
ვა აკათეტუ
ბაბა ჩქიმიქ”
ჲადო მოლაშინაფტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
სერიშ გვერდის
ტერენ, ჰუქუმეთიში
კოჩეფე ქომეხთერენან
ოხორი მუთეფეშიშა,
არამა-ტარამა
ყვერენან დო
მენდიყონერენან ბაბა
მუში ჯიხაშა
დო ქომოლოხუნერენ
ემუ ჯიხას
ოთხო თუთაშ
მორგვალის. ბაბა
მუში მოლახედერენ
ოთხო თუთაშ
მორგვალის. ოთხო
თუთა შკულე
ხაპისხანაშენ გამახთერენ
ბაბა მუში.
“ორქო უღუნ”
ჲადო იხბარი
ყვერენ არ
კოჩიქ დო
ემუშენი ქომეხთერენან
ჰუქუმეთიში კოჩეფე.
მაჟურანი фარა
ხოლო ქომეხთერენან
ჰუქუმეთიში კოჩეფე.
“ტაბანჯა გიღუნან,
ილლა ქომომჩით”
ჲადო ქომეხთერენან
ჰუქუმეთიში კოჩეფე.
ალი
იჰსან აქსამაზი: წოხლე
(1917/ 18- 1920) ოლანდე კაфკასჲაში გერმალური
ხალკაფეში ჯუმჰურიჲეთის
მხუჯი ნიჩინუ,
ეკულეთი აჲა
ჯუმჰურიჲეთი ნიკარბინუ.
წოხლე (1922- 1936) ტრანსკაфქასჲა სოვჲეთური სოსჲალისტური
фედერალური ჯუმჰურიჲეთის
მხუჯი ნიჩინუ,
ეკულეთი აჲა
фედერალური ჯუმჰურიჲეთი
ნიკარბინუ. წოხლე
ლაზეფე დო
მარგალეფეს კულტურული
ჰაკეფე ნიჩინუ,
ეკულე აჲა
ჰაკეფე მუთეფეში
ნიკარბინუ. ლენინი
დო სტალინიში
ეკონომი-პოლიტიკაფე
ხილაфი რტუ.
ლენინი დო
სტალინიში მილეთობაში
პოლიტიკაფე ხილაфი
რტუ. აშო
იყუშითი, სტალინიქ
ჩქვა დინი
დო მილეთობაფეშენ
კოჩეფე დუშმანი
შინაფტუ. სტალინი
რტუ ხილაфი
გოწონჯღონერი. მთინი
გიწვათ; კომუნისტური
პარტიში პოლიტიკაფე
ხილაфი რტუ.
ტოქსენერი თუთას,
გუნ ზილელიში
არ ქეთაბი
ქოგამახთუ. ქეთაბის
ჯოხონს “1917-1918 გექთალაშენ
არ პარტილონი
დიკთატორობაშა”. გუნ
ზილელიქ მოლამიშინაფან
კომუნისტური პარტიში
ხილაфი პოლიტიკაფეშენ.
სტალინიში
იქთიდარიქ ეჲა
ვარნა აჲა
სებებითენ აფხაზეთიში
ლაზეფეს რახატი
ვა მეჩაფტუ.
ხალბუქი ლაზეფეში
სოსჲალისტი გამანთანერეფექთი გუმაში გექთალასთი,
სოსჲალიზმიში ოკიდუსთი
გურდოშურითენ მხუჯი
მეჩერეტეს. ედო
ეჲა- ვარნა
სებებითენ, ლაზეფე
აფხაზეთიშენ ომტინაფუ
შენი გზალეფე
გორუფტუ; ეშოთი
იქიფტუ სტალინიქ.
მუსლიმანეფე; ლაზეფე,
ზაზაფე, ჩეჩენეფე,
აჰისკური თურქეფე,
ქურდეფე, კარაჩაჲ-
მალკარული თურქეფე,
კირიმიში თათარეფე,
ჰემშილეფე, მუსლიმანი
გურჯეფე დუშმანი
შინაფტუ სტალინიქ. მუსლიმანეფე;
ლაზეფე, ზაზაფე,
ჩეჩენეფე, აჰისკური
თურქეფე, ქურდეფე,
კარაჩაჲ- მალკარული
თურქეფე, ჰემშილეფე,
მუსლიმანი გურჯეფე,
კირიმიში თათარეფე
დო მაჟურა
ხალკეფე გეტკოჩუ
თარიხური დიხა
მუთეფეშიშენ სტალინიქ. არ
ნენათენ მთელი
ხალკეფეში მანებრა
ვა რტუ,
მარა თარიხიში
დიდი ზალიმეფეშენ
ართერი რტუ
სტალინი. კომპარტიშენ
მთელი გზამშინეფე
მუშითი დოყვილაფუ
სტალინიქ. სტალინიქ
დოყვილაფუ ნესტორ
ლაკობა. სტალინიქ
დოყვილაფუ ისქენდერ
წითაში. სტალინიქ
დოყვილაფუ სულთან
გალიჲევი. ხალკეფეში
მანებრა ვარდო,
ხალკაფეში დუშმანი
რტუ სტალინი.
სტალინის გურჯული
დიცხირი ქუღუტუ
მარა, რუსიфიკასჲონიში კოჩი რტუ.
სტალინი რტუ
ხილაфი გოწოჯღონერი.
ნილუфერ დევრიშოვაქ
კირგიზისთანიშა ჩვინერი
ლაზეფეში ამბარი
მეჩაფს ჟურნალი
ბიზიმ აჰისკაში
48-ა ნომერის.
მელენი სარფული
ნარაკიძე ხანუმიქთი
უჩვერი ლაზეფეში
ამბარი მეჩაფს
ჲუტუბიშენ. თრტ-ქთი უჩვერი
ლაზეფეში ამბარეფე
ქომეჩუ. ამკათა
ამბარეფე ჲუტუბის
მაძირენან ჩქინ.
აფხაზი მჭარუ
ჲურა არგუნიქთი
ამბარეფე მომჩაფან
ემინდრონერი აფხაზეთიში
ლაზეფეში მახორობაშენ
“სქიდალა დო
კულტური აფხაზეთის”
ჯოხონი ქეთაბი
მუშიში დოლოხე.
იბრაჰიმ ბაჲრაკოღლი
დო ირфან
ჩაღათაჲ ალექსივაქთი
ამბარეფე მომჩაფან
“ლაზეფე დიდი
ტასфიჲეს” ჯოხონი
მაკალე მუთეფეში
დოლოხე. აჲა
მაკალე მუთეფეში
გამიჩქვინერეტუ ოგნი-ში 7-ა ნომერის 20017 წანას.
ჲურა არგუნი,
იბრაჰიმ ბაჲრაკოღლი,
ირфან ჩაღათაჲ
ალექსივაქ დო
აფხაზეთიში პარლამენტოქთი
ემინდრონერი აფხაზეთიში
ლაზეფეშენ მოლაშინაფან.
აფხაზეთიშენ მოჰაჯირი
ლაზეფეშენ ლუთфი
ჰიზელიში ჭარელი
გონოშინეფეთი ვიკითხერეტი
მა. ლუთфი
ჰიზელიქთი ტრაჟი-კომიკური დულჲაფეშენ
მოლაშინაფტუ. ოთქვალუ
დომაჭირს; მათი
სოვჲეთური ართიანობაში
მილეთობაშენ ამბარონი
არ მაკალე
დოპჭარი; 1999 წანა
რტუ დო
“თარიხი დო
ლამთინალა” ჯოხონი
დერგის გამიჩქვინუ.
აწი
ნანდიდი თქვანიში
ტრაჟიური გონოშინეფეშა
ქომოფთათ: ბაბა
მუში მოლახენ
ჯიხას.ოჯაღი
მუშიქ მუ
იქიფს; ხოშ
რახატი ვა
რენან, მწკილის
გეხუნერი რენან?!
ჩქვა მუ
იქიფან?
ონდერ
აჯარი: ჰო,
მწკილის გეხუნერი
რენან, რახატი
ვა რენან.
ბაბა მუთეფეშითი
მოლახენ ჯიხას.
ნოღა ოჩამჩირეს
ოსქიდუში მენჯელი
ვა უღუნან.
აჲა ხალი
ძირერენ და
მუშიქ. ქესქინი, მახარეთონი
დო უშქურნაჯე
ტერენ და
მუში. ნოღა
ოჩამჩირეშენ გზას
გედგითერენ დო
ქომეხთერენ ნოღა
ბათუმიშა. თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთის
ქუღუტერენ კონსოლოსლუღი
ხვალა ნოღა
ბათუმის დო
ემუშენი. ქომეხთერენ
ნოღა ბათუმიშა
დო თურქიჲეში
ჯუმჰურიჲეთიში კონსოლოსის
არზუხალი ქომეჩერენ.
და მუშიქ
ისთიდა ქომეჩერენ
თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიში
კონსოლოსის. “ბაბა
ჩქიმი უკაბაეთე
ჯიხას ქომოლოხუნეს.
რახატი მამტეს.
ორექსი მამტეს.
ნჯირი მამტეს
დო აწიშკულე
ექ ვა
მახვენენან ჩქინ.
აწიშკულე ჩქინ
ექონაშის ვა
დომადგინენან. ექ
ოსქიდუში მენჯელი
აჩქვა ვა
მიღუნან. ექ
ოსქიდუში ხალი
ვა მიღუნან
ჩქინ. ჩქინ
თურქიჲეშა ოხთიმუ
მინონან. მუთუ
ჩარე მოღოდით!”
ჲადო არზუხალი
ქომეჩერენ კონსოლოსის,
ისთიდა ქომეჩერენ
თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიში
კონსოლოსის. თურქიჲეში
ჯუმჰურიჲეთიში კონსოლოსიქთი
ეშო უწვერენ
და მუშის:
“ მუნდესთი კარავი
მეხთას, ხაზირი
რტა!” ედო
ხოლო გოიქთერენ
ნოღა ოჩამჩირეშა.
ათათურქისთი აჲა
არზუხალიშენ ამბარი
აყვერენ. ათათურქიქ
ეშო თქვერენ:
“ არ კოჩი
შენითი, არ
ვათანდაში ჩქიმი
შენითი, არ
კარავი მევოჩქუმერ.
მის მოხთიმუ
უნონ ნა,
მოხთას!” სტალინიში იქთიდარიში
მემურეფექ დიდო
კოჩი სიბირაშა
მენდოჩქვერენან; აფხაზეთიში
ლაზეფეშენთი დიდო
კოჩი სიბირაშა
მენდოჩქვერენან. დიდო
კოჩი ქაგონდუნერეს
სიბირჲას. დიდო
ლაზი ქაგონდუნერეს
სიბირჲას. მეხოლე
ოთხო თუთა
შკულე თურქიჲეში
კონსოლოსლუღიშენ ამბარი
ქომეხთერენ ნანდიდი
ჩქიმიში ოჯაღიშა:
“ხაზირი რტათ!
თურქიჲეში კარავი
მეხთასუნონ სოხუმიში
ლიმანიშა. აჲა
ამბარითენ, არ
ნდღას, არ
სერიში დოლოხე,
ოხორი მთელი
ქომოკიდერენან არ
დიდი კამიჲონის.
კამიჲონი მეხთასუნტერენ
ნანანოღა სოხუმიშა.
ნანდიდი ჩქიმიში
ოჯაღითი მეხთასუნტერენ
ნანანოღა სოხუმიშა,
მარა ენთეფე
თაქსითენ მეხთასუნტერენან. მზოღაში გზათენ
მეხთასუნტერენან თურქიჲეშა.
კარავითენ მეხთასუნტერენან თურქიჲეშა, მარა
ლიმან-გუმრუღი
ვა რტერენ
ნოღა ოჩამჩირეს.
ემუშენითი იფთი
ნანანოღა სოხუმიშა
ოხთიმუ ლაზიმი
რტერენ. ხვალა
ნანანოღა სოხუმის
უღუტერენ ლიმან-გუმრუღი დო
ემუშენი. მარა
კარავი ხაზირი
ვა რტერენ.
კარავი თურქიჲეშენ
მეხთასუნტერენ სოხუმიში
ლიმანიშა. ადეთი
ეშო რტერენ.
კარავი მუნდეს
თურქიჲეშენ მეხთასუნტერენ,
მითის ვა
უჩქიტერენ. ვართი
ნანდიდი ჩქიმიში
ოჯაღის, ვართი
სტალინიში იქთიდარიში
მემურეფეს უჩქიტერენან
კარავიში მოხთიმუ
დო ოხთიმუში
ორა. აწი
ნანანოღა სოხუმის
რენან, მარა
ოხორი ვა
უღუნან. ემუშენითი
არ ოტელიშა
დიბარგერენან ნანანოღა
სოხუმის. მარა
თურქიჲეშენ კარავი
მუთუთენ ვა
მეხთერენ ნანანოღა
სოხუმიში ლიმანიშა.
ემუშენითი ნანდიდი
ჩქიმიში ოჯაღი
ტერენ ეჲა
ოთელის არ
თუთა დო
სუმ დღას.
ოთელის ჩვერენან.
ორქო დო
ფარათენ აფხაზეთიშენ
მოხთიმუ ვა
იყვეტერენ. ორქო
დო ფარათენ
აფხაზეთიშენ მოხთიმუ
რტერენ დიდი
კანონური კაბაეთი.
ემუშენი მთელი
ორქო დო
ფარა ნანანოღა
სოხუმის ოხარჯუ
ლაზიმი რტერენ.
მთელი ფარა
დოხარჯერენან ნანანოღა
სოხუმის. ნანდიდი
ჩქიმისთი ფარა
მეჩერენ ოჯაღი
მუშიქ; ჩარჩიშა
მენდახთერენ. ფარა
დიჩოდას ჲადო
ჩანთა ეჭოფერენ,
კართა ფერიშენ
შარბა ეჭოფერენ,
კართა შურაშენ
კოლონჲა ეჭოფერენ,
შექელემე ეჭოფერენ,
კართა ფერიშენ
ნოკიშ მაკარეფე
ეჭოფერენ, კართა
ფერიშენ საპონი
ეჭოფერენ ნანდიდი
ჩქიმიქ. უთეფე,
მოდვალუფე დო
ამუსთერი ოხორიშ
ეშჲაფე დო
ოხმარონეფე ეჭოფერენ
ოჯაღი მუშიქ.
აფხაზეთიშენ ნოხითენ
მოხთიმუთი რტერენ
დიდი კანონური
კაბაეთი. ეშო
უწვერენან ენთეფეს
დო ენთეფექთი
ნოხეფე კილიმეფე
კალა ოქთირუში
გზალეფე გორერენან
ნოღა ოჩამჩირეს.
ოჯაღიქ მთელი
ფარა მუში
ხარჯერენ ნანანოღა
სოხუმის. ახირის
ნანდიდი ჩქიმიში
ბაბა ჯიხას
ქოგამიყონერენან სტალინიში
მემურეფექ. დიდო
ორა მიკილერენ
დო ახირისთი
თურქიჲეშენ კარავი
ქომეხთერენ ნანანოღა
სოხუმიში ლიმან-გუმრუღიშა. ლიმანის
გუმრუღიშ фორმალიტეფე
შკულე, კარავის
ქამახთერენან დო
გეხედერენან. კრამაфონი
უღუტერენან. გიტარი
უღუტერენან. და
მუშიქ ფასთა
ქეჭოფერენ. შენლუღი
იქიფტერენან. არ კელე
ხელებერი რენან,
მაჟურა კელეთი
გემზული რენან.
ნოღა ოჩამჩირეს
დოსქიდერენ მანებრაფე
მუთეფეში. ნოღა
ოჩამჩირეს დოსქიდერენ
მეზარეფე მუთეფეში.
ნოღა ოჩამჩირეს
დოსქიდერენ ოხორეფე
მუთეფეში. ხელებერი
რენან, (25) ეჩიდოხუთ წანა
წოხლენი ოხორი
მუთეფეშიშა მულუნან
დო ემუშენი.
გემზული რენან,
აჩქვა უმუთელი
რენან. ხოლოთი
შენლუღი იქიფან,
ოსქედუში ომუდი
უღუნან. გიტარი
გელაჩაფან. მარა
მათემიში ორა
რენ. ათათურქი
ღურერენ, მარა
ენთეფეს აჲა
მათემიშენ ამბარი
ვა უღუნან.
დულჲა აშო
იყუშითი, კარავიში
კამაროტი ქომეხთერენ
დო “ მათემიში
ორა რენ,
ათათურქი დომიღურეს.
ამბარი ვა
გიღუნანი, მათემი
ქომიღუნან. შენლუღი მო
იქიფთ!” ჲადო
აფხაზეთიშენ მოჰაჯირეფეს
დოჩინადვერენ. მეგერემ
თარიღი ტერენ
(10) ვით წილვა
ვითონ ჩხორო
ოში დო
ეჩი დო
ვითო ოვრო
(1938). ნანდიდი ჩქიმიქ
ეშო მიწვერეტუ.
ედო მილეთიქ
იმგარერენ აჲა
ამბარიში გურინე.
ნანდიდი ჩქიმი
ტერენ (12- 13) ვითოჟურ-
ვითოსუმ წანერი
ემინდროს.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ნანანოღა სოხუმიში
ლიმანიშენ კარავის
გეხედეს დო
აზლაღაშა მენდახთეს,
ჰოი?
ონდერ
აჯარი: ვარ!
ეშო ვა
რენ. აზლაღაშა
ვარ, ნოღა
ტამტრაში ლიმანიშა
მენდახთერენ კარავი.
გუმრუღი ქორტერენ
ხვალა ნოღა
ტამტრას დო
ემუშენი. ხოფას,
აზლაღას ლიმანი
ვა უღუტერენ
ემინდროს. ხოფას,
აზლაღას გუმრუღი
ვა უღუტერენ
ემინდროს. ემუშენითი
კარავითენ ტამტრაში
ლიმანიშა ქომეხთერენ
ნანდიდი ჩქიმიში
ოჯაღი. ოთელის
დოდგითერენ ნანდიდი
ჩქიმი და
მუში კალა
დო ნანა-
ბაბაქ ეშჲაფე
დოჩვერენ ტამტრაში
გუმრიღის. აქონი
გუმრუღიში фორმალიტეფე
შკულე, აზლაღაშა
ოხთიმუ შენი
გზას გედგითასუნონან,
მარა აწინერი
სთერი დიხაშგზა
ვა რენ
ნოღა ტამტრაშენ
აზლაღაშა. მზოღაში
გზათენ მენდახთასუნონან. მარა ოფუტეშა
ოხთიმუში ფარათი
ვა უღუტერენან.
ექონი მზახალეფეშენ
ართერიქ ფარა
ქომეჩერენ ოჯაღის.
ნანდიდი ჩქიმიში
ოჯაღის ფარა
ქომეჩერენ არ
მზახალიქ. ექონი
მზახალეფეშენ არ
კოჩიქ (40) ჟურენეჩი
ლირა ქომეჩერენ
ოჯაღის. ოთელიში
ფარა ქომეჩერენან.
ეკულეთი აზლაღაშა
ოხთიმუ შენი
ნანდიდი ჩქიმიში
ბაბაქ არ
ჩამლი ოქაჩერენ.
ეჲა ჩამლის
გეხედერენან ეშჲაფე
დო ოხმარონეფე
მუთეფეშითენ. აზლაღაშა
ულუტეს. ტარონი
დიდო პატი
ტერენ. ტარონი
ტერენ დიდო
იხონი. მზოღა
დიდი რტერენ.
აზლაღაში მზოღაპიჯიშა
ქომოხთერენან, მარა
აზლაღაში მზოღაპიჯი
ტერენ დიდი
фურტუნონი. ემუშენითი
ჩამლის ვა
ნანჭიშინერენ აზლაღაში
მზოღაპიჯიშა. ეკულე
პერონითის ლიმანი
ქორენ ჲადო
პერონითიში მზოღაპიჯიშა
ქომეხთერენ ჩამლი.
ჩამლის ნანჭიშინერენ
პერონითიში მზოღაპიჯიშა
დო ჩამლიშენ
გალე გამახთერენან
ეშჲაფე მუთეფეშითენ.
მაჟურანი დღას
ტარონი ომჟორონი
ტერენ. აზლაღაშა
ოხთიმუ შენი,
პერონითიში მზოღაპიჯიშენ
კუჩხეთენ გზას
გედგითერენან, ეშჲაფე
მოკიდერი. ვართი
კაი გზა
ვართი ხინჯი
ტერენ. კუჩხეთენ
პერონითიშენ აზლაღაშა
ქომეხთერენან. ეშო
თქუმერტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ: “მოფთით,
მოფთით დაღი.
მოფთით დაღი.
თიფეფეში დოლოხე
გონდინერი ფიცარიში
ოხორი! ვერანე,
მჯვეში ოხორი!
მერდივენეფეს ინჭირი,
ფურჩუმა ქაჲეხთერენ!
ოგზალუ შენი
სვა ვა
რენ! დოხედუ
დო ნანა
ჩქიმიქ; იმგარუში,
მანძარეფე ქომოხთეს.
მუ იყუ
ჲადო კითხეს
ენთეფექ. ნოღაშა
გზა ვა
რტუ. ნოღაშა
კუჩხეთენ მევულურტით.
ხისიმ-აკრაბაფე
ქომოხთეს. ჩქარ
მუთუ ვა
მიღუტეს. ოფუტეში
მილეთიქ ლაზუტი
ქომომჩეს; ლუყუ
ქომომიღეს, ლობია
ქომომიღეს, მჟა
ქომომიღეს, მეყვერი
ქომომიღეს, დიდო
შეჲი ქომომიღეს.
ეკულე ჲაზი
მოხთუში, ჩქინთი
ფხაჩქით, ვიჩალიშით,
ვიჩალიშით დო
ლაზუტითი დომაყვეს,
ლობიათი დომაყვეს,
ლუყუთი დომაყვეს.
ნანდიდი ჩქინიქ
არ ფუჯი
ქომომჩეს. ფუჯი
დომაყვეს; მჟათი
დომაყვეს, მეყვერითი
დომაყვეს. კართაშეჲი
დომაყვეს. ვიჩალიშითში,
კართაშეჲი დომაყვეს.” აშო
მიწვერეტუ ნანდიდი
ჩქიმიქ. ფარა
ვა უღუტერენან.
მუთუ ვა
უღუტერენან. მჯვეში
ოხორის მოლახედერენან.
ფუჯიში მჟათენ
სქიდუტერენან. იჩარიშერენან.
ოჯაღის ლაზუტი
აყვერენ. ენთეფეს
ლობია აყვერენან.
ფუჯითი, ქოთუმეთი
აყვერენ ოჯაღის. კართაშეჲი
აყვერენან ენთეფეს.
ნანდიდი ჩქიმის
ჯუმა ვა
უყონუტუ. ოჯაღის
სქირი ვა
უყონუტუ. ნანდიდი
ჩქიმიში ბაბაქ
მენდახთერენ კურბეთიშა.
პაპუ ჩქიმიქ
მენდახთერენ კურბეთიშა.
ფარა მოგაფუ
შენი, კურბეთიშა მენდახთერენ
პაპუ ჩქიმიქ,
ბაბა მუშიქ.
კურბეთიშა ოხთიმუშა
მეჯბური დიყვერენ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ნოღა ოჩამჩირეს
სქიდუტესში, ნანადიდი
თქვანიში ოჯაღის
ქუღუტუ მოდერნული
ოხორი. დიხა
ქუღუტეს. კაი
ხალი ქუღუტეს.
კაი მოგაფა
ქუღუტეს. სტალინიში
ბარბარობაშენ იმტეს
თურქიჲეშა. აჲა
რენ კოჩინობაში
ტრაჟედი. დიდო-
კულტურონი არ
ნოღას სქიდუტეს
აფხაზეთის, მარა
მოჰაჯირი ქომეხთეს
მჯვეში ოფუტე
მუთეფეშიშა.
ონდერ
აჯარი: ხილაфი
ვა რენ.
ჰო, მთინი
ზოპონთ. დიდი
პატი ხალი
ქოძირერენან. დიდო
კაი ხალი
უღუტერენან ნოღა
ოჩამჩირეს. მოდერნული
ოხორი უღუტერენან,
კართა ჭეშიდი
ხილი უღუტერენან,
დიხა უღუტერენან
ნოღა ოჩამჩირეს.
სოსჲალური სქიდა
მუთეფეშითი, დიდო
ზენგინი ტერენ
ნოღა ოჩამჩირეს.
ნაშქვერენან ოხორი
მუთეფეში, დიხა
მუთეფეში. ნაშქვერენან
მანებრაფე მუთეფეში.
ნაშქვერენან მანძაგერეფე
მუთეფეში. უფარელი
გზას გედგითერენან.
ნოღა ოჩამჩირეს,
ექონი მალი-
მულქი- არსა
დო ჟურ
კათონი ოხორეფეშენ
ჩქარ фეიდე
ვა ძირუ
ოჯაღი ჩქინიქ.
ექონი მალი-
მულქი- არსა
დო ჟურ
კათონი ოხორეფეშენ
ჩქარ фეიდე
ვა მაყვეს.
აწიშა ექონი
მუთუშენ фეიდე
ვა აყუ
ოჯაღის. დიდო
კაი სქიდალა
უღუტერენ ნანდიდი
ჩქიმიში ოჯაღი
ნოღა ოჩამჩირეს.
კართა შეჲი
მბოლი- მბოლი
უღუტერენან. ნანდიდი
ჩქიმიქ ისქენდერ
წითაშითი ქოძირენ.
ისქენდერი წითაშიქ
ნანდიდი ჩქიმიში
ნწოფულათი მოიკითხერენ
ნოღა ოჩამჩირეს. ნანდიდი
ჩქიმიქ წითაში
ისქენდერიში ქეთაბითი
იკითხერენ ლაზური
ნწოფულას. მთელი
შეჲი დიგურერენ
ნანდიდი ჩქიმიქ;
გენჯი რტერენ.
ექონი ნწოფულაშენ
დიდო მანებრა
უყონუტერენ ნანდიდი
ჩქიმის. მუსლიმანი ერმენეფეშენ,
მუსლიმანი აბაზეფეშენ
მანებრაფე უყონუტერენ.
ექონი ნწოფულას
ხრისტიჲანი მილეთეფეშენ
მანებრაფე უყონუტერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
კაი მანძაგერეფე
უყონუტურენან. სიბირჲაშა
სურღუნიშა მენდაჩქვინერი
ლაზეფეშენთი მოლაშინაფტუ
ნანდიდი ჩქიმიქ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
ემინდრონერი აფხაზეთიში
ნოღა ოჩამჩირეშენ
დო ოფუტე
აზლაღაშენ ჩქვა
მუ ამბერეფეშენ
მოლაშინაფტუ ნანდიდი
თქვანიქ? ენთეფეშენთი
მოლამიშინით, მუ
იყვენ!
ონდერ
აჯარი: უმკილაში
ჯუმა მუშიქ
აბაზეფეშენ არ
კულანის ყოროფერენ.
აბაზა კულანიქთი
უმკილა ჯუმა
მუშის ყოროფერენ.
ართიმაჟურას ყოროფერენ.
დიდო მსქვა
კულანი ტერენ.
ტანმაღალი ტერენ.
დიდო ღნოსერი
ტერენ. მზოღა
სთერი თოლეფე
უღუტერენ კულანის.
მჟორა სთერი
თომა უღუტერენ.
მარა არ
ოჯაღიში არ
კულანი ტერენ.
კულანის ტურნა
ჯოხონტერენ. ეშო
იყუშითი, დიდილეფექ
ეშო თქვერენან
ნანდიდი ჩქიმიში
უმკილაში ჯუმას:
“ჩქინ თურქიჲეშა
მეფთათენ. ამ
კულანი სქანი
კალა იქომაჯაში,
ეთი სქანი
კალა, ჩქინი
კალა მეხთასენ
თურქიჲეშა. ეშო
იყვაშითი, კულანი
უმითელი სქიდასენ
თურქიჲეს. ჲაზუღი
რენ. ემ
კულანი ვარდო,
არჩქვა კულანი
მექჩათ. აჲა
კაი რენ
ჰემი კულანი,
ჰემითი ოჯაღი
მუში შენი.” არ
ჩქვა კულანი
მეჩერენან ნანდიდი
ჩქიმიში უმკილაში
ჯუმას. ამ
კულანი ხოფური
ტერენ. ეთი
მსქვა ქულანი
ტერენ. ხუთ
ბერე აყვერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
ოთხო კულანი
ბერე აყვერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
არ ბიჭი
ბერე აყვერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
ბიჭი ბერე
დუღურერენ.
ნოღა
ხოფაშა იფთი
მეხთესში, მათემიში
ორა ტერენ,
ათათურქი დოღურერენ
დო ემუშენი.
დიდი მათემის
ტერენ მილეთი.
ნოღა ხოფაშა
იფთი მეხთუში,
ოჯაღის ჩქარ
მუთუ ვა
უღუტერენ. ჩიხოტკაშენ დუღურენ
და მუში. ჯუმალეფე
დუღურერენან. ოჯაღის
ბიჭი ბერე
ვა იყუში,
ბაბა მუში
გურბეთიშა იდერენ
ფარა მოგაფუ
შენი. არ
შირქეთის ამახთერენ.
სიგორთალონი არ
დულჲას ამახთერენ. მააში
დვაყერენ. ნეфესდარლუღი
აყვერენ ნანა
მუშის. ჭამი
ვა რტერენ. ეკულე
ნანა დუღურერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
ნანა მუში
დოღურუში, ბაბა
მუში ხოლო
იჩილერენ. მაჟურანი
ჩილი მუშიშენ
ჟურ ბიჭი
ბერე დო
არ კულანი
ბერე აყვერენ ბაბა
მუშის. აღანი
ბერეფექ დოშენერენან
ოხორი მუთეფეში. აღანი
ჯუმალეფეს დო
და მუშის
დიდო ყოროფტერენ
ნანდიდი ჩქიმიქ. ჯუმალეფე
მუშის დიდო
ყოროფტერენ ნანდიდი
ჩქიმიქ, წოხლეშენ
საღი ჯუმა
ვა დუსქიდერენ
ემუს დო
ემუშენი. ნანდიდი
ჩქიმი პაპუ
ჩქიმის მეჩამუ
უნტერენან, მარა
იფთი რაზი
ვა იყვერენ.
მუ ყვას?!
ბაბაფექ დოქიმოჯესში,
დიქიმოჯერენ ნანდიდი
ჩქიმი; (17) ვიტო
შქვით წანერი
ტერენ. ნანდიდი
ჩქიმი ჟურშურონი
ტერენ; ბერე
ქობრა მუშის
ტერენ. ეკულე
ჰუქუმეთიქ ასქერობაშა
ქეზდერენ პაპუ
ჩქიმი. არ
ბერე აყვერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
არ კულანი
ბერე აყვერენ
ნანდიდი ჩქიმის.
ეკულე დიძაბუნერენ,
ტორა ღურუტერენ.
ასქერობა მუში
დიჩოდერენ დო
პაპუ ჩქიმი
უკუნიქთერენ ოფუტეშა.
ემინდროს ნოღა
ხოფას მათორნე
მითი ვა
რტერენ. მაონწურე
მითი ვა
რტერენ ნოღა
ხოფას. კაი
მოგაფა დვაყვარენან
ეჲა დულჲაშენ.
დიდი მათორნელობაში
ტეზგჲახი ქეჭოფერენ
ოჯაღიქ. იჩალიშერენან.
ოთხო კათონი
ოხორი დოკიდერენან.
დუქჲანი ყვერენან.
ოხორი ყვერენან.
კაი ჲეეფეს
დოხედერენან. ვითო
ჟურ მოთა
უყონუტუ ნანდიდი
ჩქიმის.
ალი იჰსან აქსამაზი: ონდერ ბეგი, ოჯაღი თქვანიში ტრაჟიური გონოშინეფეშენ მოლამიშინით. მარა აჲა ხვალა ოჯაღი თქვანიში ტრაჟიური ამბარი ვა რენ. აფხაზეთიშენ გეტკოჩინერი ოშეფეთენ ლაზი ოჯაღიშითი ამბარი რენ. ოხორეფე დო დიხაფე მუთეფეშიშენ გეტკოჩინერი ზაზაფე, ჩეჩენეფე, აჰისკური თურქეფე, ქურდეფე, კარაჩაჲ- მალკარული თურქეფე, კირიმიში თათარეფე, ჰემშილეფე, მუსლიმანი გურჯეფე დო მაჟურა ხალკეფეშითი ტრაჟიური ამბარი რენ აჲა. აჲა რენ სტალინიში იქთიდარიში ზალიმობაში ამბარი. ჩქინ გემზული დოვიყვით თქვანი ამბარეფეთენ. დიდო შუქური გიწუმერთ მა. თქვან მსქვაშა ნენა გემიქთირით. თქვანთი გინონან ნა, აწი ვოჩოდინათ აჲა ინტერვიუ ჩქინი! ხოლოთი თქვან ოთქვალუში ჩქვა მუთუ ჩქვა გიღუნან ნა, ეთი მიწვით, მუ იყვენ! პანდა იხელით, ოში წანერი იყვათ, ცაშა ჲეხთათ!
ონდერ
აჯარი: ჩქინ
ექონი თაფუ
ქომიღუნან ხეს.
მუეფე მახვენენან,
აქონი ჰაკეფე
ჩქინი?
ალი
იჰსან აქსამაზი:
რუსჲაში фედერასჲონიში
დიდელჩობას, გურჯისთანიში
ჯუმჰურიჲეთიში დიდელჩობას
დო აფხაზეთიში
ჯუმჰურიჲეთიში აქონი
მათემსილობას თითო
არზუხალი ქომეჩით.
ენთეფექ გზა
გოწირასუნონან; ეშო
მიჩქინ მა.
ონდერ
აჯარი: შუქური
გიწუმერთ.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
მათი შუქური
გიწუმერთ.
