“Sum cuma do ar da”/ 84.
Ar k̆oçis uonut̆udoren
sum biç̆i bere do ar bozo. Zavali k̆oçik seri- ndğaleri içalişomt̆u do berepe-
muşis gyari mumet̆u. Berepe dirdes, ama muk dibadu do ordo ğurati komuxtu. Ğurut̆uşi,
ducoxu berepe- muşis do hasteri nenape uʒ̆u:
“Ma bğuru do tkva
doskidaten. Artikartis nuşvelit, didiş ç̆ut̆aşi do ç̆ut̆as didişi giçkit̆an. Mo
moğerdinamt miti do tkvati var moğerdut. Da- tkvani mo met̆k̆omet, mo
gemipxasinamt ti- çkimi. Ǯanas arte moxtit mezare-çkimişa do çkva ma mutu var minonya!”-
tku do doğuru.
Berepe- muşik Lazuy
adetis na nomskut̆ustey kodoxves baba- mutepeşi. Jurneçi ndğa oypşuşi, heti
duxenes do ok̆ule çkva goç̆k̆ondes iri xolo. Ǯana oypşuşi, bozok uʒ̆u cumalepe-
muşis:
“Babaş mezareşa
mendaptatya!”
Ama cumalepe- muşik:
“Haʒ̆ineri mç̆ima do ixis mezareşa mendilineniya?” uʒ̆ves. Bozok mutu va uʒ̆u,
ama goynk̆anu do xvala- xvala mendaxtu. Dido ibgaru, dido çilambrepe dobu. Mʒika
gotanuşkule: “Oxoriş bidareya”, do eyseluşi, p̆orcaşen altunişi beşluğepe kodabğu. Bozo goyç̆imoşu. Hemindos baba- muşişi sersi kogyasu: “Heya
çilambrepe- skani ren, bere- çkimi, dok̆orobi do igzali oxor-skanişa!” Bozokti
dok̆orobu altunepe, mezarek̆ala kodoxu do oxorişa komoxtu. Cumalepe- muşik:
“Ham seris so goytoaput̆ia?” do k̆ai duğarğales do obgarines zavali bozo.
Ar çkva ʒ̆ana golilu.
Xolo mezareşa oxtimoni ora komoxtu, ama cumalepe- muşik: “Soti var idareya!” do
odas komoloxunes do gyunk̆oles. Seriş gverdis, cumalepe- muşi cant̆esşi, gamak̆ap̆u
pencereşen do imt̆u. Mezareşa moxtuşi, doxedu do ibgaru. “Oxorişa bidareya”, do
eyseluşi, xolo altunepe kodabğu p̆orcaşen. Bozok xoloti dok̆orobu altunepe,
kodoxu do oxorişa komoxtu. Moxtuşi, cumalepe- muşik çumet̆es haya, ç̆opes do ç̆epxeten
dobaxes. Bozok hiç nena var eşiğu.
Hem ndğalepes didi
muharebe kogeyç̆k̆u. K̆iralik ha bozoşi cumalepesti askerişa koducoxu. Ama
hamtepe imt̆es, girmas meşiles tutula mk̆yapupesteri. Lazepeşi askeri ç̆ut̆a t̆u,
ama duşmanik dumç̆k̆usteri kodolobğu Lazistanis askeri- muşi do ntamo- ntamo T̆amt̆ras
konaxolu.
Hemindos xolo idu baba-
muşiş mezareşa do bgarineri hasteri nenape tku:
“Baba- çkimi, si igzalt̆işi,
oxoris komolepe dobut̆alamya, giçkit̆u, ama cumalepe- çkimi girmas t̆k̆obunan, mşkurinacepes golobunan,
dobadona- çkuni na geykten. Muşeni ma biç̆i va dobibadi, muşeni şarvali yasaği
ren çkimişeni?”
Hamtepe
tku, va tku, sontxanişen sum nʒxeni komoxtu, sumisti eyeris jin k̆ama do t̆ufeğepe
mok̆ideri. Hem oras bozok xoloti kognu baba- muşiş sersi:
“Skiri- çkimi, ha ʒxenepe
skani ren. Kçe- na- ren putxun k̆inçişen ordo, uça- na- ren let̆as gulun
mskverişen k̆ai do bresti- na- ren ʒ̆k̆aris imçvirs nçxomişen k̆ay. Guri
kogiğun- na, k̆ama dikaçi do duşmanepe ç̆k̆ori!”
Bozok a şvacis
kodolikunu kçe nʒxenis na mobut̆u dolokunu, k̆ama kelik̆idu, goç̆k̆idu nʒxenis
do T̆amt̆ras dot̆k̆vaʒu. Oç̆umales na gyoç̆k̆u, ondğeşakis duşmanepe ç̆k̆orumt̆u,
omt̆inus va meçesşakis. Hemuas bozok uça dolokunu kodolikunu do uça nʒxenis
kogexedu. Lumcişakis ç̆işut̆u do ç̆k̆orumt̆u duşmanepe tipisteri. Na doskidespe
gexedes gemi do k̆aravapes do zuğaşa kogamaxtes. Hemuas bozok bresti dolokunu
kodolikunu, bresti nʒxenis gexedu do meç̆işu hamtepes. Nʒxenik ar k̆uçxena geçat̆uten
k̆aravi moktamt̆u, bozokti k̆amaten duşmanepes tipe uk̆vatamt̆u. Hiç ar duşmani
va doskidu, iri xolo nçxomepeşi gyari divu.
Bozo kogamaxtu zuğa- p̆icişa,
kodolikunu kçe dolokunu, goç̆k̆idu nʒxenis do baba- muşiş mezareşa komoxtu, komoyʒ̆k̆u
kçe dolokunu do na dolokunt̆upe kodolikunu. Baba- muşiş sersik k̆itxu hamus:
“Mu vi, skiri- çkimi,
komegaşvelui?”
Bozokti hasteri coğabi
meçu:
“Ho, baba- çkimi, na
memaşvelet̆uk̆onay komebuşveli. Çkunepek duşmani omt̆ines, zuğas kodoloğes. Haʒ̆işkule
çkva var malenan Lazistanişaya”,- tku. Nʒxenepes oxuşku do igzalu.
Oxorişa moxtuşi,
cumalepe- muşik varti žires haya, hemuşeni- ki op̆aramitu- mutepeşi he- na žires
k̆oçepeşi do nʒxenepeşi t̆u. Didi- na- tuk: “Hemk̆ata nʒxenepe çku komiyonut̆es-
k̆onay, çkuti duşmanis nana but̆aik̆omt̆it! Ama so žirom he nʒxenepe!”
Bozok gamaxtu do
koducoxu nʒxenepes. Nʒxenepe komoxtesşi, uʒ̆u cumalepe- muşis:
“Aha, ezdit ha nʒxenepe
do T̆amt̆raşa idit. Mt̆ineri na t̆it, k̆oçepes mo uçkit̆anya!”
Dido oxveʒ̆inu va unt̆u.
Hamtepe gexedes nʒxenepes do T̆amt̆raşa igzales. T̆amt̆raşa Moxtesşi, T̆amt̆ruepek
pukurepeten nages. Hamtepekti buyuğepe ç̆imoşeri gamaxtes k̆iraliş oxorişa,
şves, ç̆k̆omes do ibires. Mʒika çkvatişkule k̆iralis kogaşinu izmocesteri,
duşmanepe T̆amt̆ras amibğet̆esşi, kçe nʒxeniten na moxtu k̆oçi, do muşebua zop̆ons:
“Hem k̆oçis pimpili var uğut̆u. Hamtepes buyuği do pimpilepe nçalasteri uğunan.
Hak muntxa korenya!” do k̆itxu hamtepes: “Hele, mik solen gyoç̆k̆u duşmanepeşi ok̆vatuya?”-
şa, hamtepes mtini var atkves- ki, sontxanişen girmaşen muharebes na oʒ̆k̆ert̆esşeni.
K̆iralik sumiti xolo koç̆opapu. A- jur k̆amç̆i gudgesşi, hamtepek iri xolo nat̆ustey
duʒ̆ves. Mtini ognuşi, k̆iralik oşku k̆oçepe- muşi do bozo komuyones. Bozok
irinat̆ustey duʒ̆u. Dido k̆ai daʒ̆onu k̆iralis, dido omʒku he bozo do ok̆ule biç̆i
muşis komeçu. Şkit ndğas, şkit seriş duğuni mutepeşi t̆u.
Ç̆andaş ndğalepe
diçoduşi, xolo mintxa duşmani Lazistanis kondgitu. Bozok oxveʒ̆u komol- muşis:
“Kogamoşkvi cumalepe- çkimi zindanişen do iristeri idan murabeşa!” Komol- muşik
guy duxenu do oxuşku hemtepes. Oncğoreten hemtepek ğura gores, henni p̆at̆i
yerepeş ides, ama ğurati, gint̆aşi, va ižirenya, xoş mʒudi tkvey va ren! Sum cuma
na ižirat̆u yeriş duşmanepe şa imt̆et̆es do goşibğet̆es. Duşmanepe omt̆inesşi,
hamtepe çkva var goyktes, igzales oxori- mutepeşişa. Oxoriş ulut̆esşi, baba-
mutepeşişi mezares konacoxes. Doxedes do xorşak̆ali k̆oy çilambrepe dolobğes. Zop̆onan
xoş, nana- babaş guri iyya berepe- muşik̆ala renya! Na dobes çilambrepe altuni divu
do ognes hamtepek baba- mutepeşişi sersi:
“Haʒ̆işkule xvala ti-
tkvanişeni mo skidut, k̆oçi ivit!”
Hamtepek dok̆orobes
altunepe, bozok na şinaxudort̆unti kožires do oxoriş komoxtes. He parapeşi
xincep do gzalepe dok̆odes, ʒ̆k̆arepes koguʒ̆k̆ondes, ama xoloti gurepe va
araxat̆es. “Ğurak xvala rezil va ʒ̆opxums k̆oçiya!” do ar ndğas extes didi rak̆anis
do it̆k̆oçes hekolen. Na meles yerepeşen sum ʒ̆k̆ariş toli kogamaxtu. He ʒ̆k̆arişen
aris oşu- na, k̆oçi imskvanen, majuras oşu- na, ğnosi manžinen, masumas oşu-
na, guri k̆ap̆et̆i aven.
Da- mutepeşikti haya
ognuşi, oşku k̆oçepe, he ʒ̆k̆arepes k̆ay koguʒ̆k̆ondes do hemuşkule k̆at̆a ʒ̆anas
Stvelişk̆ele he ʒ̆k̆arepeşa ulut̆u do ibgart̆u do Ğormotis ğura oxveʒ̆ut̆u.
Arte heşo yodgit̆u do ibgart̆uşi, Ğormotis guris naç̆u haya do heşo na dgit̆ustey
mkva doʒ̆opxu do muşletinu. Ama he mkvasti tolepeş yerişen ʒ̆k̆ari daben, giçkin-
ki, bozok xoloti gyabgars cumalepe- muşis. Arişen oşu- na, zabuni k̆oçi ik̆aren,
majuaşi oşu- na mitik, ğurun.
Haşo içoden sum cuma do
ar daşi meseli. Va içoden- na- ti, ma çkva va miçkin.
[Ǯate Baʒ̆aşi, “Sum cuma do ar da”, Tbilisi, 1976; (Guram K̆art̆ozia, “Lazuri T̆ekst̆ebi- II”,84., Tbilisi, 1993)]
