Lazca-Türkçe
Sözlü Tarih- 5: “Muhacirlikte kiminin çocuğu, kiminin ninesi kayboldu!”
Hicri 1330 [1914] yılında Osmanlı Devleti ile Çarlık
Rusyası harp etmeye başladı. Buradaki ilk muharebe önce Liman mevkiinde oldu;
iki şehit verdik. İkinci gün düşman askerleri Çoruh vadisine çekildi. Orada yirmi gün boyunca muharebe oldu. Daha
sonra düşman daha fazla kuvvetle askerimize hücum edip ilerlemeye başladı.
Osmanlı hükümetinin yöredeki yetkilisi şöyle bir duyuru yaptı:
--Hâlihazırda düşman askerini yenmemize
sevinmeyin! Bugün bu köyden askerimiz
çekilse, yarın düşman askeri köye gelir. Burada muharebe şiddetli olur. Çok
fazla asker gelir. Bu durumda da kadın ve çocuklarınız ayakaltında ezilir. O
sebeple siz en kısa zamanda Hopa’dan çıkıp Osmanlının daha güvenli bölgelerine
gidin.
Biz de bir takım teşkil edip Hükümetin emrine verdik.
Zenginler en kısa zamanda eşyalarını da yanlarına alarak kayık ve motorlarla
Rize ve Trabzon’a gittiler. Fukara ve yetimler hemen gidemedi. Daha sonra da düşman
askeri yetişti. Zavallı fukaraların ufak tefek eşyaları bile dökülüp saçıldı. Kargaşayla kaçıştılar. O
kadar zor durumda kaldılar ki o hengâmede kiminin çocuğu, kiminin ninesi
kayboldu. Ne götürebildilerse, bir tek yorganla, bir tek sahanla
Rize’ye gidebildiler. Kimi Camiye, kimi Medreseye sığındı.
Rize’ye kadar gelen muhacirler oradaki Hükümet
yetkilisine başvurdu:
--Kocalarımızı ve erkek kardeşlerimizi muharebe etmeleri
için Erzurum’a gönderdiniz. Şu anda biz muhacirler burada aç biilacız bir
hâldeyiz. Bize ekmek verin de çoluk çocuğumuzu yaşatalım!
Yöredeki Hükümet yetkilileri, muhacirlerin kimisine
ekmek verdi, kimisine veremedi. Böyle acınası bir hâldeki muhacirlerin kimi
Ordu’ya, kimi Samsun’a, kimi de Akçakoca’ya kadar gitti.
Bir süre sonra bir takım Ruslara [Atina]/ Pazar’da,
bir takım da Rize’de teslim oldu.
İki yıl süren bu muhacirlikten sonra Hopalı, Bucaklılı
ve Azlağalılar köylerimize, Hopa’ya dönebildik.
Köylerimize döndüğümüzde evlerimizi tamamen yıkılmış,
yerle bir edilmiş bir hâlde bulduk. Köylerimizden muhacir çıkmadan önce toprağa
gömdüğümüz bakır kap kacaklarımız ile eşyalarımızın bazılarını Rus askerleri,
bazılarını yanlarındaki işçiler, bazılarını da Hemşinliler bulup götürmüşler. Köy
sanki kırk yıllık virane gibi bir hâldeydi. Her şeyi baştan ele aldık. Yıkılmış
evlerimizi tamir ettik. Tavuk ve horozlarımızı Batum’dan satın alıp getirdik. Köpek
ile kedilerimizi Hemşin’den, keçi ile ineklerimizi Çayeli’nden satın alıp
getirdik. Muhacirlikten döneli bir yıl oluyor. Elhamdülillah ancak yerleşip muhacirliği
sırtımızdan atabildik.
[Devam
edecek…]
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/06/lazca-turkce-sozlu-tarih-1-once.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/06/lazca-turkce-sozlu-tarih-2-kendimden.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/06/lazca-turkce-sozlu-tarih-3-ticaret.html
https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2025/07/lazca-turkce-sozlu-tarih-4-sohum.html
[3.]
Şilya sumoş eçi do vit [1330] ǯanas tarixis Osmanlik
do Urusik k̆abğas kogyoç̆k̆es. İlkineri muxarebe Limanis diqu do jur şehidi
komebçit Urusis. Majurani ndğas Urusiş askeri Ç̆oroxişa imt̆u. Ek eç dğas
muxarebe doqves. Uk̆ule duşmanik dido askerite çkin askeris hucumi oğodu do
moxtimus kogyoç̆k̆u. Çkini Osmanli Hukumetik tku ki, “Çkin aǯi duşmanis-na
vocginit, emute tkvan mo gaxelet̆an. Andğa çkin ekolen vidat- na, ç̆umen
duşmani çkini köyşa komulun. Emuşeni tkvan ordo-xolo Xopaşen ehali kagamaxtit
do Osmanliş-k̆ele igzalit, vana uk̆ule ak muharebe dido iqven, askerepe dido
mulun, tkvani oxorcalepe do berepe k̆uçxeş tude dizenan”.
Çkin-ti ar t̆akimik Hukumetiş emris dovucerit do
zenginepe ordo- xolo feluk̆aten do mat̆orite iri- xolo eşyapeten igzales
Rizinişa do T̆amt̆raşa. Fuk̆arape do yetimepe ordo- xolo var ales, uk̆ule-ti
Urusiş askeri geç̆işu, zavali fuk̆arepek puli- purti mexves do imt̆es. Ek̆o
zori aqveski, kimis bere gundunu, kimis-ti— nan-didi. Mutxani ren, ar yorğani
do ar t̆ağanite Rizinişa komext̆es; kimi- Cames, kimi Medreses mulibğes.
Hukumetis uǯves ki, “Çkini kimoli do çkini cumalepe
Erzulumişa mendacğonit muharebeşa, çkin ugyare kodobskidit. Aǯi çkin kuvali
momçit do bere- bari voskedinat!” Kimis meçu Hukumetik, kimis -- var. Aşo zori-
zvariten kimi Ordi, kimi Samsoni, kimi-ti Akçe-şeherişa igzales. Ar t̆akimepe
Atinas teslimi dvaqves Urusis, ar t̆akimi-ti- Rizinis, ar t̆akimiti-- jur ǯanas
muhacirluğiş-k̆ule Xopuri do Bucağurepe do Azlağurepe eleus teslimi vaqvit do
köy çkinişa komoptit, Xopaşa.
Moptit-ş-k̆ule çkini oxorepe mteli- xolo t̆axeri do
çxvareli kodomxvades. Na- dovoxvit bakirepe do eşyape, kimi Rusik, kimi muşak
do kimi-ti Hemşinlepek mendiğes. Çkin kodopskidit k̆izi- k̆op̆a ezdimeri. K̆irk
seneluk virane- steri iri xolo ağneten dovoç̆k̆it, t̆axeri oxorepe tamiri dop̆it, kotume do mamuli
Batumişen moviqonit, coğori do k̆at̆u -- Hemşinluğişen, do txa do puci-- Map̆avreşen.
Ar ǯana ren, na moptit, do Elhemdulilla ancak dovixorit do
muhacirluği k̆ap̆ulaşen vist̆olit.
[Naqonasunon…]
[Kaynak kitap: İoseb Qipşiže,
(3./ Kaynak kişi: Muhamed Ef. Kelerci- zade, Bucaklılı,
34 yaşında; Kayıt tarihi: 21. VIII. 1917), “Ç̆anuri
T̆ekst̆ebi”, S. S. R. K̆. Meʒ. Ak̆ademiis Sakartvelos Pilialis Gamomemloba,T̆pilisi, 1939, (Gürcü
Alfabesinden Latin Alfabesine çevriyazı, düzenleme ve Türkçeye çeviri: Ali
İhsan Aksamaz, İstanbul, 1999)]
