Lazca-Türkçe
Sözlü Tarih- 12: “Hopa’daki yatılı ilkokul”
Hopa küçük bir şehir.
Dört uzun sokağı var. Şehirde fırın var, bakkal var, çeşit çeşit mallar satan
dükkânlar var, demirciler var, kalaycılar var. Sahan, tava, güğüm, kazan,
tepsi, kepçe yapıp satan bakırcılar var... Ayakkabı imal eden ayakkabıcılar
var. Çizme imal edip satanlar var. Ayakkabınız yırtılınca yama yapan eskiciler
var... Eczane de var. Kentte bir tane de doktor bulunuyor. Kahvehane sayısı
fazla. Kahvehanelerde insanlar iskambil oynuyor, çay içiyor, kahve içiyor, sohbet
ediyor, tavla oynuyor, zar atıyor.
Hopa güzel bir Şehir.
İki de okulu var. Bizim okulumuz yatılı. Öğrencilerin her ihtiyacını Hükümet
karşılıyor. Öğrencilerin kalemini, kâğıdını, defterini, kurşun kalemini, kitabını,
elbisesini, çizmesini, çorabını, şapkasını, kayışını, gömleği ile iç çamaşırlarını,
havlusunu, diş fırçasını, diş macununu hep Hükümet karşılıyor.
Okulumuz üç
katlı. Yirmi beş tane odası var. Bu odalar oldukça büyük. Okul binasının yarısı
taştan ve yarısı da tuğladan. Binanın aşağısı taştan, yarı yukarısı ise tuğladan.
Çatısı kiremitli. Yağmur ve kar suları, çatıdaki demir borularla toplanıp
aşağıya akıyor. Okul binasının içinde hangi bölümlerin bulunduğunu da
söyleyeyim mi?! Sandıkane, sandıkların
saklandığı depo olarak kullanılan bir oda. Bir diğer bölüm yıkandığımız hamam.
Yemek yenilen iki oda var, yani yemekhane. Sonra yüzümüzü yıkadığımız
muslukların bulunduğu bölüm var; el-yüz yıkama yeri, lavabo, çeşme diyorlar.
Bunların bulunduğu bölümler en alt katta. Gıda ürünlerini depoladıkları bir de kiler
var.
Okul müdürünün
okuyup yazdığı, görevini yürüttüğü bir makam odası var. Kâtip de orada çalışıyor.
Beş öğretmen görev yapıyor. Okulun bir ambar memuru da var... İkinci odada
dördüncü sınıf öğrencileri ders görüyor. Üçüncü oda öğretmenler odası. Dördüncü
oda öğretmenlerin yemeklerini yedikleri yer. Beşinci oda ise hizmetlilere ait.
Altıncı odada birinci sınıf, ikinci sınıf ve üçüncü sınıf öğrencileri küçük
oldukları için birlikte öğrenim görüyorlar. Yedinci odada beşinci sınıf
öğrencileri öğrenim görüyor. Bu sınıf, okulun son sınıfı. Beşinci sınıfı bitiren
öğrenci okuldan mezun oluyor. Beşinci sınıf sonrasında başka sınıf yok.
Üçüncü kattaki
bir oda öğrencilerin yatakhanesi. Yatakhane büyük, ferah. Duvarları ve tavanı
beyaza boyanmış. Her şey gerektiği gibi yapılmış bir güzellikte. Bu kattaki
ikinci oda, dört öğretme ait yatakhane.
Yine bu kattaki
üçüncü oda müdürün. Burada yatıyor kalkıyor. Dördüncü oda hasta öğrencilerin
tedavi gördüğü revir. Bu odada doktorun ilaç dolabı da bulunuyor. Beşinci oda
öğrencilerin bir diğer yatakhanesi.
İkinci katta
merdivenin sağında dört tuvalet kabini buluyor. En alt katta da dışarıdan içeri
girince hemen sağ tarafta dört tane daha tuvalet kabini var.
İki küçük
bölümün biri yemek pişirilen mutfak, bir diğeri de öğrencilerin çamaşırlarının
yıkandığı çamaşırhane.
Okulda öğrenim
gören toplam öğrenci sayısı yüz otuz. Okuldaki toplam beş öğretmen görev
yapıyor. Hizmetli sayısı ise üç. Yemekleri pişiren bir de aşçı var. Tabak,
çanak, kaşık, çatal, bıçakları yıkayan erkek bir hizmetli bulunuyor.
Öğrencilerin çamaşırlarını yıkayan bir de kadın hizmetli var. Öğrencilerle
ilgilenen bir kadın hizmetli var. Okuldaki öğretmenlerin tamamı Türk.
Öğrenciler de Türk. Otuz beş öğrenci Laz.
[…]
Her dersin
süresi kırk beş dakika. Her gün dört ila
beş ders yapıyoruz. Cumartesi ve Salı günleri beş dersimiz var. Pazar,
Pazartesi, Çarşamba, Perşembe günleri dört ders yapıyoruz. Perşembe günü
öğleden sonra okul idaresi bizi serbest bıraktığında, Cuma günü boyunca, ta
Cumartesi sabahına kadar okuyoruz, ders çalışıyoruz, oyunlar oynuyoruz, çarşıda
geziniyoruz.
Derse sabah saat
dokuzda giriyoruz. Sabah saat sekizde çay içiyoruz, ekmek yiyoruz, kahvaltı ediyoruz. Saat altıda ise akşam
yemeğini yiyoruz. Akşam yemeğinden sonra saat yediye kadar oyunlar oynuyoruz,
eğleniyoruz. Saat yediden sonra ayrı
ayrı iki saat boyunca ertesi günün
derslerini çalışıyoruz. Etüt yapıyoruz. Saat dokuzda yatıyoruz. Sabah ise saat yedide
kalkıyoruz. İkinci kattaki merdivenin hemen yanında bir zil var. Bir hizmetli,
bu zili çalarak öğrencilere yemek yeme, uyuma, derslere ya da etütlere girip
çıkma zamanını hatırlatıyor. Biz de
zilin sesini duyunca hemen toplanıyoruz, artık her ne yapılacaksa, öğretmenlerimiz
bize söylüyor.
[Devam
edecek…]
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/06/lazca-turkce-sozlu-tarih-2-kendimden.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/06/lazca-turkce-sozlu-tarih-3-ticaret.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/07/lazca-turkce-sozlu-tarih-5-muhacirlikte.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/07/lazca-turkce-sozlu-tarih-6-hopada-az.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/07/lazca-turkce-sozlu-tarih-7-perisan-bir.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/08/lazca-turkce-sozlu-tarih-8-bayragmz.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/08/lazca-turkce-sozlu-tarih-11-samsun.html
Xopa
Xopa ç̆it̆a
şeeri ren. Sok̆aği - otxo ginže sok̆aği en. Dukyanepe dido en. Furuni en,
bak̆k̆ali en, malişi dukyanepe en, demircepe en, k̆alaycepe (aşo-na oxçaneps
k̆alaten) en, bakirçepe en: sağani, t̆ağani, k̆uk̆uma, k̆ardala, t̆epsi, bakiiş
k̆op̆a (gyais-na ilumelan, gyais-na oxoktapan) [na ikipan]... Çapulacepe yenan:
Çapulape ikipan, potincepe yenan; çizme ikipan... Çapula-na dobruǯas, yama-na
ikipan,-- eskicepe en... Ç̆amepe-na gamaçaps, ia ti en. Doxtoi artei en...
K̆avepe dido, dido en. K̆aves k̆umai istenan, çai şupan, k̆ave şupan, nardi
istenan, zai istomelan.
Xopa mskva şeeri
en. Jur mektebi en. Çkini mektebi leili mektebi en. K̆attaşei berepes Hukumetik
meçaps: K̆alemi, kart̆ali, defterepe, k̆urşum-k̆alemi, kitabi, dolokuni,
potini, ǯinek̆i, şafk̆a, k̆aişi, porça do ijdoni peşkiri, k̆ibirişi furç̆a do
k̆ibirişi oçxuşi ç̆ami.
Mektebi sum
k̆ati en. Eçdoxut [25] oda uğun, didi-didi odape. Oxoi kvaşi do gverdi tuğulaşi
en: Gverdişi ǯale kva en, gverdişi jile tuğulaşi en. Urti k̆eremidişi uğun.
Urtis demirişi milepe uğun, ǯk̆ari-na ar yeriş uk̆uibğen do diben. Doloxeni
mektebi mu en-i, ptkva-i? Sandukane: Sanduğepeşi yei (ar odas), majuas -- xua
(t̆ani)-na ibonan, -hamami en; gyari oç̆k̆omuşi jur oda (yemek-xane); ek̆ule
p̆ici-na vibont musluğepe-ti? P̆ici obonuşi yeri, sap̆oni...(çeşmexane...),
çeçme uǯumelan. Aya, antepe-na yen, odape, en tudeni k̆atis yen (anbari-ti en,
gyai na gamimelan). Mudirik na ik̆itxups, mudirik-na ç̆arups, emuşi odas mudiri
en, kyatibi en, (“maç̆aroce” en!) Muellimepe renan xut; anbarişi memuri entepe
renan...
Aǯi-- majura
odas berepe renan: Maotxani sinifi en. Masumani -- arteği muelimişi oda,
maotxani-- muelimepe gyai-na imxonan, emuşi oda, maxutani--xizmetçepeşi oda,
maanşani: Ar sinifi, jur sinifi, sum sinifi-- berepe-na ç̆it̆a t̆es, emuşeni
mteli ar yeis, ar odas ik̆itxupt̆es. Maşkvitani-- maxutanişi sinifi; ia-na
dik̆itxan, mektebişen gamulunan; ia mektebişi en didi sinifi en. Daha-ti va en.
Masumani k̆ati:
Arteği odas berepeşi onciruşi oda en, didi, mskva, xçe boia svalei. Mutxani
xvenei: didi, çimentoşi, ginže, otxo kyoşe-na uğun, mskvanaşeni ikipan. Majuani
oda
muelimepe-na
incinan-- otxo muelimi, – ek ren. İa muelimepeşi yatak̆-xane en. Masumani
mudiri-na incis, xvala muk, mudirişi yatak-xane en. Maotxani -- žabunepe-na
incinan, xolo doxtoişi ç̆amepe-na uğun, -- oda. Maxutani xolo berepe-na
incinan, yatak̆-xane en. Majuani k̆atis merdevenişi sağis çeçme en, otxo oda
çeçme en. En tudeni k̆atis galendo-na amilen, sağik̆ele-- otxo tane çkva-çkva
çeçmepe ren.
Mektebişi
ok̆açxe ç̆it̆a jur oda-na uğun, arteğis gyai-na gibupan mutfaği ren, majvara
odas berepeşi dolokunepe-na naxupan, emuşi oda en. Emus (çamaşur-xane)
uǯumelan.
Berepe teli oşi
eçidoviti [130] yenan. Muelimepe xuti [5] yen, sinifi-ti xuti en. Xezmetçepe--
sum; gyai-na ikips aşci en,-- ar yen. Ar çkva k̆abepe (Sağani, k̆izi, çat̆ali,
xami)-na çxips k̆oçi en. Berepes dolokunu-na unaxups, oxorca-ti en. Arteği
çkva, berepes-na mendaǯk̆es, oxorca en. Muellimepe teli Turkepe yenan.
Berepe-ti Turki renan. Eçidovitoxut [35] bere Lazi en. [Xopaşi gyarepe-na
gibupan aşci-xane, Hukumetişi davacepeşi yei...
Katta dğa...]
Ar dersis
jueneçdoxut [45] dek̆ik̆e vik̆itxupt. K̆atta dğa otxo[4] do xut [5] dersi
miğunan: Sap̆at̆onis do Yek̆inaças xuti dersi miğunan, daha majuanepes--
Bjaçxas, Tutaçxas, Cumaçxas, Umkeseis-- otxo dersi miğunan. Umkeseis
ondğei'ç̆k̆ule-na memaşkvan,
P̆arask̆es,-- Sap̆at̆oniş ç̆umanşa, vik̆itxupt, vist̆ert, saati-- a-la
Franga--çxovros [9] dersişa amavulut. Ç̆umanişi saati [8] ovros çai pşupt, çai
do kuvali vimxort. Saati anşis, axçamiş gyari vimxort. Axçamişi gyari-na
op̆ç̆k̆omat, saati [6] anşi’ç̆k̆ule [7] şkvitişa vist̆ert. Şkviti’ç̆k̆ule
tito-tito saatis jur saatişa ç̆umanineri dersepe--çkini vigurapt. Saatiş
çxovros vincirt. Saati şkvitis ç̆umanişi yeiselt.
Majuani k̆atis
merdevenik̆ala zili ren. Emuten- berepes gai oç̆k̆omuşeni, onciuşeni, dersi
oguruşeni, dersi ok̆itxuşeni gelaçapan, emuten ducoxoptan. Çkin-ti em vaxtis
ok̆oibğert, mu-na iqvasinon, çkini muelimik domiǯumelan.
[Naqonasunon…]
[Kaynak
kitap: Arnold Çikobava, (191. / Kaynak kişi: Pexri
Tant-oğli), “Ç̆anuri T̆ekst̆ebi (Nak̆veti P̆irveli/ Xopuri K̆ilok̆avi”), S. S.
M. U. S. P̆oligrapt̆restis 1-li St̆amba, T̆pilisi, 1929, (Gürcü Alfabesinden Latin Alfabesine çevriyazı,
düzenleme ve Türkçeye çeviri: Ali İhsan Aksamaz, İstanbul, 1999)]
