“Ma
Lazuri komiçkin. Si?!”
Laz Kültür
Dergisi “Tanura”nın üçüncü sayısı geçtiğimiz günlerde İstanbul’da yayınlandı.
Türkiyeli Laz aydınlarının dil-kültür ve kimlik mücadelelerindeki dergicilik
faaliyetleri 1993 Kasım’ında başladı.
Sovyetler Birliğindeki
partili Abhazya ve Acaristanlı Laz aydınlarının, Lazca ana dili okulları ve
yayın faaliyetlerinin 1920’li yıllarda başladığını burada belirtmekte fayda
var. Kuşkusuz bütün bunlardan önce de Laz aydınlarının dil ve kimliklerinin
yaşatılması yönünde çabaları vardı. Burada 20. yüzyılın başlarında Osmanlı
Ülkesinde bayraklaşan bir isim olan Hopalı Faik Efendi’yi anmadan geçmek yanlış
olur.
Laz kimliği,
Türkiye’de 1920’li yılların ikinci yarısından sonra inkâr edildi. Sovyetler
Birliği Lazlarının kimliklerinin inkâr edilmesi ise 1930’ların ikinci yarısına
rastlar. Lazca ana dil okulları kapatıldı. Kayıtlara “Gürcü” olarak yazıldılar.
SB’nin Laz kimliğinin inkârına yönelik resmî politikaları, 1991 sonunda
Sovyetler Birliğinin çözülmesiyle beraber Gürcistan’ın resmî politikaları
haline geldi. İşte bütün bu uygulamalar sebebiyle, hem Türkiye hem de SB’li
Lazlarının geçmişteki kimlik mücadelelerine ilişkin bilgi ve belgeler şimdilik
sisli bir alan içinde. Bununla beraber her geçen gün yeni bilgi ve belgelere
ulaşılmakta. Özetle söylersek; Osmanlı Ülkesi’nde Hopalı Faik Efendi adı ve
Sovyetler Birliği’nde de ისქენდერ წითაში/ İskender Tzitaşi adı ile bayraklaşan
Laz kimlik mücadelesinin somut bilgi ve belgelerinin önümüzdeki günlerde daha
da fazla elimize ulaşacağına kuşku yok. Bu anlamda “Lazika Yayın Kollektifi”
tarafından geçtiğimiz günlerde tıpkıbasımı yapılan 1933- სოხუმი/ Sukhumi- Abhazya devlet matbaası
baskılı “Lazca Açıklamalı Aritmetik Ders Kitabı” önemlidir.
Türkiye
Lazları, yüzyıl öncesine kadar büyük ölçüde kapalı bir köylü toplumu özelliği
gösteriyordu. Çay tarımı ile henüz tanışmamışlardı. Elektriğin olmadığı
yıllardı; yol yoktu. Türkiye Lazlarının “Rusye” dedikleri Güney Batı Kafkasya
coğrafyasıyla her zaman bağlantıları vardı; buralarda yerliydiler, akrabaları
vardı. Osmanlı Ülkesi ile Çarlık Rusyası arasındaki sınırlar arasında
bölünmüşlerdi. Osmanlı Lazları, o zamanlar İstanbul’u gurbet olarak
bilmiyorlardı. Onlar için gurbet, dilsel ve kültürel yakınlıklarının da
bulunduğu Güney Kafkasya kentleriydi. Batum, Anaklia, Zugdidi, Oçamçire,
Sukhumi, Gudauta, Gagra, Soçi gibi kentlere ekmek parası kazanmak için
gidiyorlardı. Meslek öğreniyorlar, çay ve tütün plantasyonlarında
çalışıyorlardı. Kimileri zaman içinde oralarda dükkân sahibi oluyor ve
ticaretle uğraşıyordu; esnaflık yapıyordu. Kimileri ailesiyle oraya gidiyor,
yerleşiyordu. Kimisi oradan evleniyordu. Gittikleri yerlerde Megrel ve Lazlarla
da hemen kucaklaşıyorlardı; kaynaşıyorlardı.
“Tanura”ya
giden yolda, Laz aydınlarının yayıncılık faaliyetlerinde “Ogni Kültür Dergisi”
önemli bir başlangıç olmuştur. Ardından “Mjora” ve onun ardından da “Sima”
yayınlanmıştı. “Skani Nena” ise bu süreçte yayınlanan bir diğer yayın
organıydı.
“Tanura
Dergisi”, günümüzde aynı anda birçok işlevi görüyor. Lazlara ilişkin magazin
türü makalelerin yanı sıra, akademik çalışmalar ve kimlik mücadelesine ilişkin
Lazca ve Türkçe makalelere de sayfalarında yer veriyor.
Bu sayının
kapağı dikkat çekici. Sanatçı Toprak Sağlam bir “kara tahta”nın önünde.
Tahtaya, “Ma Lazuri komiçkin” (“Ben Lazca biliyorum”) diye yazmış. Ardından da
soruyor: “Si?!” (“Ya sen?!”)
Girişte, “Lazik̆a Yayın
Kollektifi” imzasıyla yayınlanan makalede, “Laz Enstitüsü”nün büyük bir ihtiyaç
olduğu önemle belirtiliyor, bunun için de tüm duyarlı Laz aydınlarına çağrı
yapılıyor.
“Tanura”nın
3. sayısında Lazca olarak yayınlanan makale ve şiirlerin başlık ve yazanları
şöyle: Osman Şafak Buyuk̆lişi: “P̆anda Lazuri P̆ç̆arare”; Vildan Manelişi: “Ç̆k̆emi-
çkimi ç̆k̆emi-çkini”; Mustafa Dudulaşi: “ Sure-i Fatiha”; Nurdoğan Abaşişi:
“Skidala Çkimi”; Özer Ertaş: “Si na rt̆i”; Mustafa Çupina: “Mi Mu İyasen?”; Ali
İhsan Aksamaz: “Lazuri Ren Çkin Minoba”; Asiye Amedişi: “Eçi ʒ̆ana ʒ̆oxle”;
Yaşar Bayraktar: “Nek̆na ʒ̆ale Bağuna”; Murat E. Murğulişi:”Guri Xeleri”;
Yılmaz Munir Avcı: “Saat̆işi Got̆k̆imale”; Ayşe Xalit̆işi: “Onusalu” ve Gönül
Dural Yağcı ve “ Murat Ercan Murğulişi: “Lazuri ar meseli: Jur Toli Na Uğun
Bozomota”.
Gürcistanlı
Lazlardan da güzel bir haber. “სარფი/ Sarpi” ve “კვარიათი/ K̆variati”, başkenti Batum olan
Acaristan Özerk Cumhuriyeti’ndeki Laz köylerinden ikisi. Bu iki köyden dört
genç Laz kızı “შურიმშინე/ Şurimşine”
adını taşıyan bir müzik grubu oluşturmuşlar. “Tanura”nın bu sayısında
“Şurimşine” ile Lazca bir söyleşi, Türkçe çevirisiyle yer alıyor. Söyleşiyi
İsmail Bucak̆lişi yapmış; Türkçeye çeviren ise, Vildan Manelişi.
Bir diğer Lazca söyleşi ise “Hat̆it̆at̆aşi”. Söyleşi yine Lazca-Türkçe olarak
yayınlanmış. Bu çalışma Sinan Serin Ceiğişi’ye ait.
Dergide
“Pazar Laz” başlıklı akademik bir çalışma da yer alıyor. Bu çalışmayı sürdüren
Balkız Öztürk ve Markus Pöchtrager ile yapılan bir söyleşi yayınlanmış. Balkız
Öztürk’ün, “Lazcanın Dilbilim İçin Önemi” başlıklı uzunca bir akademik makalesi
de dikkat çekiyor.
Bir diğer
önemli makale ise, “İslâmın Dillere Bakışı”. Murat E. Murğulişi, bu makalesinde
K’uran-ı Kerim ayetlerine dayanarak, İslâmın Ana dillerimize yönelik yorumunu
bizlerle paylaşıyor. Önemli bir çalışma. Yıllardır çeşitli zeminlerde
dillendirilmesine rağmen, yazılamayan bir konuya dikkat çekmiş Murat E.
Murğulişi.
Ayşenur
Kolivar’ın yeni albümü “Bahçeye Hanımeli”; Esin Hacıalioğlu’nun “Lazlar
Hakkında”; Eylem Bostancı’nın “Hakiki İngi-Laz: Tana Nuriye”; Nizamettin
Alkumru’nun “İskender Tzitaşi Hakkında”; Murat Ümit Hiçyılmaz’ın “Pazar’ın İsmi
Bilinmeyen Kalesi: “Cixa”, Tanura’nın bu sayısında çıkan önemli yazılardan. Bu
sayıda İrfan Aleksişi’nin iki makalesi yer alıyor: “Ardeşen’in En Kısa Tarihi”
ve “Lazca’nın Yazıya Geçmiş İlk Şiirleri”. Yazar, şu ana kadar ulaşabildiği
kaynaklardan faydalanarak bu iki önemli makaleyi kaleme almış.
“Tanura”,
“Lazca Açıköğretim” konusuna da değiniyor ve www.lazcaacikogretim.com ’u tanıtıyor. “სასან ხელიმიში/ Helimişi Xasani Lazca Öykü
Yarışması” ve “Dünya Horon Günü- 2012”ye ilişkin birer de duyuru yapıyor.
“Helimişi Xasani Lazca Öykü Yarışması”nın jüri üyelerini de duyuruyor: Yılmaz
Avcı, Mustafa Çupina, Osman Şafak Büyüklü, Ali İhsan Aksamaz ve Musa Cedeşi.
“Tanura”, 1
Mayıs 2012’de Taksim Meydanı’ndaydı. “Tanura”, Milliyet Gazetesi’nin Batum’a
karşı yaptığı hakaret dolu yayınlarını protesto etmek için Laz ve Gürcü
aydınlarının beraber düzenledikleri basın açıklamasında, 26 Mayıs 2012’de
Galatasaray Lisesi önünde de saf tutmuştu. “Tanura”, Laz aydınlarının haklı dil-kültür
ve kimlik mücadelesinde öncü bir rolü üstlendiğini, duruş ve çalışmalarıyla da
yeni kazanımların müjdecisi olduğunu gösteriyor.
[Kaynak: Ali İhsan Aksamaz, “Ma Lazuri komiçkin. Si?!”, demokrathaber.org,11. VI. 2012]
[Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Yerel Diller”: Anadilleri
Yaşatmak Mı? Öldürmek Mi?” Sorun Polemik/ Marksist İnceleme- Araştırma
Dergisi”, Sayı 5, Kış, İstanbul, 2002/ Sima Dergisi, Sayılar 5 ve 6, Sima Laz
Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2002- 2003/ circassiancenter.com.tr; Ali
İhsan Aksamaz, "Birinci Laz Kültürü Toplantısı", circassiancenter.com.tr,
5. XII. 2004; Ali İhsan Aksamaz, “Tengiz Abuladze’nin Pişmanlığı”, Çveneburi
Kültürel Dergi, Sayı 52- 53, Nisan- Eylül 2004/3, İstanbul, gurcuhaber.com, 25. V. 2005; Ali İhsan
Aksamaz, "Şu Bizim Sahipsiz Lazca", lazca.com/ circassiancenter.com,
29. V. 2009; Ali İhsan Aksamaz, "Lazika Yayın Kolektifi Kokteyli (Gözlemler-
Değerlendirmeler", demokrathaber.org/ circassiancenter.com.tr, 20. VII.
2011; Ali İhsan Aksamaz, "Bazı Laz Aydınları Arasında Geciken Hesaplaşmalar
ve Unutulan Kimlik Mücadelesi", circassiancenter.com.tr, 21. VIII. 2011; Ali
İhsan Aksamaz, "Laz Aydınları Platformu Oluşturma Toplantılarındaki Konuşmalarım",
Laz Aydınları ve Sorumluluk, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011; Ali
İhsan Aksamaz, "Gelişim TV, Lazca İçin Bir Şans Olabilir", lazca.org/
circassiancenter.com.tr,10. I. 2012; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Enstitüsü” Toplantısında
Söylediklerim, Gözlem, Eleştiri ve Önerilerim",yusufbulut.com/
circassiancenter.com.tr, 22. XII. 2012; Ali İhsan Aksamaz, "Laz Enstitüsü
Denince (Algıladıklarım- Beklentilerim)", yusufbulut.com/
circassiancenter.com.tr, 15 II 2013; Ali İhsan Aksamaz, "Laz Kimlik
Mücadelesinde İskender Tzitaşi’nin Önemi", yusufbulut.com/ sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr, 14 IV 2013; Ali İhsan Aksamaz, “Lazca’nın
küçümsenmemesi gereken ilk zaferi”, Özgür Gündem Gazetesi/ circassiancenter.com.tr,
11. IX. 2013; Ali İhsan Aksamaz, "Sovyet Lazları Halk Önderi İskender Tzitaşi
ve Solun Ezberini Bozan Mektupları", sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/
gurcuhaber.com, 5. XII. 2013; Ali İhsan Aksamaz, "Munir Yılmaz Avcı (1939-
2016)", sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr, 16. XII. 2020; Ali İhsan
Aksamaz, "Mecit Çakırusta’nın İmza Günü Etkinliği",
circassiancenter.com.tr, 19. II. 2012; Ali
İhsan Aksamaz, “Lazuri ren çkin minoba”, Laz Kültür Dergisi Tanura, sayı 3,
İstanbul, 2012/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, "Abhazya’da Yayınlanan
Lazca Ders Kitapları", Özgür Gündem Gazetesi, İstanbul/
circassiancenter.com.tr, 09. VII. 2012; Ali İhsan Aksamaz, “Şurimşine”,
çoksesliliği yaşatıyor", Özgür Gündem Gazetesi, 03. VII. 2012; Ali İhsan
Aksamaz, "Hasan Helimişi Lazdı", Özgür Gündem Gazetesi, 07. IX. 2012;
Ali İhsan Aksamaz, "‘Ogni’ Başarısız Oldu Mu?", yusufbulut.com/
sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr, 12.
IX. 2013; Ali İhsan Aksamaz, “Ağlama! Değmez Bu 21 Şubat Gözyaşlarına!”, kuzgunportal.com/
circassiancenter.com.tr, 5. XI. 2020; Avni Ertaş: “Tarım, eğitim ve dış
politika değişmez devlet politikaları olmalı!”, sonhaber.ch/ circassiancenter.com, 19. VII. 2024; Mecit Çakırusta: “Ben Bu İşe Ana Lisanımı Yaşatmak İçin Girdim!”/ Mecit Çakırusta ile
Haber& Söyleşi, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 9, circassiancenter.com.tr, 2003;
Nuri Bagaps, (Çeviren: Anri Çediya) “20. Yüzyılda ve 21. Yüzyılın Başında
Abhazya’da Laz Nüfusu: Demografik Durum ve Yerleşim Coğrafyasının Özellikler/
The Laz Population in Abkhazia in the 20th Century and Beginning of the 21st
Century: Demographic Situation and Features of the Geographic Settlement”,
Kafkasya Calışmaları – Sosyal Bilimler Dergisi / Journal of Caucasian Studies
Mayıs 2021 / May 2021, Yıl / Vol. 6, № 12/ dergipark.org.tr; Önder Acar:
“Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem!”, gurcuhaber.com/
sonhaber.ch/ circassiancenter.com, 11. X.
2019; Yılmaz Erdoğan: “Bizimkiler Sohum’a Yerleşmiş!”, circassiancenter.com.tr,
22. XI. 2018]
https://www.circassiancenter.com/tr/ma-lazuri-komickin-si/
